Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hititçe veya Hitit dili (Hititçe: 𒉈𒅆𒇷; nešili veya nešaumnili), Tunç Çağı'nda Anadolu'da yaşamış Hititlerin veya dillerinde kendilerine verdikleri isimleri ile Neşalıların konuşmuş olduğu, Hint-Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir ölü dil. Dil, diğer Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile yakından ilişkilidir. Tarihte belgelenmiş en eski Hint-Avrupa dilidir.
| Hititçe | |
|---|---|
| 𒉈𒅆𒇷; nešili | |
| Bölge | Anadolu |
| Etnisite | Hititler |
| Ölü dil | M.Ö.'den önce 20. ve 13. yüzyıllarda. |
| Dil ailesi | Hint-Avrupa
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | hit |
| ISO 639-3 | Çeşitli: oht – Büyük Hititçe hit – (Klasik) Hititçe htx – Orta Hitiitçe nei – Neo-Hititçe |
Dilin tarihi, Asur Akadcasında yer alan alıntı sözcük ve özel isimler baz alınarak M.Ö. 20. yüzyıla kadar dayandırılabilir, ancak Hititçe yazılmış Anitta metinleri gibi ilk kaynakların tarihte ortaya çıkması M.Ö. 16. yüzyılda gerçekleşmiştir. Dil, Geç Tunç Çağı'nda yerini Luviceye bırakmaya başlamıştır. 13. yüzyılda ise Luvice, Hititlerin başkenti Hattuşaş'da dominant dil haline gelmiştir.Bronz Çağı Çöküşü sonrasında Hititçe ölü bir dil hâline gelse de Luvice, Geç Hitit Devletleri'nde varlığını bir süre daha sürdürmüştür.
Dil, Çek bilim insanı Bedřich Hrozný'nin çalışmaları sonunda (çözümlenmiş), kendisi 1917'de ilk Hitit gramerini yayınlamıştır.
Dilin çözülmesi
1902 yılında Mısır-Hitit hükümdarları arasındaki mektupları inceleyerek ve dilin morfolojik yapısını dikkate alarak Hititçenin Hint-Avrupa dili olabileceğini öne sürdü. Bu teori Hint-Avrupa dillerinin morfolojik özelliklerinin alakasız başka dillerde de var olmasından ötürü geniş ölçüde kabul görmedi.
, Boğazköy'de Akad çivi yazısıyla bilinmeyen bir dil ile yazılmış tabletler keşfetti.Bedřich Hrozný'nin bu tabletleri incelemesi ile dilin bir Hint-Avrupa dili olduğu kesinlik kazandı. Hrzony, bu çıkarımını Hint-Avrupa dillerinde yaygın olan, çekimlenen adlarda seslilerinin (, İngilizcedeki sing, sang, sung örneği gibi) ve sessizlerin (r/n) değişmesi gibi özelliklere dayandırarak yaptı. Örneğin "su" anlamına gelen tekil watar kelimesi, "suyun" anlamına gelen tekil genitif wedenas olarak çekimlenmekteydi. Hrozny, bu özelliklerin başka bir Hint-Avrupa dilinden alıntılanamayacağını öne sürmüştür.
Hrozny'nin ilk çözdüğü ve tercüme ettiği cümlenin "“Nu NINDA-an ezzateni watar-ma ekuteni” söz öbeği olduğu rapor edilmiştir. Hrozny, Babillerde kullanılan ve ekmek anlamına gelen NINDA ideogramını tanımış, ezza kelimesinin yemek yemek manasına gelebileceğini ve diğer Hint-Avrupa dillerinde yemek yemek anlamındaki Grekçe edein, Latince edere ve Almanca essen gibi kelimelerle eş asıllı olabileceğini düşünmüştür. Hozny bu benzerlikten yola çıkarak nu kelimesinin şimdi, watar kelimesinin su olduğunu, ekutteni sözcüğünün ise kelimenin başında yer alan eku- kelimesinin Latince aqua ile benzerliğini gözlemleyerek "su içmek" anlamına gelebileceğini öne sürmüştür ve cümleyi "Şimdi ekmek yiyecek ve su içeceksin." olarak çevirmiştir.
Yazı sistemi
Dil, Akadca'dan alındığı düşünülen Hitit çivi yazısı kullanılarak yazılmıştır, ancak bunun yanında farklı yazılar da kullanımdaydı. Resmî diplomatik yazışmaları ve saray arşivleri Âsur (Akad) çivi yazısıyla yazılırken kayalardaki kabartmalar ve yazıtlar için Anadolu hiyeroglifleri de denilen yazı sistemi kullanılırdı. Günümüzde, bu harflerle yazılan dilin Hititçe yerine dil ile akraba bir Luvice lehçesi olduğu bilinmektedir.
Hititçe kelime örnekleri
| Türkçe | Hititçe | Okunuşu |
|---|---|---|
| ana, anne | an - na - aš | annaş |
| baba | at - ta - aš | attaş |
| büyükbaş hayvan | par - za - ḫa - an - na - aš | parzahannaş |
| çok | me - ek -ki | mekki |
| ekin | ḫal - ku - eš - šar | halkueşşar |
| gece | ne - ku - uz | nekuz |
| gök | ne - pi - iš | nepiş |
| göz yummak | ma - az - za - al - la - aš - ša | mazzallaşa |
| hilekâr | mar - še - eš | marşeş |
| isim | la - man | laman |
| karaciğer | liš - ši | lişşi |
| kil ocağı | pu - ru - ut - te - eš - šar | purutteşşar |
| mayalanmış | ḫar - na - an | harnant |
| mühür | par - za - ki | parzaki |
| parlak | la - lu - uk - ki - wa - an | lalukkiwant |
| sevgili | pu - pu | pupu |
| soyunmak | ne - ku - ma - an - da - ri - ya | nekumandariya |
| su | wa - a - tar | watar |
| sonbahar | ze - na - an | zenant |
| toparlamak | le - eš - ša- i | leşşai |
| ülke | ut - ne - e | utne |
| yemek (fiil) | ed-/ez - za - a | ed, ezza |
| yemin | li - in - ga - i | lingai |
| yeni | ne - wa | newa |
| zina | pu - pu - wa - tar | pupuwatar |
[]
Galeri
-
![image]()
M.Ö. 1274 yılında Hitit İmparatorluğu'nun nufûz alanı. -
![image]()
Hitit dilinde çözülmüş ilk cümle -
![image]()
-
![image]()
Hitit Kralı Anitta'nın mızrak ucu, MÖ 18. yüzyıl -
![image]()
Hattuşaş'dan Hititçe bronz çivi yazısı tablet, MÖ 13. yüzyıl
Kaynakça
- ^ "2006-05-02 Hittite". 7 Temmuz 2004. 3 Şubat 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2016.
- ^ Yakubovich, Ilya (2010). Sociolinguistics of the Luwian Language. Leiden: Brill. ISBN . s:307
- ^ Hrozný, Bedřich, Die Sprache der Hethiter: ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm: ein Entzifferungsversuch (Leipzig, Germany: J.C. Hinrichs, 1917).
- ^ J. D. Hawkins (2009). "The Arzawa Letters in Recent Perspective" (PDF). British Museum Studies in Ancient Egypt and Sudan. 14: 73-83. 16 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
- ^ Beckman, Gary (2011). S.R. Steadman; G. McMahon (Ed.). "The Hittite Language: Recovery and Grammatical Sketch". The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10,000-323 B.C.E.: 518-519. hdl:2027.42/86652.
- ^ Silvia Alaura: "Nach Boghasköi!" Zur Vorgeschichte der Ausgrabungen in Boğazköy-Ḫattuša und zu den archäologischen Forschungen bis zum Ersten Weltkrieg, Benedict Press 2006.
- ^ Fortson (2004:154)
- ^ . Radio Prague International (İngilizce). 8 Mart 2011. 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023.
Diğer
1. Editör: İlker KOÇ, Hititler, ODTÜ Yayıncılık,Ekim 2006, sayfa 18-19 2. Editörler: Hans GÜTERBOCK, Harry HOFFNER, Theo van den HOUT, The Hittite Dictionary
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Hititce veya Hitit dili Hititce 𒉈𒅆𒇷 nesili veya nesaumnili Tunc Cagi nda Anadolu da yasamis Hititlerin veya dillerinde kendilerine verdikleri isimleri ile Nesalilarin konusmus oldugu Hint Avrupa dillerinin Anadolu alt grubuna ait bir olu dil Dil diger Anadolu dilleri olan Luvice ve Palaca ile yakindan iliskilidir Tarihte belgelenmis en eski Hint Avrupa dilidir Hititce𒉈𒅆𒇷 nesiliBolgeAnadoluEtnisiteHititlerOlu dilM O den once 20 ve 13 yuzyillarda Dil ailesiHint Avrupa Anadolu dilleriHititceDil kodlariISO 639 2hitISO 639 3Cesitli oht Buyuk Hititce hit Klasik Hititce htx Orta Hitiitce nei Neo HititceM O 2000 yilinda Anadolu da konusulan diller Sari renkle Hitit dilinin merkez bolgesi mavi renkte olu dil olan Luvi dilinin Anadolu Kolu kirmizi renkli Palaiko adi verilen Hitit Imparatorlugu na bagli olan ve onun kuzeye dogru uzantisi durumunda bulunan bolgede ise M O 1500 yilina kadar konusulan ve daha sonra Kafkasya dan gelen gocler neticesinde olu dil durumuna dusen Palaik dili gosterilmektedir Dilin tarihi Asur Akadcasinda yer alan alinti sozcuk ve ozel isimler baz alinarak M O 20 yuzyila kadar dayandirilabilir ancak Hititce yazilmis Anitta metinleri gibi ilk kaynaklarin tarihte ortaya cikmasi M O 16 yuzyilda gerceklesmistir Dil Gec Tunc Cagi nda yerini Luviceye birakmaya baslamistir 13 yuzyilda ise Luvice Hititlerin baskenti Hattusas da dominant dil haline gelmistir Bronz Cagi Cokusu sonrasinda Hititce olu bir dil haline gelse de Luvice Gec Hitit Devletleri nde varligini bir sure daha surdurmustur Dil Cek bilim insani Bedrich Hrozny nin calismalari sonunda cozumlenmis kendisi 1917 de ilk Hitit gramerini yayinlamistir Dilin cozulmesi1902 yilinda Misir Hitit hukumdarlari arasindaki mektuplari inceleyerek ve dilin morfolojik yapisini dikkate alarak Hititcenin Hint Avrupa dili olabilecegini one surdu Bu teori Hint Avrupa dillerinin morfolojik ozelliklerinin alakasiz baska dillerde de var olmasindan oturu genis olcude kabul gormedi Bogazkoy de Akad civi yazisiyla bilinmeyen bir dil ile yazilmis tabletler kesfetti Bedrich Hrozny nin bu tabletleri incelemesi ile dilin bir Hint Avrupa dili oldugu kesinlik kazandi Hrzony bu cikarimini Hint Avrupa dillerinde yaygin olan cekimlenen adlarda seslilerinin Ingilizcedeki sing sang sung ornegi gibi ve sessizlerin r n degismesi gibi ozelliklere dayandirarak yapti Ornegin su anlamina gelen tekil watar kelimesi suyun anlamina gelen tekil genitif wedenas olarak cekimlenmekteydi Hrozny bu ozelliklerin baska bir Hint Avrupa dilinden alintilanamayacagini one surmustur Hrozny nin ilk cozdugu Hititce cumle Hrozny nin ilk cozdugu ve tercume ettigi cumlenin Nu NINDA an ezzateni watar ma ekuteni soz obegi oldugu rapor edilmistir Hrozny Babillerde kullanilan ve ekmek anlamina gelen NINDA ideogramini tanimis ezza kelimesinin yemek yemek manasina gelebilecegini ve diger Hint Avrupa dillerinde yemek yemek anlamindaki Grekce edein Latince edere ve Almanca essen gibi kelimelerle es asilli olabilecegini dusunmustur Hozny bu benzerlikten yola cikarak nu kelimesinin simdi watar kelimesinin su oldugunu ekutteni sozcugunun ise kelimenin basinda yer alan eku kelimesinin Latince aqua ile benzerligini gozlemleyerek su icmek anlamina gelebilecegini one surmustur ve cumleyi Simdi ekmek yiyecek ve su iceceksin olarak cevirmistir Yazi sistemiDil Akadca dan alindigi dusunulen Hitit civi yazisi kullanilarak yazilmistir ancak bunun yaninda farkli yazilar da kullanimdaydi Resmi diplomatik yazismalari ve saray arsivleri Asur Akad civi yazisiyla yazilirken kayalardaki kabartmalar ve yazitlar icin Anadolu hiyeroglifleri de denilen yazi sistemi kullanilirdi Gunumuzde bu harflerle yazilan dilin Hititce yerine dil ile akraba bir Luvice lehcesi oldugu bilinmektedir Hititce kelime ornekleriTurkce Hititce Okunusuana anne an na as annasbaba at ta as attasbuyukbas hayvan par za ḫa an na as parzahannascok me ek ki mekkiekin ḫal ku es sar halkuessargece ne ku uz nekuzgok ne pi is nepisgoz yummak ma az za al la as sa mazzallasahilekar mar se es marsesisim la man lamankaraciger lis si lissikil ocagi pu ru ut te es sar puruttessarmayalanmis ḫar na an harnantmuhur par za ki parzakiparlak la lu uk ki wa an lalukkiwantsevgili pu pu pupusoyunmak ne ku ma an da ri ya nekumandariyasu wa a tar watarsonbahar ze na an zenanttoparlamak le es sa i lessaiulke ut ne e utneyemek fiil ed ez za a ed ezzayemin li in ga i lingaiyeni ne wa newazina pu pu wa tar pupuwatar kaynak belirtilmeli GaleriM O 1274 yilinda Hitit Imparatorlugu nun nufuz alani Hitit dilinde cozulmus ilk cumle Luvi hiyeroglifleri Hitit Krali Anitta nin mizrak ucu MO 18 yuzyil Hattusas dan Hititce bronz civi yazisi tablet MO 13 yuzyilKaynakca 2006 05 02 Hittite 7 Temmuz 2004 3 Subat 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Aralik 2016 Yakubovich Ilya 2010 Sociolinguistics of the Luwian Language Leiden Brill ISBN 9789004177918 s 307 Hrozny Bedrich Die Sprache der Hethiter ihr Bau und ihre Zugehorigkeit zum indogermanischen Sprachstamm ein Entzifferungsversuch Leipzig Germany J C Hinrichs 1917 J D Hawkins 2009 The Arzawa Letters in Recent Perspective PDF British Museum Studies in Ancient Egypt and Sudan 14 73 83 16 Haziran 2019 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Ocak 2023 Beckman Gary 2011 S R Steadman G McMahon Ed The Hittite Language Recovery and Grammatical Sketch The Oxford Handbook of Ancient Anatolia 10 000 323 B C E 518 519 hdl 2027 42 86652 Silvia Alaura Nach Boghaskoi Zur Vorgeschichte der Ausgrabungen in Bogazkoy Ḫattusa und zu den archaologischen Forschungen bis zum Ersten Weltkrieg Benedict Press 2006 3 00 019295 6 Fortson 2004 154 Radio Prague International Ingilizce 8 Mart 2011 20 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 17 Ocak 2023 Diger 1 Editor Ilker KOC Hititler ODTU Yayincilik Ekim 2006 sayfa 18 19 2 Editorler Hans GUTERBOCK Harry HOFFNER Theo van den HOUT The Hittite DictionaryDis baglantilarVikikitap Vikikitapta bu konu hakkinda daha fazla bilgi var Hititce