Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Karabağ Hanlığı (Farsça: خانات قرهباغ – Xānāt e Qarebāq, Azerice: Qarabağ Xanlığı), 1748-1805 yılları arası bugünkü Azerbaycan topraklarında yer almış ve İran'ın Kaçar Hanedanı egemenliği altındafiilen bağımsız olmuş Azeri feodal devletidir.
Qarabağ Xanlığı Karabağ Hanlığı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1748-1822 | |||||||||
 1902 Rus haritasına göre Karabağ Hanlığı Haritası | |||||||||
| Başkent | Bayat (1748-1750), Penahabad (1750-1822) | ||||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça (resmi) Azerice | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Han | |||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Para birimi | Penahı, Karabağ tümeni | ||||||||
| |||||||||
Ordu
Han hükûmetinin temeli orduydu. Ordunun ana kısmı Maaflar ve Elatlar'dan gelen süvarilerden oluşuyordu. Savaşlar veya büyük muharebeler sırasında ordunun kalıcı kısmı, yani silahlı kuvvetler pahasına artırıldı. Savaşçıların silahlanma ve diğer tüm masrafları nüfusun pahasına idi. Bilindiği gibi askerî birlikler sadece dış saldırıları önlemek için değil, aynı zamanda iç düzeni sağlamak için de önemliydi. Bu nedenle, ordunun bakımı hanlık için önemliydi.
Han, askeri zaruret halinde 10-15 bin asker toplayabilirdi. Sıradan ordunun ana kısmı etnik gruplardan oluşuyordu. Karabağ'ın bütün vilayetleri, adları bir deftere ve bir listeye yazılan bir süvariden müteşekkildi. Gerektiğinde ilçe ve köylerden piyadeler ile ilçe mebusları da görevlendirilirdi.
Hanların düzensiz askerî birliklerine ek olarak, hanın bir kısmı düzenli askerlerden oluşan bir muhafızı da vardı. Düzenli silahlı kuvvetler, tarım işlerinden serbest bırakılan paralı askerlerden oluşuyordu. Süvari, piyade, Zanburakçı ve topçu olarak ayrılıyordu. Düzenli ordunun askerleri, savaş için gerekli silahları, atları ve diğer teçhizatı divandan temin ederdi.
Düzenli silahlı kuvvetler modern ateşli silahlarla silahlandırıldı. Ancak, atalardan kalma silahlar da kullanıldı. Ana ateşli silah türü, "Dayan duldurum" adı verilen tüfeklerdi. Ordu on, yüz ve bin kişiye bölündüyordu. Bu grupların liderlerine sırasıyla Onbaşı, yüzbaşı ve binbaşı deniyordu.
Tarihçe
Kuruluşu
Hanlığın topraklarının büyük bir kısmını kaplayan arazi 1551 yılında Şah I. Tahmasp tarafından Gence-Karabağ Beylerbeyliği adı altında bir yönetim birimine dönüştürüldükten sonra 1588-1605 ile 1725-1735 yılları arasında Osmanlı Devleti egemenliğinde kalmış olduğu süre dışında Karabağ Hanlığı, uzun yıllar Safevi ve devamı niteliğindeki İran hanedanlıklarının egemenliğinde kalmıştı. Hanlığın temelleri Safevi Hanedanı'nın Aras Nehri ve Kura Nehri arasındaki Karabağ bölgesini 1606 yılında Ziyadoğlu Ailesi'ne vermesiyle feodal bir mülk olarak atılmıştı. Gence şehrinden Karabağ topraklarına göç eden, soyu Cavanşir oymağına dayanan bir kişi, Karabağ'da bir kadın ile evlenmiş ve çocuğu olmuştu ve çocuğunun adını Sarıca Ali koymuştu. Sarıca Ali büyüyünce çok zengin biri olup onun malları da oğlu İbrahim Ağa'ya kalmıştı. Safevi Hanedanı'ndan sonra İran topraklarına hakim olan Afşar Hanedanı yöneticisi Nadir Şah, İbrahim Ağa'nın oğlu Fazlali Bey'i yanına alarak eşik ağası yapmıştı. Fazlali Bey bir çatışmada ölünce Nadir Şah, bu sefer Fazlali Bey'in kardeşi Penah Ali Han'ı yanına almıştı. Penah Ali Han, bir müddet Nadir Şah'ın yanında kaldıktan sonra kaçıp Karabağ'da saklanmıştı. Nadir Şah, Penah Ali Han'ı aratsa da bulamamıştı. Nadir Şah'ın 1747 tarihinde öldürülmesi üzerine Penah Ali Han, ortaya çıkarak 1747 tarihinde kendini Karabağ hanı ilan etmişti. Penah Ali Han'ın başa geçmesiyle Karabağ Hanlığı da de facto şeklinde bağımsız olmuştu. Afşar Hanedanı'nın yeni yöneticisi Adil Şah, Karabağ hanı olarak Penah Ali Han'ı tanıdığını belirten bir ferman çıkarmıştı. Penah Ali Han'ın soyu, Cavanşir boyunun Sarıcalı oymağına dayanan Ziyadoğulları Hanedanı'ndan gelmektedir.
Penah Ali Han dönemi
Karabağ hanlığı, bağımsız bir devletin temel niteliklerini taşıyan siyasi bir yapıydı Hanlığın başında, sınırsız güce sahip bir han vardı ve kendi hanedanlığındaki görevlerini miras yoluyla erkek soyundan geçiriyordu. Hanlığın kendi idaresi ve madeni parası vardı, bir ordusu vardı, bağımsız bir iç ve dış politika yürütüyordu
Han'ın gücünü karakterize eden V. Leviatov şunları kaydetti: “Devlet ve kişisel hanın mülkünü ayırt etmeyen ve tanımlamayan feodal bir güçtü. Hanlıklarda var olan düzenlemeler, yönetimlerinin düzenlendiğini ve hanların patrimonyal mülklerinin yönetimi olarak kabul edildiğini göstermektedir "
Rus oryantalist I. N. Berezin'e göre, han tamamen bağımsızdı. Han, yalnızca tüm idari ve adli değil, aynı zamanda manevi gücü de (Şeriat mahkemesi) elinde topladı. Hanlığın gücünden bir örnek veren I.N. Berezin, hanın ölüm cezasına çarptırılabileceğini ve resmi veya basit bir köylü olsun, hanlığın herhangi bir sakinini affetme kararı verebileceğini kaydetti.
Hanlığın ilk başkenti Bayat Kalesi'ydi (1748). Penah Ali Han, hanlığı koruyabilmek için 1750-1752 yıllarında bugünkü Şuşa kale-şehrini inşa ettirmiş, başkenti de buraya taşıyıp şehrin adını Penahabad koymuştu. 1750 yılında Şeki Hanlığı ile Bayat Savaşı yapılmıştı. Penah Ali Han, Meghri, Tatev, Karakilise, Kafan şehirlerini ele geçirerek Nahçıvan Hanlığı'nı ülkesine bağlamıştı.
1752 tarihinde Penahabad şehri kurulduktan sonra, İran toprakları üzerinde hak iddia eden Kaçar Hanedanı'nın kurucularından Muhammed Hasan Han, Karabağ Hanlığı'na saldırarak Penahabad'ı kuşatmış fakat Zand hanedanı kurucusu Kerim Han Zend'ın saldırıları üzerine çekilmek zorunda kalmıştı. Muhammed Hasan Han buradan çok çabuk çekilmişti. Hatta Penahabad kalesi duvarlarının altında savaş toplarını bile bırakmıştı. Penah Ali Han, Muhammed Hasan Han'ın geri çekilen askerlerine karşı saldırı yaparak Güney Azerbaycan'daki Aras Nehri'nin karşısında bulunan Erdebil şehrini ele geçirmişti.
1759 tarihinde Karabağ Hanlığı'nın kuvvetlenmesinden endişe eden Urmiye Hanlığı hükümdarı Feth Ali Han Afşar, hanlığa karşı bir savaş başlatmıştı. 30,000 kişilik ordusu ile saldıran Feth Ali Han Afşar'a birkaç melik destek sağlayarak yardım etmişti. Penahabad'ın kuşatılması sekiz ay boyunca devam etmiş ve Feth Ali Han Afşar, Karabağ Hanlığı'nı geçici olarak Urmiye Hanlığı'na bağlı hâle getirmişti. Karabağ hanının oğlu İbrahim Halil Han'ı ise rehin olarak Urmiye'ye götürmüştü.
Aynı yıl, Kerim Han Zend, Urmiye hükümdarı Feth Ali Han Afşar'ı yenebilmek için oğlu Urmiye'derehin tutulan Penah Ali Han ile birlik olmuştu. Kerim Han Zend, Feth Ali Han Afşar'ı yenip Urmiye'yi aldıktan sonra İbrahim Halil Han'ı esaretten kurtararak Karabağ Hanlığı tahtına oturtmuş, eski hükümdar Penah Ali Han'ı ise Zand hanedanı'nın başkenti olan Şiraz'a misafir olarak davet edip buraya yerleşmesini mümkün kılmak suretiyle Karabağ Hanlığı'nı kendine bağlı hâle getirmeye çalışmıştı. Fakat, İbrahim Halil Han, 47 yıllık hanlık döneminde bağımsız hareket ederek Karabağ Hanlığı'nı bağlılıktan kurtarmış ve bunun yanında Gence Hanlığı'nı 1780-1785 tarihleri arasında kendine bağlı duruma getirmişti. Bu süreçte eski hükümdar Penah Ali Han ise ölümüne kadar kadar Şiraz'da yaşamıştı.
İbrahim Halil Han dönemi
1759 yılında tahta geçen İbrahim Halil Han, Penahabad şehrinin gelişmesine önem vererek onun etrafına çok sayıda köy kurdurup şehre kaleler diktirmiştir. Gence Hanlığı'nı kendine bağlı hâle getirmesinin yanında Revan ve Nahçıvan hanlıklarının topraklarının bir kısmını ele geçirmeyi başarmıştı. 1789 yılında Karabağ Ermenilerinin çıkardığı isyanı bastırmış, Sünni bir Türk ve bir şair olan Molla Penah Vâkıf baş veziri yapmıştır. Molla Penah Vâkıf, Rusya ve İran'a karşı, komşu Türk hanlıkları ile anlaşma yapmayı başarmıştır.
Muhammed Hasan Han'ın oğlu Ağa Muhammed Şah'da 1795 yılında Penahabad'a saldırmıştır. Ağa Muhammed Şah'ın amacı eski Safevi Hanedanı zamanındaki toprakları geri almak ve İran şahı ilan etmekti. Safevi geleneklerine göre şah, taç giyme töreninden önce Kafkasya'yı kontrolü altında bulundurmak zorundaydı. Bu yüzden Kafkasya'nın kontrol altına alınması için Karabağ Hanlığı ve büyük şehri Penahabad ilk ve büyük bir engeldi.
Ağa Muhammed Şah, 80,000 kişilik ordusu ile Penahabad şehrini kuşatmıştır. İbrahim Halil Han, uzun süreli bir savunma için halkı harekete geçirmişti. Penahabad halkından savaşa katılanların sayısı 15,000 kişiyi bulmuş, savaşta kadınlar ve erkekler birlikte savaşmıştır. Kuşatma 33 gün sürmüş ancak Panahabad şehri ele geçirilememişti. Ağa Muhammed Şah kuşatmayı durdurup Tiflis'e ilerlemiş ve burayı işgal etmişti.
Ağa Muhammed Şah, Kafkasya'yı fethetmekte başarısız olmasına rağmen 1796 tarihinde kendini şah ilan ederek Kaçar Hanedanı'nı kurmuştu. İkinci bir Karabağ seferini de kararlaştıran Ağa Muhammed Şah, hanlığa olan saldırılarını yoğunlaştırmıştı. Penahabad halkı 1795 tarihindeki saldırıdan ve üç yıl süren kuraklıktan dolayı güçsüzleşmesinin yanında, savaş sırasında da şehir koruyucularının büyük bir kısmının ölmüş olmasından ötürü direncini yavaş yavaş kaybetmeye başlamıştı. Ağa Muhammed Şah, Rusların Kuzey Azerbaycan'a girdiklerini duyunca Erdebil'i ele geçirmişti. II. Katerina'nın ölümü üzerine Rus kuvvetlerinin geri çekilmesi ile Ruslar ile Kaçar Hanedanı arasında savaş olmamasıyla Panahabad'ın güçsüzlüğünü fırsat bilen Ağa Muhammed Şah, 1797 yılında, Penahabad'ı ele geçirmeyi başarmış ve burada katliamlar yapmıştır. İbrahim Halil Han Dağıstan'daki Ilısu Hanlığı'na sığınmıştır. Ağa Muhammed Şah, 19 Haziran 1797 tarihinde hizmetindeki üç kişi tarafından öldürülünce İran askerleri Penahabad'dan çekilmiştir. Böylece İbrahim Halil Han, Karabağ'a geri dönerek tekrar han olmuştur.
İbrahim Halil Han'ın yönetimi esnasında Karabağ Hanlığı komşu hanlıklar ile ve ek olarak Osmanlı Devleti ve Rus İmparatorluğu'u ile bağ kurmuştur. Bu süreçte Rusya İmparatorluğu, 1804'te Gence Hanlığı'nı ele geçirerek Karabağ Hanlığı'na kuzey sınırında komşu olmuştur. Rusya İmparatorluğu'nun Gürcistan ve Gence'yi istila etmesi üzerine İbrahim Halil Han, 14 Mayıs 1805 tarihinde Rusya İmparatorluğu ile Kürekçay Antlaşması’nı imzalamıştır. Bu antlaşma ile Karabağ Hanlığı, Rusya İmparatorluğu'nun egemenliğini ve üstünlüğünü tanımak ile birlikte Rusya İmparatorluğu'na 8 bin altın rubleyi ödemeyi kabul etmiştir. Rusya İmparatorluğu da antlaşma ile Karabağ Hanlığı'nın koruyuculuğunu üstlenmiş ve Penahabad'da bir garnizon bulundurmayı kararlaştırmıştır.
1806 yılında Ağa Muhammed Şah'ın veliahtı Feth Ali Şah oğlu Abbas Mirza'nın komutasındaki orduyu Karabağ topraklarına göndermesi üzerine İbrahim Halil Han, oğlu Muhammed Hasan'ı Gence'deki Rus komutanlarının yanına göndererek Ruslardan yardım istemiştir. İbrahim Halil Han'ın yardım isteğine karşılık 10,000 kişilik Rus ordusu Karabağ'a gelmiştir. İbrahim Halil Han, Emirliler ve Cebrayıllılardan oluşan süvarilerle Rusları karşılamıştır. Görüşmelerin ardından Karabağ ve Rus orduları Aras Nehri'ne doğru İran ordusuna karşı hareket etmişlerdir. Aslandüz denilen yerde yapılan savaşın ardından İran ordusu geri çekilmiştir. Savaşın ardından İbrahim Halil Han ve Rus orduları bir kaleye geçmişlerdir. Kısa bir süre sonra Ruslar Kürekçay Antlaşması'nı bozup Penahabad Kalesi'ni işgal etmişlerdir. Ailesi ile kaleden kaçan İbrahim Halil Han, Penahabad yakınlarındaki kayalık bir yere kamp kurmuştur. Burada İbrahim Halil Han, İran şahı Feth Ali Şah'a bir mektup yazmıştır. İbrahim Halil Han, mektupta başına gelenleri anlatıp yardım istemiş, sadakatini belirtmek için de şaha yazdığı mektubu Kur'an içine koymuştur. 2 Haziran 1806 tarihinde İbrahim Halil Han, İran ordusunu beklerken, Rus komutan Lisaneviç ve ordusu birkaç Ermeni kılavuzun yardımı ile İbrahim Halil Han'ın bulunduğu yeri basmışlardır. Rus orduları, İbrahim Halil Han ve ailesinden birkaç kişiyi öldürmüşlerdir.
Yıkılışı
İbrahim Halil Han'ın 1806'daki ölümü üzerine ortanca oğlu Mehdi Kulu Han, Rusya tarafından Karabağ Hanlığı tahtına oturtulmuştur. Rus İmparatorluğu, Rus-İran Savaşları'ndan sonra 1813 tarihinde imzalanan Gülistan Antlaşması ile ve 1828 tarihinde imzalanan Türkmençay Antlaşması ile bölgeyi egemenliği altına almıştır. Mehdi Kulu Han'ın başa getirilmesinden 1822 yılına kadar Rusya'nın diğer eyaletleriyle aynı statüde yönetilen Karabağ Hanlığı, bu tarihte tamamen ortadan kaldırılmıştır. Mehdi Kulu Han ise İran'a gitmiştir. Penah Ali Han'ın soyundan gelen Abdül Vekil Penah Han, daha sonra Büyük Horasan Emiri olmuştur. Cevanşirlerin bir kısmı Osmanlı Devleti'ne göçüp Anadolu'ya yerleşmiştir. Rusya İmparatorluğu içinde Karabağ ili kurulmuş ve bu il Rus memurlar tarafından yönetilmiştir.
Devlet yönetimi
Karabağ Hanlığı'nın yönetim biçimi monarşi olsa da, hanlıklar devrinde Azerbaycan'da idari yapı daha ziyade derebeyliğini andırmaktaydı. Han devletin baş yöneticisidir. Diğer Güney Kafkasya hanlıklarında olduğu gibi Karabağ Hanlığı'nda da mülki ve cinayet işlerine şeriat kanunları, örf ve adet esasında bakılmıştır. Mahkemelerde normal cezalarla birlikte ağır işkencelere de yer verilmiştir. Ölüm hükümünü en büyük hakim gibi hanın kendisi vermiştir.
Nüfus
Karabağ Hanlığı, Rus İmparatorluğu'na dahil edilmesi sırasında diğer hanlıklar içinde nüfus bakımından Şirvan Hanlığı'ndan sonra ikinci sıradadır. 90.000 ulaşa gelen nüfusu 18.500 hanede birleştirilmiştir. Tarihçilerin görüşüne göre hanlığın var olduğu dönemde nüfus sayısı ve yoğunluğu tahminen iki defa artmıştır. Penahabad'ı ziyaret eden yolculara göre Penahabad'da 18. yüzyıl ve 19. yüzyılda 2.000 ev ve çoğunluğu Müslümanlardan oluşan 10,000 civarı insan bulunmaktadır.
İdari bölümler
Ülkedeki en büyük idari birim yöredir. Salnamelerdeki bilgilere göre Karabağ Hanlığı idari açıdan 22 yöreye bölünmüştür. Yöreler ise birkaç kentten ibarettir. Yörelerin yöneticileri naiblerdir. Naiblerin yanında darğalar ve yüzbaşılar gibi vazifeli şahıslarda bulunmuştur. Darğaların şehirlerdeki görevi polisler gibi vatandaşların huzur ve güvenini temin ile suç ve suçluyla mücadele etmektir. Yüzbaşılar ise köylerin yönetiminden sorumluydu. Karabağ Hanlığı'nın son dönemlerinde ülkede 1 büyük şehir, 638 köy bulunmaktadır.
1806'da Rus egemenliğine giren Karabağ Hanlığı'nda siyasi istikrarın kaybedilmemesi için Ruslar, hanlığın idari işlerine karışmamıştır. A. P. Yermalov ile Mogilev'in 1823 yılında tertibini bitirdikleri "Karabağ eyaletinin tahrir defteri"ne göre, Karabağ Hanlığı "mahal"lere ve "el"lere bölünmüştü. Mahalleri yönetenlere "naib", elleri yönetenlere ise "binbaşı" denmekteydi. Her iki çeşit yönetici de doğrudan eyalet yöneticisine bağlıydı. Hanlık 18. yüzyılın ortalarında 21, sonlarında ise 25 mahal ve el'den oluşmaktaydı. Bunlar: Cevanşir, Cevanşir-Dizak, Hırdapara-Dizak, Dizak, Dizak-Cebrayıllı, Bergüşad, Çulundur, Mehri, Bağabürd, Ecenan, Küpara, Karaçorlu, Verende, Haçın, Çileberd, Talış-Gülüstan, Püsyan, Kolanı, Demirçihasanlı, Yiğirmidört, Otuziki, I. Kebirli, II. Kebirli, Sisyan ve Tatevidi'ydi.
Ekonomi
Karabağ Hanlığı topraklarının dağların eteklerinden Aras'ın Hudaferin Köprüsü'nden Cevad kentine kadar olan toprakların hepsi Aras Nehri suları ile sulanmıştır. Karabağ Hanlığı arazisinin üçde ikisi ovalıklardan ibarettir. 800-3000 metre yükseklikteki araziler geniş yer kapladığı için hayvancılık Karabağ halkının geçim kaynağı olmuştur. Halkın diğer geçim kaynakları ise halıcılık, çiftçilik, bahçecilik ve deri ürünleri imalidir. 19. yüzyılın başlarında Karabağ Hanlığı arazisinde 30.000 koyun ve keçi, 20.000 at, 2200 oğlak vardır. Yine bu tarihlerde bazı Hristiyan Ermenilerin geçim kaynağı domuzcluktur. İbrahim Halil Han zamanında Karabağ Hanlığı tacirleri Şeki Hanlığı, Şamahı Hanlığı ve Gence Hanlığı'ndan ipek alıp hakiki ipek tekeli kurmuşlar ve onu dış pazarlara çıkarmışlardır. Meşhur Karabağ atları, ülkenin ticaretinde önemli rol oynamıştır. Ülkede 500'e yakın işleyen değirmen vardır. Karabağ Hanlığı döneminde ekonomik alanda önceki devirlere nispeten ilerleme olmuştur. Bu ilerlemenin en büyük etkeni ülke çapında ekinciliğin gelişmesidir. "Toprak ancak onu ekenlere ve ekilecek hâle getirenlere mahsustur" prensibi esas alınmıştır. Toprağı ekilecek hâle getirip ekenler ise az miktarda toprağa sahip olanlar ve rençberlerdir. Salnamelere göre hanlıktaki topraklar han, ağalar, beyler, halk ve vakıflar olmak üzere bölünmüştür. Bu düzen Kur'ân-ı Kerîm'de ileri gelen şeriat hükümlerinden kaynaklanmaktadır.
Karabağlıların yerleşik hayat tarzını benimsemişlerdir. Penahabad'da darphane kurulmuştur. Ülkede Penahı adında bir buçuk dirhem ölçüsünde gümüşten pul sikkesi basılmıştır. Sikkenin bir yüzünde Penahabad, diğer tarafında ise La ilahe illallah Muhammedur rasulullah sözleri yazılmıştır. Penahının altı tanesi bir manat, sekiz tanesi ise Karabağ tümeni etmiştir. Penah Han zamanındaki sikke, Karabağ Rusya tarafından ilhak edilmesinden sonra da değerini korumuştur. Savaşlar için Penahabad halkı tüfek, tabanca namluları ve silah kundakları hazırlamışlar, barut imal etmişlerdir. Hançer, kılıç hazırlayan sanatkârlar, taştan yapılma çeşitli araçlar, değirmen taşları, el değirmenleri, taş kazanlar ve başka eşyaları hazırlayan kişilerde Penahabad'da yaşamaktadır. Pazar günleri Penahabad ve çevresinde haftalık pazar kurulmuştur.
Kültür
Ülkede sanat alanında birçok gelişme olmuştur. Sanat ile uğraşanlar en çok Penahabad kentinde faaliyet göstermişlerdir. Hanlık döneminde yetişen Azeri şairler, kendilerinden önceki Farsça şiir yazma geleneğini sürdürmüşlerdir. Çünkü Farsça yazmak ediplikte üstünlük sayılmıştır. Ancak şairler Farsçanın yanında kendi dilleri olan Azerice ile de şiirler yazmışlardır. Hanlığın en önemli şairlerinden biri Molla Penah Vakıf'tır. Halk dokumacılığa önem vermiştir. Değirmenin hisseleri taştan ve tahtadan hazırlanmıştır.
Yöneticileri
Ziyadoğlu Ailesi beylerbeyleri
- Muhammed Kulu Han (1605 - 1625)
- Davud Han (1625 - 1631)
- Muhammed Kulu Han (1631 - ?)
- Makhitar (1728 - 1730)
- Uğurlu Han (1730 - 1738)
Nadir Şah idaresi
- İbrahim Han (1739)
- Afşar Hanedanı merkez idaresi (1739-1747)
Cavanşir Hanedanı hanları
- Penah Ali Han (1747 - 1759)
- İbrahim Halil Han (1759 - 1806)
- Mehdi Kulu Han (1806 - 1822)
Bibliyografya
- Mehmet Hasan Veliyev Baharlı (1921). "Azerbaycan", sf.179.
- Rzaqulu bey Mirze Cemal oğlu. "Karabağname". sf.69-71.
- Mirze Cemal Karabaği. "Karabağname". sf.14.
- Mirze Camal. "Karabağname". sf.12.
- Tağı Musəvi (1977). "Orta əsr Azərbaycan tarixinə dair fars dilli sənədlər", Bakı
- Mais Əmrahov (2008). "Qarabağ xanlığı", Bakı.
Kaynakça
- ^ (2004). Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge: Cambridge University Press. s. 12. ISBN .
(...) and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration [even after the abolishment of the khanates].
- ^ Pavlovich, Petrushevsky Ilya (1949). Essays on the history of feudal relations in Armenia and Azerbaijan in XVI - the beginning of XIX centuries. LSU them. Zhdanov. s. 7.
(...) The language of official acts not only in Iran proper and its fully dependant Khanates, but also in those Caucasian khanates that were semi-independent until the time of their accession to the Russian Empire, and even for some time after, was New Persian (Farsi). It played the role of the literary language of class feudal lords as well.
- ^ Gammer, Moshe (1992). Muslim resistance to the tsar. Routledge, 6. . “In 1805 the khans of Qarabagh, Shirvan and Sheki swore allegiance to Russia.”
- ^ Encyclopaedia Brittanica Online: History of Azerbaijan Azerbaijan 29 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b Bertsch, Gary Kenneth (2000). Crossroads and Conflict: Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia. Routledge, 297: "Shusha became the capital of an independent "Azeri" khanate in 1752 (Azeri in the sense of Muslims who spoke a version of the Turkic language we call Azeri today).". .
- ^ Nafziger, E. Wayne, Stewart, Frances and Väyrynen, Raimo (2000). War, Hunger, and Displacement: The Origins of Humanitarian Emergencies. Oxford University press, 406. .
- ^ ^ Kashani-Sabet, Firoozeh (May 1997). "Fragile Frontiers: The Diminishing Domains of Qajar Iran". International Journal of Middle East Studies 29 (2): 210.
- ^ Baddeley, John Frederick (1908). The Russian Conquest of the Caucasus. Harvard University: Longmans, Green and Co., 71.
- ^ Avery, Peter; Hambly, Gavin (1991). The Cambridge History of Iran. Cambridge University Press, 126. .
- ^ Although written in Persian, the work of Mirza Jamal Javanshir (1773/4-1853) is actually a product of Azeri historiography: its author being an Azeri noble of the Javanshir tribe, who began his lengthy career as a scribe in the service of Ebrahim, the Azeri khan of Karabakh. Robert H. Hewsen. Review of George A. Bournoutian, A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi's Tarikh-e Qarabagh, in Journal of the Society for Armenian Studies, 1995, p. 270
- ^ Cornell, Svante (2001). Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Routledge, 67. .
- ^ a b Эфендиев, Октай (1981). Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке. Изд-во "Элм", Баку, 90-92.
- ^ a b Алиев Ф. М. Миссия посланника русского государства А. П. Волынского в Азербайджане. Баку, «Элм», 1970, c. 36-54
- ^ a b Карабахская хроника – реконструкция этнической истории Карабаха по архивным материалам (1805-1905 гг.) 7 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (WebCite® 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ a b Мамедова Э.К. (1999). Административное устройства и управление азербайджанских ханство во второй половине XVIII века. Бakу., Дис. канд. наук. 10-12.
- ^ Mirza Adigezal bey. Karabakh-name, p. 48 21 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça). Vostlit
- ^ Абдуллаев Г. Б. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку, изд-во АН Азерб. ССР, 1965, c.110-111
- ^ a b Абдуллаев Г. Б. Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Баку, изд-во АН Азерб. ССР, 1965, c.91
- ^ Березин И. Н. Путешествие по Дагестану и Закавказью.2-е изд. Казань, 1850. C.45-46.
- ^ Great Soviet Encyclopedia, "Nagorno-Karabakh Autonomous Oblast", 3rd edition, Moscow, 1970 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça). Cultinfo.ru
- ^ a b c d Axundov, Nazim (1989). Qarabağ Salnamələri, Bakı: Yazıçı Nəşriyyatı. 69-154.
- ^ a b QARABAĞ XANLIĞI 3 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - karabakh.az (WebCite® 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ Мирза Адигёзаль-бек Карабаг-наме 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - vostlit.info (WebCite® 12 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- ^ a b Ermeni-Müslüman Davası -1905-1906 3 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe). Kaen.edu.az
- ^ a b İmparatorluklar Siyasetinde “Ermeni Sorunu”nun Yeri:Nedenler ve Sonuçlar 21 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe). Ermeni Araştırmaları Enstitüsü
- ^ Adnan Menderes Kaya. "Avşar Türkmenleri", (2004) Geçit Yayınları.
- ^ Абдуллаев, Гаси Бехудович (1965). Азербайджан в XVIII веке и взаимоотношения его с Россией. Изд-во Академии наук Азербайджанской, Баку, 870.
- ^ Çakmak, Mehmet Ali (2002). "Azerbaycan'da Müstakil Hanlıklar Devrine Umumî Bir Bakış". Türkler Ansiklopedisi. 7. Cilt. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. ss. sf. 15-21.
- ^ Ениколопов И. Грибоедов и Восток. Ереван, 1954.
- ^ Описание Карабахской провинции, составленное на 1823 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова действительным статским советником Могилевским и полковником Ермоловым 2-м. — Тифлис, 1866.
- ^ a b Zambaur E. de Manuel de Genealogie Chronologie et de l'Histoire de l'lslam dökün. Hannover, 1927 (reissue - Bad Pyrmont, 1955) sf.184
- ^ a b Пиркулиева, Г. Основы нумизматики /Г.Пиркулиева; Институт Археологии и Этнографии Нац. Акад.Наук Азерб.- Баку,2009,стр.30 [1] 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Köprülü, Mehmet Fuat (1944). “Azeri”, İA, İstanbul Maarif Matbaası, 2. Cilt, sf. 139-144
- ^ a b c Əhmədov, Q. & Onullahi, S. M. (1994). Gəncənin qədim və orta əsrlər tarixi, Bakı, 27-29.
- ^ a b Azerbaijan 14 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce). Rulers
- ^ a b c d Мустафазаде Т. Т. (1993). Азербайджан и Русско-Турецкие отношения в первой трети XVIII века, Баку
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Karabag Hanligi Farsca خانات قره باغ Xanat e Qarebaq Azerice Qarabag Xanligi 1748 1805 yillari arasi bugunku Azerbaycan topraklarinda yer almis ve Iran in Kacar Hanedani egemenligi altindafiilen bagimsiz olmus Azeri feodal devletidir Qarabag Xanligi Karabag Hanligi1748 18221902 Rus haritasina gore Karabag Hanligi HaritasiBaskentBayat 1748 1750 Penahabad 1750 1822 Yaygin dil ler Farsca resmi AzericeHukumetMonarsiHan 1748 1761Penah Ali Han 1761 1806Ibrahim Halil Han 1806 1822Mehdi Kulu HanTarihce Kurulusu1748 Dagilisi1822Para birimiPenahi Karabag tumeniOnculler ArdillarAfsar Hanedani Rusya ImparatorluguOrduKarabag hanligina ait kalkan Azerbaycan Ulusal Sanat Muzesi Han hukumetinin temeli orduydu Ordunun ana kismi Maaflar ve Elatlar dan gelen suvarilerden olusuyordu Savaslar veya buyuk muharebeler sirasinda ordunun kalici kismi yani silahli kuvvetler pahasina artirildi Savascilarin silahlanma ve diger tum masraflari nufusun pahasina idi Bilindigi gibi askeri birlikler sadece dis saldirilari onlemek icin degil ayni zamanda ic duzeni saglamak icin de onemliydi Bu nedenle ordunun bakimi hanlik icin onemliydi Han askeri zaruret halinde 10 15 bin asker toplayabilirdi Siradan ordunun ana kismi etnik gruplardan olusuyordu Karabag in butun vilayetleri adlari bir deftere ve bir listeye yazilan bir suvariden mutesekkildi Gerektiginde ilce ve koylerden piyadeler ile ilce mebuslari da gorevlendirilirdi Hanlarin duzensiz askeri birliklerine ek olarak hanin bir kismi duzenli askerlerden olusan bir muhafizi da vardi Duzenli silahli kuvvetler tarim islerinden serbest birakilan parali askerlerden olusuyordu Suvari piyade Zanburakci ve topcu olarak ayriliyordu Duzenli ordunun askerleri savas icin gerekli silahlari atlari ve diger techizati divandan temin ederdi Duzenli silahli kuvvetler modern atesli silahlarla silahlandirildi Ancak atalardan kalma silahlar da kullanildi Ana atesli silah turu Dayan duldurum adi verilen tufeklerdi Ordu on yuz ve bin kisiye bolunduyordu Bu gruplarin liderlerine sirasiyla Onbasi yuzbasi ve binbasi deniyordu TarihceKurulusu Hanligin topraklarinin buyuk bir kismini kaplayan arazi 1551 yilinda Sah I Tahmasp tarafindan Gence Karabag Beylerbeyligi adi altinda bir yonetim birimine donusturuldukten sonra 1588 1605 ile 1725 1735 yillari arasinda Osmanli Devleti egemenliginde kalmis oldugu sure disinda Karabag Hanligi uzun yillar Safevi ve devami niteligindeki Iran hanedanliklarinin egemenliginde kalmisti Hanligin temelleri Safevi Hanedani nin Aras Nehri ve Kura Nehri arasindaki Karabag bolgesini 1606 yilinda Ziyadoglu Ailesi ne vermesiyle feodal bir mulk olarak atilmisti Gence sehrinden Karabag topraklarina goc eden soyu Cavansir oymagina dayanan bir kisi Karabag da bir kadin ile evlenmis ve cocugu olmustu ve cocugunun adini Sarica Ali koymustu Sarica Ali buyuyunce cok zengin biri olup onun mallari da oglu Ibrahim Aga ya kalmisti Safevi Hanedani ndan sonra Iran topraklarina hakim olan Afsar Hanedani yoneticisi Nadir Sah Ibrahim Aga nin oglu Fazlali Bey i yanina alarak esik agasi yapmisti Fazlali Bey bir catismada olunce Nadir Sah bu sefer Fazlali Bey in kardesi Penah Ali Han i yanina almisti Penah Ali Han bir muddet Nadir Sah in yaninda kaldiktan sonra kacip Karabag da saklanmisti Nadir Sah Penah Ali Han i aratsa da bulamamisti Nadir Sah in 1747 tarihinde oldurulmesi uzerine Penah Ali Han ortaya cikarak 1747 tarihinde kendini Karabag hani ilan etmisti Penah Ali Han in basa gecmesiyle Karabag Hanligi da de facto seklinde bagimsiz olmustu Afsar Hanedani nin yeni yoneticisi Adil Sah Karabag hani olarak Penah Ali Han i tanidigini belirten bir ferman cikarmisti Penah Ali Han in soyu Cavansir boyunun Saricali oymagina dayanan Ziyadogullari Hanedani ndan gelmektedir Penah Ali Han donemi Karabag Hanliginin kurucusu Penah Ali Han Karabag hanligi bagimsiz bir devletin temel niteliklerini tasiyan siyasi bir yapiydi Hanligin basinda sinirsiz guce sahip bir han vardi ve kendi hanedanligindaki gorevlerini miras yoluyla erkek soyundan geciriyordu Hanligin kendi idaresi ve madeni parasi vardi bir ordusu vardi bagimsiz bir ic ve dis politika yurutuyordu Han in gucunu karakterize eden V Leviatov sunlari kaydetti Devlet ve kisisel hanin mulkunu ayirt etmeyen ve tanimlamayan feodal bir guctu Hanliklarda var olan duzenlemeler yonetimlerinin duzenlendigini ve hanlarin patrimonyal mulklerinin yonetimi olarak kabul edildigini gostermektedir Rus oryantalist I N Berezin e gore han tamamen bagimsizdi Han yalnizca tum idari ve adli degil ayni zamanda manevi gucu de Seriat mahkemesi elinde topladi Hanligin gucunden bir ornek veren I N Berezin hanin olum cezasina carptirilabilecegini ve resmi veya basit bir koylu olsun hanligin herhangi bir sakinini affetme karari verebilecegini kaydetti Hanligin ilk baskenti Bayat Kalesi ydi 1748 Penah Ali Han hanligi koruyabilmek icin 1750 1752 yillarinda bugunku Susa kale sehrini insa ettirmis baskenti de buraya tasiyip sehrin adini Penahabad koymustu 1750 yilinda Seki Hanligi ile Bayat Savasi yapilmisti Penah Ali Han Meghri Tatev Karakilise Kafan sehirlerini ele gecirerek Nahcivan Hanligi ni ulkesine baglamisti 1752 tarihinde Penahabad sehri kurulduktan sonra Iran topraklari uzerinde hak iddia eden Kacar Hanedani nin kurucularindan Muhammed Hasan Han Karabag Hanligi na saldirarak Penahabad i kusatmis fakat Zand hanedani kurucusu Kerim Han Zend in saldirilari uzerine cekilmek zorunda kalmisti Muhammed Hasan Han buradan cok cabuk cekilmisti Hatta Penahabad kalesi duvarlarinin altinda savas toplarini bile birakmisti Penah Ali Han Muhammed Hasan Han in geri cekilen askerlerine karsi saldiri yaparak Guney Azerbaycan daki Aras Nehri nin karsisinda bulunan Erdebil sehrini ele gecirmisti 1759 tarihinde Karabag Hanligi nin kuvvetlenmesinden endise eden Urmiye Hanligi hukumdari Feth Ali Han Afsar hanliga karsi bir savas baslatmisti 30 000 kisilik ordusu ile saldiran Feth Ali Han Afsar a birkac melik destek saglayarak yardim etmisti Penahabad in kusatilmasi sekiz ay boyunca devam etmis ve Feth Ali Han Afsar Karabag Hanligi ni gecici olarak Urmiye Hanligi na bagli hale getirmisti Karabag haninin oglu Ibrahim Halil Han i ise rehin olarak Urmiye ye goturmustu Ayni yil Kerim Han Zend Urmiye hukumdari Feth Ali Han Afsar i yenebilmek icin oglu Urmiye derehin tutulan Penah Ali Han ile birlik olmustu Kerim Han Zend Feth Ali Han Afsar i yenip Urmiye yi aldiktan sonra Ibrahim Halil Han i esaretten kurtararak Karabag Hanligi tahtina oturtmus eski hukumdar Penah Ali Han i ise Zand hanedani nin baskenti olan Siraz a misafir olarak davet edip buraya yerlesmesini mumkun kilmak suretiyle Karabag Hanligi ni kendine bagli hale getirmeye calismisti Fakat Ibrahim Halil Han 47 yillik hanlik doneminde bagimsiz hareket ederek Karabag Hanligi ni bagliliktan kurtarmis ve bunun yaninda Gence Hanligi ni 1780 1785 tarihleri arasinda kendine bagli duruma getirmisti Bu surecte eski hukumdar Penah Ali Han ise olumune kadar kadar Siraz da yasamisti Ibrahim Halil Han donemi 1759 yilinda tahta gecen Ibrahim Halil Han Penahabad sehrinin gelismesine onem vererek onun etrafina cok sayida koy kurdurup sehre kaleler diktirmistir Gence Hanligi ni kendine bagli hale getirmesinin yaninda Revan ve Nahcivan hanliklarinin topraklarinin bir kismini ele gecirmeyi basarmisti 1789 yilinda Karabag Ermenilerinin cikardigi isyani bastirmis Sunni bir Turk ve bir sair olan Molla Penah Vakif bas veziri yapmistir Molla Penah Vakif Rusya ve Iran a karsi komsu Turk hanliklari ile anlasma yapmayi basarmistir Feth Ali Sah dan Mehdi Kulu Han a Sayfa 1Ali Sah dan Mehdi Kulu Han a Sayfa 2 Muhammed Hasan Han in oglu Aga Muhammed Sah da 1795 yilinda Penahabad a saldirmistir Aga Muhammed Sah in amaci eski Safevi Hanedani zamanindaki topraklari geri almak ve Iran sahi ilan etmekti Safevi geleneklerine gore sah tac giyme toreninden once Kafkasya yi kontrolu altinda bulundurmak zorundaydi Bu yuzden Kafkasya nin kontrol altina alinmasi icin Karabag Hanligi ve buyuk sehri Penahabad ilk ve buyuk bir engeldi Aga Muhammed Sah 80 000 kisilik ordusu ile Penahabad sehrini kusatmistir Ibrahim Halil Han uzun sureli bir savunma icin halki harekete gecirmisti Penahabad halkindan savasa katilanlarin sayisi 15 000 kisiyi bulmus savasta kadinlar ve erkekler birlikte savasmistir Kusatma 33 gun surmus ancak Panahabad sehri ele gecirilememisti Aga Muhammed Sah kusatmayi durdurup Tiflis e ilerlemis ve burayi isgal etmisti Aga Muhammed Sah Kafkasya yi fethetmekte basarisiz olmasina ragmen 1796 tarihinde kendini sah ilan ederek Kacar Hanedani ni kurmustu Ikinci bir Karabag seferini de kararlastiran Aga Muhammed Sah hanliga olan saldirilarini yogunlastirmisti Penahabad halki 1795 tarihindeki saldiridan ve uc yil suren kurakliktan dolayi gucsuzlesmesinin yaninda savas sirasinda da sehir koruyucularinin buyuk bir kisminin olmus olmasindan oturu direncini yavas yavas kaybetmeye baslamisti Aga Muhammed Sah Ruslarin Kuzey Azerbaycan a girdiklerini duyunca Erdebil i ele gecirmisti II Katerina nin olumu uzerine Rus kuvvetlerinin geri cekilmesi ile Ruslar ile Kacar Hanedani arasinda savas olmamasiyla Panahabad in gucsuzlugunu firsat bilen Aga Muhammed Sah 1797 yilinda Penahabad i ele gecirmeyi basarmis ve burada katliamlar yapmistir Ibrahim Halil Han Dagistan daki Ilisu Hanligi na siginmistir Aga Muhammed Sah 19 Haziran 1797 tarihinde hizmetindeki uc kisi tarafindan oldurulunce Iran askerleri Penahabad dan cekilmistir Boylece Ibrahim Halil Han Karabag a geri donerek tekrar han olmustur Ibrahim Halil Han in yonetimi esnasinda Karabag Hanligi komsu hanliklar ile ve ek olarak Osmanli Devleti ve Rus Imparatorlugu u ile bag kurmustur Bu surecte Rusya Imparatorlugu 1804 te Gence Hanligi ni ele gecirerek Karabag Hanligi na kuzey sinirinda komsu olmustur Rusya Imparatorlugu nun Gurcistan ve Gence yi istila etmesi uzerine Ibrahim Halil Han 14 Mayis 1805 tarihinde Rusya Imparatorlugu ile Kurekcay Antlasmasi ni imzalamistir Bu antlasma ile Karabag Hanligi Rusya Imparatorlugu nun egemenligini ve ustunlugunu tanimak ile birlikte Rusya Imparatorlugu na 8 bin altin rubleyi odemeyi kabul etmistir Rusya Imparatorlugu da antlasma ile Karabag Hanligi nin koruyuculugunu ustlenmis ve Penahabad da bir garnizon bulundurmayi kararlastirmistir 1806 yilinda Aga Muhammed Sah in veliahti Feth Ali Sah oglu Abbas Mirza nin komutasindaki orduyu Karabag topraklarina gondermesi uzerine Ibrahim Halil Han oglu Muhammed Hasan i Gence deki Rus komutanlarinin yanina gondererek Ruslardan yardim istemistir Ibrahim Halil Han in yardim istegine karsilik 10 000 kisilik Rus ordusu Karabag a gelmistir Ibrahim Halil Han Emirliler ve Cebrayillilardan olusan suvarilerle Ruslari karsilamistir Gorusmelerin ardindan Karabag ve Rus ordulari Aras Nehri ne dogru Iran ordusuna karsi hareket etmislerdir Aslanduz denilen yerde yapilan savasin ardindan Iran ordusu geri cekilmistir Savasin ardindan Ibrahim Halil Han ve Rus ordulari bir kaleye gecmislerdir Kisa bir sure sonra Ruslar Kurekcay Antlasmasi ni bozup Penahabad Kalesi ni isgal etmislerdir Ailesi ile kaleden kacan Ibrahim Halil Han Penahabad yakinlarindaki kayalik bir yere kamp kurmustur Burada Ibrahim Halil Han Iran sahi Feth Ali Sah a bir mektup yazmistir Ibrahim Halil Han mektupta basina gelenleri anlatip yardim istemis sadakatini belirtmek icin de saha yazdigi mektubu Kur an icine koymustur 2 Haziran 1806 tarihinde Ibrahim Halil Han Iran ordusunu beklerken Rus komutan Lisanevic ve ordusu birkac Ermeni kilavuzun yardimi ile Ibrahim Halil Han in bulundugu yeri basmislardir Rus ordulari Ibrahim Halil Han ve ailesinden birkac kisiyi oldurmuslerdir Yikilisi Ibrahim Halil Han in 1806 daki olumu uzerine ortanca oglu Mehdi Kulu Han Rusya tarafindan Karabag Hanligi tahtina oturtulmustur Rus Imparatorlugu Rus Iran Savaslari ndan sonra 1813 tarihinde imzalanan Gulistan Antlasmasi ile ve 1828 tarihinde imzalanan Turkmencay Antlasmasi ile bolgeyi egemenligi altina almistir Mehdi Kulu Han in basa getirilmesinden 1822 yilina kadar Rusya nin diger eyaletleriyle ayni statude yonetilen Karabag Hanligi bu tarihte tamamen ortadan kaldirilmistir Mehdi Kulu Han ise Iran a gitmistir Penah Ali Han in soyundan gelen Abdul Vekil Penah Han daha sonra Buyuk Horasan Emiri olmustur Cevansirlerin bir kismi Osmanli Devleti ne gocup Anadolu ya yerlesmistir Rusya Imparatorlugu icinde Karabag ili kurulmus ve bu il Rus memurlar tarafindan yonetilmistir Devlet yonetimiKarabag Hanligina ait devlet yonetimi semasi Karabag Hanligi nin yonetim bicimi monarsi olsa da hanliklar devrinde Azerbaycan da idari yapi daha ziyade derebeyligini andirmaktaydi Han devletin bas yoneticisidir Diger Guney Kafkasya hanliklarinda oldugu gibi Karabag Hanligi nda da mulki ve cinayet islerine seriat kanunlari orf ve adet esasinda bakilmistir Mahkemelerde normal cezalarla birlikte agir iskencelere de yer verilmistir Olum hukumunu en buyuk hakim gibi hanin kendisi vermistir NufusKarabag Hanligi Rus Imparatorlugu na dahil edilmesi sirasinda diger hanliklar icinde nufus bakimindan Sirvan Hanligi ndan sonra ikinci siradadir 90 000 ulasa gelen nufusu 18 500 hanede birlestirilmistir Tarihcilerin gorusune gore hanligin var oldugu donemde nufus sayisi ve yogunlugu tahminen iki defa artmistir Penahabad i ziyaret eden yolculara gore Penahabad da 18 yuzyil ve 19 yuzyilda 2 000 ev ve cogunlugu Muslumanlardan olusan 10 000 civari insan bulunmaktadir Idari bolumlerUlkedeki en buyuk idari birim yoredir Salnamelerdeki bilgilere gore Karabag Hanligi idari acidan 22 yoreye bolunmustur Yoreler ise birkac kentten ibarettir Yorelerin yoneticileri naiblerdir Naiblerin yaninda dargalar ve yuzbasilar gibi vazifeli sahislarda bulunmustur Dargalarin sehirlerdeki gorevi polisler gibi vatandaslarin huzur ve guvenini temin ile suc ve sucluyla mucadele etmektir Yuzbasilar ise koylerin yonetiminden sorumluydu Karabag Hanligi nin son donemlerinde ulkede 1 buyuk sehir 638 koy bulunmaktadir 1806 da Rus egemenligine giren Karabag Hanligi nda siyasi istikrarin kaybedilmemesi icin Ruslar hanligin idari islerine karismamistir A P Yermalov ile Mogilev in 1823 yilinda tertibini bitirdikleri Karabag eyaletinin tahrir defteri ne gore Karabag Hanligi mahal lere ve el lere bolunmustu Mahalleri yonetenlere naib elleri yonetenlere ise binbasi denmekteydi Her iki cesit yonetici de dogrudan eyalet yoneticisine bagliydi Hanlik 18 yuzyilin ortalarinda 21 sonlarinda ise 25 mahal ve el den olusmaktaydi Bunlar Cevansir Cevansir Dizak Hirdapara Dizak Dizak Dizak Cebrayilli Bergusad Culundur Mehri Bagaburd Ecenan Kupara Karacorlu Verende Hacin Cileberd Talis Gulustan Pusyan Kolani Demircihasanli Yigirmidort Otuziki I Kebirli II Kebirli Sisyan ve Tatevidi ydi EkonomiKarabag Hanligi topraklarinin daglarin eteklerinden Aras in Hudaferin Koprusu nden Cevad kentine kadar olan topraklarin hepsi Aras Nehri sulari ile sulanmistir Karabag Hanligi arazisinin ucde ikisi ovaliklardan ibarettir 800 3000 metre yukseklikteki araziler genis yer kapladigi icin hayvancilik Karabag halkinin gecim kaynagi olmustur Halkin diger gecim kaynaklari ise halicilik ciftcilik bahcecilik ve deri urunleri imalidir 19 yuzyilin baslarinda Karabag Hanligi arazisinde 30 000 koyun ve keci 20 000 at 2200 oglak vardir Yine bu tarihlerde bazi Hristiyan Ermenilerin gecim kaynagi domuzcluktur Ibrahim Halil Han zamaninda Karabag Hanligi tacirleri Seki Hanligi Samahi Hanligi ve Gence Hanligi ndan ipek alip hakiki ipek tekeli kurmuslar ve onu dis pazarlara cikarmislardir Meshur Karabag atlari ulkenin ticaretinde onemli rol oynamistir Ulkede 500 e yakin isleyen degirmen vardir Karabag Hanligi doneminde ekonomik alanda onceki devirlere nispeten ilerleme olmustur Bu ilerlemenin en buyuk etkeni ulke capinda ekinciligin gelismesidir Toprak ancak onu ekenlere ve ekilecek hale getirenlere mahsustur prensibi esas alinmistir Topragi ekilecek hale getirip ekenler ise az miktarda topraga sahip olanlar ve rencberlerdir Salnamelere gore hanliktaki topraklar han agalar beyler halk ve vakiflar olmak uzere bolunmustur Bu duzen Kur an i Kerim de ileri gelen seriat hukumlerinden kaynaklanmaktadir Karabaglilarin yerlesik hayat tarzini benimsemislerdir Penahabad da darphane kurulmustur Ulkede Penahi adinda bir bucuk dirhem olcusunde gumusten pul sikkesi basilmistir Sikkenin bir yuzunde Penahabad diger tarafinda ise La ilahe illallah Muhammedur rasulullah sozleri yazilmistir Penahinin alti tanesi bir manat sekiz tanesi ise Karabag tumeni etmistir Penah Han zamanindaki sikke Karabag Rusya tarafindan ilhak edilmesinden sonra da degerini korumustur Savaslar icin Penahabad halki tufek tabanca namlulari ve silah kundaklari hazirlamislar barut imal etmislerdir Hancer kilic hazirlayan sanatkarlar tastan yapilma cesitli araclar degirmen taslari el degirmenleri tas kazanlar ve baska esyalari hazirlayan kisilerde Penahabad da yasamaktadir Pazar gunleri Penahabad ve cevresinde haftalik pazar kurulmustur KulturKarabag hanlarina has hali Ulkede sanat alaninda bircok gelisme olmustur Sanat ile ugrasanlar en cok Penahabad kentinde faaliyet gostermislerdir Hanlik doneminde yetisen Azeri sairler kendilerinden onceki Farsca siir yazma gelenegini surdurmuslerdir Cunku Farsca yazmak ediplikte ustunluk sayilmistir Ancak sairler Farscanin yaninda kendi dilleri olan Azerice ile de siirler yazmislardir Hanligin en onemli sairlerinden biri Molla Penah Vakif tir Halk dokumaciliga onem vermistir Degirmenin hisseleri tastan ve tahtadan hazirlanmistir YoneticileriZiyadoglu Ailesi beylerbeyleri Muhammed Kulu Han 1605 1625 Davud Han 1625 1631 Muhammed Kulu Han 1631 Makhitar 1728 1730 Ugurlu Han 1730 1738 Nadir Sah idaresi Ibrahim Han 1739 Afsar Hanedani merkez idaresi 1739 1747 Cavansir Hanedani hanlari Penah Ali Han 1747 1759 Ibrahim Halil Han 1759 1806 Mehdi Kulu Han 1806 1822 BibliyografyaMehmet Hasan Veliyev Baharli 1921 Azerbaycan sf 179 Rzaqulu bey Mirze Cemal oglu Karabagname sf 69 71 Mirze Cemal Karabagi Karabagname sf 14 Mirze Camal Karabagname sf 12 Tagi Musevi 1977 Orta esr Azerbaycan tarixine dair fars dilli senedler Baki Mais Emrahov 2008 Qarabag xanligi Baki Kaynakca 2004 Russian Azerbaijan 1905 1920 The Shaping of a National Identity in a Muslim Community Cambridge Cambridge University Press s 12 ISBN 978 0521522458 and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration even after the abolishment of the khanates Pavlovich Petrushevsky Ilya 1949 Essays on the history of feudal relations in Armenia and Azerbaijan in XVI the beginning of XIX centuries LSU them Zhdanov s 7 The language of official acts not only in Iran proper and its fully dependant Khanates but also in those Caucasian khanates that were semi independent until the time of their accession to the Russian Empire and even for some time after was New Persian Farsi It played the role of the literary language of class feudal lords as well Gammer Moshe 1992 Muslim resistance to the tsar Routledge 6 ISBN 0 7146 3431 X In 1805 the khans of Qarabagh Shirvan and Sheki swore allegiance to Russia Encyclopaedia Brittanica Online History of Azerbaijan Azerbaijan 29 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Bertsch Gary Kenneth 2000 Crossroads and Conflict Security and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia Routledge 297 Shusha became the capital of an independent Azeri khanate in 1752 Azeri in the sense of Muslims who spoke a version of the Turkic language we call Azeri today ISBN 0 415 92273 9 Nafziger E Wayne Stewart Frances and Vayrynen Raimo 2000 War Hunger and Displacement The Origins of Humanitarian Emergencies Oxford University press 406 ISBN 0 19 829739 4 Kashani Sabet Firoozeh May 1997 Fragile Frontiers The Diminishing Domains of Qajar Iran International Journal of Middle East Studies 29 2 210 Baddeley John Frederick 1908 The Russian Conquest of the Caucasus Harvard University Longmans Green and Co 71 Avery Peter Hambly Gavin 1991 The Cambridge History of Iran Cambridge University Press 126 ISBN 0 521 20095 4 Although written in Persian the work of Mirza Jamal Javanshir 1773 4 1853 is actually a product of Azeri historiography its author being an Azeri noble of the Javanshir tribe who began his lengthy career as a scribe in the service of Ebrahim the Azeri khan of Karabakh Robert H Hewsen Review of George A Bournoutian A History of Qarabagh An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi s Tarikh e Qarabagh in Journal of the Society for Armenian Studies 1995 p 270 Cornell Svante 2001 Small Nations and Great Powers A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus Routledge 67 ISBN 0 7007 1162 7 a b Efendiev Oktaj 1981 Azerbajdzhanskoe gosudarstvo Sefevidov v XVI veke Izd vo Elm Baku 90 92 a b Aliev F M Missiya poslannika russkogo gosudarstva A P Volynskogo v Azerbajdzhane Baku Elm 1970 c 36 54 a b Karabahskaya hronika rekonstrukciya etnicheskoj istorii Karabaha po arhivnym materialam 1805 1905 gg 7 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Mamedova E K 1999 Administrativnoe ustrojstva i upravlenie azerbajdzhanskih hanstvo vo vtoroj polovine XVIII veka Baku Dis kand nauk 10 12 Mirza Adigezal bey Karabakh name p 48 21 Agustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca Vostlit Abdullaev G B Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku izd vo AN Azerb SSR 1965 c 110 111 a b Abdullaev G B Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Baku izd vo AN Azerb SSR 1965 c 91 Berezin I N Puteshestvie po Dagestanu i Zakavkazyu 2 e izd Kazan 1850 C 45 46 Great Soviet Encyclopedia Nagorno Karabakh Autonomous Oblast 3rd edition Moscow 1970 30 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca Cultinfo ru a b c d Axundov Nazim 1989 Qarabag Salnameleri Baki Yazici Nesriyyati 69 154 a b QARABAG XANLIGI 3 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde karabakh az WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mirza Adigyozal bek Karabag name 24 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde vostlit info WebCite 12 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b Ermeni Musluman Davasi 1905 1906 3 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Kaen edu az a b Imparatorluklar Siyasetinde Ermeni Sorunu nun Yeri Nedenler ve Sonuclar 21 Eylul 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Ermeni Arastirmalari Enstitusu Adnan Menderes Kaya Avsar Turkmenleri 2004 Gecit Yayinlari Abdullaev Gasi Behudovich 1965 Azerbajdzhan v XVIII veke i vzaimootnosheniya ego s Rossiej Izd vo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj Baku 870 Cakmak Mehmet Ali 2002 Azerbaycan da Mustakil Hanliklar Devrine Umumi Bir Bakis Turkler Ansiklopedisi 7 Cilt Ankara Yeni Turkiye Yayinlari ss sf 15 21 Enikolopov I Griboedov i Vostok Erevan 1954 Opisanie Karabahskoj provincii sostavlennoe na 1823 godu po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii Ermolova dejstvitelnym statskim sovetnikom Mogilevskim i polkovnikom Ermolovym 2 m Tiflis 1866 a b Zambaur E de Manuel de Genealogie Chronologie et de l Histoire de l lslam dokun Hannover 1927 reissue Bad Pyrmont 1955 sf 184 a b Pirkulieva G Osnovy numizmatiki G Pirkulieva Institut Arheologii i Etnografii Nac Akad Nauk Azerb Baku 2009 str 30 1 9 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Koprulu Mehmet Fuat 1944 Azeri IA Istanbul Maarif Matbaasi 2 Cilt sf 139 144 a b c Ehmedov Q amp Onullahi S M 1994 Gencenin qedim ve orta esrler tarixi Baki 27 29 a b Azerbaijan 14 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Rulers a b c d Mustafazade T T 1993 Azerbajdzhan i Russko Tureckie otnosheniya v pervoj treti XVIII veka BakuDis baglantilar