Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hezârfen Ahmed Çelebi veya Ahmed Çelebi (Osmanlıca: هزارفنّ أحمد چلبی, d. y. 1609 – ö. 1640), Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme isimli ünlü eserinde yer alan, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaşamış olduğu rivayet edilen Müslüman Türk bilginidir.
Hezârfen Ahmed Çelebi | |
|---|---|
 Hezârfen Ahmed'in Galata Kulesi'nden uçuş anını tasvir eden bir resim. | |
| Doğum | Ahmed 1609 Kostantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 1640 (30–31 yaşlarında) Cezâyir, Osmanlı İmparatorluğu |
| Milliyet | Türk |
| Diğer ad(lar)ı | Hezârfen |
| Vatandaşlık |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Meslek | Bilim insanı, mühendis |
| Etkin yıllar | 1630'lu yıllar |
| Dönem | IV. Murad dönemi |
Hezârfen Ahmed Çelebi, Seyahatnâme'de geçen anlatısına göre 1632 yılında lodoslu bir havada Galata Kulesi'nden kuş kanatlarına benzer bir araç takarak kendini boşluğa bırakmış, İstanbul Boğazı'nda 3.358 metre süzülerek Üsküdar'da yer alan Doğancılar Meydanı'na inmiş ve bu olayla halk arasında tanınmıştır. Bazı tarihçiler ve mühendisler tarafından hikâyenin bilimsel açıdan tutarsız olması ve başka herhangi bir tarihsel kaynakta geçmemesi neden gösterilerek bir "efsane" olduğu savunulurken, bazı araştırmacılar tarafından da çeşitli gerekçeler gösterilerek bu uçuşun gerçekleşmiş olduğu savunulur. Modern Osmanlı tarihçilerinin çoğunluğu ise uçuşun büyük olasılıkla "gerçek" olduğunu, ancak bu olayı Evliyâ Çelebi'nin muhtemelen biraz "abartarak" aktardığını belirtmektedirler. Yine de Ahmed Çelebi'nin uçuş yaptığına veya yapmadığına dair kesin ve net kanıt, tarihçiler tarafından henüz bulunmamıştır.
İsimler
Hezârfen Ahmed Çelebi'nin adında geçen hezâr sözcüğü Farsça kökenli hazār (هزار) sözcüğünden alıntı olup ''1000 (bin)'' anlamına gelmektedir. Sözcük, Avestacada aynı anlama gelen hazaŋra- sözcüğü ile eş kökenlidir; bu sözcük de Sanskritçede aynı anlama gelen sahásra (सहस्र) sözcüğü ile eş kökenlidir. Sözcük ayrıca Ermenice ve Kürtçede (Kurmancî) hazar biçiminde kullanılmaktadır.Hezârfen ise "bin fenli'', yani "bin hüneri olan, çok şey bilen, marifetli" anlamlarına sahiptir.Çelebi sözcüğü ise ''yüce kişi, efendi, rabb'' anlamlarına gelen, Osmanlı İmparatorluğu'nun neredeyse tüm dönemlerinde kullanılmış Süryanice kökenli bir ünvandır.
Olayla ilgili kaynaklar
Osmanlı İmparatorluğu, daha IV. Murad döneminden başlayarak (1623–1640), özellikle Lâle Devri'nde (1718–1730) kendini yenilemeye; Batı dünyasındaki bilimsel, teknolojik ve kültürel gelişmelere paralel olarak yeni bir Rönesans hamlesi gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu anlamda, IV. Murad'ın saltanatı zamanında yaşamış oldukları düşünülen Hezârfen Ahmed Çelebi ile Lâgarî Hasan Çelebi'nin 1630–1633 yılları arasında başkent Kostantiniyye'de gerçekleştirdikleri ilk uçuş denemeleri, hem Osmanlı ve Türk kültür tarihinde hem de inanışında önemli bir yer edinmiştir.
Türklerin Kostantiniyye'deki bu uçma denemelerinden ilk olarak, İngiliz din adamı, filozof ve yazar John Wilkins'in 1638 yılında yazdığı A Discovery of a New World (Türkçe: Yeni Bir Dünyanın Keşfi) adlı eserde bahsedilmektedir. Bu eserde Wilkins, 1554–1562 yılları arasında Avusturya adına Kostantiniyye elçiliği yapmış olan Ogier Ghislain de Busbecq'in, kaynaklarında "bir Türkün uçuş denemesi yaptığını" belirttiğini yazmıştır. 1941 yılında Allen & Unwin yayınevi şirketi tarafından yayımlanan The Birth of Flight (Türkçe: Uçuşun Doğuşu) isimli eserde de, Türklerin Kostantiniyye'deki denemelerine Busbecq kaynak gösterilerek temas edilmiştir. Ancak, Busbecq'in bu ifadesi doğruysa bile Evliyâ Çelebi'den yaklaşık 75 sene önceye dayanmaktadır ve Hezârfen Ahmed Çelebi ile ilgisizdir. Yine de buradan yola çıkılarak, Osmanlılarda uçuş denemelerinin Kanuni Sultan Süleyman döneminde (1520–1566) başladığı ileri sürülmektedir.
Şu ana kadar bulunmuş olan ve Hezârfen Ahmed Çelebi'den bahseden tek tarihsel kaynak, Evliyâ Çelebi'nin 10 ciltlik Seyahatnâme'sinde geçen kısa bir parçadan ibarettir. Evliyâ Çelebi eserinde şunları yazmıştır:
İptida, Okmeydanı'nın minberi üzere, rüzgâr şiddetinden kartal kanatları ile sekiz, dokuz kere havada pervaz ederek tâlim etmiştir. Bâdehu Sultan Murad Han, Sarayburnu'nda Sinan Paşa Köşkü'nde temaşa ederken, Galata Kulesi'nin taa zirve-i belâsından (tepesinden) lodos rüzgârı ile uçarak, Üsküdar'da Doğancılar Meydanı'na inmiştir. Sonra Murad Han, kendisine bir kese altın ihsan ederek, "Bu adam pek havf edilecek (korkulacak) bir âdemdir. Her ne murad ederse, elinden geliyor. Böyle kimselerin bekâsı caiz değil." diye onu Gâzir'e (Cezâyir) nefyeylemiştir (sürmüştür). Orada merhum oldu.
Akademik görüşler
Tarihsel görüşler
Olayın gerçekleşmediğini savunanlar
Osmanlı İmparatorluğu'nun maliye kayıtlarını içeren arşivlerde, IV. Murad zamanında (1623–1640) hediye olarak bir kese altın sikke verildiğine dair bir bilgi yer almamaktadır. Aynı zamanda, bu görece önemli olayın tek kaydı ünlü Osmanlı seyyahı Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme eserinde bulunduğu için pek çok Osmanlı tarihçisi bu nedenlerden ötürü bu hikâyeye şüpheyle yaklaşmaktadır. Anlatımın doğru olmadığını savunanlar, Evliyâ Çelebi'nin "eserine renk katmak için abartılara ve fantezilere başvurduğunu" söylemektedirler.
Tarihçi İlber Ortaylı, pek çok kez Hezârfen'in uçuşunu "Evliyâ Çelebi'nin masalı, uydurma, efsane veya hikâye" olarak tanımlamıştır. Ortaylı'nın bu söylemine bazı akademisyenler karşı çıkarken bazıları katılmıştır. Örneğin tarihçi Halil İnalcık bu iddiaya destek vermiş, konu hakkında şunları söylemiştir:
İlber Hoca'nın düşünce ve analizlerine kesinlikle katılıyorum. Yanlış olan, yıllarca roman tarzındaki bu efsanelerin gerçek diye tarih kitaplarında yer alması ve okutulmasıdır. Bunları düzeltmemiz gerekir.
Halil İnalcık, Ekmeleddin İhsanoğlu ve İlber Ortaylı gibi akademisyenlerin birlikte hazırladıkları bir eserde de Hezârfen'in varlığına şu cümleler ile değinilmiştir:
Galata Kulesi'nden Üsküdar'a kanat takarak uçtuğu öne sürülen Hezârfen Ahmed Çelebi, sadece Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme'sinde anıldığı ve başka hiçbir kaynak tarafından doğrulanamadığı için efsaneden öte bir anlam taşımaz.
Olayın gerçekleştiğini savunanlar
İlber Ortaylı'nın Hezârfen Ahmed Çelebi hakkında "uydurma, hikâye" demesinden sonra bazı tarihçiler, kendi kişisel görüşlerini paylaşarak bu duruma itiraz etmişlerdir. O sıralar Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü Başkanı olan tarihçi ; "olayların tek tek ele alınıp 'Bu doğrudur bu yanlıştır' denilmesinin tarih biliminin metodolojisine uymadığını, Hezârfen hakkında Osmanlı arşivlerinde belge bulunmayışını 'Tarihte yoktu' şeklinde açıklamanın yanlış olduğunu" belirtmiştir. Yediyıldız ayrıca, bugün bir belgeye sahip olunmadığı için bu olayı kesinlikle kökten reddetmenin bilimsel zihniyete aykırı olduğunu ifade etmiştir.
Belge yoktur demek büyük bir hükümdür. Bugün için araştırmacılar [böyle bir] belgeye sahip olmayabilir, ama yarın bir belge çıkmayacağını kimse kestiremez.
— Bahaeddin Yediyıldız
O sıralar Türk Tarih Kurumu Başkanı olan tarihçi Yusuf Halaçoğlu, Ortaylı'nın söylediklerine katılmadığını belirterek konu hakkında şunları söylemiştir:
Evliyâ Çelebi'nin seyahatnâmelerinde abartı vardır, ama Çelebi'nin olmayan bir şeyi fantezi olarak yazacağına inanmıyorum. Ortaylı, Hezârfen Ahmed Çelebi'nin yokluğunu ispatlayamaz.
Gazeteci ve tarih araştırmacısı Murat Bardakçı'nın hazırlayıp sunduğu Tarihin Arka Odası programının bir bölümünde bu konu konuşulmuştur. Murat Bardakçı, o döneme ait bir gravür nedeniyle Lagârî Hasan Çelebi'nin fişeklerle uçma olayının tarihsel olarak "doğru" olduğunu, Hezârfen Ahmed Çelebi'nin uçuşunun ise yalnızca Evliyâ Çelebi'de yer aldığı için "tartışmalı" olduğunu söylemiştir. Programda bulunan tarihçi Erhan Afyoncu ise Hezârfen'in uçuşunu savunmuş ve IV. Murad'ın Hezârfen'e verdiği söylenen "bahşişin" kayıtlarda yer alması gerektiğini ve ilerleyen zamanlarda bu kayda ulaşılacağını söylemiştir. Ayrıca Afyoncu, Evliyâ Çelebi'nin kendi seyahatnâmesinde abartılara ve fantezilere başvurduğu iddialarına da karşıt görüş belirtmiştir.
Bana göre, Evliyâ Çelebi niye yalan yazsın? Çünkü bu ikisi, çok büyük havacılık teknolojisi değil. Bunlar, şenliklerde yapılan gösteriler.
Aerodinamik görüşler
Hezârfen Ahmed'in, aerodinamik bilimi açısından böyle bir uçuşu gerçekleştiremeyeceği düşünülmektedir. Uçuşun yapıldığı yer olduğu söylenen Galata Kulesi ile Doğancılar Meydanı arasındaki yükseklik farkı yaklaşık 61 metre, iki nokta arasındaki mesafe de yaklaşık 3.358 metredir. Ayrıca kulenin yerden yüksekliği yaklaşık 66,9 metre, yani toplamda sudan yüksekliği 127,9 metre civarındadır. Doğancılar Meydanı'nın sudan yüksekliği ise 45 metre kadardır. Bu verilere göre, Çelebi'nin uçuşu gerçekleştirebilmesi için yatayda 41 metre yol alırken düşeyde de en fazla 1 metre alçalması, yani 41:1 süzülme oranıyla yol alması gerekmektedir. Ancak günümüzde en hafif malzemelerle yapılmış olan ve "delta kanat" denilen uçuş aletleri ile bile bu orana ulaşmak neredeyse olanaksızdır. Modern delta kanatların ortalama süzülme oranları 15:1 olmaktadır. Ayrıca, lodoslu havanın da uçuşa ters yönde etki etmesi beklenirdi.
Konunun uzmanları, bu hesaplamalara göre bu uçuşun mümkün olamayacağını söylerken, Hezârfen'in ancak "liman kuvvetiyle" uçmuş olabileceğini belirtmektedirler.TDV İslâm Ansiklopedisi'nde konuyla ilgili yazan akademisyen da, Hezârfen'in bu 3.358 metrelik mesafeyi kol ve kas gücüyle, kuşları taklit edip kanat çırparak katetmesinin mümkün olmadığını ifade etmiştir. Uçuşu savunanlar, bu noktada Evliyâ Çelebi'nin anlatımda "abartıya" kaçtığını belirtirken; savunmayanlar da uçuşun Evliyâ Çelebi'nin "fantezisi" olduğunu iddia etmektedirler.
Kimliği
Hezârfen Ahmed Çelebi ve gerçekleştirdiği uçuş ile ilgili tek tarihsel kaynak Evliyâ Çelebi'nin Seyahatnâme eserinde yer alan bir paragraf olmasına rağmen, Ahmed Çelebi hakkında pek çok farklı inanış evrilmiştir. Doğal olarak tarihsel kimliği de birçok tarihçi ve araştırmacı tarafından tartışılmıştır.
Hayatı hakkında neredeyse hiçbir şey bilinmeyen Ahmed Çelebi'nin, yaşadığı dönemde geniş bilgisinden ötürü halk arasında "hezârfen" diye anıldığı, uçma meraklısı olduğu, kuşların uçuşundan etkilendiği, zamanla uçuş denemeleri yaptığı, 10. yüzyıl mucidi İsmail bin Hammâd el–Cevherî'den ilham aldığı ve kendi geliştirdiği takma kanatlarla Berberî fizikçi Abbas Kâsım bin Firnâs'tan (y. 810–887) sonra uçmayı başaran ilk insan olduğu söylenmektedir. Bu inanışlara göre, Cevherî'nin bulgularını iyice inceleyen ve öğrenen Hezârfen, kuşların uçuşunu inceleyerek tarihî uçuşundan önce takma kanatlar hazırlamış ve kanatlarının dayanıklılık derecesini ölçmek için Okmeydanı'nda deneyler yapmıştır.
Kültürel etkileri
Hezârfen Ahmed Çelebi, Türk havacılık tarihinin en kayda değer kişilerinden birisi olarak görülmektedir ve Türkiye'de kültürel açıdan çok önemli bir yer edinmiştir. Hezârfen Ahmed'in kültürel etkilerinin bazılarına şöyle örnekler verebilir:
- PTT idaresinin 17 Ekim 1950 tarihinde İstanbul'da toplanan Milletlerarası Sivil Havacılık Kongresi için çıkardığı üç hatıra pulundan açık mavi ve koyu yeşil renkli 20 kuruşluk olanının taşıdığı temsilî resim, Hezârfen Ahmed'in Galata Kulesi'nden Üsküdar'a uçuşunu tasvir etmektedir.
- İstanbul'un Çatalca ilçesi sınırları içinde olup Büyükçekmece Gölü'nün kuzeyinde yer alan ve 1992'den beri Türkiye'nin uluslararası tescilli ilk özel havaalanı olarak hizmet veren İstanbul Hezarfen Havalimanı, adını Hezârfen Ahmed Çelebi'den almıştır.
- Yönetmenliğini Mustafa Altıoklar'ın yaptığı 1996 yapımı İstanbul Kanatlarımın Altında filmi, IV. Murad dönemindeki İstanbul'u ve Hezârfen Ahmed'in uçuş öyküsünü işlemiştir. Filmde Hezârfen Ahmed'i Ege Aydan, Lagârî Hasan Çelebi'yi Okan Bayülgen, Evliyâ Çelebi'yi de Haluk Bilginer canlandırmıştır.
- Ahmed Çelebi, 2010 yılının sonlarında üç boyutlu kısa bir animasyona konu edilmiştir.
- 2012 yılında Fazıl Say tarafından bestelenmiş olan Hezârfen Ney Konçertosu'nda Hezârfen Ahmed Çelebi'nin hikâyesi anlatılmıştır. Hezarfen Ney Konçertosu; İstanbul 1632, Galata Kulesi, Uçuş ve Cezayir Sürgünü adlı birbirine bağlı dört bölümden oluşmaktadır.
- 2010–2017 yılları arasında TRT Çocuk kanalında Hezârfen Ahmed Çelebi'nin küçüklüğünde yaşadıklarını ve uçuş merakını anlatan Küçük Hezarfen isimli bir çizgi film yayınlanmıştır.
- Bir dönem TRT Çocuk kanalında yayınlanan Pırdino adlı çizgi dizinin bazı bölümlerinde tarafından canlandırılmıştır.
- 2015–2017 yılları arasında yayınlanan Muhteşem Yüzyıl: Kösem dizisinde Ushan Çakır tarafından canlandırılmış ve uçuşu gösterilmiştir.
- 2014'ten beri TRT Çocuk'ta yayınlanan Rafadan Tayfa çizgi filminin "İcat Peşinde" isimli 20. bölümünde Hezârfen Ahmed Çelebi'ye atıfta bulunulmuştur.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Kaçar, Mustafa. . TDV İslâm Ansiklopedisi. 30 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ . Türk Tarih Kurumu. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
- ^ Hızlan, Doğan (22 Mart 2003). "Postmodern bir romancı: Evliyâ Çelebi". Hürriyet. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024.
- ^ Alpha, Yankee Sierra (18 Mayıs 2022). "Hezarfen Ahmed Çelebi". havatarafi.com. 5 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.
- ^ a b c "Hezar". Nişanyan Sözlük. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
- ^ . etimolojiturkce.com. 22 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ Bakırcı, Çağrı Mert (6 Kasım 2018). . Evrim Ağacı. 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ . Nişanyan Sözlük. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2019.
- ^ . etimolojiturkce.com. 11 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2022.
- ^ İpşirli, Mustafa. . TDV İslâm Ansiklopedisi. 29 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
- ^ a b c Çolak, İsmail. "Osmanlı'da İlk Uçuş Denemeleri". Somuncu Baba Dergisi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2023.
- ^ Wilkins, John. Mathematicall Magick or the Wonders that may be performed by Mechanicall Geometry. In two books. Concerning Mechanicall Powers and Motions, London 1648, 204; also see a reprint of the same book in The Mathematical and Philosophical Works of John Wilkins to which is prefixed the author's life and an account of his works, 1802, vol. II, 201
- ^ Evliyâ Çelebi. Seyahatnâme. 1. cilt. s. 670. ISBN . Erişim tarihi: 10 Eylül 2023.
- ^ Çelik Şavk, Ülkü (2011). (PDF). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Basımevi. s. 35. 16 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2023.
- ^ a b c d e f g Onar, Özer Mustafa (28 Şubat 2007). . blog.milliyet.com.tr. 5 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2019.
- ^ "İlber Ortaylı – Hezarfen Uçtu mu?". DokuzBeş. 29 Ağustos 2018. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ "Türk Hava Kuvvetleri'ni Lawrence'tan öğrendim". Hürriyet. 9 Şubat 2011. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2019.
- ^ a b c d Uruş, Alper (2 Eylül 2003). "Katerina'da haklı, Hezarfen'de haksız!". Vatan. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2019.
- ^ a b c "Hezarfen Ahmed Çelebi Uçtu Mu?". HT Bilim Tarih Felsefe. 17 Eylül 2023. 25 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2023 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ a b c d "21. Yüzyılın Hezarfenleri: Karanlığı Bilimle Fethedin! | Dr. Çağrı Mert Bakırcı | TEDxMETUAnkara". TEDx Talks. 5 Mart 2019. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ a b Koçin, Abdulhakim (1989). "Havacılıkta Yeni Bir Çığır Açan Hezârfen Ahmed Çelebi". services.tubitak.gov.tr. 14 Eylül 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Eylül 2023.
- ^ "Pul: Flight of Hezarfen Ahmet Celebi, 16th Century". Colnect. Erişim tarihi: 27 Ocak 2023.
- ^ "Hezarfen Havaalanı". hezarfenhavaalani.com. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024.
- ^ "İstanbul Kanatlarımın Altında (1996)". SinemaTürk. 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- ^ "İstanbul Kanatlarımın Altında Filmi Konusu, Oyuncuları ve Yönetmeni". Habertürk. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024.
- ^ "Hezarfen (Short, 2010)". IMDb. 10 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- ^ "Hezârfen Ney Konçertosu". hr-Sinfonieorchester – Frankfurt Radio Symphony. 14 Kasım 2012. 8 Aralık 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ "Küçük Hezarfen". trtcocuk.net.tr. 26 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- ^ "Küçük Hezarfen Her Gün 16.50'de TRT Çocuk'ta". TRT Çocuk. 19 Şubat 2015. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024 – Twitter vasıtasıyla.
- ^ Üzer, Mehmet; Çetin, Şaban (30 Eylül 2018). ""Küçük Hezarfen" Çizgi Filminde Yer Alan Millî Kültür Unsurlarının İncelenmesi". 7 (3). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi: 2049-2079. ISSN 2147-1185. Erişim tarihi: 22 Eylül 2023.
- ^ "Pırdino 90. Bölüm – TRT Çocuk". Çizgi Film Kenti. 23 Ekim 2022. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ "Hezarfen Ahmed Çelebi Göklerde!". Muhteşem Yüzyıl: Kösem. 8 Eylül 2022. 9 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
- ^ "Rafadan Tayfa – İcat Peşinde (20. Bölüm)". TRT Çocuk. 18 Ağustos 2015. 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2024 – YouTube vasıtasıyla.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hezarfen Ahmed Celebi veya Ahmed Celebi Osmanlica هزارفن أحمد چلبی d y 1609 o 1640 Evliya Celebi nin Seyahatname isimli unlu eserinde yer alan 17 yuzyilda Osmanli Imparatorlugu nda yasamis oldugu rivayet edilen Musluman Turk bilginidir Hezarfen Ahmed CelebiHezarfen Ahmed in Galata Kulesi nden ucus anini tasvir eden bir resim DogumAhmed 1609 Kostantiniyye Osmanli ImparatorluguOlum1640 30 31 yaslarinda Cezayir Osmanli ImparatorluguMilliyetTurkDiger ad lar iHezarfenVatandaslikOsmanli ImparatorluguMeslekBilim insani muhendisEtkin yillar1630 lu yillarDonemIV Murad donemi Hezarfen Ahmed Celebi Seyahatname de gecen anlatisina gore 1632 yilinda lodoslu bir havada Galata Kulesi nden kus kanatlarina benzer bir arac takarak kendini bosluga birakmis Istanbul Bogazi nda 3 358 metre suzulerek Uskudar da yer alan Dogancilar Meydani na inmis ve bu olayla halk arasinda taninmistir Bazi tarihciler ve muhendisler tarafindan hikayenin bilimsel acidan tutarsiz olmasi ve baska herhangi bir tarihsel kaynakta gecmemesi neden gosterilerek bir efsane oldugu savunulurken bazi arastirmacilar tarafindan da cesitli gerekceler gosterilerek bu ucusun gerceklesmis oldugu savunulur Modern Osmanli tarihcilerinin cogunlugu ise ucusun buyuk olasilikla gercek oldugunu ancak bu olayi Evliya Celebi nin muhtemelen biraz abartarak aktardigini belirtmektedirler Yine de Ahmed Celebi nin ucus yaptigina veya yapmadigina dair kesin ve net kanit tarihciler tarafindan henuz bulunmamistir IsimlerHezarfen Ahmed Celebi nin adinda gecen hezar sozcugu Farsca kokenli hazar هزار sozcugunden alinti olup 1000 bin anlamina gelmektedir Sozcuk Avestacada ayni anlama gelen hazaŋra sozcugu ile es kokenlidir bu sozcuk de Sanskritcede ayni anlama gelen sahasra सहस र sozcugu ile es kokenlidir Sozcuk ayrica Ermenice ve Kurtcede Kurmanci hazar biciminde kullanilmaktadir Hezarfen ise bin fenli yani bin huneri olan cok sey bilen marifetli anlamlarina sahiptir Celebi sozcugu ise yuce kisi efendi rabb anlamlarina gelen Osmanli Imparatorlugu nun neredeyse tum donemlerinde kullanilmis Suryanice kokenli bir unvandir Olayla ilgili kaynaklarOsmanli Imparatorlugu daha IV Murad doneminden baslayarak 1623 1640 ozellikle Lale Devri nde 1718 1730 kendini yenilemeye Bati dunyasindaki bilimsel teknolojik ve kulturel gelismelere paralel olarak yeni bir Ronesans hamlesi gerceklestirmeye calismistir Bu anlamda IV Murad in saltanati zamaninda yasamis olduklari dusunulen Hezarfen Ahmed Celebi ile Lagari Hasan Celebi nin 1630 1633 yillari arasinda baskent Kostantiniyye de gerceklestirdikleri ilk ucus denemeleri hem Osmanli ve Turk kultur tarihinde hem de inanisinda onemli bir yer edinmistir 17 yuzyilin ilk yarisina ait olan bu Istanbul gravurunde sol alt tarafta Hezarfen Ahmed in ucusunu gerceklestirdigi yer olduguna inanilan Galata Kulesi gorulmektedir Turklerin Kostantiniyye deki bu ucma denemelerinden ilk olarak Ingiliz din adami filozof ve yazar John Wilkins in 1638 yilinda yazdigi A Discovery of a New World Turkce Yeni Bir Dunyanin Kesfi adli eserde bahsedilmektedir Bu eserde Wilkins 1554 1562 yillari arasinda Avusturya adina Kostantiniyye elciligi yapmis olan Ogier Ghislain de Busbecq in kaynaklarinda bir Turkun ucus denemesi yaptigini belirttigini yazmistir 1941 yilinda Allen amp Unwin yayinevi sirketi tarafindan yayimlanan The Birth of Flight Turkce Ucusun Dogusu isimli eserde de Turklerin Kostantiniyye deki denemelerine Busbecq kaynak gosterilerek temas edilmistir Ancak Busbecq in bu ifadesi dogruysa bile Evliya Celebi den yaklasik 75 sene onceye dayanmaktadir ve Hezarfen Ahmed Celebi ile ilgisizdir Yine de buradan yola cikilarak Osmanlilarda ucus denemelerinin Kanuni Sultan Suleyman doneminde 1520 1566 basladigi ileri surulmektedir Su ana kadar bulunmus olan ve Hezarfen Ahmed Celebi den bahseden tek tarihsel kaynak Evliya Celebi nin 10 ciltlik Seyahatname sinde gecen kisa bir parcadan ibarettir Evliya Celebi eserinde sunlari yazmistir Iptida Okmeydani nin minberi uzere ruzgar siddetinden kartal kanatlari ile sekiz dokuz kere havada pervaz ederek talim etmistir Badehu Sultan Murad Han Sarayburnu nda Sinan Pasa Kosku nde temasa ederken Galata Kulesi nin taa zirve i belasindan tepesinden lodos ruzgari ile ucarak Uskudar da Dogancilar Meydani na inmistir Sonra Murad Han kendisine bir kese altin ihsan ederek Bu adam pek havf edilecek korkulacak bir ademdir Her ne murad ederse elinden geliyor Boyle kimselerin bekasi caiz degil diye onu Gazir e Cezayir nefyeylemistir surmustur Orada merhum oldu Evliya Celebi SeyahatnameAkademik goruslerTarihsel gorusler Olayin gerceklesmedigini savunanlar Hezarfen in temsili ucus guzergahi Osmanli Imparatorlugu nun maliye kayitlarini iceren arsivlerde IV Murad zamaninda 1623 1640 hediye olarak bir kese altin sikke verildigine dair bir bilgi yer almamaktadir Ayni zamanda bu gorece onemli olayin tek kaydi unlu Osmanli seyyahi Evliya Celebi nin Seyahatname eserinde bulundugu icin pek cok Osmanli tarihcisi bu nedenlerden oturu bu hikayeye supheyle yaklasmaktadir Anlatimin dogru olmadigini savunanlar Evliya Celebi nin eserine renk katmak icin abartilara ve fantezilere basvurdugunu soylemektedirler Tarihci Ilber Ortayli pek cok kez Hezarfen in ucusunu Evliya Celebi nin masali uydurma efsane veya hikaye olarak tanimlamistir Ortayli nin bu soylemine bazi akademisyenler karsi cikarken bazilari katilmistir Ornegin tarihci Halil Inalcik bu iddiaya destek vermis konu hakkinda sunlari soylemistir Ilber Hoca nin dusunce ve analizlerine kesinlikle katiliyorum Yanlis olan yillarca roman tarzindaki bu efsanelerin gercek diye tarih kitaplarinda yer almasi ve okutulmasidir Bunlari duzeltmemiz gerekir Halil Inalcik Halil Inalcik Ekmeleddin Ihsanoglu ve Ilber Ortayli gibi akademisyenlerin birlikte hazirladiklari bir eserde de Hezarfen in varligina su cumleler ile deginilmistir Galata Kulesi nden Uskudar a kanat takarak uctugu one surulen Hezarfen Ahmed Celebi sadece Evliya Celebi nin Seyahatname sinde anildigi ve baska hicbir kaynak tarafindan dogrulanamadigi icin efsaneden ote bir anlam tasimaz Olayin gerceklestigini savunanlar Inanisa gore Hezarfen Ahmed Celebi ucusunu Beyoglu ndaki Galata Kulesi nin tepesinden yapmistir Ilber Ortayli nin Hezarfen Ahmed Celebi hakkinda uydurma hikaye demesinden sonra bazi tarihciler kendi kisisel goruslerini paylasarak bu duruma itiraz etmislerdir O siralar Hacettepe Universitesi Tarih Bolumu Baskani olan tarihci olaylarin tek tek ele alinip Bu dogrudur bu yanlistir denilmesinin tarih biliminin metodolojisine uymadigini Hezarfen hakkinda Osmanli arsivlerinde belge bulunmayisini Tarihte yoktu seklinde aciklamanin yanlis oldugunu belirtmistir Yediyildiz ayrica bugun bir belgeye sahip olunmadigi icin bu olayi kesinlikle kokten reddetmenin bilimsel zihniyete aykiri oldugunu ifade etmistir Belge yoktur demek buyuk bir hukumdur Bugun icin arastirmacilar boyle bir belgeye sahip olmayabilir ama yarin bir belge cikmayacagini kimse kestiremez Bahaeddin Yediyildiz O siralar Turk Tarih Kurumu Baskani olan tarihci Yusuf Halacoglu Ortayli nin soylediklerine katilmadigini belirterek konu hakkinda sunlari soylemistir Evliya Celebi nin seyahatnamelerinde abarti vardir ama Celebi nin olmayan bir seyi fantezi olarak yazacagina inanmiyorum Ortayli Hezarfen Ahmed Celebi nin yoklugunu ispatlayamaz Yusuf Halacoglu Gazeteci ve tarih arastirmacisi Murat Bardakci nin hazirlayip sundugu Tarihin Arka Odasi programinin bir bolumunde bu konu konusulmustur Murat Bardakci o doneme ait bir gravur nedeniyle Lagari Hasan Celebi nin fiseklerle ucma olayinin tarihsel olarak dogru oldugunu Hezarfen Ahmed Celebi nin ucusunun ise yalnizca Evliya Celebi de yer aldigi icin tartismali oldugunu soylemistir Programda bulunan tarihci Erhan Afyoncu ise Hezarfen in ucusunu savunmus ve IV Murad in Hezarfen e verdigi soylenen bahsisin kayitlarda yer almasi gerektigini ve ilerleyen zamanlarda bu kayda ulasilacagini soylemistir Ayrica Afyoncu Evliya Celebi nin kendi seyahatnamesinde abartilara ve fantezilere basvurdugu iddialarina da karsit gorus belirtmistir Bana gore Evliya Celebi niye yalan yazsin Cunku bu ikisi cok buyuk havacilik teknolojisi degil Bunlar senliklerde yapilan gosteriler Erhan Afyoncu Aerodinamik gorusler Hezarfen Ahmed in aerodinamik bilimi acisindan boyle bir ucusu gerceklestiremeyecegi dusunulmektedir Ucusun yapildigi yer oldugu soylenen Galata Kulesi ile Dogancilar Meydani arasindaki yukseklik farki yaklasik 61 metre iki nokta arasindaki mesafe de yaklasik 3 358 metredir Ayrica kulenin yerden yuksekligi yaklasik 66 9 metre yani toplamda sudan yuksekligi 127 9 metre civarindadir Dogancilar Meydani nin sudan yuksekligi ise 45 metre kadardir Bu verilere gore Celebi nin ucusu gerceklestirebilmesi icin yatayda 41 metre yol alirken duseyde de en fazla 1 metre alcalmasi yani 41 1 suzulme oraniyla yol almasi gerekmektedir Ancak gunumuzde en hafif malzemelerle yapilmis olan ve delta kanat denilen ucus aletleri ile bile bu orana ulasmak neredeyse olanaksizdir Modern delta kanatlarin ortalama suzulme oranlari 15 1 olmaktadir Ayrica lodoslu havanin da ucusa ters yonde etki etmesi beklenirdi Konunun uzmanlari bu hesaplamalara gore bu ucusun mumkun olamayacagini soylerken Hezarfen in ancak liman kuvvetiyle ucmus olabilecegini belirtmektedirler TDV Islam Ansiklopedisi nde konuyla ilgili yazan akademisyen da Hezarfen in bu 3 358 metrelik mesafeyi kol ve kas gucuyle kuslari taklit edip kanat cirparak katetmesinin mumkun olmadigini ifade etmistir Ucusu savunanlar bu noktada Evliya Celebi nin anlatimda abartiya kactigini belirtirken savunmayanlar da ucusun Evliya Celebi nin fantezisi oldugunu iddia etmektedirler KimligiHezarfen Ahmed Celebi ve gerceklestirdigi ucus ile ilgili tek tarihsel kaynak Evliya Celebi nin Seyahatname eserinde yer alan bir paragraf olmasina ragmen Ahmed Celebi hakkinda pek cok farkli inanis evrilmistir Dogal olarak tarihsel kimligi de bircok tarihci ve arastirmaci tarafindan tartisilmistir Hayati hakkinda neredeyse hicbir sey bilinmeyen Ahmed Celebi nin yasadigi donemde genis bilgisinden oturu halk arasinda hezarfen diye anildigi ucma meraklisi oldugu kuslarin ucusundan etkilendigi zamanla ucus denemeleri yaptigi 10 yuzyil mucidi Ismail bin Hammad el Cevheri den ilham aldigi ve kendi gelistirdigi takma kanatlarla Berberi fizikci Abbas Kasim bin Firnas tan y 810 887 sonra ucmayi basaran ilk insan oldugu soylenmektedir Bu inanislara gore Cevheri nin bulgularini iyice inceleyen ve ogrenen Hezarfen kuslarin ucusunu inceleyerek tarihi ucusundan once takma kanatlar hazirlamis ve kanatlarinin dayaniklilik derecesini olcmek icin Okmeydani nda deneyler yapmistir Kulturel etkileri1950 yilinda Sivil Havacilik Kongresi icin cikarilmis olan ve Hezarfen Ahmed Celebi nin ucusuna atifta bulunan posta pulu Hezarfen Ahmed Celebi Turk havacilik tarihinin en kayda deger kisilerinden birisi olarak gorulmektedir ve Turkiye de kulturel acidan cok onemli bir yer edinmistir Hezarfen Ahmed in kulturel etkilerinin bazilarina soyle ornekler verebilir PTT idaresinin 17 Ekim 1950 tarihinde Istanbul da toplanan Milletlerarasi Sivil Havacilik Kongresi icin cikardigi uc hatira pulundan acik mavi ve koyu yesil renkli 20 kurusluk olaninin tasidigi temsili resim Hezarfen Ahmed in Galata Kulesi nden Uskudar a ucusunu tasvir etmektedir Istanbul un Catalca ilcesi sinirlari icinde olup Buyukcekmece Golu nun kuzeyinde yer alan ve 1992 den beri Turkiye nin uluslararasi tescilli ilk ozel havaalani olarak hizmet veren Istanbul Hezarfen Havalimani adini Hezarfen Ahmed Celebi den almistir Yonetmenligini Mustafa Altioklar in yaptigi 1996 yapimi Istanbul Kanatlarimin Altinda filmi IV Murad donemindeki Istanbul u ve Hezarfen Ahmed in ucus oykusunu islemistir Filmde Hezarfen Ahmed i Ege Aydan Lagari Hasan Celebi yi Okan Bayulgen Evliya Celebi yi de Haluk Bilginer canlandirmistir Ahmed Celebi 2010 yilinin sonlarinda uc boyutlu kisa bir animasyona konu edilmistir 2012 yilinda Fazil Say tarafindan bestelenmis olan Hezarfen Ney Koncertosu nda Hezarfen Ahmed Celebi nin hikayesi anlatilmistir Hezarfen Ney Koncertosu Istanbul 1632 Galata Kulesi Ucus ve Cezayir Surgunuadli birbirine bagli dort bolumden olusmaktadir 2010 2017 yillari arasinda TRT Cocuk kanalinda Hezarfen Ahmed Celebi nin kucuklugunde yasadiklarini ve ucus merakini anlatan Kucuk Hezarfen isimli bir cizgi film yayinlanmistir Bir donem TRT Cocuk kanalinda yayinlanan Pirdino adli cizgi dizinin bazi bolumlerinde tarafindan canlandirilmistir 2015 2017 yillari arasinda yayinlanan Muhtesem Yuzyil Kosem dizisinde Ushan Cakir tarafindan canlandirilmis ve ucusu gosterilmistir 2014 ten beri TRT Cocuk ta yayinlanan Rafadan Tayfa cizgi filminin Icat Pesinde isimli 20 bolumunde Hezarfen Ahmed Celebi ye atifta bulunulmustur Ayrica bakinizLagari Hasan Celebi Osmanli bilim insanlari listesi Osmanli Imparatorlugu nda bilim ve teknoloji Orta Cag Islam dunyasinda bilimKaynakca a b Kacar Mustafa TDV Islam Ansiklopedisi 30 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2022 Turk Tarih Kurumu 7 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2023 Hizlan Dogan 22 Mart 2003 Postmodern bir romanci Evliya Celebi Hurriyet 8 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 Alpha Yankee Sierra 18 Mayis 2022 Hezarfen Ahmed Celebi havatarafi com 5 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2023 a b c Hezar Nisanyan Sozluk Erisim tarihi 9 Eylul 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link etimolojiturkce com 22 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2022 Bakirci Cagri Mert 6 Kasim 2018 Evrim Agaci 3 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2022 Nisanyan Sozluk 9 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2019 etimolojiturkce com 11 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Kasim 2022 Ipsirli Mustafa TDV Islam Ansiklopedisi 29 Eylul 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2023 a b c Colak Ismail Osmanli da Ilk Ucus Denemeleri Somuncu Baba Dergisi Erisim tarihi 9 Eylul 2023 Wilkins John Mathematicall Magick or the Wonders that may be performed by Mechanicall Geometry In two books Concerning Mechanicall Powers and Motions London 1648 204 also see a reprint of the same book in The Mathematical and Philosophical Works of John Wilkins to which is prefixed the author s life and an account of his works 1802 vol II 201 Evliya Celebi Seyahatname 1 cilt s 670 ISBN 978 605 2237 06 9 Erisim tarihi 10 Eylul 2023 Celik Savk Ulku 2011 PDF Hacettepe Universitesi Turkiyat Arastirmalari Enstitusu Ankara Hacettepe Universitesi Basimevi s 35 16 Mayis 2011 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 10 Eylul 2023 a b c d e f g Onar Ozer Mustafa 28 Subat 2007 blog milliyet com tr 5 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Kasim 2019 Ilber Ortayli Hezarfen Uctu mu DokuzBes 29 Agustos 2018 9 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla Turk Hava Kuvvetleri ni Lawrence tan ogrendim Hurriyet 9 Subat 2011 9 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2019 a b c d Urus Alper 2 Eylul 2003 Katerina da hakli Hezarfen de haksiz Vatan 9 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Kasim 2019 a b c Hezarfen Ahmed Celebi Uctu Mu HT Bilim Tarih Felsefe 17 Eylul 2023 25 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2023 YouTube vasitasiyla a b c d 21 Yuzyilin Hezarfenleri Karanligi Bilimle Fethedin Dr Cagri Mert Bakirci TEDxMETUAnkara TEDx Talks 5 Mart 2019 27 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla a b Kocin Abdulhakim 1989 Havacilikta Yeni Bir Cigir Acan Hezarfen Ahmed Celebi services tubitak gov tr 14 Eylul 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Eylul 2023 Pul Flight of Hezarfen Ahmet Celebi 16th Century Colnect Erisim tarihi 27 Ocak 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Hezarfen Havaalani hezarfenhavaalani com 27 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 Istanbul Kanatlarimin Altinda 1996 SinemaTurk 15 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Istanbul Kanatlarimin Altinda Filmi Konusu Oyunculari ve Yonetmeni Haberturk 27 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 Hezarfen Short 2010 IMDb 10 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Hezarfen Ney Koncertosu hr Sinfonieorchester Frankfurt Radio Symphony 14 Kasim 2012 8 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla Kucuk Hezarfen trtcocuk net tr 26 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Kucuk Hezarfen Her Gun 16 50 de TRT Cocuk ta TRT Cocuk 19 Subat 2015 28 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024 Twitter vasitasiyla Uzer Mehmet Cetin Saban 30 Eylul 2018 Kucuk Hezarfen Cizgi Filminde Yer Alan Milli Kultur Unsurlarinin Incelenmesi 7 3 Insan ve Toplum Bilimleri Arastirmalari Dergisi 2049 2079 ISSN 2147 1185 Erisim tarihi 22 Eylul 2023 Pirdino 90 Bolum TRT Cocuk Cizgi Film Kenti 23 Ekim 2022 28 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla Hezarfen Ahmed Celebi Goklerde Muhtesem Yuzyil Kosem 8 Eylul 2022 9 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla Rafadan Tayfa Icat Pesinde 20 Bolum TRT Cocuk 18 Agustos 2015 28 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2024 YouTube vasitasiyla