Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Laz alfabesi (Lazca: Lazuri Alboni) Lazcanın yazılması için kullanılan bir yazı sistemidir. Lazlar Türkiye'de Latin alfabesinden geliştirilmiş bir yazı sistemini, Gürcistan'da ise Gürcü alfabesini kullanmaktadır.
Tarihçe
Dilbilimci Nikolay Marr'ın verdiği bilgiye göre Lazcanın yazılı bir dil haline getirilmesine yönelik ilk çalışmalar Türkiye'de Osmanlı döneminde başlamıştır. Hopalı Faik Efendi Laz alfabesini oluşturmaya çalıştığı için II. Abdülhamit döneminde baskı görmüş, hapse yollanmış, tüm çalışmaları ve kitapları yakılmıştır. Bununla birlikte, 1910 yılında Lazca gramer çalışması için Lazistan'a gitmiş olan Marr, Faik Efendi'nin alfabesinin mahiyeti hakkında bilgi vermemiştir.
Lazcanın yazılı bir dil haline getirilmesi çabalarında en önemli pay İskender Chitaşi'ye aittir. İskender Chitaşi, 1920'li yıllarda SSCB'de Latin kökenli bir Laz Alfabesi hazırladı. O dönemde SSCB'de açılan Laz okullarında bu alfabe ile Laz çocuklarına, Lazca eğitim verildi. Ayrıca İskender Chitaşi, Latin harflerini temel alarak kendi hazırladığı bu alfabe ile birçok Lazca kitap yazdı.
Wolfgang Feurstein ve Fahri Lazoğlu tarafından Latin harflerine dayalı olarak hazırlanan Laz alfabesi, 1984 yılında kamuoyuna duyuruldu. Fahri Lazoğlu, Laz Alfabesi oluşturma çalışmalarına 1970'li yıllarda başlamıştı. Lazoğlu Alfabesi, ilk kez Almanya'da bir grup Laz tarafından "Lazebura" isimli dergide yayınlanmış, ayrıca Kafkasoloji kongrelerine sunulmuştur. 35 harfli Laz alfabesi, 1993 yılında Ogni dergisinde yayınlanarak, Türkiye Lazları içinde Laz diline ilgi duyanlar tarafından da kullanılmaya başlandı.
Gürcistan'da yaşayan Lazlar ise, Gürcü alfabesini kullanmaktadırlar. Gürcü alfabsinde mevcut olup günümüzde Gürcü dilinin yazılışında kullanılmayan ჶ (f) ve ჲ (y) harfleri de Lazcada işlevini sürdürmektedir. "Fi" biçiminde okunan ჶ (f), günümüz Gürcü dilinde ფ harfiyle karşılanmaktadır: ჶილმი (ფილმი- film). Yota olarak okunan ჲ (y) harfiyle Gürcücede kelime başlamıyordu, ancak Lazcada başlamaktadır.
Alfabe, bilgisayar üzerinde Yavuz Yazıcı tarafından tasarlanan Lazuri Athletic, Lazuri Times, Lazuli Megrelli, Lazuri Arial ve Lazuri Verdana fontlarıyla yazılabilmektedir.
Latin ve Mhedruli Laz alfabeleri
Gürcü alfabesinin Mhedruli karakterlerine dayanan Laz alfabesinin harfleri Lazcadaki bütün fonemleri karşılamaktadır. Ancak Latin alfabesi bunu karşılamaktan uzak olduğu için harfleri işaretleme yoluna gidilmiştir. Ne var ki bu da yeterli olmamış, Lazca ძ fonemi "dz" (örn. ძაბუნი / dzabuni), ც fonemi "ts" (örn. ცოი / tsoi) ve წ fonemi "tz" (örn. წალენი / tzaleni) biçiminde de gösterilmiştir. Bu durumun fonetik bir alfabe olan Laz aldabesi içinde bir aykırılık teşkil ettiği söylenebilir. Gürcü alfabesine dayanan Laz alfabesinde büyük ve küçük harf ayrımı yoktur. Latin kökenli Laz alfabesinde ise, Türk alfabesindeki gibi büyük ve küçük harf ayrımı bulunmaktadır.
| Latin Laz alfabesi | Mhedruli Laz alfabesi | Latin Laz alfabesi | Mhedruli Laz alfabesi | |
|---|---|---|---|---|
| A a | ა | B b | ბ | |
| C c | ჯ | Ç̌ ç̌ | ჭ | |
| D d | დ | E e | ე | |
| F f | ჶ | G g | გ | |
| Ğ ğ | ღ | H h | ჰ | |
| X x | ხ | İ i | ი | |
| J j | ჟ | K k | ქ | |
| Ǩ ǩ | კ | Q q | ყ | |
| L l | ლ | M m | მ | |
| N n | ნ | O o | ო | |
| P p | ფ | P̌ p̌ | პ | |
| R r | რ | S s | ს | |
| Ş ş | შ | T t | თ | |
| Ť t̆ | ტ | U u | უ | |
| V v | ვ | Y y | ჲ | |
| Z z | ზ | Ž ž (dz) | ძ | |
| Ʒ ʒ (ts) | ც | Ǯ ǯ (tz) | წ |
Kaynakça
- ^ http://www.omniglot.com/writing/laz.htm 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Lazca iki alfabe ile yazılır)
- ^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 102, .
- ^ Zeynep Özüm Ak (Nisan 2018). "Understanding the Problems of the Support of an Endangered Language in Typography: Proposal of a Typeface That Supports the Laz Language". comum.rcaap.pt. Erişim tarihi: 6 Eylül 2021.[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Laz alfabesi Lazca Lazuri Alboni Lazcanin yazilmasi icin kullanilan bir yazi sistemidir Lazlar Turkiye de Latin alfabesinden gelistirilmis bir yazi sistemini Gurcistan da ise Gurcu alfabesini kullanmaktadir Abhazya da basilmis bir Lazca gazete Mchita Murutsxi Kizil Yildiz TarihceDilbilimci Nikolay Marr in verdigi bilgiye gore Lazcanin yazili bir dil haline getirilmesine yonelik ilk calismalar Turkiye de Osmanli doneminde baslamistir Hopali Faik Efendi Laz alfabesini olusturmaya calistigi icin II Abdulhamit doneminde baski gormus hapse yollanmis tum calismalari ve kitaplari yakilmistir Bununla birlikte 1910 yilinda Lazca gramer calismasi icin Lazistan a gitmis olan Marr Faik Efendi nin alfabesinin mahiyeti hakkinda bilgi vermemistir Lazcanin yazili bir dil haline getirilmesi cabalarinda en onemli pay Iskender Chitasi ye aittir Iskender Chitasi 1920 li yillarda SSCB de Latin kokenli bir Laz Alfabesi hazirladi O donemde SSCB de acilan Laz okullarinda bu alfabe ile Laz cocuklarina Lazca egitim verildi Ayrica Iskender Chitasi Latin harflerini temel alarak kendi hazirladigi bu alfabe ile bircok Lazca kitap yazdi Wolfgang Feurstein ve Fahri Lazoglu tarafindan Latin harflerine dayali olarak hazirlanan Laz alfabesi 1984 yilinda kamuoyuna duyuruldu Fahri Lazoglu Laz Alfabesi olusturma calismalarina 1970 li yillarda baslamisti Lazoglu Alfabesi ilk kez Almanya da bir grup Laz tarafindan Lazebura isimli dergide yayinlanmis ayrica Kafkasoloji kongrelerine sunulmustur 35 harfli Laz alfabesi 1993 yilinda Ogni dergisinde yayinlanarak Turkiye Lazlari icinde Laz diline ilgi duyanlar tarafindan da kullanilmaya baslandi Gurcistan da yasayan Lazlar ise Gurcu alfabesini kullanmaktadirlar Gurcu alfabsinde mevcut olup gunumuzde Gurcu dilinin yazilisinda kullanilmayan ჶ f ve ჲ y harfleri de Lazcada islevini surdurmektedir Fi biciminde okunan ჶ f gunumuz Gurcu dilinde ფ harfiyle karsilanmaktadir ჶილმი ფილმი film Yota olarak okunan ჲ y harfiyle Gurcucede kelime baslamiyordu ancak Lazcada baslamaktadir Alfabe bilgisayar uzerinde Yavuz Yazici tarafindan tasarlanan Lazuri Athletic Lazuri Times Lazuli Megrelli Lazuri Arial ve Lazuri Verdana fontlariyla yazilabilmektedir Latin ve Mhedruli Laz alfabeleriGurcu alfabesinin Mhedruli karakterlerine dayanan Laz alfabesinin harfleri Lazcadaki butun fonemleri karsilamaktadir Ancak Latin alfabesi bunu karsilamaktan uzak oldugu icin harfleri isaretleme yoluna gidilmistir Ne var ki bu da yeterli olmamis Lazca ძ fonemi dz orn ძაბუნი dzabuni ც fonemi ts orn ცოი tsoi ve წ fonemi tz orn წალენი tzaleni biciminde de gosterilmistir Bu durumun fonetik bir alfabe olan Laz aldabesi icinde bir aykirilik teskil ettigi soylenebilir Gurcu alfabesine dayanan Laz alfabesinde buyuk ve kucuk harf ayrimi yoktur Latin kokenli Laz alfabesinde ise Turk alfabesindeki gibi buyuk ve kucuk harf ayrimi bulunmaktadir Latin Laz alfabesi Mhedruli Laz alfabesi Latin Laz alfabesi Mhedruli Laz alfabesiA a ა B b ბC c ჯ C c ჭD d დ E e ეF f ჶ G g გG g ღ H h ჰX x ხ I i იJ j ჟ K k ქǨ ǩ კ Q q ყL l ლ M m მN n ნ O o ოP p ფ P p პR r რ S s სS s შ T t თT t ტ U u უV v ვ Y y ჲZ z ზ Z z dz ძƷ ʒ ts ც Ǯ ǯ tz წKaynakca http www omniglot com writing laz htm 16 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lazca iki alfabe ile yazilir Nikolay Marr Lazistan a Yolculuk Ceviri Yulva Muhurcisi Istanbul 2016 s 102 ISBN 9786055753634 Zeynep Ozum Ak Nisan 2018 Understanding the Problems of the Support of an Endangered Language in Typography Proposal of a Typeface That Supports the Laz Language comum rcaap pt Erisim tarihi 6 Eylul 2021 olu kirik baglanti