Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kirkor Zohrab Efendi (Ermenice: Գրիգոր Զոհրապ; 26 Haziran 1861 - 1915), Osmanlı Ermenisi yazar, akademisyen, siyasetçi ve avukat. Ermeni Kırımı'nın başlangıcında Osmanlı hükûmeti tarafından İstanbul'da tutuklandı ve yargılanmak üzere Diyarbakır'da bir askeri mahkemeye gönderildi. Yolculuk esnasında 15-20 Temmuz 1915'te Urfa yakınlarındaki Karaköprü'de , Halil ve Nazım'ın başını çektiği bir grup eşkıya tarafından öldürüldü.
| Kirkor Zohrab Efendi | |
|---|---|
 | |
| Meclis-i Mebûsan 3., 4. ve 5. Dönem Mebusu | |
| Görev süresi 17 Aralık 1908 - 20 Temmuz 1915 | |
| Seçim bölgesi | 1908 – İstanbul 1912 – İstanbul 1914 – İstanbul |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 26 Haziran 1861 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 20 Temmuz 1915 (54 yaşında) Urfa yakınları, Osmanlı İmparatorluğu |
| Milliyeti | Osmanlı Ermeni |
| Partisi | Osmanlı Ahrar Fırkası (IV. Dönem) Hürriyet ve İtilaf Fırkası (V. Dönem) |
Yaşamı
26 Haziran 1861'de İstanbul'un Beşiktaş semtinde doğdu. İlkokula, 1867'de semtin Makruhyan Ermeni Okulu'nda başladı. 1870 yılında babasının ölümü ve annesinin tekrar evlenmesiyle taşındıkları Ortaköy semti'nde, 'na devam etti. Edebiyat öğretmeni şair-yazar Tomas Terziyan'ı örnek alarak, şiirler ve kompozisyonlar yazmaya başladı. 1873 yılında mali sıkıntılardan dolayı Tarkmançats Okulu kapanınca, Katolik Lusaroviçyan Okulu'na geçti. 1876 yılında Galatasaray Mekteb-i Sultanisinin Mühendislik bölümüne girdi. İlk yazıları Ermenice yayınlanan Lrakir gazetesinde 1878'de yayınlandı. 1879 yılında Ingenieur des Ponts et Chaussées (inşaat mühendisi) diploması alarak mezun oldu. 1880'de üvey babası avukat Avedis Yordamyan'ın bürosunda ona yardım etmeye başladı ve Galatasaray Sultanisi Hukuk Bölümü'ne kaydoldu. 1881'de Darülfünun'un yeni açılan Mekteb-i Hukuk'una geçerek üç yıllık eğitimini 1883'te tamamladı. 1884 yılında Edirne'ye gidip vilayet nezdindeki özel kurul önünde verdiği sınavla "birinci sınıf avukat" diplomasını aldı.
1885 yılında Klara Yazıcıyan'la evlendi. Ayrı bir ev kurarak Kandilli'ye yerleştiler, dört çocukları oldu. En son İstanbul Ayaspaşa Gümüşsuyu Apartmanı 3. katında oturdular.
Meslek yaşamı
Mizah yazarı Hagop Baronyan'ın başyazarlığında, Ermenice Yergrakunt (Yerküre) edebiyat dergisini çıkardı. Dergi, daha sonra yazar Yeğya Demircibaşyan'ın yönetiminde 1889'a kadar yayınlandı. Sırpuhi Düsap'ın kadın eşitliğini ve özgürlüğünü savunan romanı Mayda'nın yayınlanması üzerine Zohrab, Yergrakunt'ta bu eseri ve yazarını ağır bir şekilde eleştirdi. Devrin saygın öğretmenlerinden Reteos Berberyan'ın aynı dergide Düsap'ı savunan yazısına da, sert bir karşılık vermekten çekinmedi. Bu arada Hukuk-ı Ceza Müruruzamanları konulu ilk mesleki çalışması yayınlandı. Arpiar Arpiaryan'dan ve realizm akımından etkilendi; eğitici, halkı bilinçlendirici yazılar yazmaya yöneldi. Yergrakunt'ta Anhedatsadz Serunt Mı (Yok Olan Kuşak) adlı romanı tefrika edildi.
Gülizar adlı bir Ermeni kızını kaçıran, köyleri talan eden Musa Bey aleyhinde, İstanbul'a gelerek dava açan Gülizar ve 50 Muşlu Ermeni'nin açtığı Gülizar Davasına Vıramşabuh Manuşyan ve Simon Tıngıryan'la birlikte 1889 yılında avukat tayin edildi. Arpiar Arpiaryan'ın kurduğu Hayrenik (Vatan) gazetesinde yazmaya başladı. 1892'de ise Hırant Asadur ve Dikran Gamsaragan'la birlikte Masis haftalık dergisini çıkardı; ertesi yıl dergi kapanınca uzun süre yayın dünyasından uzak kaldı. Zareh Yusufyan'ın 1898'de tekrar yayına soktuğu Masis'in yayın kurulunda Sibil ve Hırant Asadur ile birlikte yer alarak, ilerici, aydınlatıcı, dürüst, halktan yana bir yayın politikası izledi. Birçok öykü kaleme aldı.
Tarihi Dreyfus Davası için Fransızca bir savunma hazırlayıp, 1899'da Dreyfus'u savunan Yahudi Komitesi'ne gönderdi. Komiteden bir teşekkür mektubu ve Dreyfus portreli altın bir madalya aldı. Bir süre sonra, avukatlığı engellendiği, rejimle de barışık olmadığı için 1908'de Fransa'ya gitti. Ardından, II. Meşrutiyet'in ilanıyla birlikte İstanbul'a döndü. Avukatlığın yanı sıra Darülfünun Hukuk Fakültesi'nde Ceza Hukuku müderrisliği yaptı, Ceza Kanunu'nda değişiklik yapacak kurulda yer aldı.
20. Yüzyıl başlarında Dzağig yayın çevresi içindendi. Zohrab, bir sebeple Marcel Leart takma adını kullanarak, Osmanlı Devleti'ndeki Ermeni nüfusun miktarları hakkında (yüksek gösteren) tezler ileri süren 1913'te Fransızca olarak La Question Armenienne a la Lumiere des Documents (Belgeler Işığında Ermeni Sorunu) adıyla yayınlanan bir kitap çalışması hazırladı.
1909 yılında Azadamard'da (Özgürlük Mücadelesi) yazmaya başladı. Eçer Uğevori mı Orakren (Bir Yolcunun Güncesinden Sayfalar) başlığı altında Avrupa gezi notlarını tefrika etti. 'ne üye oldu. Prens Sabahattin'in Ahrar Fırkası paralelinde, liberal fikirleri ve etnik gruplar arasında eşitliği savundu. Önce Ermeni cemaat meclisine üye seçildi, sonra üç kez seçim kazanarak yedi yıl üyeliğini sürdürdüğü Osmanlı Meclis-i Mebûsan'ında İstanbul mebusu olarak bulundu. Milletler arasında dost ve kardeşçe ilişkilerin ve toplumsal eşitliğin kökleşmesi anlayışına bağlılığı ile bu yönde düzenlemeler yapılmasına çalıştı. Doğu vilayetlerinde can ve mal güvenliğini sağlayacak reformların önemini savundu. Güçlü bir donanma kurulması, gayrimüslimlerin de askere alınması, "gayrimeşru çocuk" kavramının terk edilmesi, kadınlar lehine yasal değişiklikler yapılması yönünde ve daha birçok konuda etkili meclis konuşmalarıyla tanındı. Genellikle İttihat ve Terakki ile paralel yönde oy kullandı. 1909 Adana olayları ve Türk-Ermeni ilişkileri konularında dikkatle incelenmesi gereken konuşma, tutum ve raporları bulunmaktadır.
Ölümü
Kirkor Zohrab, Osmanlı Devleti'ni yönetmekte olan İttihat ve Terakki hükûmeti tarafından 14 Mayıs 1915´te çıkarılan Tehcir Kanunu gereğince 21 Mayıs 1915'te tutuklandı. Erzurum Mebusu Vartkes Hovhannes Serengülyan'la birlikte Diyarbakır'da Divan-ı Harp önüne çıkarılmak üzere trene bindirildi. Önce Konya'ya, ardından Adana ve Halep'e gönderildi. Halep'te, iki mebusun yakın arkadaşı olan vali Mehmed Celal Bey tarafından bir otele yerleştirilmiş ve İstanbul'a dönebilmeleri için Celal Bey ve diğer bazı Türk dostlarınca Talat Paşa ve Cemal Paşa'lar nezdinde girişimler başlatılmıştır. Ancak, bir kaynağa göre, İstanbul'a geri çağrılan Vali Celal Bey olmuş, aynı gün iki Ermeni mebus Urfa'ya gönderilmiştir. Urfa'da, bir kaynağa göre, hapiste tutulan mebuslar, aynı kaynağa göre, Osmanlı mebusu Mahmut Nedim Bey'in evinde yemeğe davet edilmiş iken, polislerce yemek esnasında götürülmüşlerdir. Birinde iki mebus, diğerinde Urfa piskoposu ve şehrin iki Ermeni ileri geleni olmak üzere, iki araba halinde hareket edilmiş, Karaköprü (veya Şeytan Deresi) mevkiinde yolları çeteci ve yardakçıları Nazım ve Halil tarafından kesilmiş ve iki mebus öldürülmüştür. Çerkes Ahmet'in anlattıkları seneler sonra "Yeni İstiklal" gazetesinde neşredilmiştir. Ahmet şu kelimelerle itirafta bulunmuştur: "...sonra, Zohrab'ı tuttum, ayağımın altına aldım, taşla başına vura vura geberttim". Ölümlerden sonra yeni Halep valisi Mustafa Abdülhalik, Sevkiyat Müdürü Abdülahad Nuri Bey, Urfa mutasarrıfı ve Şevket Paşa gibi askeri yetkilileri aylarca meşgul eden resmi soruşturma ve dosya tekemmülü sürecinin ve çetebaşı Çerkes Ahmet'in Ahmet Refik Altınay'a verdiği 29 Aralık 1918 tarihli İkdam Gazetesi'nde yayınlanan bilgilerin oluşturduğu bu karışık cinayet anlatımları dışında bilinen, Zöhrap'tan alınan en son haberin karısına yolladığı 15 Temmuz 1915 tarihli mektup olduğudur. Zohrab'ın Urfa belediye doktoru Tahsin imzalı kalp krizinden ölüm ifadesi taşıyan sertifikası 20 Temmuz 1915 tarihini taşımaktadır (Zohrab'ın kalp rahatsızlığı bilinmekteydi ve Vartkes'in eşi yeni doğum yapmıştı). Zohrab ve Serengülyan'ın ölümleri olayı 28 Kasım 1916'da Meclisi Mebusan'da da gündeme getirilmiştir.
Kirkor Zohrab'ın ölümünden kısa bir süre sonra, eşi Klara Yazıcıyan ve çocukları Dolores, Hermine, Leon ve Annen'in, Bulgaristan yoluyla Avrupa'ya gitmelerine izin verilmiş, çocuklarından Dolores Zohrab, dönemin ABD biracılık sektörünün önde gelen isimlerinden Henry L. Liebmann ile evlenmiştir. Hayır işlerinde kendini göstermiş olup, Columbia Üniversitesi'nde Ermeni öğrencilere yönelik olarak ve özellikle Orta Doğu ve Asya dilleri ve kültürleri eğitimi için başlatmış olduğu kapsamlı bir burs programı ve 1987'de faaliyete geçmiş Krikor ve Klara Zöhrap Enformasyon Merkezi (Krikor and Clara Zohrab Information Center) halen ailenin ismini yaşatmaktadır.
Dış bağlantılar
- Krikor Zohrab Kimdir?, Bianet.org 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 1915 Olayları Bianet 24 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ (Fransızca) Kévorkian, Raymond H. "R. P. Yervant P‛erdahdjian: événements et faits observés à constantinople par le vicariat [patriarcal] (1914-1916) 3 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .," Revue d'histoire arménienne contemporaine 1 (1995), p. 254.
- ^ (1918). Martyred Armenia. Londra: C. Pearson Arthur. ss. 17-20.
- ^ Mildanoğlu, Zakarya (24 Eylül 2016). . Agos. 25 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2021.
- ^ Marcel Leart, La Question Armenienne a la Lumiere des Documents, Paris, 1913.
- ^ İki Komite ve İki Kıtal, Ahmet Refik Altınay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010,
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirkor Zohrab Efendi Ermenice Գրիգոր Զոհրապ 26 Haziran 1861 1915 Osmanli Ermenisi yazar akademisyen siyasetci ve avukat Ermeni Kirimi nin baslangicinda Osmanli hukumeti tarafindan Istanbul da tutuklandi ve yargilanmak uzere Diyarbakir da bir askeri mahkemeye gonderildi Yolculuk esnasinda 15 20 Temmuz 1915 te Urfa yakinlarindaki Karakopru de Halil ve Nazim in basini cektigi bir grup eskiya tarafindan olduruldu Kirkor Zohrab EfendiMeclis i Mebusan 3 4 ve 5 Donem MebusuGorev suresi 17 Aralik 1908 20 Temmuz 1915Secim bolgesi 1908 Istanbul 1912 Istanbul 1914 IstanbulKisisel bilgilerDogum 26 Haziran 1861 1861 06 26 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum 20 Temmuz 1915 54 yasinda Urfa yakinlari Osmanli ImparatorluguMilliyeti Osmanli ErmeniPartisi Osmanli Ahrar Firkasi IV Donem Hurriyet ve Itilaf Firkasi V Donem Yasami26 Haziran 1861 de Istanbul un Besiktas semtinde dogdu Ilkokula 1867 de semtin Makruhyan Ermeni Okulu nda basladi 1870 yilinda babasinin olumu ve annesinin tekrar evlenmesiyle tasindiklari Ortakoy semti nde na devam etti Edebiyat ogretmeni sair yazar Tomas Terziyan i ornek alarak siirler ve kompozisyonlar yazmaya basladi 1873 yilinda mali sikintilardan dolayi Tarkmancats Okulu kapaninca Katolik Lusarovicyan Okulu na gecti 1876 yilinda Galatasaray Mekteb i Sultanisinin Muhendislik bolumune girdi Ilk yazilari Ermenice yayinlanan Lrakir gazetesinde 1878 de yayinlandi 1879 yilinda Ingenieur des Ponts et Chaussees insaat muhendisi diplomasi alarak mezun oldu 1880 de uvey babasi avukat Avedis Yordamyan in burosunda ona yardim etmeye basladi ve Galatasaray Sultanisi Hukuk Bolumu ne kaydoldu 1881 de Darulfunun un yeni acilan Mekteb i Hukuk una gecerek uc yillik egitimini 1883 te tamamladi 1884 yilinda Edirne ye gidip vilayet nezdindeki ozel kurul onunde verdigi sinavla birinci sinif avukat diplomasini aldi 1885 yilinda Klara Yaziciyan la evlendi Ayri bir ev kurarak Kandilli ye yerlestiler dort cocuklari oldu En son Istanbul Ayaspasa Gumussuyu Apartmani 3 katinda oturdular Meslek yasamiTaksim de Zohrab in evinin bulundugu apartmanLa Question armenienne Mizah yazari Hagop Baronyan in basyazarliginda Ermenice Yergrakunt Yerkure edebiyat dergisini cikardi Dergi daha sonra yazar Yegya Demircibasyan in yonetiminde 1889 a kadar yayinlandi Sirpuhi Dusap in kadin esitligini ve ozgurlugunu savunan romani Mayda nin yayinlanmasi uzerine Zohrab Yergrakunt ta bu eseri ve yazarini agir bir sekilde elestirdi Devrin saygin ogretmenlerinden Reteos Berberyan in ayni dergide Dusap i savunan yazisina da sert bir karsilik vermekten cekinmedi Bu arada Hukuk i Ceza Mururuzamanlari konulu ilk mesleki calismasi yayinlandi Arpiar Arpiaryan dan ve realizm akimindan etkilendi egitici halki bilinclendirici yazilar yazmaya yoneldi Yergrakunt ta Anhedatsadz Serunt Mi Yok Olan Kusak adli romani tefrika edildi Gulizar adli bir Ermeni kizini kaciran koyleri talan eden Musa Bey aleyhinde Istanbul a gelerek dava acan Gulizar ve 50 Muslu Ermeni nin actigi Gulizar Davasina Viramsabuh Manusyan ve Simon Tingiryan la birlikte 1889 yilinda avukat tayin edildi Arpiar Arpiaryan in kurdugu Hayrenik Vatan gazetesinde yazmaya basladi 1892 de ise Hirant Asadur ve Dikran Gamsaragan la birlikte Masis haftalik dergisini cikardi ertesi yil dergi kapaninca uzun sure yayin dunyasindan uzak kaldi Zareh Yusufyan in 1898 de tekrar yayina soktugu Masis in yayin kurulunda Sibil ve Hirant Asadur ile birlikte yer alarak ilerici aydinlatici durust halktan yana bir yayin politikasi izledi Bircok oyku kaleme aldi Tarihi Dreyfus Davasi icin Fransizca bir savunma hazirlayip 1899 da Dreyfus u savunan Yahudi Komitesi ne gonderdi Komiteden bir tesekkur mektubu ve Dreyfus portreli altin bir madalya aldi Bir sure sonra avukatligi engellendigi rejimle de barisik olmadigi icin 1908 de Fransa ya gitti Ardindan II Mesrutiyet in ilaniyla birlikte Istanbul a dondu Avukatligin yani sira Darulfunun Hukuk Fakultesi nde Ceza Hukuku muderrisligi yapti Ceza Kanunu nda degisiklik yapacak kurulda yer aldi 20 Yuzyil baslarinda Dzagig yayin cevresi icindendi Zohrab bir sebeple Marcel Leart takma adini kullanarak Osmanli Devleti ndeki Ermeni nufusun miktarlari hakkinda yuksek gosteren tezler ileri suren 1913 te Fransizca olarak La Question Armenienne a la Lumiere des Documents Belgeler Isiginda Ermeni Sorunu adiyla yayinlanan bir kitap calismasi hazirladi 1909 yilinda Azadamard da Ozgurluk Mucadelesi yazmaya basladi Ecer Ugevori mi Orakren Bir Yolcunun Guncesinden Sayfalar basligi altinda Avrupa gezi notlarini tefrika etti ne uye oldu Prens Sabahattin in Ahrar Firkasi paralelinde liberal fikirleri ve etnik gruplar arasinda esitligi savundu Once Ermeni cemaat meclisine uye secildi sonra uc kez secim kazanarak yedi yil uyeligini surdurdugu Osmanli Meclis i Mebusan inda Istanbul mebusu olarak bulundu Milletler arasinda dost ve kardesce iliskilerin ve toplumsal esitligin koklesmesi anlayisina bagliligi ile bu yonde duzenlemeler yapilmasina calisti Dogu vilayetlerinde can ve mal guvenligini saglayacak reformlarin onemini savundu Guclu bir donanma kurulmasi gayrimuslimlerin de askere alinmasi gayrimesru cocuk kavraminin terk edilmesi kadinlar lehine yasal degisiklikler yapilmasi yonunde ve daha bircok konuda etkili meclis konusmalariyla tanindi Genellikle Ittihat ve Terakki ile paralel yonde oy kullandi 1909 Adana olaylari ve Turk Ermeni iliskileri konularinda dikkatle incelenmesi gereken konusma tutum ve raporlari bulunmaktadir OlumuKirkor Zohrab Osmanli Devleti ni yonetmekte olan Ittihat ve Terakki hukumeti tarafindan 14 Mayis 1915 te cikarilan Tehcir Kanunu geregince 21 Mayis 1915 te tutuklandi Erzurum Mebusu Vartkes Hovhannes Serengulyan la birlikte Diyarbakir da Divan i Harp onune cikarilmak uzere trene bindirildi Once Konya ya ardindan Adana ve Halep e gonderildi Halep te iki mebusun yakin arkadasi olan vali Mehmed Celal Bey tarafindan bir otele yerlestirilmis ve Istanbul a donebilmeleri icin Celal Bey ve diger bazi Turk dostlarinca Talat Pasa ve Cemal Pasa lar nezdinde girisimler baslatilmistir Ancak bir kaynaga gore Istanbul a geri cagrilan Vali Celal Bey olmus ayni gun iki Ermeni mebus Urfa ya gonderilmistir Urfa da bir kaynaga gore hapiste tutulan mebuslar ayni kaynaga gore Osmanli mebusu Mahmut Nedim Bey in evinde yemege davet edilmis iken polislerce yemek esnasinda goturulmuslerdir Birinde iki mebus digerinde Urfa piskoposu ve sehrin iki Ermeni ileri geleni olmak uzere iki araba halinde hareket edilmis Karakopru veya Seytan Deresi mevkiinde yollari ceteci ve yardakcilari Nazim ve Halil tarafindan kesilmis ve iki mebus oldurulmustur Cerkes Ahmet in anlattiklari seneler sonra Yeni Istiklal gazetesinde nesredilmistir Ahmet su kelimelerle itirafta bulunmustur sonra Zohrab i tuttum ayagimin altina aldim tasla basina vura vura geberttim Olumlerden sonra yeni Halep valisi Mustafa Abdulhalik Sevkiyat Muduru Abdulahad Nuri Bey Urfa mutasarrifi ve Sevket Pasa gibi askeri yetkilileri aylarca mesgul eden resmi sorusturma ve dosya tekemmulu surecinin ve cetebasi Cerkes Ahmet in Ahmet Refik Altinay a verdigi 29 Aralik 1918 tarihli Ikdam Gazetesi nde yayinlanan bilgilerin olusturdugu bu karisik cinayet anlatimlari disinda bilinen Zohrap tan alinan en son haberin karisina yolladigi 15 Temmuz 1915 tarihli mektup oldugudur Zohrab in Urfa belediye doktoru Tahsin imzali kalp krizinden olum ifadesi tasiyan sertifikasi 20 Temmuz 1915 tarihini tasimaktadir Zohrab in kalp rahatsizligi bilinmekteydi ve Vartkes in esi yeni dogum yapmisti Zohrab ve Serengulyan in olumleri olayi 28 Kasim 1916 da Meclisi Mebusan da da gundeme getirilmistir Kirkor Zohrab in olumunden kisa bir sure sonra esi Klara Yaziciyan ve cocuklari Dolores Hermine Leon ve Annen in Bulgaristan yoluyla Avrupa ya gitmelerine izin verilmis cocuklarindan Dolores Zohrab donemin ABD biracilik sektorunun onde gelen isimlerinden Henry L Liebmann ile evlenmistir Hayir islerinde kendini gostermis olup Columbia Universitesi nde Ermeni ogrencilere yonelik olarak ve ozellikle Orta Dogu ve Asya dilleri ve kulturleri egitimi icin baslatmis oldugu kapsamli bir burs programi ve 1987 de faaliyete gecmis Krikor ve Klara Zohrap Enformasyon Merkezi Krikor and Clara Zohrab Information Center halen ailenin ismini yasatmaktadir Dis baglantilarKrikor Zohrab Kimdir Bianet org 11 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1915 Olaylari Bianet 24 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Fransizca Kevorkian Raymond H R P Yervant P erdahdjian evenements et faits observes a constantinople par le vicariat patriarcal 1914 1916 3 Ocak 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Revue d histoire armenienne contemporaine 1 1995 p 254 1918 Martyred Armenia Londra C Pearson Arthur ss 17 20 Mildanoglu Zakarya 24 Eylul 2016 Agos 25 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Mart 2021 Marcel Leart La Question Armenienne a la Lumiere des Documents Paris 1913 Iki Komite ve Iki Kital Ahmet Refik Altinay Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul 2010 ISBN 9789753332439