Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Gibongiller (Hylobatidae), Asya'ya özgü bir Eski Dünya maymunları familyası. İnsansılar üst familyası içinde insangillerin kardeş taksonu olmalarından dolayı küçük insansı maymunlar olarak da adlandırılırlar. Familya 18 türü kapsar.
| Gibongiller | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Cinsler | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||||
Özellikleri
Gibonlar kuyruksuz maymunlardır. Boyları 45 – 90 cm ve ağırlıkları 4 – 13 kg arası değişir. Kollarının bacaklarından daha uzun olması ile dikkat çekerler. Bu özellik sayesinde bir eliyle dala tutunup sallanır diğer eliyle başka dala uzanır – tutar sallanır ve böylece ağaçta hızlıca ilerler. Ellerinin ve başparmaklarının şekli dallara sıkı tutunabilmesine yönelik gelişmiştir. Postları kara, boz veya kahverengi tonlarında olur. Ağızları kısadır ve gözleri öne doğru bakar.
Yayılım
Gibongiller Güneydoğu Asya'da, Hindistanın kuzeydoğu'sundan Myanmar, Çin, Çinhindi, Malezya, Endonezya, Borneo ve Cava'ya kadar uzanan bir coğrafyada yaşar. 16. yüzyıla kadar daha da yaygındılar ve örneğin Çin'in büyük bir kısmında gibongillere rastlamak mümkündü.
Yağmur ormanlarında ve bazen 1800 metre yüksekliğe kadar dağlık ormanlarda yaşarlar.
Yaşam şekli
Familyanın tip cinsi Hylobates, "ağaçcıl" anlamına gelir. Uzun kollarıyla daldan dala atlayıp sarkılmaya mükemmel şekilde uyarlanmışlardır. Dallara sırayla tutunarak ilerlerken, dalların arasında 3 metrelik mesafeyi bile kolaylıkla aşarlar. Yere indiklerinde iki ayak üzerinde yürürler. Ancak iki ayak üzerinde yürürken dengeyi sağlamak için kollarını havaya kaldırırlar.
Gibonlar bütün ömrü boyunca tek bir eşe sadık kalırlar. Bir çift yavrusu ile bir bölgede yaşar ve bu bölgeyi başkalarına karşı savunur. Bazen ebeveynleri tarafından kovulmuş ve henüz kendi bölgesi olmayan, yalnız bir bireye de rastlanır. Kendilerine bölge bulmaları bazen yıllar sürebilir. Bazı gibon türlerinde ebeveynler çocuğu için bir bölgeyi rezerve eder (onun için hazır tutarlar).
Gibonlar kendi bölgelerine çok titizce sahip çıkar. Bir çiftin bölgesi 25 ila 50 dönüm büyüklüğünde olur. Bölgeyi savunmaları fiziksel şiddetten daha çok sesli bağırışları, ağacın üstünde zıplamaları ve dalları kırmaları ile düşmanlarını ürkütmeleriyle gerçekleşir. Çoğu kez erkek yalnız, ama bazen de dişinin eşliği ile, şarkı söylercesine, çok çeşitli sesler çıkarır.
Beslenme
Gibonların beslenmesı neredeyse sırf bitkisel ve –çok nadir– etçildir. Başlıca meyveyle beslenir ve mevsime göre hangi meyvelerin olgunlaştığını bilir ve bundan faydalanır. Günün 9-10 saatini yiyecek aramayla geçirir. Ne kadar çok yaprak yediğine bağlı olarak türden türe farklı genişlikte çiğneme dişleri olur. Tek odalı olan apandis ve grim mideleri yaprakları da sindirebilmektedir.
Üreme
Gibonlarda belli bir çiftleşme zamanı yoktur. Dişi her 2 - 3 yılda tek bir yavru doğurur, ikizler nadirdir. Yavru ilk başta annesinin karnına tutunur, daha sonraları baba da çocuk bakımına katılmaya başlar. Ancak 1,5 - 2 yıl sonra yavru sütten kesilir ve 8 - 9 yaşında ergenleşir. İnsan himayesinde olanlar 34 yaşına kadar varmakta, ancak doğada yaşayanların ömürünün 25 yıl civarında olduğu tahmin edilir.
Sınıflandırma
Gibongillerin kardeş taksonu insangillerdir (Hominidae). Familyanın 15 türü dört cinse ayrılır:
- Cins Symphalangus
- (S. syndactylus)
- Cins Nomascus
- (N. concolor)
- (N. nasutus)
- (N. gabriellae)
- (N. leucogenys)
- (N. siki)
- Cins Hoolock
- (H. hoolock) - var olan bir alt türü bazen ayrı tür olarak kabul edilir.
- Cins (Hylobates)
- (H. klossii)
- (H. pileatus)
- (H. muelleri)
- (H. moloch)
- (H. agilis)
- Beyaz elli gibon (H. lar)
- (H. albibarbis)
Familyanın soy ağacı:
Gibongiller (Hylobatidae) ├──Nomascus └──N.N. ├──Siamang (Symphalangus) └──N.N. ├──Beyaz kaşlı gibon (Bunopithecus) └──Küçük gibon (Hylobates)
Gibonlar ve insanlar
Köken bilimi
„Gibbon“ kelimesi 18. yüzyılın sonlarında Güneydoğu Asya'daki Fransız kolonilerinden Avrupa'ya getirilmiştir. Orada konuşulan yerli bir dilden alındığı söylenilse de bugüne kadar hangi dile ait olduğu tespit edilememiştir.
Çin'de gibonlar
Yaklaşık 16. yüzyıla kadar Çin'de gibonlar çok yaygındı ve böylece Çin edebiyatında da izlerini bıraktılar. Çinli şairleri özellikle gibonların şarkıları etkilemiştir:
„Pa-Tung'un üç uçurumlarında gibonların çağırışları sitemlidir. Üç çağrış sonra, geçen yolcuların elbiseleri gözyaşları ile ıslanır.“ (Yüan Sung, 4. yüzyıl, Geissmann'ın çevirmesi)
Bu zamandan kalan çok sayıda somut çizimleri bulunur. Taoizm inancına göre gibonlar insan kılığına da girebilirler.
Çin'deki yayılımları bin yıl önceye kadar Çin'in büyük bir kısmını kapsarken 17. yüzyılda yayılımlarının kuzey sınırı sadece 'e kadar varmaktaydı. Bugün sadece Çin'in en güneyinde Yunnan'da ve Hainan adasında rastlanırlar.
Tehdit
Son yüzyıllarda yayılımları çok daralmıştır. Son yaşadıkları yerlerde de av ve ormanların tahrip edilmesi nesillerini tehlikeye sokmaktadır. Özellikle Cava'da yaşayan soyu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. IUCN, tüm gibon türlerini tehdit altında olarak listelemekte.
Kaynakça
- ^ Gilbert, Christopher C.; Ortiz, Alejandra; Pugh, Kelsey D.; Campisano, Christopher J.; Patel, Biren A.; Singh, Ningthoujam Premjit; Fleagle, John G.; Patnaik, Rajeev (9 Eylül 2020). "New Middle Miocene Ape (Primates: Hylobatidae) from Ramnagar, India fills major gaps in the hominoid fossil record". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 287 (1934): 20201655. doi:10.1098/rspb.2020.1655. (PMC) 7542791 $2. (PMID) 32900315. 1 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Haziran 2021.
- ^ "Hylobatidae". Paleobiology Database. 10 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Haziran 2021.
- ^ Ji, Xueping; Harrison, Terry; Zhang, Yingqi; Wu, Yun; Zhang, Chunxia; Hu, Jinming; Wu, Dongdong; Hou, Yemao; Li, Song; Wang, Guofu; Wang, Zhenzhen (1 Ekim 2022). "The earliest hylobatid from the Late Miocene of China". Journal of Human Evolution (İngilizce). 171: 103251. doi:10.1016/j.jhevol.2022.103251. ISSN 0047-2484. (PMID) 36113226.
- ^ "Hylobatidae". Mindat.org.
- ^ Niksarlı, Aslıhan. . Evrim Ağacı. 14 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2021.
Kitaplar
- Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Springer, Berlin 2003.
- D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005.
- David MacDonald (Hrsg): Die große Enzyklopädie der Säugetiere, Könemann Verlag, Königswinter 2004, (deutsche Übersetzung der Originalausgabe von 2001)
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Gibongiller ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Gibonlar hakkında bilgi içeren sayfalara bağlantılar2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Gibbon Conservation Alliance, en çok tehdit altında olan İnsansı maymunun korunması için örgüt1 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Gibongiller Hylobatidae Asya ya ozgu bir Eski Dunya maymunlari familyasi Insansilar ust familyasi icinde insangillerin kardes taksonu olmalarindan dolayi kucuk insansi maymunlar olarak da adlandirilirlar Familya 18 turu kapsar Gibongiller Yasadigi donem araligi 13 8 0 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNHylobates larBiyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PrimatesAlt takim HaplorhiniInfra takim SimiiformesUst familya HominoideaFamilya Hylobatidae Gray 1871Cinsler Bunopithecus YuanmoupithecusDagilimiOzellikleriGibonlar kuyruksuz maymunlardir Boylari 45 90 cm ve agirliklari 4 13 kg arasi degisir Kollarinin bacaklarindan daha uzun olmasi ile dikkat cekerler Bu ozellik sayesinde bir eliyle dala tutunup sallanir diger eliyle baska dala uzanir tutar sallanir ve boylece agacta hizlica ilerler Ellerinin ve basparmaklarinin sekli dallara siki tutunabilmesine yonelik gelismistir Postlari kara boz veya kahverengi tonlarinda olur Agizlari kisadir ve gozleri one dogru bakar YayilimGibongiller Guneydogu Asya da Hindistanin kuzeydogu sundan Myanmar Cin Cinhindi Malezya Endonezya Borneo ve Cava ya kadar uzanan bir cografyada yasar 16 yuzyila kadar daha da yaygindilar ve ornegin Cin in buyuk bir kisminda gibongillere rastlamak mumkundu Yagmur ormanlarinda ve bazen 1800 metre yukseklige kadar daglik ormanlarda yasarlar Yasam sekliFamilyanin tip cinsi Hylobates agaccil anlamina gelir Uzun kollariyla daldan dala atlayip sarkilmaya mukemmel sekilde uyarlanmislardir Dallara sirayla tutunarak ilerlerken dallarin arasinda 3 metrelik mesafeyi bile kolaylikla asarlar Yere indiklerinde iki ayak uzerinde yururler Ancak iki ayak uzerinde yururken dengeyi saglamak icin kollarini havaya kaldirirlar Gibonlar butun omru boyunca tek bir ese sadik kalirlar Bir cift yavrusu ile bir bolgede yasar ve bu bolgeyi baskalarina karsi savunur Bazen ebeveynleri tarafindan kovulmus ve henuz kendi bolgesi olmayan yalniz bir bireye de rastlanir Kendilerine bolge bulmalari bazen yillar surebilir Bazi gibon turlerinde ebeveynler cocugu icin bir bolgeyi rezerve eder onun icin hazir tutarlar Gibonlar kendi bolgelerine cok titizce sahip cikar Bir ciftin bolgesi 25 ila 50 donum buyuklugunde olur Bolgeyi savunmalari fiziksel siddetten daha cok sesli bagirislari agacin ustunde ziplamalari ve dallari kirmalari ile dusmanlarini urkutmeleriyle gerceklesir Cogu kez erkek yalniz ama bazen de disinin esligi ile sarki soylercesine cok cesitli sesler cikarir BeslenmeGibonlarin beslenmesi neredeyse sirf bitkisel ve cok nadir etcildir Baslica meyveyle beslenir ve mevsime gore hangi meyvelerin olgunlastigini bilir ve bundan faydalanir Gunun 9 10 saatini yiyecek aramayla gecirir Ne kadar cok yaprak yedigine bagli olarak turden ture farkli genislikte cigneme disleri olur Tek odali olan apandis ve grim mideleri yapraklari da sindirebilmektedir UremeGibonlarda belli bir ciftlesme zamani yoktur Disi her 2 3 yilda tek bir yavru dogurur ikizler nadirdir Yavru ilk basta annesinin karnina tutunur daha sonralari baba da cocuk bakimina katilmaya baslar Ancak 1 5 2 yil sonra yavru sutten kesilir ve 8 9 yasinda ergenlesir Insan himayesinde olanlar 34 yasina kadar varmakta ancak dogada yasayanlarin omurunun 25 yil civarinda oldugu tahmin edilir SiniflandirmaGibongillerin kardes taksonu insangillerdir Hominidae Familyanin 15 turu dort cinse ayrilir Cins Symphalangus S syndactylus Cins Nomascus N concolor N nasutus N gabriellae N leucogenys N siki Cins Hoolock H hoolock var olan bir alt turu bazen ayri tur olarak kabul edilir Cins Hylobates H klossii H pileatus H muelleri H moloch H agilis Beyaz elli gibon H lar H albibarbis Familyanin soy agaci Gibongiller Hylobatidae Nomascus N N Siamang Symphalangus N N Beyaz kasli gibon Bunopithecus Kucuk gibon Hylobates Gibonlar ve insanlarKoken bilimi Gibbon kelimesi 18 yuzyilin sonlarinda Guneydogu Asya daki Fransiz kolonilerinden Avrupa ya getirilmistir Orada konusulan yerli bir dilden alindigi soylenilse de bugune kadar hangi dile ait oldugu tespit edilememistir Cin de gibonlar 15 yuzyildan bir Cinli cizimi Yaklasik 16 yuzyila kadar Cin de gibonlar cok yaygindi ve boylece Cin edebiyatinda da izlerini biraktilar Cinli sairleri ozellikle gibonlarin sarkilari etkilemistir Pa Tung un uc ucurumlarinda gibonlarin cagirislari sitemlidir Uc cagris sonra gecen yolcularin elbiseleri gozyaslari ile islanir Yuan Sung 4 yuzyil Geissmann in cevirmesi Bu zamandan kalan cok sayida somut cizimleri bulunur Taoizm inancina gore gibonlar insan kiligina da girebilirler Cin deki yayilimlari bin yil onceye kadar Cin in buyuk bir kismini kapsarken 17 yuzyilda yayilimlarinin kuzey siniri sadece e kadar varmaktaydi Bugun sadece Cin in en guneyinde Yunnan da ve Hainan adasinda rastlanirlar Tehdit Son yuzyillarda yayilimlari cok daralmistir Son yasadiklari yerlerde de av ve ormanlarin tahrip edilmesi nesillerini tehlikeye sokmaktadir Ozellikle Cava da yasayan soyu tukenme tehlikesi ile karsi karsiya kalmistir IUCN tum gibon turlerini tehdit altinda olarak listelemekte Kaynakca Gilbert Christopher C Ortiz Alejandra Pugh Kelsey D Campisano Christopher J Patel Biren A Singh Ningthoujam Premjit Fleagle John G Patnaik Rajeev 9 Eylul 2020 New Middle Miocene Ape Primates Hylobatidae from Ramnagar India fills major gaps in the hominoid fossil record Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences 287 1934 20201655 doi 10 1098 rspb 2020 1655 PMC 7542791 2 PMID 32900315 1 Mart 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Haziran 2021 KB1 bakim PMC bicimi link Hylobatidae Paleobiology Database 10 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Haziran 2021 Ji Xueping Harrison Terry Zhang Yingqi Wu Yun Zhang Chunxia Hu Jinming Wu Dongdong Hou Yemao Li Song Wang Guofu Wang Zhenzhen 1 Ekim 2022 The earliest hylobatid from the Late Miocene of China Journal of Human Evolution Ingilizce 171 103251 doi 10 1016 j jhevol 2022 103251 ISSN 0047 2484 PMID 36113226 Hylobatidae Mindat org Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Niksarli Aslihan Evrim Agaci 14 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Haziran 2021 KitaplarThomas Geissmann Vergleichende Primatologie Springer Berlin 2003 ISBN 3 540 43645 6 D E Wilson amp D M Reeder Mammal Species of the World Johns Hopkins University Press 2005 ISBN 0 8018 8221 4 David MacDonald Hrsg Die grosse Enzyklopadie der Saugetiere Konemann Verlag Konigswinter 2004 ISBN 3 8331 1006 6 deutsche Ubersetzung der Originalausgabe von 2001 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Gibongiller ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Gibonlar hakkinda bilgi iceren sayfalara baglantilar2 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Gibbon Conservation Alliance en cok tehdit altinda olan Insansi maymunun korunmasi icin orgut1 Subat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde