Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kıta kenarı, kıyı suları altında okyanus kabuğuna bitişik kıtasal kabuğun dış kenarıdır. Okyanus tabanının üç ana bölgesinden biridir, diğer ikisi derin okyanus havzaları ve okyanus ortası sırtlardır. Kıta kenarı üç farklı özellikten oluşur: kıta yükselişi, kıta eğimi ve kıta sahanlığı. Kıta sahanlığı, kıtaların yakınında bulunan görece sığ su alanıdır. Kıta kenarları, okyanus alanının yaklaşık %28'ini oluşturur.
Kıta kenarının bölgeleri
Kıta sahanlığı, kıta kenarının kıyıdan okyanusa doğru geçiş yapan kesimidir. Kıta sahanlıklarının deniz tabanının %7'sini oluşturduğuna inanılıyor. Dünya çapında kıta sahanlığının genişliği 0,03–1500 km arasında değişmektedir. Kıta sahanlığı genellikle düzdür ve eğim açısında ciddi bir artışın olduğu sahanlık kırılma noktasında sona erer: Dünya çapındaki kıta sahanlıklarının ortalama açısı 0 ° 07'dir ve tipik olarak kıyı şeridine yakın yerlerde sahanlık sınırında olduğundan daha diktir. Sahanlık sınırı, derin okyanus tabanında 1–5 km uzanabilen kıtasal eğimle başlar. Kıta eğimi genellikle denizaltı kanyonları adı verilen özellikler sergiler. Denizaltı kanyonları genellikle kıta sahanlığını derinden, neredeyse dikey kenarlarla keser ve morfolojiyi abisal düzlüğe kadar kesmeye devam eder. Bu kanyonlar genellikle V biçimindedir ve bazen kıta sahanlığına doğru genişleyebilir. Kıtasal eğimin tabanında eğim açısında ani bir azalma olur ve deniz tabanı abisal düzlüğe doğru düzleşmeye başlar. Deniz tabanının bu bölümüne kıtasal yükselme denir ve kıta kenarının en dış bölgesini işaretler.
Tipler
İki tür kıta kenarı vardır: aktif ve pasif kenarlar.
Aktif kenarlar tipik olarak litosfer levha sınırları ile ilişkilidir. Bu aktif kenarlar yakınsak veya transform kenarlar olabilir ve ayrıca volkanlar ve depremler dahil olmak üzere yüksek tektonik etkinliğin olduğu yerlerdir. Kuzey Amerika ve Güney Amerika'nın batı kıyıları aktif sınırlardır. Aktif kıta kenarları tipik olarak kıyıdan sahanlık kırılmasına kadar dardır ve çukurlara dik inişler vardır. Yakınsak aktif kenarlar, okyanus levhalarının kıtasal levhalarla buluştuğu yerde oluşur. Bir levhanın daha yoğun olan okyanusal kabuğu, başka bir levhanın daha az yoğun olan kıtasal kabuğunun altına dalar. Yakınsak aktif kenarlar, en yaygın aktif kenar türüdür. Transform aktif kenarlar daha seyrektir ve bir okyanus levhası ve bir kıta levhası zıt yönlerde birbirine paralel hareket ettiğinde ortaya çıkar. Bu transform kenarlar genellikle, adalar, sığ kıyılar ve derin havzalarla belirgindir, açık denizde yüksek derecede rölyefe neden olan birçok açık deniz fayları ile karakterize edilir. Bu, kıta sınır bölgesi olarak bilinir.
Pasif kenarlar genellikle litosferik levhaların iç kısmında, levha sınırlarından uzakta bulunur ve büyük tektonik etkinlikten yoksundur. Genellikle okyanus ortası sırtlarına bakar. Buradan, sahilden kilometrelerce uzağa uzanan alçak kabartmalı arazi, uzun ırmak sistemleri ve kıta sahanlığında biriken tortu yığınları gibi çok çeşitli özellikler ortaya çıkar. Amerika Birleşik Devletleri'nin Doğu Kıyısı, pasif bir kenarın bir örneğidir. Bu kenar boşlukları, aktif kenar boşluklarından çok daha geniş ve daha az diktir.
Tortu birikimi
Kıtasal kabuk ayrışıp aşındıkça, esas olarak kumlara ve killere ayrışır. Bu parçacıkların çoğu, daha sonra okyanusa dökülen akarsu ve nehirlerde son bulur. Akarsu yükündeki tüm tortunun %80'i daha sonra tutulur ve kıta kenarlarında dağılır. Modern akarsu çökeltileri genellikle kıyıya daha yakın yerlerde korunurken, kıta sahanlıkları, deniz seviyesi daha düşükken çökelen buzul ve kalıntı çökeltilerin yüksek düzeylerini gösteriyor. Genellikle pasif kenarlarda bulunan, karasal ve karbonat (biyojen) birikintilerden oluşan birkaç kilometrelik tortudur. Bu tortu rezervuarları genellikle paleoşinografi ve okyanus havzalarının başlangıç oluşumu çalışmalarında yararlıdır. Bu birikintiler, tektonik etkinlik nedeniyle genellikle aktif kenar sahanlıklarında iyi korunmaz.
Ekonomik önemi
Kıta sahanlığı, okyanusun ekonomik açıdan en değerli kesimidir. Görece sığ, erişilebilir derinlikleri nedeniyle genellikle kıta kenarının en üretken ve en çok çalışılan kısmıdır.
Açık denizde sondaj, madencilik ve kıta sahanlığı dışındaki balıkçılığın sınırlandırılmasının artışı nedeniyle, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) oluşturulmuştur. Kıta kenarının köşesinde, BMDHS'nin "kıta sahanlığı" tanımında ülkelerin sualtı kaynaklarına ilişkin uluslararası kabul görmüş iddialarının sınırı için bir kriterdir (ancak BM tanımında "yasal kıta sahanlığı", jeomorfolojik kıta sahanlığının ötesine genişleyebilir ve tersi de olabilir). Bu tür kaynaklar arasında balıkçılık alanları, petrol ve gaz birikintileri, kum, çakıl ve kenarın daha sığ alanlarındaki bazı ağır mineraller bulunur. Metalik mineral kaynaklarının da belirli aktif kenarlarla ilişkili olduğu ve büyük değer taşıdığı düşünülmektedir.
Ayrıca bakınız
- kıta-okyanus sınırı
- yakınsak sınır
- pasif kıta kenarı
Kaynakça
- ^ a b c d Essentials of Oceanography. Pearson. 1 Ocak 2014. ISBN . OCLC 815043823. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ a b Continental shelf limits : the scientific and legal interface. Oxford: Oxford University Press. 2000. ISBN .
- ^ a b c d e f Continental margins : geological and geophysical research needs and problems. National Academy of Sciences. 1 Ocak 1979. ISBN . Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ a b c d e f Understanding Earth. W H Freeman. 2007. ss. 491-496. ISBN . Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ a b Coastal and Submarine Morphology. Great Britain: Butler & Tanner Ltd. 1958. ss. 205-215. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=() - ^ . 6 Aralık 1998 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar
- Aktif ve pasif kıta kenarlarının ve sekiz okyanus bölgesinin konumlarını gösteren harita 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kita kenari kiyi sulari altinda okyanus kabuguna bitisik kitasal kabugun dis kenaridir Okyanus tabaninin uc ana bolgesinden biridir diger ikisi derin okyanus havzalari ve okyanus ortasi sirtlardir Kita kenari uc farkli ozellikten olusur kita yukselisi kita egimi ve kita sahanligi Kita sahanligi kitalarin yakininda bulunan gorece sig su alanidir Kita kenarlari okyanus alaninin yaklasik 28 ini olusturur Siglik egim ve yukseltiyi gosteren profilKita kenarinin bolgeleriKita sahanligi kita kenarinin kiyidan okyanusa dogru gecis yapan kesimidir Kita sahanliklarinin deniz tabaninin 7 sini olusturduguna inaniliyor Dunya capinda kita sahanliginin genisligi 0 03 1500 km arasinda degismektedir Kita sahanligi genellikle duzdur ve egim acisinda ciddi bir artisin oldugu sahanlik kirilma noktasinda sona erer Dunya capindaki kita sahanliklarinin ortalama acisi 0 07 dir ve tipik olarak kiyi seridine yakin yerlerde sahanlik sinirinda oldugundan daha diktir Sahanlik siniri derin okyanus tabaninda 1 5 km uzanabilen kitasal egimle baslar Kita egimi genellikle denizalti kanyonlari adi verilen ozellikler sergiler Denizalti kanyonlari genellikle kita sahanligini derinden neredeyse dikey kenarlarla keser ve morfolojiyi abisal duzluge kadar kesmeye devam eder Bu kanyonlar genellikle V bicimindedir ve bazen kita sahanligina dogru genisleyebilir Kitasal egimin tabaninda egim acisinda ani bir azalma olur ve deniz tabani abisal duzluge dogru duzlesmeye baslar Deniz tabaninin bu bolumune kitasal yukselme denir ve kita kenarinin en dis bolgesini isaretler TiplerIki tur kita kenari vardir aktif ve pasif kenarlar Aktif kenarlar tipik olarak litosfer levha sinirlari ile iliskilidir Bu aktif kenarlar yakinsak veya transform kenarlar olabilir ve ayrica volkanlar ve depremler dahil olmak uzere yuksek tektonik etkinligin oldugu yerlerdir Kuzey Amerika ve Guney Amerika nin bati kiyilari aktif sinirlardir Aktif kita kenarlari tipik olarak kiyidan sahanlik kirilmasina kadar dardir ve cukurlara dik inisler vardir Yakinsak aktif kenarlar okyanus levhalarinin kitasal levhalarla bulustugu yerde olusur Bir levhanin daha yogun olan okyanusal kabugu baska bir levhanin daha az yogun olan kitasal kabugunun altina dalar Yakinsak aktif kenarlar en yaygin aktif kenar turudur Transform aktif kenarlar daha seyrektir ve bir okyanus levhasi ve bir kita levhasi zit yonlerde birbirine paralel hareket ettiginde ortaya cikar Bu transform kenarlar genellikle adalar sig kiyilar ve derin havzalarla belirgindir acik denizde yuksek derecede rolyefe neden olan bircok acik deniz faylari ile karakterize edilir Bu kita sinir bolgesi olarak bilinir Pasif kenarlar genellikle litosferik levhalarin ic kisminda levha sinirlarindan uzakta bulunur ve buyuk tektonik etkinlikten yoksundur Genellikle okyanus ortasi sirtlarina bakar Buradan sahilden kilometrelerce uzaga uzanan alcak kabartmali arazi uzun irmak sistemleri ve kita sahanliginda biriken tortu yiginlari gibi cok cesitli ozellikler ortaya cikar Amerika Birlesik Devletleri nin Dogu Kiyisi pasif bir kenarin bir ornegidir Bu kenar bosluklari aktif kenar bosluklarindan cok daha genis ve daha az diktir Tortu birikimiKitasal kabuk ayrisip asindikca esas olarak kumlara ve killere ayrisir Bu parcaciklarin cogu daha sonra okyanusa dokulen akarsu ve nehirlerde son bulur Akarsu yukundeki tum tortunun 80 i daha sonra tutulur ve kita kenarlarinda dagilir Modern akarsu cokeltileri genellikle kiyiya daha yakin yerlerde korunurken kita sahanliklari deniz seviyesi daha dusukken cokelen buzul ve kalinti cokeltilerin yuksek duzeylerini gosteriyor Genellikle pasif kenarlarda bulunan karasal ve karbonat biyojen birikintilerden olusan birkac kilometrelik tortudur Bu tortu rezervuarlari genellikle paleosinografi ve okyanus havzalarinin baslangic olusumu calismalarinda yararlidir Bu birikintiler tektonik etkinlik nedeniyle genellikle aktif kenar sahanliklarinda iyi korunmaz Ekonomik onemiKita sahanligi okyanusun ekonomik acidan en degerli kesimidir Gorece sig erisilebilir derinlikleri nedeniyle genellikle kita kenarinin en uretken ve en cok calisilan kismidir Acik denizde sondaj madencilik ve kita sahanligi disindaki balikciligin sinirlandirilmasinin artisi nedeniyle Birlesmis Milletler Deniz Hukuku Sozlesmesi BMDHS olusturulmustur Kita kenarinin kosesinde BMDHS nin kita sahanligi taniminda ulkelerin sualti kaynaklarina iliskin uluslararasi kabul gormus iddialarinin siniri icin bir kriterdir ancak BM taniminda yasal kita sahanligi jeomorfolojik kita sahanliginin otesine genisleyebilir ve tersi de olabilir Bu tur kaynaklar arasinda balikcilik alanlari petrol ve gaz birikintileri kum cakil ve kenarin daha sig alanlarindaki bazi agir mineraller bulunur Metalik mineral kaynaklarinin da belirli aktif kenarlarla iliskili oldugu ve buyuk deger tasidigi dusunulmektedir Ayrica bakinizkita okyanus siniri yakinsak sinir pasif kita kenariKaynakca a b c d Essentials of Oceanography Pearson 1 Ocak 2014 ISBN 9780321668127 OCLC 815043823 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim a b Continental shelf limits the scientific and legal interface Oxford Oxford University Press 2000 ISBN 0 19 511782 4 a b c d e f Continental margins geological and geophysical research needs and problems National Academy of Sciences 1 Ocak 1979 ISBN 0309027934 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim a b c d e f Understanding Earth W H Freeman 2007 ss 491 496 ISBN 978 0716766827 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim a b Coastal and Submarine Morphology Great Britain Butler amp Tanner Ltd 1958 ss 205 215 Yazar ad1 eksik soyadi1 yardim 6 Aralik 1998 tarihinde kaynagindan arsivlendi Dis baglantilarAktif ve pasif kita kenarlarinin ve sekiz okyanus bolgesinin konumlarini gosteren harita 21 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde