Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Aralık 2022) () |
Lihtenştayn veya resmî adıyla Lihtenştayn Prensliği (Almanca: Fürstentum Liechtenstein, ), Orta Avrupa'nın güneybatısında yer alan ve Almanca konuşulan bir mikrodevlet. Lihtenştayn, meşrutiyet ile yönetilen bir prensliktir. 160 km²'lik yüzölçümüyle Avrupa'nın dördüncü en küçük ülkesidir. İsviçre ve Avusturya arasında yer alır.
Lihtenştayn Fürstentum Liechtenstein Lihtenştayn Prensliği | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan Für Gott, Fürst und Vaterland Tanrı, Prens ve Atayurt İçin | |||||||||
 | |||||||||
| Başkent | Vaduz | ||||||||
| En büyük | Schaan | ||||||||
| Resmî dil(ler) | Almanca | ||||||||
| Demonim | Lihtenştaynlı | ||||||||
| Hükûmet | Anayasal monarşi ile yönetilen parlamenter demokrasi | ||||||||
| |||||||||
| Tarihçe | |||||||||
| |||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||
• Toplam | 160 km2 (215.) | ||||||||
• Su (%) | 2,7 | ||||||||
| Nüfus | |||||||||
• 2020 tahminî | 38.896 (217..) | ||||||||
• Yoğunluk | 237/km2 (57.) | ||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2013 tahminî | ||||||||
• Toplam | 5,3 milyar $ (149.) | ||||||||
• Kişi başına | 98.432 $ (3..) | ||||||||
| GSYİH (nominal) | 2010 tahminî | ||||||||
• Toplam | 5,16 milyar $ (147.) | ||||||||
• Kişi başına | 180.227 $ (1.) | ||||||||
| İGE (2019) |  0.919çok yüksek · 19. | ||||||||
| Para birimi | İsviçre frangı (CHF) | ||||||||
| Zaman dilimi | UTC+1 (OAS) | ||||||||
• Yaz (YSU) | UTC+2 (OAYS) | ||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||
| Telefon kodu | |||||||||
| İnternet alan adı | .li | ||||||||
Resmî site liechtenstein.li | |||||||||
Coğrafya ve iklim
Lihtenştayn, Orta Avrupa'da, İsviçre ile Avusturya arasında yer almaktadır. 160 km²'lik yüzölçümü ile dünyanın altıncı küçük devletidir. Sınırları 76 km uzunluğundadır.
Ren Vadisi ülkenin yarısını kaplar. Diğer yarısı ise Alp bölgesinden oluşmaktadır.
Hükûmet merkezi Oberland bölgesinde yer alan 5.521 nüfuslu Vaduz’dadır.
Lihtenştayn, Özbekistan ile birlikte kendisinin ve komşularının denize kıyısı bulunmayan iki ülkeden biridir.
En yüksek noktası 2.599 m yüksekliğindeki dağları, en alçak noktası ise 430 m irtifadaki ’dir.
Vaduz’da 2004 yılında ortalama sıcaklık 10 °C idi. Vaduz’da 2004 yılında ortalama yağış miktarı 891 mm olmuştur.
Tarih
Roma İmparatorluğu döneminde bugünkü Lihtenştayn toprakları Raetia ilinin küçük bir bölümünü oluşturuyordu. Bu topraklar, Avrupa'daki stratejik çıkar çatışmalarından uzakta yer alıyordu. Öyle ki, yüzyıllar boyunca kıtayı etkileyen büyük olaylardan pek etkilenmediler. Bugünkü hanedandan önce arazide Hohenems kontları hüküm sürüyordu.
Ülkeye adını Liechtenstein ailesi vermiştir. Aile, ülkeye oldukça uzaklarda, Aşağı Avusturya'daki Liechtenstein şatosunda oturmaktaydı. Şato, 1140'tan 13. yüzyıl ortalarına ve 1807'den günümüze kadar ailenin mülkiyetinde kaldı. Yüzyıllar boyunca aile Moravya, Aşağı Avusturya, Silezya ve Styria'da geniş araziler edindi. Ancak tüm bu topraklar daha kıdemli derebeylerine bağlı kaldı, özellikle de Liechtenstein prenslerinin danışmanlık yaptığı Habsburg'lara. Kendine doğrudan bağlı hiç toprağı olmadığı için Liechtenstein ailesi İmparatorluk meclisi Reichstag'da bir sandalye edinemedi.
Mecliste temsil edilmek aileye büyük bir güç sağlayacağından Liechtenstein'lar bunu kendilerine hedef olarak belirlediler. Bu nedenle, arada bir derebeyi olmaksızın, doğrudan Kutsal Roma İmparatoru'na bağlı bir toprak aramaya başladılar. Bir süre sonra, sırasıyla 1699 ve 1712'de, aile minik Schellenberg Herrschaft'ını (lordluğunu) ve Vaduz kontluğunu Hohenems'lerden almayı başardı. Bu küçük derebeylikler, tam da Liechtenstein'ların aradığı gibi, kendi kontlarından sonra arada bir derebeyi olmaksızın doğrudan İmparator'a bağlıydı.
Böylece 23 Ocak 1719'da satın alma işlemleri tamamlandığında, Kutsal Roma İmparatoru VI. Karl, Vaduz ve Schellenberg'in birleştiğini açıkladı ve siyasi konumunu da "gerçek kulu Anton Florian Liechtenstein" onuruna Liechtenstein ismini verdiği (prenslik) seviyesine çıkardı. O gün, Liechtenstein Kutsal Roma İmparatorluğunun özerk bir üyesi hâline gelmiş oluyordu. Ancak, bu siyasi manevranın bir fırsatçılık örneği olduğunu kanıtlarcasına, Liechtenstein prensleri daha 120 yıl boyunca yeni prensliğe adım atmayacaktı.
1806'da Kutsal Roma İmparatorluğu'nun büyük bölümü I. Napolyon tarafından işgal edildi. Lihtenştayn için bu durum ciddi sonuçlar doğurdu: İmparatorluğun siyasi ve hukuki mekanizmaları çöktü, İmparator tahtı bıraktı. Sonuç olarak Lihtenştayn, kendi sınırları dışında herhangi bir otoriteye bağlı olmaz hâle geldi. Modern yayınlar genellikle (ama hatalı olarak) Lihtenştayn'ın bağımsızlığını bu olaylara bağlarlar. Aslında hukuken Lihtenştayn prensi egemen bir derebeyi olmak dışında ayrıca hükümdar hâline geliyor, ancak ülke bağımsız olmuyordu. 25 Temmuz 1806'da Ren Konfederasyonu kurulduğunda, Lihtenştayn Prensi, koruyucusu olan Fransız İmparatoru Napolyon Bonapart'a bağlı bir vassal durumuna geliyordu. Bu durum, 19 Ekim 1813'te Konfederasyon'un çözülmesine kadar devam etti.
Bundan kısa süre sonra, 20 Haziran 1815'te, Lihtenştayn, başkanlığı Avusturya-Macaristan İmparatoru tarafından Alman Konfederasyonu'na katıldı ve 24 Ağustos 1866'ya kadar üyesi kaldı.
1818'de I. Johann, sınırlı haklar tanıyan bir anayasa ilan etti. 1818'de ayrıca, Liechtenstein ailesinden bir prens, Prens Alois, ilk defa ülkeyi ziyaret etti. Ancak egemen prensin ziyareti ta 1842'ye kadar gerçekleşmeyecekti.
19. yüzyılda Lihtenştayn pek çok ilerleme kaydetti: 1836'da bir seramik fabrikası olan ilk fabrikanın açılışı, 1861'de Tasarruf ve Kredi Bankası'nın kuruluşu, ilk pamuk dokuma makinesinin çalışmaya başlaması. Ren üzerindeki iki köprü, 1868 ve 1872'de inşa edildi, ülkeyi kat eden bir demiryolu hattı döşendi.
1866'da Avusturya-Prusya Savaşı patlayıp sona erdikten sonra Lihtenştayn üzerinde siyasi bir baskı oluştu: Prusya, savaşla ilgili referandumda oyların yanlış sayıldığı iddiasıyla savaşın sorumlusu olarak Lihtenştayn'ı gösteriyordu. Bu nedenle Lihtenştayn, Prusya ile barış anlaşması imzalamayı reddetti ve savaş durumunda kaldı (ancak hiçbir sıcak çatışma yaşanmadı). Bu durum, 1930'ların sonunda Lihtenştayn'ın işgalini savunanların öne sürdüğü tezlerden birini oluşturdu.
I. Dünya Savaşı'nın sonuna kadar Lihtenştayn, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'na sıkıca bağlı kaldı. Ancak savaşın neden olduğu iktisadi yıkım, ülkeyi diğer komşusu olan İsviçre ile gümrük ve para birliğine gitmeye zorladı. Avusturya Macaristan İmparatorluğu'nun dağılmasıyla birlikte, Lihtenştayn'ın eski bir Kutsal Roma İmparatorluğu derebeyliği olarak artık Avusturya'ya bağlı olmadığı görüşü ortaya atıldı. Zira Avusturya, o günlerde yeni kurulmakta olan bir ülkeydi ve İmparatorluğun hukuki mirasçısı olduğunu reddediyordu. Böylece Lihtenştayn, Avrupa'nın bağımsızlığını son kazanan egemen ülkesi hâline geldi. Ülke, Kutsal Roma İmparatorluğu'na tarihsel bir devamlılık içinde bağlandığını da öne sürebilecek durumdadır.
1938'de, Avusturya'nın Almanya tarafından ilhak edilmesinden hemen sonra, 84 yaşındaki Prens I. Franz tahttan ayrıldı ve 31 yaşındaki üçüncü kuzeni Prens II. Franz Joseph'i halefi tayin etti. Prens I. Franz, görevden çekilme nedeni olarak yaşını öne sürse de, asıl nedenin Almanya'nın yeni komşusu Lihtenştayn'ı işgal etmesi hâlinde tahtta olmak istememesi olduğu düşünülmektedir. 1929'da evlendiği karısı, Viyanalı zengin bir Yahudiydi ve yerel Naziler onu şimdiden hedef gösteriyordu. Lihtenştayn'da bir Nazi partisi olmasa da, Nazi sempatizanı hareket uzun süredir Milliyetçi Birlik Partisi'nde yer buluyordu.
II. Dünya Savaşı'nda Lihtenştayn tarafsız kaldı. Savaş bölgelerinde Liechtenstein ailesine ait hazineler korunmak üzere Lihtenştayn'a ve Londra'ya nakledildi. Savaşın sonlarında Polonya ve Çekoslovakya, "Alman malı" olarak gördükleri diğer topraklarla birlikte Liechtenstein ailesininkileri de istimlâk ettiler. Bu istimlakler 1.600 km²'nin üzerinde tarım ve orman arazisini, sarayları ve şatoları içeriyordu. Uluslararası Mahkeme'de konuyla ilgili dava açıldı. Soğuk Savaş boyunca Lihtenştayn vatandaşlarının Çekoslovakya'ya girmeleri yasaktı. Lihtenştayn, savaşta Almanlarla işbirliği yapan 'ndan 500 kadar askere sığınma hakkı tanıdı. Bu olayı anmak üzere, sınır kasabası 'de bir anıt dikildi (ülkenin turizm haritalarında yer alır). Bu sığınma hakkı, ülkenin o zamanlar içinde bulunduğu fakirlik düşünülürse kayda değerdir. Bu kadar sığınmacının doyurulması, Lihtenştayn gibi küçük bir ülke için zor olmuştur. Sonunda Arjantin, sığınmacıları kalıcı olarak topraklarına yerleştirmeyi kabul etti. Buna karşılık, İngiltere, Almanya tarafında savaşan Rusları sınırdışı etmiş ve Sovyetler'in eline düşen bu kişiler Gulag'lara sürülmüştü.
Savaşın ardından gelen iktisadi zorluk döneminde Liechtenstein ailesi, ellerindeki sanat eserlerini satmak zorunda kaldı. Satılan eserler arasında bulunan Leonardo da Vinci'nin paha biçilmez portresi "Ginevra de' Benci" de bulunuyordu. Ancak bunu izleyen onyıllarda Lihtenştayn bolluk yaşadı. İktisat, düşük kurumlar vergisi oranlarının sağladığı avantajla modernleşti, çok sayıda yabancı şirketi ülkeye çekti.
Lihtenştayn Prensi, tahminen 6 milyar $'lık servetiyle dünyanın en zengin devlet başkanlarından birisidir.[] Ülkenin vatandaşları dünyadaki en yüksek hayat standartlarından birine sahiptir.
Nüfus
Lihtenştayn’ın nüfusu 2004 yılı itibarıyla yaklaşık 34.600'dür. Nüfus yoğunluğu 216 kişi, artış hızı 2004 yıl sonu itibarıyla %0,9'dur.
Ülkede ikamet eden yabancıların oranı takriben %34’tür. Bunlardan 885'i Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır. Lihtenştayn’daki 1.000 kişiden 6'sı göçmendir. Lihtenştayn halkının yaş ortalaması 38,2'dir.
Siyaset
Lihtenştayn, demokratik parlamenter monarşiyle idare edilmektedir. Devlet başkanı Prens II. Hans Adam'dır. Prensin siyasi yetkileri hayli geniştir. Kanunları veto edebilir, referanduma sunabilir, parlamentoyu dağıtarak seçimlere gidebilir. Ancak 2003'te yapılan anayasa değişikliğiyle ülkede cumhuriyet ilan edilmesi hâlinde prensin bunu önleyecek veto yetkileri elinden alınmıştır.
Parlamento 25 milletvekilinden oluşmaktadır. Başbakan Adrian Hasler'e bağlı dört bakan bulunmaktadır. Kabine, parlamentonun önerisi ile dört yıllığına göreve getirilir.
Ülkenin millî bayramı 15 Ağustos'tadır.
Ekonomi
2001 yılında Lihtenştayn’ın gayri safi yurt içi hasılası 4,2 milyar İsviçre Frangı idi.
Kişi başına düşen milli gelir bazında Dünya'nın en zengin 2. ülkesidir.
Lihtenştayn’da 250’den fazla çalışanı olan 15 işletme vardır. Ticari şirketlerin %70’inden fazlası 1 ila 9 kişi arasında kişi çalıştıran küçük işletmelerdir.
Pek çok Lihtenştayn firması araştırma ağırlıklı alanlarda uzmanlaşmış olup, küresel pazar liderleridir.
Lihtenştayn Ticaret ve Sanayi Odası’nda (LIHK) kayıtlı bulunan sanayi işletmeleri 2004 yılında araştırma ve geliştirme konularında yaklaşık 307 milyon İsviçre Frangı tutarında yatırım yapmıştır. Bu da kişi başına 8.900 İsviçre Frangından fazla bir rakama tekabül etmektedir.
Lihtenştayn’daki bankalar 2004 yıl sonu itibarıyla 107 milyar İsviçre Frangı tutarında müşteri varlığını yönetmiştir. Bu bankaların toplam bilanço değeri takriben 34 milyar İsviçre Frangıdır. Komşu ülke İsviçre'nin bankaları ise aynı dönemde yaklaşık 3‚550 milyar İsviçre Frangı yönetmiştir.
Lihtenştayn 2004 senesinde yaklaşık 104.000 turisti misafir etmiş ve bu turistlerden 50.000'i geceleme yapmıştır.
Aralık 2005 verilerine göre Lihtenştayn’da işsizlik oranı %2,4’tür.
Lihtenştayn, ağırlığını sanayi ürünleri ve imal edilmiş mamullerin oluşturduğu (gayri safi yurt içi hasılanın %40’ı) çeşitli mal ve hizmetler ihraç eden bir ülkedir.
Lihtenştayn Ticaret ve Sanayi Odası’nda (LIHK) kayıtlı bulunan 32 sanayi şirketi, 2004 yılında 5,1 milyar İsviçre Frangının üzerinde ihracat gerçekleştirmiştir. Ülkenin kişi başına ihracatı yaklaşık 14.000 İsviçre Frangıdır.
Lihtenştayn’da 2004 yıl sonu verilerine göre 29.500 kişi istihdam edilmiştir. Kişi başına 0,85 çalışan düşmektedir. Çalışanlardan yaklaşık 15.600'ü Lihtenştayn’da ikamet etmektedir. 13.900 kişi ise yurt dışından (öncelikle Avusturya ve İsviçre’den) ülkeye girip çalışmaktadır. Ülkedeki iş gücünün üçte ikisini yabancı uyruklular oluşturmaktadır. Bunlardan 850'si Türk vatandaşıdır.
Lihtenştayn Ticaret Odası’na kayıtlı (LIHK) sanayi işletmeleri, 2004 yılında yurt dışındaki yaklaşık 187 kuruluşta 28.400 kişiyi istihdam etmiştir.
Lihtenştayn Kronu
1898 yılından 1921 yılına kadar Lihtenştayn'da kullanılan para birimidir. Metal paralar daha az, banknotlar daha fazla kullanılmaktaydı. 1 Kron 100 hellere bölünmüştü. 1921 yılında İsviçre'nin para birimi İsviçre Frangı'na geçildi. Lihtenştayn kronunun değeri Avusturya-Macaristan kronu veya Avusturya kronuyla aynı değerdeydi; ancak kronun istikrarsızlaşması nedeniyle franka geçilmiştir.
Spor
Ülke nüfusunun %45'i (15.510 kişi) en az bir spor derneğine üyedir. Her 198 Lihtenştaynlıdan biri bir spor derneği başkanıdır.
Lihtenştayn Futbol Birliği, Lihtenştayn’da üye sayısı en fazla olan spor kuruluşudur: 7 kulüpte toplam 2.500 üyesi vardır. Her 20 Lihtenştaynlıdan biri aktif futbolcudur.
2006 Mart FIFA dünya derece listesinde Lihtenştayn 124. sırada bulunmaktaydı.
Alp disiplini kayak
Kayak, Lihtenştayn’ın ulusal sporudur. Lihtenştayn Kayak Birliği 1936 yılında kurulmuştur. Bu birlik sekiz adet kulübü ve yaklaşık 2.500 üyesi ile Lihtenştayn'da üye sayısı en fazla spor derneklerinden biridir.
Lihtenştayn toplam 9 olimpiyat madalyası kazanmıştır, bu madalyaların hepsi de Alp disiplini kayak branşında kazanılmıştır. Böylece her 3.845 Lihtenştaynlıya bir olimpiyat madalyası düşmektedir.
Malbun’daki Lihtenştayn Kayak Merkezi, toplam 21 km uzunluğunda kayak pistine sahiptir.
Çeşitli
- Lihtenştayn'ın ülkeyi korumak ve sınırları gözetmek için kurduğu küçük bir askerî birlik vardır. Bu askerî birlik 125 kişiden oluşmaktadır.
- Lihtenştayn’da yaşayan Türk uyruklular, İsviçrelilerden, Avusturyalılardan, İtalyanlardan ve Almanlardan sonra en büyük beşinci yabancı grubunu oluştururlar.
- Lihtenştaynlı Manfred Schurti, 1972 senesinde Formula Süper V şampiyonasında Avrupa şampiyonu olmuştur.
- Yaklaşık 3.150 işletmesiyle Lihtenştayn’da 11 kişiye 1 işletme düşmektedir.
- 1936 olimpiyatı sırasında Liechtenstein ve Haiti bayraklarının aynı olduğu görüldü, bu nedenle Liechtenstein kendi bayrağına taç görüntüsü eklendi.
Kaynakça
- Tarih bölümü, İngilizce Vikipedi'den çevrilmiştir. [1]
Notlar
- ^ Landtag Başkanı 26 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Landtag
- ^ a b c . Llv.li. 21 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
- ^ (PDF). Llv.li. 27 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2017.
- ^ a b c Key Figures for Liechtenstein 17 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Landesverwaltung Liechtenstein. Retrieved 1 July 2012.
- ^ a b c World Development Indicators 9 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., World Bank. Retrieved 1 July 2012. Note: "PPP conversion factor, GDP (LCU per international $)" and "Official exchange rate (LCU per US$, period average)" for Switzerland were used.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ İstatistik Ofisi Bilgileri 31 Aralık 2017 17 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Liechtenstein Nüfus Detayları
- ^ liechtensteinusa.org. 9 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- ^ . data.worldbank.org. 6 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Lihtenstayn haber gazete kitap akademik JSTOR Aralik 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Lihtenstayn veya resmi adiyla Lihtenstayn Prensligi Almanca Furstentum Liechtenstein ˈfʏʁstentuːm ˈlictenʃtaɪn Orta Avrupa nin guneybatisinda yer alan ve Almanca konusulan bir mikrodevlet Lihtenstayn mesrutiyet ile yonetilen bir prensliktir 160 km lik yuzolcumuyle Avrupa nin dorduncu en kucuk ulkesidir Isvicre ve Avusturya arasinda yer alir LihtenstaynFurstentum Liechtenstein Lihtenstayn PrensligiBayrak ArmaSlogan Fur Gott Furst und VaterlandTanri Prens ve Atayurt IcinMilli mars Oben am jungen Rhein Genc Ren in Uzerinde BaskentVaduzEn buyukSchaanResmi dil ler AlmancaDemonimLihtenstaynliHukumetAnayasal monarsi ile yonetilen parlamenter demokrasi PrensII Hans Adam Prens NaibiAlois BasbakanDaniel Risch Parlamentosu BaskaniTarihce Vaduz ve Schellenberg Birlesmesi23 Ocak 1718 Pressburg Barisi12 Temmuz 1806 Bagimsizlik Alman Konfederasyonu ndan24 Agustos 1866Yuzolcumu Toplam160 km2 215 Su 2 7Nufus 2020 tahmini38 896 217 Yogunluk237 km2 57 GSYIH SAGP 2013 tahmini Toplam5 3 milyar 149 Kisi basina98 432 3 GSYIH nominal 2010 tahmini Toplam5 16 milyar 147 Kisi basina180 227 1 IGE 2019 0 919 cok yuksek 19 Para birimiIsvicre frangi CHF Zaman dilimiUTC 1 OAS Yaz YSU UTC 2 OAYS Trafik akisisagTelefon koduInternet alan adi liResmi site liechtenstein liCografya ve iklimUydudan Lihtenstayn Lihtenstayn Orta Avrupa da Isvicre ile Avusturya arasinda yer almaktadir 160 km lik yuzolcumu ile dunyanin altinci kucuk devletidir Sinirlari 76 km uzunlugundadir Ren Vadisi ulkenin yarisini kaplar Diger yarisi ise Alp bolgesinden olusmaktadir Hukumet merkezi Oberland bolgesinde yer alan 5 521 nufuslu Vaduz dadir Lihtenstayn Ozbekistan ile birlikte kendisinin ve komsularinin denize kiyisi bulunmayan iki ulkeden biridir En yuksek noktasi 2 599 m yuksekligindeki daglari en alcak noktasi ise 430 m irtifadaki dir Vaduz da 2004 yilinda ortalama sicaklik 10 C idi Vaduz da 2004 yilinda ortalama yagis miktari 891 mm olmustur Lihtenstayn in bolgeleriTarihRoma Imparatorlugu doneminde bugunku Lihtenstayn topraklari Raetia ilinin kucuk bir bolumunu olusturuyordu Bu topraklar Avrupa daki stratejik cikar catismalarindan uzakta yer aliyordu Oyle ki yuzyillar boyunca kitayi etkileyen buyuk olaylardan pek etkilenmediler Bugunku hanedandan once arazide Hohenems kontlari hukum suruyordu Ulkeye adini Liechtenstein ailesi vermistir Aile ulkeye oldukca uzaklarda Asagi Avusturya daki Liechtenstein satosunda oturmaktaydi Sato 1140 tan 13 yuzyil ortalarina ve 1807 den gunumuze kadar ailenin mulkiyetinde kaldi Yuzyillar boyunca aile Moravya Asagi Avusturya Silezya ve Styria da genis araziler edindi Ancak tum bu topraklar daha kidemli derebeylerine bagli kaldi ozellikle de Liechtenstein prenslerinin danismanlik yaptigi Habsburg lara Kendine dogrudan bagli hic topragi olmadigi icin Liechtenstein ailesi Imparatorluk meclisi Reichstag da bir sandalye edinemedi Mecliste temsil edilmek aileye buyuk bir guc saglayacagindan Liechtenstein lar bunu kendilerine hedef olarak belirlediler Bu nedenle arada bir derebeyi olmaksizin dogrudan Kutsal Roma Imparatoru na bagli bir toprak aramaya basladilar Bir sure sonra sirasiyla 1699 ve 1712 de aile minik Schellenberg Herrschaft ini lordlugunu ve Vaduz kontlugunu Hohenems lerden almayi basardi Bu kucuk derebeylikler tam da Liechtenstein larin aradigi gibi kendi kontlarindan sonra arada bir derebeyi olmaksizin dogrudan Imparator a bagliydi Boylece 23 Ocak 1719 da satin alma islemleri tamamlandiginda Kutsal Roma Imparatoru VI Karl Vaduz ve Schellenberg in birlestigini acikladi ve siyasi konumunu da gercek kulu Anton Florian Liechtenstein onuruna Liechtenstein ismini verdigi prenslik seviyesine cikardi O gun Liechtenstein Kutsal Roma Imparatorlugunun ozerk bir uyesi haline gelmis oluyordu Ancak bu siyasi manevranin bir firsatcilik ornegi oldugunu kanitlarcasina Liechtenstein prensleri daha 120 yil boyunca yeni prenslige adim atmayacakti 1806 da Kutsal Roma Imparatorlugu nun buyuk bolumu I Napolyon tarafindan isgal edildi Lihtenstayn icin bu durum ciddi sonuclar dogurdu Imparatorlugun siyasi ve hukuki mekanizmalari coktu Imparator tahti birakti Sonuc olarak Lihtenstayn kendi sinirlari disinda herhangi bir otoriteye bagli olmaz hale geldi Modern yayinlar genellikle ama hatali olarak Lihtenstayn in bagimsizligini bu olaylara baglarlar Aslinda hukuken Lihtenstayn prensi egemen bir derebeyi olmak disinda ayrica hukumdar haline geliyor ancak ulke bagimsiz olmuyordu 25 Temmuz 1806 da Ren Konfederasyonu kuruldugunda Lihtenstayn Prensi koruyucusu olan Fransiz Imparatoru Napolyon Bonapart a bagli bir vassal durumuna geliyordu Bu durum 19 Ekim 1813 te Konfederasyon un cozulmesine kadar devam etti Bundan kisa sure sonra 20 Haziran 1815 te Lihtenstayn baskanligi Avusturya Macaristan Imparatoru tarafindan Alman Konfederasyonu na katildi ve 24 Agustos 1866 ya kadar uyesi kaldi Lihtenstayn Prensi I Johann 1818 de I Johann sinirli haklar taniyan bir anayasa ilan etti 1818 de ayrica Liechtenstein ailesinden bir prens Prens Alois ilk defa ulkeyi ziyaret etti Ancak egemen prensin ziyareti ta 1842 ye kadar gerceklesmeyecekti 19 yuzyilda Lihtenstayn pek cok ilerleme kaydetti 1836 da bir seramik fabrikasi olan ilk fabrikanin acilisi 1861 de Tasarruf ve Kredi Bankasi nin kurulusu ilk pamuk dokuma makinesinin calismaya baslamasi Ren uzerindeki iki kopru 1868 ve 1872 de insa edildi ulkeyi kat eden bir demiryolu hatti dosendi 1866 da Avusturya Prusya Savasi patlayip sona erdikten sonra Lihtenstayn uzerinde siyasi bir baski olustu Prusya savasla ilgili referandumda oylarin yanlis sayildigi iddiasiyla savasin sorumlusu olarak Lihtenstayn i gosteriyordu Bu nedenle Lihtenstayn Prusya ile baris anlasmasi imzalamayi reddetti ve savas durumunda kaldi ancak hicbir sicak catisma yasanmadi Bu durum 1930 larin sonunda Lihtenstayn in isgalini savunanlarin one surdugu tezlerden birini olusturdu Baskente tepeden bakan Vaduz Kalesi hala Lihtenstayn Prensi nin ikametgahidir I Dunya Savasi nin sonuna kadar Lihtenstayn Avusturya Macaristan Imparatorlugu na sikica bagli kaldi Ancak savasin neden oldugu iktisadi yikim ulkeyi diger komsusu olan Isvicre ile gumruk ve para birligine gitmeye zorladi Avusturya Macaristan Imparatorlugu nun dagilmasiyla birlikte Lihtenstayn in eski bir Kutsal Roma Imparatorlugu derebeyligi olarak artik Avusturya ya bagli olmadigi gorusu ortaya atildi Zira Avusturya o gunlerde yeni kurulmakta olan bir ulkeydi ve Imparatorlugun hukuki mirascisi oldugunu reddediyordu Boylece Lihtenstayn Avrupa nin bagimsizligini son kazanan egemen ulkesi haline geldi Ulke Kutsal Roma Imparatorlugu na tarihsel bir devamlilik icinde baglandigini da one surebilecek durumdadir 1938 de Avusturya nin Almanya tarafindan ilhak edilmesinden hemen sonra 84 yasindaki Prens I Franz tahttan ayrildi ve 31 yasindaki ucuncu kuzeni Prens II Franz Joseph i halefi tayin etti Prens I Franz gorevden cekilme nedeni olarak yasini one surse de asil nedenin Almanya nin yeni komsusu Lihtenstayn i isgal etmesi halinde tahtta olmak istememesi oldugu dusunulmektedir 1929 da evlendigi karisi Viyanali zengin bir Yahudiydi ve yerel Naziler onu simdiden hedef gosteriyordu Lihtenstayn da bir Nazi partisi olmasa da Nazi sempatizani hareket uzun suredir Milliyetci Birlik Partisi nde yer buluyordu II Dunya Savasi nda Lihtenstayn tarafsiz kaldi Savas bolgelerinde Liechtenstein ailesine ait hazineler korunmak uzere Lihtenstayn a ve Londra ya nakledildi Savasin sonlarinda Polonya ve Cekoslovakya Alman mali olarak gordukleri diger topraklarla birlikte Liechtenstein ailesininkileri de istimlak ettiler Bu istimlakler 1 600 km nin uzerinde tarim ve orman arazisini saraylari ve satolari iceriyordu Uluslararasi Mahkeme de konuyla ilgili dava acildi Soguk Savas boyunca Lihtenstayn vatandaslarinin Cekoslovakya ya girmeleri yasakti Lihtenstayn savasta Almanlarla isbirligi yapan ndan 500 kadar askere siginma hakki tanidi Bu olayi anmak uzere sinir kasabasi de bir anit dikildi ulkenin turizm haritalarinda yer alir Bu siginma hakki ulkenin o zamanlar icinde bulundugu fakirlik dusunulurse kayda degerdir Bu kadar siginmacinin doyurulmasi Lihtenstayn gibi kucuk bir ulke icin zor olmustur Sonunda Arjantin siginmacilari kalici olarak topraklarina yerlestirmeyi kabul etti Buna karsilik Ingiltere Almanya tarafinda savasan Ruslari sinirdisi etmis ve Sovyetler in eline dusen bu kisiler Gulag lara surulmustu Savasin ardindan gelen iktisadi zorluk doneminde Liechtenstein ailesi ellerindeki sanat eserlerini satmak zorunda kaldi Satilan eserler arasinda bulunan Leonardo da Vinci nin paha bicilmez portresi Ginevra de Benci de bulunuyordu Ancak bunu izleyen onyillarda Lihtenstayn bolluk yasadi Iktisat dusuk kurumlar vergisi oranlarinin sagladigi avantajla modernlesti cok sayida yabanci sirketi ulkeye cekti Lihtenstayn Prensi tahminen 6 milyar lik servetiyle dunyanin en zengin devlet baskanlarindan birisidir kaynak belirtilmeli Ulkenin vatandaslari dunyadaki en yuksek hayat standartlarindan birine sahiptir NufusLihtenstayn in nufusu 2004 yili itibariyla yaklasik 34 600 dur Nufus yogunlugu 216 kisi artis hizi 2004 yil sonu itibariyla 0 9 dur Ulkede ikamet eden yabancilarin orani takriben 34 tur Bunlardan 885 i Turkiye Cumhuriyeti vatandasidir Lihtenstayn daki 1 000 kisiden 6 si gocmendir Lihtenstayn halkinin yas ortalamasi 38 2 dir SiyasetLihtenstayn demokratik parlamenter monarsiyle idare edilmektedir Devlet baskani Prens II Hans Adam dir Prensin siyasi yetkileri hayli genistir Kanunlari veto edebilir referanduma sunabilir parlamentoyu dagitarak secimlere gidebilir Ancak 2003 te yapilan anayasa degisikligiyle ulkede cumhuriyet ilan edilmesi halinde prensin bunu onleyecek veto yetkileri elinden alinmistir Parlamento 25 milletvekilinden olusmaktadir Basbakan Adrian Hasler e bagli dort bakan bulunmaktadir Kabine parlamentonun onerisi ile dort yilligina goreve getirilir Ulkenin milli bayrami 15 Agustos tadir EkonomiVaduz sehir merkezinden guneye dogru gorunum 2001 yilinda Lihtenstayn in gayri safi yurt ici hasilasi 4 2 milyar Isvicre Frangi idi Kisi basina dusen milli gelir bazinda Dunya nin en zengin 2 ulkesidir Lihtenstayn da 250 den fazla calisani olan 15 isletme vardir Ticari sirketlerin 70 inden fazlasi 1 ila 9 kisi arasinda kisi calistiran kucuk isletmelerdir Pek cok Lihtenstayn firmasi arastirma agirlikli alanlarda uzmanlasmis olup kuresel pazar liderleridir Lihtenstayn Ticaret ve Sanayi Odasi nda LIHK kayitli bulunan sanayi isletmeleri 2004 yilinda arastirma ve gelistirme konularinda yaklasik 307 milyon Isvicre Frangi tutarinda yatirim yapmistir Bu da kisi basina 8 900 Isvicre Frangindan fazla bir rakama tekabul etmektedir Lihtenstayn daki bankalar 2004 yil sonu itibariyla 107 milyar Isvicre Frangi tutarinda musteri varligini yonetmistir Bu bankalarin toplam bilanco degeri takriben 34 milyar Isvicre Frangidir Komsu ulke Isvicre nin bankalari ise ayni donemde yaklasik 3 550 milyar Isvicre Frangi yonetmistir Lihtenstayn 2004 senesinde yaklasik 104 000 turisti misafir etmis ve bu turistlerden 50 000 i geceleme yapmistir Aralik 2005 verilerine gore Lihtenstayn da issizlik orani 2 4 tur Lihtenstayn agirligini sanayi urunleri ve imal edilmis mamullerin olusturdugu gayri safi yurt ici hasilanin 40 i cesitli mal ve hizmetler ihrac eden bir ulkedir Lihtenstayn Ticaret ve Sanayi Odasi nda LIHK kayitli bulunan 32 sanayi sirketi 2004 yilinda 5 1 milyar Isvicre Franginin uzerinde ihracat gerceklestirmistir Ulkenin kisi basina ihracati yaklasik 14 000 Isvicre Frangidir Lihtenstayn da 2004 yil sonu verilerine gore 29 500 kisi istihdam edilmistir Kisi basina 0 85 calisan dusmektedir Calisanlardan yaklasik 15 600 u Lihtenstayn da ikamet etmektedir 13 900 kisi ise yurt disindan oncelikle Avusturya ve Isvicre den ulkeye girip calismaktadir Ulkedeki is gucunun ucte ikisini yabanci uyruklular olusturmaktadir Bunlardan 850 si Turk vatandasidir Lihtenstayn Ticaret Odasi na kayitli LIHK sanayi isletmeleri 2004 yilinda yurt disindaki yaklasik 187 kurulusta 28 400 kisiyi istihdam etmistir Lihtenstayn Kronu1898 yilindan 1921 yilina kadar Lihtenstayn da kullanilan para birimidir Metal paralar daha az banknotlar daha fazla kullanilmaktaydi 1 Kron 100 hellere bolunmustu 1921 yilinda Isvicre nin para birimi Isvicre Frangi na gecildi Lihtenstayn kronunun degeri Avusturya Macaristan kronu veya Avusturya kronuyla ayni degerdeydi ancak kronun istikrarsizlasmasi nedeniyle franka gecilmistir SporUlke nufusunun 45 i 15 510 kisi en az bir spor dernegine uyedir Her 198 Lihtenstaynlidan biri bir spor dernegi baskanidir Lihtenstayn Futbol Birligi Lihtenstayn da uye sayisi en fazla olan spor kurulusudur 7 kulupte toplam 2 500 uyesi vardir Her 20 Lihtenstaynlidan biri aktif futbolcudur 2006 Mart FIFA dunya derece listesinde Lihtenstayn 124 sirada bulunmaktaydi Alp disiplini kayak Kayak Lihtenstayn in ulusal sporudur Lihtenstayn Kayak Birligi 1936 yilinda kurulmustur Bu birlik sekiz adet kulubu ve yaklasik 2 500 uyesi ile Lihtenstayn da uye sayisi en fazla spor derneklerinden biridir Lihtenstayn toplam 9 olimpiyat madalyasi kazanmistir bu madalyalarin hepsi de Alp disiplini kayak bransinda kazanilmistir Boylece her 3 845 Lihtenstaynliya bir olimpiyat madalyasi dusmektedir Malbun daki Lihtenstayn Kayak Merkezi toplam 21 km uzunlugunda kayak pistine sahiptir CesitliLihtenstayn in ulkeyi korumak ve sinirlari gozetmek icin kurdugu kucuk bir askeri birlik vardir Bu askeri birlik 125 kisiden olusmaktadir Lihtenstayn da yasayan Turk uyruklular Isvicrelilerden Avusturyalilardan Italyanlardan ve Almanlardan sonra en buyuk besinci yabanci grubunu olustururlar Lihtenstaynli Manfred Schurti 1972 senesinde Formula Super V sampiyonasinda Avrupa sampiyonu olmustur Yaklasik 3 150 isletmesiyle Lihtenstayn da 11 kisiye 1 isletme dusmektedir 1936 olimpiyati sirasinda Liechtenstein ve Haiti bayraklarinin ayni oldugu goruldu bu nedenle Liechtenstein kendi bayragina tac goruntusu eklendi KaynakcaTarih bolumu Ingilizce Vikipedi den cevrilmistir 1 Notlar Landtag Baskani 26 Mayis 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Landtag a b c Llv li 21 Subat 2003 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 30 Haziran 2020 PDF Llv li 27 Eylul 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 3 Agustos 2017 a b c Key Figures for Liechtenstein 17 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Landesverwaltung Liechtenstein Retrieved 1 July 2012 a b c World Development Indicators 9 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde World Bank Retrieved 1 July 2012 Note PPP conversion factor GDP LCU per international and Official exchange rate LCU per US period average for Switzerland were used Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 Istatistik Ofisi Bilgileri 31 Aralik 2017 17 Agustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Liechtenstein Nufus Detaylari liechtensteinusa org 9 Agustos 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Agustos 2022 data worldbank org 6 Temmuz 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Agustos 2022