Karaçuk Divân ı Lügati t Türk te قراجق Karaçuk Fârap şehrinin adı ve Oğuz şehirlerlerinden birinin adıd

Karaçuk, Divân-ı Lügati't-Türk'te; "قراجق Karaçuk" "Fârap şehrinin adı." ve "Oğuz şehirlerlerinden birinin adıdır." şeklinde tanımlanmıştır. Kaşgarlı Mahmud'un çizdiği harita'da "جبل قراجق Cebel-i Karaçuk dağlarının güneyinde "Bilād al-Guzziyya" yani Oğuz ilinde, isimleri yazılmamış üç tane yan yana işaretlenmiş şehirlerden birisi olduğu varsayılır. Günümüz de Türkmenistan'ın kuzeydoğusunda yer alan Lebap vilayetinde Amuderya Nehri'nin sağ tarafında konumlanan Fârab isminde bir yerleşim yeri bulunur. Ayrıca, günümüz Özbekistan'da Fârab isminde bir başka şehir de bulunur.

Konumu ile ilgili iddialar

Faruk Sümer'e göre Destanlarda geçen Oğuz Eli "Tarihi Oğuz Eli" olup, burası 11. yüzyılda Karaçuk dağlarında yaşayan Oğuzların yurdudur. Karaçuk, destanlarda birkaç yerde tekrarlanır. Mesela Beğrek'in Kazan'a seslenmesi şöyledir:

Bayındır Hanun Güyegüsil

Türkistan'ın direği

Amıt Suyu'nun aslanı

Karaçuğun Kaplanı.

Faruk Sümer, ayrıca aynı isimdeki Karaçuk (Kara-dağ) dan başka Kazgurt (Kazakça: Қазығұрт) adlı dağın da Oğuzlar’ın ünlü dağlarından olduğunu tespit etmiş. Kazgurt, Karaçuk dağ silsilesinin en doğu kısmında bulunmaktadır. Ebül Gazi Bahadur Han'ın eseri Şecere-i Terâkime’de bu dağla birlikte geçen Sayram, eski İsfîcab şehrinin adı olup, Sir-Derya’ya yakın bir yerde, Arîs veya Badam çayının kıyısında bulunmaktadır. Buna göre Kazgurt, İsfîcab (Sayram)’ın kuzeybatısındaki dağın adıdır ki, Karaçuk veya Kara-tav (Kazakça: Қаратау, Qarataw)’ın en doğu kısmıdır. Timurlular devri şairlerinden Devlet-Şah Karakoyunlu hükümdarı İskender Beğ’den söz ederken şunları yazıyor.

“İskender’in nesebine gelince O, Kara Yusuf’un, Kara Yusuf da Kara Muhammed’in oğludur. Bunların asılları Türkistan’ın uzak bir yerindeki Gazkurd dağları olup eski zamanlarda Azerbaycan ve Bitlis bölgelerine gelmişlerdir.”

Ziya Gökalp'da, Oğuzların bir zamanlar yaşadıkları Fârab şehrinin adının Karaçuk olduğunu, batıya göç -eden Oğuzların Musul'a yerleşerek orada ittihaz ettikleri dağa da bu ismi verdiklerini ileri sürer.

Fahrettin Kırzıoğlu da Karaçuk'un ilk Oğuz yurdu olan "Eski Horasan"da bulunduğunu söyler. Rivayete göre Türkistan ulularından Hoca Ahmed Yesevi bu dağı kerameti ile ortadan kaldırmıştır.Dede Korkud Oğuzlarının her vesileyle ava çıktığı Ala Dağ'ın mevkiide tıpkı Kazılık veya Karaçuk dağı gibi farklı yerlerde aranmaktadır. Burası aynı zamanda Kazan Han'ın otağını kurduğu, divanının bulundugu merkez durumundadır. Orta Asya'da ve Balkaş Gölü havzasını ayıran bölgede ve Batı Türkistan'ın kuzey doğusunda Isıg Göl ile Almaatı arasında uzanan Ala Dağlar'ın varlığını biliyoruz. Ancak F. Kırzıoğlu, Ala Dağ'ın halk arasında "Argu" diye bilinen "Ağrı Dağı" olduğunu ve buranın İç Oğuz ile Dış Oğuz beğlerinin av ve eğlence merkezi durumunda olduğunu söylemektedir.

Ahmed bin Muhammed'in Tevarih-i Alem eserinde "Oğuz Han, Şirvan'ı, Arran'ı ve Mugan'ı tuttuktan sonra Ugan sahasına gelir ve savaşçılara emr eder ki, nere bir atak toprak götürüp bir yere döksünler, iki eteğini dolduran da Oğuz Han'ın kendisi olur. Neticede büyük bir tepe yapılır ki buna Azerbaycan adını verirler. Manasıda kuvvetliler yeri demekmiş". Ayrıca Reşideddin Fazlullah'ın Cami’üt-Tevarih Oğuznamesinde de Oğuz Han'ın bu bölgeye bir sefer yaptığı belirtilmektedir.

Notlar

^ . 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2009.
^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 487.
^ Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler), Istanbul 1980, sayfa 378.
^ O.Ş. Gökyay, Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul 1973, sayfa 51.
^ Z.Gökalp, "Türk Medeniyeti Tarih'i, KBY" İstanbul 1976 (haz.: I.Aka-K Y.Kopraman), sayfa 177.
^ F. Kırzıoğlu, Dede Korkud Oğuznameleri 1. Kitap, İstanbul 1952, sayfa 94.
^ M. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1981 (4.baskl), sayfa 29-31.
^ F. Kırzıoğlu, Dede Korkud Oğuznameleri 1. Kitap, İstanbul 1952, sayfa 68-71.
^ Şamil Cemşidov, Kitab-ı Dede Korkud, (haz.: Ü.Bulduk), KBY, Ankara 1990, sayfa 48.

Kaynakça

Dış bağlantılar

Karaçuk için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft (Türkmenistan'da)
Karaçuk için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft (Özbekistan'da)

[1] . 19 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2009.

[2] Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 487.

[3] Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler), Istanbul 1980, sayfa 378.

[4] O.Ş. Gökyay, Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul 1973, sayfa 51.

[5] Z.Gökalp, "Türk Medeniyeti Tarih'i, KBY" İstanbul 1976 (haz.: I.Aka-K Y.Kopraman), sayfa 177.

[6] F. Kırzıoğlu, Dede Korkud Oğuznameleri 1. Kitap, İstanbul 1952, sayfa 94.

[7] M. Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1981 (4.baskl), sayfa 29-31.

[8] F. Kırzıoğlu, Dede Korkud Oğuznameleri 1. Kitap, İstanbul 1952, sayfa 68-71.

[9] Şamil Cemşidov, Kitab-ı Dede Korkud, (haz.: Ü.Bulduk), KBY, Ankara 1990, sayfa 48.