Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kırkgöz Kemeri ya da Roma dönemindeki adıyla Limyra Köprüsü, dünyadaki en eski basık kemerli köprülerden biridir. 360 m uzunluğundaki bu taş köprü Antalya iline bağlı Finike ilçesin Hasyurt mahallesi sınırları içinde yer alan antik bir Likya kenti olan Limyra'da Alakır Çayı üzerine kurulmuştur. 5,3:1 ok oranındaki 26 adet kemer, köprüye oldukça yassı bir görünüm vermektedir. Bu yassılık oranına köprü yapımı tarihinde daha sonra yüzyıllarca ulaşılamayıp ancak Geç Ortaçağ döneminde yapılan yapılarda ulaşılabilmiştir (bkz. Ponte Vecchio). Teknik ve tarihi bakımdan olağanüstü önemine rağmen Kırkgöz Kemeri köprüsü veya diğer adıyla Limyra Köprüsü Türkiye'de çok az bilinir. Yapının gittikçe harabeye dönüşmesi, 'nü (Almanca: Deutsches Archäologisches Institut, DAI) 1970'li yıllarda bugüne dek yapılan tek saha araştırmasını yapmaya sevketmişti.
| Kırkgöz Kemeri | |
|---|---|
 Harabe halindeki 4. kemer. Bu kadar yassı köprü kemerlerinin yapımı daha sonra ancak Orta Çağ'da becerilebilmiştir | |
 | |
| Diğer ad(lar) | Limyra Köprüsü |
| Taşınan | Yayalar |
| Geçiş | Alakır Çayı |
| Konum | Finike, Antalya, Türkiye |
| Koordinatlar | 36°21′0″K 30°12′36″D / 36.35000°K 30.21000°D |
| Türü | Kemer köprü |
| Malzeme | Taş |
| Geçiş ücreti | Ücretsiz |
Yapılan araştırmalar
Köprü hakkında antik dönemden kalma bilgiler bulunmamaktadır. Yapının ilk tarifleri Avrupalı seyyahların 19. yüzyılda yazılan seyahatnamelerinde yer almaktadır: 1940 yılının Mayıs ayında yaptığı bir seyahatinde köprünün 25 kemeri olduğunu bildirmişti. Aynı bilgiler iki yıl sonra köprü hakkında bilgi veren Spratt ve Forbes'de yer almaktadır. katılımıyla 1882 yılında gerçekleştirilen Avusturyalı bir heyetin saha gezisinde, yapının Limyra'yı doğusunda bulunan Antalya şehrine bağlayan antik büyük bir yolun unsuru olarak saptamıştı. O tarihte köprüye ait herhangi bir plan ya da eskiz hazırlanmamıştır.
Köprünün ilk ve bugüne dek yapılan tek bilimsel ölçümü ve taraflarından gerçekleştirilmiştir. Bu ölçüm 1973 yılının Eylül ayında iki gün art arda yapılmış ve sonraki üç yıl içerisinde tamamlanmıştır. Sonuçlar 1978 yılında DAI tarafından yayımlanan Archäologischer Anzeiger dergisinde açıklanmış ve o tarihe dek hasarsız olan köprünün artan zarar görme tehlikesine dikkatler şu şekilde çekilmiştir:
- "Son zamanlarda bu verimli alüvyon topraklarında turunç bahçeleri meydana getirilmiş, tarihi köprünün doğusunda ise bugün sebze yetiştirilen seraları kurulmuştur. Çevresinde gelişmeye başlayan, yoğun tarımsal faaliyetler nedeniyle köprünün varlığı ileri derecede tehlike altındadır. Yıllara direnerek günümüze kadar bozulmadan gelebilen köprü sathından yerel halk inşaat malzemesi olarak taşlar çıkarmaktadır; Sulama kanallarının yapılması için kullanılan ağır iş makineleri köprünün gövdesine zarar vermekte ve paletleri ile taş döşemeyi ezmektedir."
İngiliz mühendis , Roma dönemine ait köprü eserleri hakkında 1993 yılında kaleme aldığı İngilizce çalışmasında DAI raporunu özetleyerek aynı şekilde köprünün imar tarihi bakımından olağanüstünü önemini vurgulamıştır. Antik Lymira kenti yakınındaki Kırkgöz Kemeri adlı bu köprü hakkında başka bilimsel çalışmaların varlığı bilinmemektedir.
Topografik ve Ulaşım Yönünden Konumu
Roma dönemine ait bu köprü antik Lymira kenti harabelerinin 3,2 km (kerteriz noktası: ) doğusunda Alakır Çayı üzerine kurulmuş olup günümüzde Akdeniz sahilinden 3,8 km kuzeyde, Turunçova - Kumluca asfaltının yakınında bulunmaktadır. Çayın antik adı bilinmemektedir. Bölgenin topoğrafik özellikleri, Finike körfezindeki düz alüvyon topraklara uzanan 'nın etekleri tarafından belirlenmektedir. Köprü bu geçiş bölgesinde dar geniş bir ovaya açıldığı ve yağışlı mevsimde meydana gelen taşkınlarda geçişin imkânsızlaştığı yerin biraz kuzeyine kurulmuştur. Köprü doğusunda çakıl bir alana açılırken, batı ucu muhtemelen taşkınlara karşı korunabilmek için doğrudan yükselen bir kayaya dayanmaktadır. Bu şekilde arazi yapısı nedeniyle güneye doğru meydana gelen keskin dönüş, caddenin gerektiğinde kapatılması için son derece uygun bir konumu oluşturmaktaydı. Günümüzde, Alakır Çayı köprünün sadece 3 kemerinin altından akmakatadır (1978 yılında). Kuzeyde, sulama ve taşkınlardan koruma amacıyla yakın geçmişte Alakır Barajı inşa edilmiştir.
Roma İmparatorluğundaki diğer eyaletlerden farklı olarak, Likya’daki ulaşım sistemi fazla gelişmemiştir. Kuzey-güney bölgeleri arasındaki ulaşım daha ziyade bölgede az bulunan akarsu vadileri üzerinden gerçekleşmekteydi. Buna karşın batı-doğu arasındaki ulaşım dağlık bölgelerden geçiyordu. Bu bağlamda Limyra'dan Alakır Çayı üzerinden geçerek, komşu Pamfilya üzerinden Attaleia'ya ulaşan yolun, iki bölge m.s. 4. yüzyıla kadar Likya ve Pamfilya eyaletini oluşturduklarından dolayı özel bir öneme sahip olduğu sanılmaktadır. İmparatorluğun diğer ana ulaşım yolları ile karşılaştırıldığında, Likya'daki yolların 3–4 m'lik genişlikle önemli oranda daha küçük boyutlu ve muhtemelen yaya ve yük hayvanlarının trafiğine mahsus olduğu söylenebilir. Kırkgöz Kemeri'nin yol sathında araba izlerine rastlanmamakta olması da bu görüşü pekiştirmektedir; ayrıca köprüde korkuluk ya da parmaklık izlerine de rastlanmamaktadır.
Yapısı
360 metrelik uzunluğuyla, Kırkgöz Kemeri, Likya'daki antik döneme ait günümüze kadar ayakta kalabilmiş fenni yapıların en büyüğüdür. Köprünün eşit ebatlarda 26 tane kemi vardır. Bunların her biri üst üste ikişer biçiminde yerleştirilmiş, harçla tutturulmuş kerpiç kemerinden oluşmaktadır. Köprünün doğu ucunda bir zamanlar 27. kemerin bulunduğu yerde daha sonraki bir tarihte ilave edilmiş, iki adet daha küçük, yarım daire biçimli, sadece birer kerpiç kemeri bulunan onarım kemeri bulunmaktadır. Yıkılmış olan orijinal kemerin yassı yapısı hala ayakta kalmış olan sütunlardan anlaşılmaktadır.
Wurster ve Ganzert, gerçekleştirdikleri arkeolojik incelemelerde köprünün kemer üzengilerine kadar nehrin getirdiği çökeltilerin altında kaldığını müşahede etmişlerdir; herhangi bir kazı yapılmamıştır. Köprünün 28 kemerinden sadece iki tanesi, açık kemer genişliği ve sütun kalınlığı ölçülebilecek kadar açıkta kalmıştı. Ancak toprak altında kalmamış olan kemer kısımlarından hareket ederek, tüm sütunların aralıklarını hesaplama yoluyla belirlemeyi başarmışlardır.
Basık Kemerler ve Sütunları
Basık kemerlerinin dayanma açıklıkları, yani sütun ortalarının arasındaki mesafeler, 11,60 ila 14,97 m arasındadır. (2. ve 26. kemer). Benzer ölçülere sahip, ortalama değerleri aşağıdaki gibi olan dört kemer grubu belirlenebilir:
- 11,60–12,30 m (2., 3., 7. ve 21. kemer; toplam 4 adet)
- 12,75 m (5., 9.-15., 17.-19. ve 22.-24. kemer; toplam 14 adet)
- 13,10 m (1., 4., 6. ve 8. kemer; toplam 4 adet)
- 13,60 m (16., 20. ve 25. kemer; toplam 3 adet)
Sütun eksenlerinin aralıklarının neden birbirlerinden farklı olduğu bilinmemektedir; oluşumlarına uyum sağlamak amacıyla bu şekilde yerleştirilmiş olmaları açıklaması yanlıştır. Dalgalanmalar, beşik tonozların yapımında kullanılan farklı boyuttaki iskelelerin birden fazla kez kullanımına işaret ediyor olabilir.
Sütun genişliğini Wurster ve Ganzert sadece tek bir sütunda 2,10 m olarak belirleyebilmişlerdir (26. ve 27. kemer arasındaki sütun). Bu değer ortalama kemerin 12,75 m'lik ölçüsünden çıkarıldığında, açık aralık ölçüsü olarak 10,65 m elde edilir. Tüm basık kemerlerde yaklaşık 2 m'lik bir tonoz yüksekliği bulunduğundan dolayı, Lymira Köprüsünün açık aralık/yükseklik oranı için 5,3:1 ile oldukça düşük bir değer elde edilir. Bu kadar yassı gerilmiş kemerler köprünün yapıldığı dönemde eşsiz bir özelliğe sahipti ve İtalya'da basık kemerler yeniden yapılmaya başladığı 14. yüzyıla kadar bir daha gerçekleştirilememiştir. Hatta Kırkgöz Kemeri köprüsünün en geniş kemerinin uzunluğu, yüksekliğinin 6,4 katı dolayındadır. Daha sonra onarılmış olan iki kemerin genişlik/yükseklik oranı 2,7:1 ile yarım daire veya tonoz kemerler arasında alışılmış bir düzeyde sayılır.
Köprü Yüksekliği ve Seviyesi
Köprünün toplam yüksekliği önemli oranda toprak altında kaldığından dolayı kesin olarak belirlenememiştir. Buna karşın kemer üzengisi - yol sathı arasının sadece 3,25 m olduğu belirlenebilmiştir.
Köprünün üst sathı neredeyse yatay bir düzlem oluşturmaktadır: Yol sathı 1. ile 20. kemer arasında deniz seviyesine oranla 20,05-20,55 m'lik bir seviyedeyken, doğu yönde geriye kalan altı kemerder hafif 19,94-19,66 m'ye kadar düşer. Araştırmacılar bu dalgalamaları yapının uzunluğu göz önünde bulundurulduğunda çok düşük olarak nitelendirmektedir. Yapının daha sonra çökmesine ilişkin herhangi bir işaret bulunmadığında, düzenli yüksekliği nivelman işleminin ve sütun temellerinin büyük özenle yapıldığını gösterir. Buna karşın köprünün uzunlamasına ekseni, kemerden kemere kısmen belirgin bir şekilde ana yönden sapmaktadır.
Statiği
Köprünün kendi ağırlığını taşıyan mukavemet çizgisinin eğrisi ile neredeyse aynı olduğu dikkat çekmektedir. Basık kemer köprüsü üzerinde gerçekleştirilen statik inceleme sonuçları, yüksek taşıma kapasitesini göstermiştir:
- „Günümüz sınıflandırmalarına göre, yapı DIN 1072'e göre köprü sınıfı 30 ayarında bir taşıma kapasitesine sahiptir; buysa köprünün bir kemerinde 30 ton ağırlığında bir kamyonu ve ayrıca köprü sathının geri kalanında 500 kp/m²'lik bir ağırlık taşıyabileceği anlamına geliyor. Köprü antik dönemin trafiğine göre büyük oranda güvenlik payı konarak tasarlanmıştır.“
Yapı Gövdesi
Kırkgöz Kemeri, Tuğla, kesme taş ve yığma taştan oluşan kompozit bir yöntemle inşa edilmiştir.
Kerpiç Kemeri
basık kemerlerinin tuğlaları, içine ince tuğla tozu katılan sarı-kırmızı kilden oluşmaktadır. Dikdörtgen biçimindeki plakalar 40 x 50 cm ebadında olup yakl. 5 cm kalınlığındadır ve kısa tarafı dik gelecek şekilde kemere yerleştirilmişlerdir. Bu şekilde çift katlı olarak örülen kemerlerin toplam kalınlıkları 80 cm olmaktadır. 4 cm genişliğindeki derzlerde kullanılan malzeme ise içine kaba tuğla tozu ve ince çakıl katılmış horasandır. Köprünün yarım daire biçimindeki iki kemeri biraz daha küçük tuğlalarla örülmüş, yer yer yıkılan kemerlerin orijinal tuğlaları da kullanılmıştır.Üzengitaşları, kemer başlangıcına dayanak olarak meyilli dayak yüzeyleri bulunan, düz işlenmiş kireçtaşı bloklarıdır.
İki katlı beşik tonoz yapısı, şablon iskelelerin etkin bir şekilde kullanılmasına izin vermiştir. Henüz sadece alt tuğla sırası tamamlandıktan sonra iskele bir sonraki kemer açıklığına getirilerek kurulabilmekteydi:
- "Çift katlı tuğla kemerlerinin iki safhada örülmesinin iki avantajı vardı. İlk safhada iskelenin sadece alt kemer sırasının ağırlığını taşımak zorundaydı, dolayısıyla daha hafif olabiliyordu. İkinci safhada ise, üst sıranın ağırlığı henüz alt sıra tarafından taşınabiliyordu, bu sayede iskele bir sonraki kemer boşluğunda kullanılmak üzere hazırdı."
Duvar Kaplaması
Görülebildiği kadarıyla, köprü 2. ile 21. kemeri arasında üzerinde harçla tutturulmuş yığma taş tabakasının bulunduğu 4 kat tuğla ile kaplanmıştır. 22. ile 26. kemer arasında ve her iki köprü çıkışında duvarlar kesme taşlardan oluşmaktadır. Onarılmış olan 27a ve 27b kemer kısımları onarımda kullanılan taşların ebadı ve düzensiz konuan tuğlalar açısından köprünün batı tarafındaki tuğla ve yığma taş kaplaması ve doğu tarafındaki kesme taş kaplamasından çok farklıdır. 26. kemerin altında çıkıntı halindeki şablon iskele dayanağı görülebilir.
Kemer ve sütun seviyesinin üzerindeki köprünün içi, kireçli harçla tutturulmuş, yığma taş ve akarsu çakılından oluşan bir karışımdan oluşmaktadır.
Yol Sathı
Kemerlerin tepe noktasının sadece 30–40 cm üzerinde büyük ve düzensiz ebatlardaki kireçtaşı plakalarından oluşan ve her iki tarafta onar cm kadar köprü gövdesini aşan yol sathı bulunmaktadır. Yol sathı malzemesi olarak küçük akarsu çakıl taşlarının kullanılmış olması, burada da iki yarım daire kemerde yapılan onarımlara işaret eder. Köprü yolunun genişliği 3,55 ile 3,70 m arasında değişir ve köprü uçlarında 4,30 m'ye kadar genişler.
Tarihleme
Kırkgöz Kemeri'nin tarihlenmesi, Roma mimarisi içindeki özel yeri ve Roma döneminden kalma benzeri köprüler üzerinde yapılmış olan çalışmaların azlığı nedeniyle oldukça zorlaşmaktadır. Tarihleme için Wurster ve Ganzert köprünün aşağıdaki karakteristik özelliklerini yaklaşım olarak ele almaktadır:
- Köprü başlıklarında hafif rampalı yatay köprü yollu aynı genişlikte birden fazla kemerli yapı
- Çift katlı, kavis biçiminde dizilen tuğla tonozlardan oluşan oldukça yassı basık kemerleri
- Harçla tutturularak örülmüş duvar yapısı
- Ekseriyetle kırma taştan oluşan kiremit katkılı dış katman, kısmen eşit ebatlı küp halinde kesme taş duvarları
- Oldukça geniş formatlı taş plaka yol sathı.
Bu özelliklerden farklı olarak çoğu Roma köprüleri küp kesme taşlarla kaplanmış kama biçimli taşlardan oluşan kemerlerin üzerine kurulmuştur. Bu yapı türü Likya'daki tonoz yapımında da uzun zaman yaygındı. Roma mimarisi için tipik özellikte kalın ve yüksek yarım daireli kemer köprülerinden farklı olarak, Kırkgöz Kemeri yassı gerilmiş basık kemerleri ile belirgin ölçüde daha alçak ve yayvan görünümündedir. Bu nedenle Wurster ve Ganzert "deneme amaçlı" olarak yapının, tuğla-taş kombineli yapıların yapımının belgelenebildiği, İmparator I. Justinianus dönemine (6. yüzyıl) tarihlenmesini önermektedir.
Diğer yandan bu kombineli yapı tekniği aynı zamanda köprüye yakın bir yerde bulunan ve M.S. 3. yüzyıla tarihlenen Aspendos Viyadüğü'nde de kullanıldığı ve Romalıların bu iki mimarlık tarihçisi üç ayrı örnekte gösterdiği gibi basık köprü yapımını bildikleri için, köprünün daha yakın bir tarihte, 2. yüzyılın sonlarına doğru veya 3. yüzyılda yapılmış olması ihtimali de vardır. Hatta bu erken tarihleme bugünkü bilgiler ışığında daha makuldür, zira aradan geçen zaman içinde Roma dönemine ait yedi tane basık kemerli köprü daha tespit edilebilmiştir.
Aynı şekilde 3. yüzyıla tarihlenen ve yapısal benzerlikleri arz eden Kemer'de bulunan Roma köprüsünün kalıntıları, Xanthos nehrinin geçtiği bir sonraki ovada bulunmaktadır.
İlgili Neşriyat
- Colin O’Connor: Roman Bridges. Cambridge University Press 1993, , s. 126.
- Wolfgang W. Wurster & Joachim Ganzert: Eine Brücke bei Limyra in Lykien. In: Archäologischer Anzeiger 1978, s. 288–307.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Hasyurt Belediyesi : Gezilecek Yerler > Kırkgöz Kemeri[]
- ^ a b c d e f Wurster & Ganzert (1978), s. 288.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 289 vd.
- ^ O’Connor (1993), s. 126: „Wurster and Ganzert describe the remarkable bridge near Limyra…The outstanding feature of the bridge is that the arches are segmental … It is believed that the bridge is Roman. If this is the case, then it is one of the few truly segmental Roman stone arch bridges, …“
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 288 vd.
- ^ a b c d e Wurster & Ganzert (1978), s. 289.
- ^ a b c d Wurster & Ganzert (1978), s. 303.
- ^ a b c d e f g Wurster & Ganzert (1978), s. 295.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 288 ve 291
- ^ a b c d e Wurster & Ganzert (1978), s. 291.
- ^ a b Wurster & Ganzert (1978), s. 290.
- ^ a b Wurster & Ganzert (1978), s. 291 vd.
- ^ a b c d e Wurster & Ganzert (1978), s. 292.
- ^ 12,75 - 2,10 = 10,65 m (Wurster & Ganzert (1978), s. 292)
- ^ 10,65 : 2,00 = 5,3 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).
- ^ (14,97 - 2,10 m) : 2,00 = 6,4 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).
- ^ 5,30 : 2,00 = 2,7 (Wurster & Ganzert (1978), s. 292).
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 292, şek. 5; s. 295.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 295 vd.
- ^ a b Wurster & Ganzert (1978), s. 296.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 297.
- ^ a b c Wurster & Ganzert (1978), s. 299.
- ^ a b c d Wurster & Ganzert (1978), s. 293.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 299 vd.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 301.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 300, dipnot 10.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 301 vd.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 302.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 302 vd.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 302, dipnot 13; 303, 18; 304–307.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), S. 300.
- ^ O’Connor (1993), s. 171.
- ^ Wurster & Ganzert (1978), s. 304–307.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Kırkgöz Kemeri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Structurae: Kırkgöz Kemeri 20 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Brueckenweb: (Almanca)
- - Roma Yapıları Hakkında Teknik Araştırmalar (İsp./Fra./İng.)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kirkgoz Kemeri ya da Roma donemindeki adiyla Limyra Koprusu dunyadaki en eski basik kemerli koprulerden biridir 360 m uzunlugundaki bu tas kopru Antalya iline bagli Finike ilcesin Hasyurt mahallesi sinirlari icinde yer alan antik bir Likya kenti olan Limyra da Alakir Cayi uzerine kurulmustur 5 3 1 ok oranindaki 26 adet kemer kopruye oldukca yassi bir gorunum vermektedir Bu yassilik oranina kopru yapimi tarihinde daha sonra yuzyillarca ulasilamayip ancak Gec Ortacag doneminde yapilan yapilarda ulasilabilmistir bkz Ponte Vecchio Teknik ve tarihi bakimdan olaganustu onemine ragmen Kirkgoz Kemeri koprusu veya diger adiyla Limyra Koprusu Turkiye de cok az bilinir Yapinin gittikce harabeye donusmesi nu Almanca Deutsches Archaologisches Institut DAI 1970 li yillarda bugune dek yapilan tek saha arastirmasini yapmaya sevketmisti Kirkgoz KemeriHarabe halindeki 4 kemer Bu kadar yassi kopru kemerlerinin yapimi daha sonra ancak Orta Cag da becerilebilmistirDiger ad lar Limyra KoprusuTasinanYayalarGecisAlakir CayiKonumFinike Antalya TurkiyeKoordinatlar36 21 0 K 30 12 36 D 36 35000 K 30 21000 D 36 35000 30 21000TuruKemer kopruMalzemeTasGecis ucretiUcretsizYapilan arastirmalarAntik donemden kalma yol sathi doguya bakis Kopru hakkinda antik donemden kalma bilgiler bulunmamaktadir Yapinin ilk tarifleri Avrupali seyyahlarin 19 yuzyilda yazilan seyahatnamelerinde yer almaktadir 1940 yilinin Mayis ayinda yaptigi bir seyahatinde koprunun 25 kemeri oldugunu bildirmisti Ayni bilgiler iki yil sonra kopru hakkinda bilgi veren Spratt ve Forbes de yer almaktadir katilimiyla 1882 yilinda gerceklestirilen Avusturyali bir heyetin saha gezisinde yapinin Limyra yi dogusunda bulunan Antalya sehrine baglayan antik buyuk bir yolun unsuru olarak saptamisti O tarihte kopruye ait herhangi bir plan ya da eskiz hazirlanmamistir Koprunun ilk ve bugune dek yapilan tek bilimsel olcumu ve taraflarindan gerceklestirilmistir Bu olcum 1973 yilinin Eylul ayinda iki gun art arda yapilmis ve sonraki uc yil icerisinde tamamlanmistir Sonuclar 1978 yilinda DAI tarafindan yayimlanan Archaologischer Anzeiger dergisinde aciklanmis ve o tarihe dek hasarsiz olan koprunun artan zarar gorme tehlikesine dikkatler su sekilde cekilmistir Son zamanlarda bu verimli aluvyon topraklarinda turunc bahceleri meydana getirilmis tarihi koprunun dogusunda ise bugun sebze yetistirilen seralari kurulmustur Cevresinde gelismeye baslayan yogun tarimsal faaliyetler nedeniyle koprunun varligi ileri derecede tehlike altindadir Yillara direnerek gunumuze kadar bozulmadan gelebilen kopru sathindan yerel halk insaat malzemesi olarak taslar cikarmaktadir Sulama kanallarinin yapilmasi icin kullanilan agir is makineleri koprunun govdesine zarar vermekte ve paletleri ile tas dosemeyi ezmektedir Ingiliz muhendis Roma donemine ait kopru eserleri hakkinda 1993 yilinda kaleme aldigi Ingilizce calismasinda DAI raporunu ozetleyerek ayni sekilde koprunun imar tarihi bakimindan olaganustunu onemini vurgulamistir Antik Lymira kenti yakinindaki Kirkgoz Kemeri adli bu kopru hakkinda baska bilimsel calismalarin varligi bilinmemektedir Topografik ve Ulasim Yonunden KonumuGunumuzde kucuk bir dere haline gelmis olan koprunun 1 kemeri altindan gecen Alakir Cayi Roma donemine ait bu kopru antik Lymira kenti harabelerinin 3 2 km kerteriz noktasi dogusunda Alakir Cayi uzerine kurulmus olup gunumuzde Akdeniz sahilinden 3 8 km kuzeyde Turuncova Kumluca asfaltinin yakininda bulunmaktadir Cayin antik adi bilinmemektedir Bolgenin topografik ozellikleri Finike korfezindeki duz aluvyon topraklara uzanan nin etekleri tarafindan belirlenmektedir Kopru bu gecis bolgesinde dar genis bir ovaya acildigi ve yagisli mevsimde meydana gelen taskinlarda gecisin imkansizlastigi yerin biraz kuzeyine kurulmustur Kopru dogusunda cakil bir alana acilirken bati ucu muhtemelen taskinlara karsi korunabilmek icin dogrudan yukselen bir kayaya dayanmaktadir Bu sekilde arazi yapisi nedeniyle guneye dogru meydana gelen keskin donus caddenin gerektiginde kapatilmasi icin son derece uygun bir konumu olusturmaktaydi Gunumuzde Alakir Cayi koprunun sadece 3 kemerinin altindan akmakatadir 1978 yilinda Kuzeyde sulama ve taskinlardan koruma amaciyla yakin gecmiste Alakir Baraji insa edilmistir Roma Imparatorlugundaki diger eyaletlerden farkli olarak Likya daki ulasim sistemi fazla gelismemistir Kuzey guney bolgeleri arasindaki ulasim daha ziyade bolgede az bulunan akarsu vadileri uzerinden gerceklesmekteydi Buna karsin bati dogu arasindaki ulasim daglik bolgelerden geciyordu Bu baglamda Limyra dan Alakir Cayi uzerinden gecerek komsu Pamfilya uzerinden Attaleia ya ulasan yolun iki bolge m s 4 yuzyila kadar Likya ve Pamfilya eyaletini olusturduklarindan dolayi ozel bir oneme sahip oldugu sanilmaktadir Imparatorlugun diger ana ulasim yollari ile karsilastirildiginda Likya daki yollarin 3 4 m lik genislikle onemli oranda daha kucuk boyutlu ve muhtemelen yaya ve yuk hayvanlarinin trafigine mahsus oldugu soylenebilir Kirkgoz Kemeri nin yol sathinda araba izlerine rastlanmamakta olmasi da bu gorusu pekistirmektedir ayrica koprude korkuluk ya da parmaklik izlerine de rastlanmamaktadir YapisiGuneyden 1 kemere bakis 360 metrelik uzunluguyla Kirkgoz Kemeri Likya daki antik doneme ait gunumuze kadar ayakta kalabilmis fenni yapilarin en buyugudur Koprunun esit ebatlarda 26 tane kemi vardir Bunlarin her biri ust uste ikiser biciminde yerlestirilmis harcla tutturulmus kerpic kemerinden olusmaktadir Koprunun dogu ucunda bir zamanlar 27 kemerin bulundugu yerde daha sonraki bir tarihte ilave edilmis iki adet daha kucuk yarim daire bicimli sadece birer kerpic kemeri bulunan onarim kemeri bulunmaktadir Yikilmis olan orijinal kemerin yassi yapisi hala ayakta kalmis olan sutunlardan anlasilmaktadir Wurster ve Ganzert gerceklestirdikleri arkeolojik incelemelerde koprunun kemer uzengilerine kadar nehrin getirdigi cokeltilerin altinda kaldigini musahede etmislerdir herhangi bir kazi yapilmamistir Koprunun 28 kemerinden sadece iki tanesi acik kemer genisligi ve sutun kalinligi olculebilecek kadar acikta kalmisti Ancak toprak altinda kalmamis olan kemer kisimlarindan hareket ederek tum sutunlarin araliklarini hesaplama yoluyla belirlemeyi basarmislardir Basik Kemerler ve Sutunlari Tipik bir kopru kemerinin olculeri Basik kemerlerinin dayanma acikliklari yani sutun ortalarinin arasindaki mesafeler 11 60 ila 14 97 m arasindadir 2 ve 26 kemer Benzer olculere sahip ortalama degerleri asagidaki gibi olan dort kemer grubu belirlenebilir 11 60 12 30 m 2 3 7 ve 21 kemer toplam 4 adet 12 75 m 5 9 15 17 19 ve 22 24 kemer toplam 14 adet 13 10 m 1 4 6 ve 8 kemer toplam 4 adet 13 60 m 16 20 ve 25 kemer toplam 3 adet Sutun eksenlerinin araliklarinin neden birbirlerinden farkli oldugu bilinmemektedir olusumlarina uyum saglamak amaciyla bu sekilde yerlestirilmis olmalari aciklamasi yanlistir Dalgalanmalar besik tonozlarin yapiminda kullanilan farkli boyuttaki iskelelerin birden fazla kez kullanimina isaret ediyor olabilir Sutun genisligini Wurster ve Ganzert sadece tek bir sutunda 2 10 m olarak belirleyebilmislerdir 26 ve 27 kemer arasindaki sutun Bu deger ortalama kemerin 12 75 m lik olcusunden cikarildiginda acik aralik olcusu olarak 10 65 m elde edilir Tum basik kemerlerde yaklasik 2 m lik bir tonoz yuksekligi bulundugundan dolayi Lymira Koprusunun acik aralik yukseklik orani icin 5 3 1 ile oldukca dusuk bir deger elde edilir Bu kadar yassi gerilmis kemerler koprunun yapildigi donemde essiz bir ozellige sahipti ve Italya da basik kemerler yeniden yapilmaya basladigi 14 yuzyila kadar bir daha gerceklestirilememistir Hatta Kirkgoz Kemeri koprusunun en genis kemerinin uzunlugu yuksekliginin 6 4 kati dolayindadir Daha sonra onarilmis olan iki kemerin genislik yukseklik orani 2 7 1 ile yarim daire veya tonoz kemerler arasinda alisilmis bir duzeyde sayilir Kopru Yuksekligi ve Seviyesi Kemer uzengisine kadar toprak altinda 8 ve 9 kemere guneyden bakis Koprunun toplam yuksekligi onemli oranda toprak altinda kaldigindan dolayi kesin olarak belirlenememistir Buna karsin kemer uzengisi yol sathi arasinin sadece 3 25 m oldugu belirlenebilmistir Koprunun ust sathi neredeyse yatay bir duzlem olusturmaktadir Yol sathi 1 ile 20 kemer arasinda deniz seviyesine oranla 20 05 20 55 m lik bir seviyedeyken dogu yonde geriye kalan alti kemerder hafif 19 94 19 66 m ye kadar duser Arastirmacilar bu dalgalamalari yapinin uzunlugu goz onunde bulunduruldugunda cok dusuk olarak nitelendirmektedir Yapinin daha sonra cokmesine iliskin herhangi bir isaret bulunmadiginda duzenli yuksekligi nivelman isleminin ve sutun temellerinin buyuk ozenle yapildigini gosterir Buna karsin koprunun uzunlamasina ekseni kemerden kemere kismen belirgin bir sekilde ana yonden sapmaktadir Statigi Koprunun kendi agirligini tasiyan mukavemet cizgisinin egrisi ile neredeyse ayni oldugu dikkat cekmektedir Basik kemer koprusu uzerinde gerceklestirilen statik inceleme sonuclari yuksek tasima kapasitesini gostermistir Gunumuz siniflandirmalarina gore yapi DIN 1072 e gore kopru sinifi 30 ayarinda bir tasima kapasitesine sahiptir buysa koprunun bir kemerinde 30 ton agirliginda bir kamyonu ve ayrica kopru sathinin geri kalaninda 500 kp m lik bir agirlik tasiyabilecegi anlamina geliyor Kopru antik donemin trafigine gore buyuk oranda guvenlik payi konarak tasarlanmistir Yapi GovdesiCift kemerlerin iskelelenmesi ve orulmesinde muhtemelen kullanilmis olan yontem Kirkgoz Kemeri Tugla kesme tas ve yigma tastan olusan kompozit bir yontemle insa edilmistir Kerpic Kemeri Harcla tutturulmus cift katli kerpic kemeri basik kemerlerinin tuglalari icine ince tugla tozu katilan sari kirmizi kilden olusmaktadir Dikdortgen bicimindeki plakalar 40 x 50 cm ebadinda olup yakl 5 cm kalinligindadir ve kisa tarafi dik gelecek sekilde kemere yerlestirilmislerdir Bu sekilde cift katli olarak orulen kemerlerin toplam kalinliklari 80 cm olmaktadir 4 cm genisligindeki derzlerde kullanilan malzeme ise icine kaba tugla tozu ve ince cakil katilmis horasandir Koprunun yarim daire bicimindeki iki kemeri biraz daha kucuk tuglalarla orulmus yer yer yikilan kemerlerin orijinal tuglalari da kullanilmistir Uzengitaslari kemer baslangicina dayanak olarak meyilli dayak yuzeyleri bulunan duz islenmis kirectasi bloklaridir Iki katli besik tonoz yapisi sablon iskelelerin etkin bir sekilde kullanilmasina izin vermistir Henuz sadece alt tugla sirasi tamamlandiktan sonra iskele bir sonraki kemer acikligina getirilerek kurulabilmekteydi Cift katli tugla kemerlerinin iki safhada orulmesinin iki avantaji vardi Ilk safhada iskelenin sadece alt kemer sirasinin agirligini tasimak zorundaydi dolayisiyla daha hafif olabiliyordu Ikinci safhada ise ust siranin agirligi henuz alt sira tarafindan tasinabiliyordu bu sayede iskele bir sonraki kemer boslugunda kullanilmak uzere hazirdi Duvar Kaplamasi 12 kemerin kuzey tarafi Gorulebildigi kadariyla kopru 2 ile 21 kemeri arasinda uzerinde harcla tutturulmus yigma tas tabakasinin bulundugu 4 kat tugla ile kaplanmistir 22 ile 26 kemer arasinda ve her iki kopru cikisinda duvarlar kesme taslardan olusmaktadir Onarilmis olan 27a ve 27b kemer kisimlari onarimda kullanilan taslarin ebadi ve duzensiz konuan tuglalar acisindan koprunun bati tarafindaki tugla ve yigma tas kaplamasi ve dogu tarafindaki kesme tas kaplamasindan cok farklidir 26 kemerin altinda cikinti halindeki sablon iskele dayanagi gorulebilir Kemer ve sutun seviyesinin uzerindeki koprunun ici kirecli harcla tutturulmus yigma tas ve akarsu cakilindan olusan bir karisimdan olusmaktadir Yol Sathi Kemerlerin tepe noktasinin sadece 30 40 cm uzerinde buyuk ve duzensiz ebatlardaki kirectasi plakalarindan olusan ve her iki tarafta onar cm kadar kopru govdesini asan yol sathi bulunmaktadir Yol sathi malzemesi olarak kucuk akarsu cakil taslarinin kullanilmis olmasi burada da iki yarim daire kemerde yapilan onarimlara isaret eder Kopru yolunun genisligi 3 55 ile 3 70 m arasinda degisir ve kopru uclarinda 4 30 m ye kadar genisler Tarihleme3 kemerin uzerindeki cikma destegi Kirkgoz Kemeri nin tarihlenmesi Roma mimarisi icindeki ozel yeri ve Roma doneminden kalma benzeri kopruler uzerinde yapilmis olan calismalarin azligi nedeniyle oldukca zorlasmaktadir Tarihleme icin Wurster ve Ganzert koprunun asagidaki karakteristik ozelliklerini yaklasim olarak ele almaktadir Kopru basliklarinda hafif rampali yatay kopru yollu ayni genislikte birden fazla kemerli yapi Cift katli kavis biciminde dizilen tugla tonozlardan olusan oldukca yassi basik kemerleri Harcla tutturularak orulmus duvar yapisi Ekseriyetle kirma tastan olusan kiremit katkili dis katman kismen esit ebatli kup halinde kesme tas duvarlari Oldukca genis formatli tas plaka yol sathi Bu ozelliklerden farkli olarak cogu Roma kopruleri kup kesme taslarla kaplanmis kama bicimli taslardan olusan kemerlerin uzerine kurulmustur Bu yapi turu Likya daki tonoz yapiminda da uzun zaman yaygindi Roma mimarisi icin tipik ozellikte kalin ve yuksek yarim daireli kemer koprulerinden farkli olarak Kirkgoz Kemeri yassi gerilmis basik kemerleri ile belirgin olcude daha alcak ve yayvan gorunumundedir Bu nedenle Wurster ve Ganzert deneme amacli olarak yapinin tugla tas kombineli yapilarin yapiminin belgelenebildigi Imparator I Justinianus donemine 6 yuzyil tarihlenmesini onermektedir Diger yandan bu kombineli yapi teknigi ayni zamanda kopruye yakin bir yerde bulunan ve M S 3 yuzyila tarihlenen Aspendos Viyadugu nde de kullanildigi ve Romalilarin bu iki mimarlik tarihcisi uc ayri ornekte gosterdigi gibi basik kopru yapimini bildikleri icin koprunun daha yakin bir tarihte 2 yuzyilin sonlarina dogru veya 3 yuzyilda yapilmis olmasi ihtimali de vardir Hatta bu erken tarihleme bugunku bilgiler isiginda daha makuldur zira aradan gecen zaman icinde Roma donemine ait yedi tane basik kemerli kopru daha tespit edilebilmistir Ayni sekilde 3 yuzyila tarihlenen ve yapisal benzerlikleri arz eden Kemer de bulunan Roma koprusunun kalintilari Xanthos nehrinin gectigi bir sonraki ovada bulunmaktadir Ilgili NesriyatColin O Connor Roman Bridges Cambridge University Press 1993 ISBN 0 521 39326 4 s 126 Wolfgang W Wurster amp Joachim Ganzert Eine Brucke bei Limyra in Lykien In Archaologischer Anzeiger 1978 s 288 307 Ayrica bakinizRoma kopruleri listesi Turkiye deki kopruler listesiKaynakca Hasyurt Belediyesi Gezilecek Yerler gt Kirkgoz Kemeri olu kirik baglanti a b c d e f Wurster amp Ganzert 1978 s 288 Wurster amp Ganzert 1978 s 289 vd O Connor 1993 s 126 Wurster and Ganzert describe the remarkable bridge near Limyra The outstanding feature of the bridge is that the arches are segmental It is believed that the bridge is Roman If this is the case then it is one of the few truly segmental Roman stone arch bridges Wurster amp Ganzert 1978 s 288 vd a b c d e Wurster amp Ganzert 1978 s 289 a b c d Wurster amp Ganzert 1978 s 303 a b c d e f g Wurster amp Ganzert 1978 s 295 Wurster amp Ganzert 1978 s 288 ve 291 a b c d e Wurster amp Ganzert 1978 s 291 a b Wurster amp Ganzert 1978 s 290 a b Wurster amp Ganzert 1978 s 291 vd a b c d e Wurster amp Ganzert 1978 s 292 12 75 2 10 10 65 m Wurster amp Ganzert 1978 s 292 10 65 2 00 5 3 Wurster amp Ganzert 1978 s 292 14 97 2 10 m 2 00 6 4 Wurster amp Ganzert 1978 s 292 5 30 2 00 2 7 Wurster amp Ganzert 1978 s 292 Wurster amp Ganzert 1978 s 292 sek 5 s 295 Wurster amp Ganzert 1978 s 295 vd a b Wurster amp Ganzert 1978 s 296 Wurster amp Ganzert 1978 s 297 a b c Wurster amp Ganzert 1978 s 299 a b c d Wurster amp Ganzert 1978 s 293 Wurster amp Ganzert 1978 s 299 vd Wurster amp Ganzert 1978 s 301 Wurster amp Ganzert 1978 s 300 dipnot 10 Wurster amp Ganzert 1978 s 301 vd Wurster amp Ganzert 1978 s 302 Wurster amp Ganzert 1978 s 302 vd Wurster amp Ganzert 1978 s 302 dipnot 13 303 18 304 307 Wurster amp Ganzert 1978 S 300 O Connor 1993 s 171 Wurster amp Ganzert 1978 s 304 307 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Kirkgoz Kemeri ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Structurae Kirkgoz Kemeri 20 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Brueckenweb Almanca Roma Yapilari Hakkinda Teknik Arastirmalar Isp Fra Ing