Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
I. Saadet Giray (d. 1494 - ö. 1538, İstanbul), 1524 ile 1532 yılları arasında sekiz yıl Kırım Hanı olarak hüküm sürmüștür.
| I. Saadet Giray | |
|---|---|
| Kırım Hanı | |
| Hüküm süresi | 1524-1532 |
| Önce gelen | I. Gazi Giray |
| Sonra gelen | I. İslam Giray |
| Doğum | 1494 |
| Ölüm | 1538 (43-44 yaşlarında) İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin | Eyüp Camii |
| Hanedan | Giray Hanedanı |
| Babası | I. Mengli Giray |
| Dini | Sünni İslam |
Hayatı
Saadet Giray I. Mengli Giray'ın oğlu, I. Mehmed Giray'ın kardeşidir. Yavuz Sultan Selim'in de kayınbiraderidir. Muhtemelen 1494'te doğmuştur.
Mehmet Giray'ın ölümünün ardından yeğeni I.Gazi Giray babası tarafından kalgay atandığı için Kırım tahtına geçirildi. Fakat babası Mehmet Giray'ın ölümüne destek sağladığı dedikodularından dolayı Gazi Giray'ın hanlığı Kanuni Sultan Süleyman tarafından kabul edilmedi. Kırım Hanlığı tahtına Gazi Giray'ın amcası olan I. Mengli Giray'ın oğlu olan Saadet Giray getirildi. Nogay Şirini olan Memiş Bey Kanuni'nin bu kararı almasına destek sağlamıştı. Kırım Hanı tahtına geçtikten Saadet Giray üç ay sonra yeğenleri Gazi Giray'ı ve Baba Giray'ı idam ettirdi. Kendine kalgay olarak da yeğeni Devlet Giray'ı tayin etti.
İlk önemli dış siyaset tedbiri Moskova Knezliği hükümdarı olan 'ye, Kırım Hanlığı ile Moskova Knezliği arasında bir müttefiklik anlaşması yapılmasını teklif eden şöyle bir mektup göndermek oldu.
Senin babam benim babamı bir koruyucu sur olarak kullandı ve babam kılıcı elinde düşmanlarımızın kafalarını kesti. Bu neden ikimiz de dost ve müttefik olmalıyız. Benim çok güçlü bir ordum var ve Astrahan Hanı Hüseyin Hani beni savunacak dostumdur ve Kazan Hanı benim kardeşimdir. Nogaylar, Çerkesler ve Tümaylılar benim yasalarıma uyarlar ve Vlah'lar benim korumalarim ve kılavuzlarımdır. Geçmişi unutalım ve Litvanya'lıları barış içinde bırakmayalım.
Aynı mektupta bu müttefikliği sağlamak için Knez III. Vasili'den yıllık 60.000 altın tazminat istedi ve dostlar arasında bu küçük tazminatın önemi olmadığını da belirtti.
Moskova Knezi Vasili önceki Kırım hani olan Mehmet Giray'ın Nogaylar tarafından bir baskında öldürülmesini ve sonra da Nogayların Kırım'ı talan ettiklerini bilmekteydi. Bunun için Kırım Hanı ordusunun 12.000 süvariden daha fazla olamıyacağı gayet açıktı. Fakat Knez III. Vasilı Moskova Knezliği arazilerini "Tavrida" yönünden gelecek akınlardan korumak istemekteydi. Onun için verdiği cevapta Kırım Hanı ile bir müttefiklik antlaşması yapmaya hazır olduğunu ama bir yıllık tazminat ödemek istemediğini bildirdi. Ayrıca Kazan Hanı'nin Moskova Knezliği elçilerini öldürmesine atıf yaparak, hükümdarların birbirleriyle savaş yapmalarının olağan olduğunu; ama diğer bir ülkenin elçilerine ve silahsız tüccarlarını sebepsiz öldürmekdiklerini bildirdi ve bundan dolayı bir "katil" olarak gördüğü Kazan Hanı ile hiçbir barış ve müttefiklik anlaşması yapmayacağını da belirtti. Gerçekten, Rus orduları Kazan üzerine yürümekteydiler. Bu Rus hücumunun geleceği haberini alan Kazan Hanı Sahip Giray, yeğeni Sefa Giray'ı han olarak bırakarak Kazan'dan ayrıldı.
Saadet Giray ağabeyi hanlığı döneminde İstanbul'a gönderilmişti; bir dönem burada yaşamıştı ve Osmanlı adetlerini ve tutumlarını benimsemişti. Bu nedenle, Kırım’daki iktidar mücadelesinde yeniçerilerden büyük destek görmüştü. Fakat Kırım Hanlığı ilerigelenleri Saadet Giray'ın alışmış olduğu Osmanlı adetleri, tutumlari ve görüşlerinden hoşlanmamaktaydılar.
İdam edilen I. Gazi Giray'ın kardeşi olan İslam Giray Kırım tahtına kendine rakip olduğunu ilan etti. Saadet Giray iki kez İslam Giray'ı tutan Tatarlarla çarpışma yaptı ve onu iki defa devlet merkezinden püsküttüp uzaklaştırmıştı. İslam Giray'la arasını düzeltmrk ve yarımadada sulh ve barış sağlamak için İslam Giray'ı kalgay olarak ilan etti.
Litvanya Büyük Prensi geleneksel olarak Kırım Hanlarına her yıl gayet değerli hediyeler göndermekte idiler ve bu bir şekil yıllık tazmınat olarak görülmekteydi. Ama Saadet Giray Han olduktan sonra onun askerî gücünün çok zayıfladığını öğrenen Litvanya Büyük Prensi gönderdiği yıllık hediyelerin değerini yıl be yıl azlatmaya başlamıştı. Bu hediye değerlerini yükseltmek ve Büyük Prense bir ders vermek için Saadet Giray Litvanya'ye bir büyük akın düzenledi.
1527'de Saadet Giray Han Moskova knezi ile ilişkilerini görüşmek için aynı zamanda ona bir alçı heyeti göndermişti. Tam bu sırada, sonbahar başlarken, Kırım Hanlığı kalgayı olan İslam Giray'ın kendine bağlı Kırım tatarı süvari birlikleri ile Moskova üzerine yürüdüğü haberi Moskova'ya erişti. Moskova Kenzliği ordusu Oka Nehri'ni savunmak için o nehir kıyısında çeşitli kasabalara yayıldilar ve kışı beklemek için kışlak mevkileri tespit edip oralara yerleşdiler. Birdenbire Kırım tatarı süvari birlikleri Riazan bölgesinde görünüp oralari yakıp yıkmaya ve talan etmeye başladılar. Bazı Tatar suvari birlikleri Kolomna ve Moskova'ya doğru yöneldiler. Fakat Moskova Knezliği orduları bunlara direniş gösterip İslam Giray'a bağlı Kırım tatarı birliklerine galip gelip onların ilerlemesini engel oldular. İslam Giray'ın yakınlaraından olan Yanglic Mirza Ruslara esir düştü. Moskova Knezi Vasili Kırım Tatarlarının bu talan akınına çok kızmıştı ve hücum eden Tatarlarla ilişkili olmayan Saadet Giray'ın elçi heyetinde bulunan Tatarları suya attırıp boğularak öldürttü. Fakat sonradan daha önceki mektuplarda elçileri öldüren hükümdarı bir katil olarak gördüğünü hatırlayıp, yaptığından utanıp Saadet Giray'a gönderdiği açıklamada bu elçilerin Tatarlara karşı halkın duyduğu kızgının ifadesi olarak kontrol edilemiyen ve affedilemiyen bir halk hareketi sonucu öldürülğünü bildirdi.
Saadet Han aldığı bu habere pek şaşırmadı ama bunu bir fırsat bilip elçilik heyetinin öldürülmesinin kabahatinin kendinden özel izin almadan bir akın tertip eden kalgay İslam Giray'da olduğunu ilan etti. Ayrica Saadet Giray bu haberi kendisine getiren Moskova Knezi elçisine hakaret etmeden kalmadı. Bundan sonraki yıllarda da Moskova Knezliği'ne bağlı olan Bidef ve Tula yörelerine talan akınları düzenledi.
Kırım’daki ilerigelenler ve hatta Kırım halkı kendinden hoşlanmamaktaydılar. Kalgay İslam Giray'ı tercih ettikleri gayet açıkça anlaşılmaktaydı. 1532'de İslam Giray tahriki ile bir halk ayaklanması ortaya çıktı ve Saadet Giray bu isyanı bastıramıyacağını anladı. Bunun üzerine 1533'te Saadet Giray Kırım Hanlığı tahtından istifa etti ve yerien kalgayı olan İslam Giray Kırım Hanı oldu..
Tahttan uzaklaştırılan I. Saadet Giray yanında ilk kalgay seçtiği yeğeni Devlet Giray ile birlikte yeniden İstanbul'a döndü. Burada Osmanlı padişahı Kanuni Sultan Süleyman tarafından çok iyi karşılandı. Sultan'ın açtığı 1534'te Irakeyn Seferi'ne katıldı ve üstün başarılar gösterdi. Kendisine 300.000 akçe yıllık maaş bağlandı ve yıllık gelir 500.000 akçe olan bir timar da arpalık olarak verildi. Saadet Giray Kırım Hanlığı'dan ayrıldıktan sonra İstanbul'da yedi yıl daha yaşadı. 1538'de İstanbul'da öldü. Eyüp Camii’ne defnedilmiştir.
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Ülkusal, Müstecip (1980) Kırım Türk - Tatarları (Dünü - Bugünü - Yarını), İstanbul:Baha Matbaası
- Howorth, Henry Höyle (1880) History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century Part 2 Division 1), Londra:Longman Green & co. Moğollar tarihi, 9. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar (İngilizce)
- (İngilizce)
- Fisher, Alan W., (1987) The Crimean Tatars, Stanford California: Hoover Institution Press, (İngilizce)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: I. Gazi Giray |  Kırım hanı 1524–1532 | Sonra gelen: I. İslam Giray |
 | Hükümdar ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
I Saadet Giray d 1494 o 1538 Istanbul 1524 ile 1532 yillari arasinda sekiz yil Kirim Hani olarak hukum surmuștur I Saadet GirayKirim HaniHukum suresi1524 1532Once gelenI Gazi GiraySonra gelenI Islam GirayDogum1494Olum1538 43 44 yaslarinda Istanbul Osmanli ImparatorluguDefinEyup CamiiHanedanGiray HanedaniBabasiI Mengli GirayDiniSunni IslamHayatiSaadet Giray I Mengli Giray in oglu I Mehmed Giray in kardesidir Yavuz Sultan Selim in de kayinbiraderidir Muhtemelen 1494 te dogmustur Mehmet Giray in olumunun ardindan yegeni I Gazi Giray babasi tarafindan kalgay atandigi icin Kirim tahtina gecirildi Fakat babasi Mehmet Giray in olumune destek sagladigi dedikodularindan dolayi Gazi Giray in hanligi Kanuni Sultan Suleyman tarafindan kabul edilmedi Kirim Hanligi tahtina Gazi Giray in amcasi olan I Mengli Giray in oglu olan Saadet Giray getirildi Nogay Sirini olan Memis Bey Kanuni nin bu karari almasina destek saglamisti Kirim Hani tahtina gectikten Saadet Giray uc ay sonra yegenleri Gazi Giray i ve Baba Giray i idam ettirdi Kendine kalgay olarak da yegeni Devlet Giray i tayin etti Ilk onemli dis siyaset tedbiri Moskova Knezligi hukumdari olan ye Kirim Hanligi ile Moskova Knezligi arasinda bir muttefiklik anlasmasi yapilmasini teklif eden soyle bir mektup gondermek oldu Senin babam benim babami bir koruyucu sur olarak kullandi ve babam kilici elinde dusmanlarimizin kafalarini kesti Bu neden ikimiz de dost ve muttefik olmaliyiz Benim cok guclu bir ordum var ve Astrahan Hani Huseyin Hani beni savunacak dostumdur ve Kazan Hani benim kardesimdir Nogaylar Cerkesler ve Tumaylilar benim yasalarima uyarlar ve Vlah lar benim korumalarim ve kilavuzlarimdir Gecmisi unutalim ve Litvanya lilari baris icinde birakmayalim Ayni mektupta bu muttefikligi saglamak icin Knez III Vasili den yillik 60 000 altin tazminat istedi ve dostlar arasinda bu kucuk tazminatin onemi olmadigini da belirtti Moskova Knezi Vasili onceki Kirim hani olan Mehmet Giray in Nogaylar tarafindan bir baskinda oldurulmesini ve sonra da Nogaylarin Kirim i talan ettiklerini bilmekteydi Bunun icin Kirim Hani ordusunun 12 000 suvariden daha fazla olamiyacagi gayet acikti Fakat Knez III Vasili Moskova Knezligi arazilerini Tavrida yonunden gelecek akinlardan korumak istemekteydi Onun icin verdigi cevapta Kirim Hani ile bir muttefiklik antlasmasi yapmaya hazir oldugunu ama bir yillik tazminat odemek istemedigini bildirdi Ayrica Kazan Hani nin Moskova Knezligi elcilerini oldurmesine atif yaparak hukumdarlarin birbirleriyle savas yapmalarinin olagan oldugunu ama diger bir ulkenin elcilerine ve silahsiz tuccarlarini sebepsiz oldurmekdiklerini bildirdi ve bundan dolayi bir katil olarak gordugu Kazan Hani ile hicbir baris ve muttefiklik anlasmasi yapmayacagini da belirtti Gercekten Rus ordulari Kazan uzerine yurumekteydiler Bu Rus hucumunun gelecegi haberini alan Kazan Hani Sahip Giray yegeni Sefa Giray i han olarak birakarak Kazan dan ayrildi Saadet Giray agabeyi hanligi doneminde Istanbul a gonderilmisti bir donem burada yasamisti ve Osmanli adetlerini ve tutumlarini benimsemisti Bu nedenle Kirim daki iktidar mucadelesinde yenicerilerden buyuk destek gormustu Fakat Kirim Hanligi ilerigelenleri Saadet Giray in alismis oldugu Osmanli adetleri tutumlari ve goruslerinden hoslanmamaktaydilar Idam edilen I Gazi Giray in kardesi olan Islam Giray Kirim tahtina kendine rakip oldugunu ilan etti Saadet Giray iki kez Islam Giray i tutan Tatarlarla carpisma yapti ve onu iki defa devlet merkezinden puskuttup uzaklastirmisti Islam Giray la arasini duzeltmrk ve yarimadada sulh ve baris saglamak icin Islam Giray i kalgay olarak ilan etti Litvanya Buyuk Prensi geleneksel olarak Kirim Hanlarina her yil gayet degerli hediyeler gondermekte idiler ve bu bir sekil yillik tazminat olarak gorulmekteydi Ama Saadet Giray Han olduktan sonra onun askeri gucunun cok zayifladigini ogrenen Litvanya Buyuk Prensi gonderdigi yillik hediyelerin degerini yil be yil azlatmaya baslamisti Bu hediye degerlerini yukseltmek ve Buyuk Prense bir ders vermek icin Saadet Giray Litvanya ye bir buyuk akin duzenledi 1527 de Saadet Giray Han Moskova knezi ile iliskilerini gorusmek icin ayni zamanda ona bir alci heyeti gondermisti Tam bu sirada sonbahar baslarken Kirim Hanligi kalgayi olan Islam Giray in kendine bagli Kirim tatari suvari birlikleri ile Moskova uzerine yurudugu haberi Moskova ya eristi Moskova Kenzligi ordusu Oka Nehri ni savunmak icin o nehir kiyisinda cesitli kasabalara yayildilar ve kisi beklemek icin kislak mevkileri tespit edip oralara yerlesdiler Birdenbire Kirim tatari suvari birlikleri Riazan bolgesinde gorunup oralari yakip yikmaya ve talan etmeye basladilar Bazi Tatar suvari birlikleri Kolomna ve Moskova ya dogru yoneldiler Fakat Moskova Knezligi ordulari bunlara direnis gosterip Islam Giray a bagli Kirim tatari birliklerine galip gelip onlarin ilerlemesini engel oldular Islam Giray in yakinlaraindan olan Yanglic Mirza Ruslara esir dustu Moskova Knezi Vasili Kirim Tatarlarinin bu talan akinina cok kizmisti ve hucum eden Tatarlarla iliskili olmayan Saadet Giray in elci heyetinde bulunan Tatarlari suya attirip bogularak oldurttu Fakat sonradan daha onceki mektuplarda elcileri olduren hukumdari bir katil olarak gordugunu hatirlayip yaptigindan utanip Saadet Giray a gonderdigi aciklamada bu elcilerin Tatarlara karsi halkin duydugu kizginin ifadesi olarak kontrol edilemiyen ve affedilemiyen bir halk hareketi sonucu oldurulgunu bildirdi Saadet Han aldigi bu habere pek sasirmadi ama bunu bir firsat bilip elcilik heyetinin oldurulmesinin kabahatinin kendinden ozel izin almadan bir akin tertip eden kalgay Islam Giray da oldugunu ilan etti Ayrica Saadet Giray bu haberi kendisine getiren Moskova Knezi elcisine hakaret etmeden kalmadi Bundan sonraki yillarda da Moskova Knezligi ne bagli olan Bidef ve Tula yorelerine talan akinlari duzenledi Kirim daki ilerigelenler ve hatta Kirim halki kendinden hoslanmamaktaydilar Kalgay Islam Giray i tercih ettikleri gayet acikca anlasilmaktaydi 1532 de Islam Giray tahriki ile bir halk ayaklanmasi ortaya cikti ve Saadet Giray bu isyani bastiramiyacagini anladi Bunun uzerine 1533 te Saadet Giray Kirim Hanligi tahtindan istifa etti ve yerien kalgayi olan Islam Giray Kirim Hani oldu Tahttan uzaklastirilan I Saadet Giray yaninda ilk kalgay sectigi yegeni Devlet Giray ile birlikte yeniden Istanbul a dondu Burada Osmanli padisahi Kanuni Sultan Suleyman tarafindan cok iyi karsilandi Sultan in actigi 1534 te Irakeyn Seferi ne katildi ve ustun basarilar gosterdi Kendisine 300 000 akce yillik maas baglandi ve yillik gelir 500 000 akce olan bir timar da arpalik olarak verildi Saadet Giray Kirim Hanligi dan ayrildiktan sonra Istanbul da yedi yil daha yasadi 1538 de Istanbul da oldu Eyup Camii ne defnedilmistir Kaynakca a b c d e f g h i j Howorth Henry Hoyle 1880 History of the Mongols from the 9th to the 19th Century Part 2 Division 1 Londra Longman Green amp co 1 Buyuk Osmanli Tarihi Hammer III Cilt s 27Dis baglantilarUlkusal Mustecip 1980 Kirim Turk Tatarlari Dunu Bugunu Yarini Istanbul Baha Matbaasi Howorth Henry Hoyle 1880 History of the Mongols from the 9th to the 19th Century Part 2 Division 1 Londra Longman Green amp co Mogollar tarihi 9 yuzyildan 19 yuzyila kadar Ingilizce Ingilizce Fisher Alan W 1987 The Crimean Tatars Stanford California Hoover Institution Press ISBN 0817966625 Ingilizce Resmi unvanlarOnce gelen I Gazi Giray Kirim hani 1524 1532 Sonra gelen I Islam GirayHukumdar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz