Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mehter (veya çoğulu mehterân), Osmanlı saray teşkilatında yer alan çalgı takımı.
Dünyanın en eski askerî bandolarından birisidir. Yalnız üflemeli ve vurmalı çalgılardan oluşur. Savaşta ordunun yürüyüş ritmini belirleme, askerleri savaşa yüreklendirme; barış zamanlarında ise saati duyurma, devlet töreni, eğlence gibi farklı işlevleri yerine getirmiş ve Osmanlı Devleti'nin sembolü olmuştur.
Selçuklular'dan Osmanlılar'a geçen askerî müzik geleneğinin bir parçası olan mehter teşkilatı, 1826 yılında Yeniçeri Ocağı ile birlikte ortadan kaldırılmış; 20. yüzyılda İstanbul Harbiye Askerî Müzesi'nde bir mehter takımı kurulması ile yeniden canlandırılmıştır.
Günümüzde Türkiye'de Askeri Müze Mehter Takımı'nın yanı sıra belediyelerin, polis teşkilatının, liseler ve ilköğretim okullarının bünyesinde yer alan mehter takımları ile düğün-sünnet törenleri, kutlama, açılış gibi etkinliklerde görev alan ticari amaçlı kurulmuş mehter takımları mevcuttur.
Etimoloji
Farsçada "en büyük", "daha büyük" anlamına gelen "mihter" kelimesinin Türkçeleşmiş halidir. Çoğulu olarak "mehterân" kelimesi Türkçeye yerleşmiştir.
Kelime, "mihter" veya "mihtar" şeklinde bazı İslam devletlerinde, Memlüklerde ve Türkistan’da, "saray teşkilatında görevli memur veya vezir" anlamında kullanılmıştır.
Yapısı
Mehter müziği açık havada icra edildiğinden, mehter takımı yalnız nefesli ve vurmalı çalgılardan oluşur. Takımın çekirdeğini davul-zurna çalgıları oluşturur.
Takımda kaç çift davul-zurna varsa, o kadar "katlı" olduğu ifade edilir. Örneğin bir mehter takımı 16 katlı ise o takımda 16'şar davul ile zurna vardır, boru, nakkâre, zil ve kös sayısı ise değişik sayıda olabilir.
Osmanlı mehterinde yer alan başlıca nefesli çalgılar zurna, boru, kurrenay ve mehter düdüğü; vurmalı (ya da çarpmalı) çalgıların başlıcaları ise kös, davul, nakkare, zil ve çevgândır.
Arka plan
Savaşlarda düşmanı korkutmak, kendi askerlerini ise cesaretlendirmek için müziğin kullanımı, tüm eski toplumlarda mevcut bir uygulamadır. ÖrneğinHintler ve Partlar düşmanlarını büyük davullar çalarak ürkütmüş; Eski Yunanlılar borazan ve lavta kullanmış; Araplar def çalıp kahramanlık şiirleri okuyan faydalanmıştır. İlk Türk devleti olan Büyük Hun Devleti'nde de "tuğ takımı" denilen bir müzik topluluğu kurularak savaşlarda kulakları sağır edercesine çalınan davul sesleri ile düşmanın ürkmesi sağlanmıştır.
Tarih
Osmanlı öncesinde Türkler'de askerî müzik geleneği
Büyük Hun Devleti'nde kurulan tuğ takımı, dünyada bilinen ilk askeri müzik topluluğu kabul edilir. Tuğ takımları, Göktürk Kağanlığı saraylarında ve beylerin karargâhlarında da yer bulmuştur. "Tuğ müziği" Karahanlılar döneminde "tabl müziği” (tabl, davul kelimesinin eski söylenme biçimidir) adını aldı; "tuğ takımı" ise "tablhâne" ye dönüştü.
Hunlar devrinde başlayan Hanlık sarayında "nöbet vurma" (veya "tuğ vurma" ) geleneği, Türkler'in İslamiyet’i benimsenmesinden sonra da uygulanmaya devam etti. Hükümdarlık sarayının kapısında veya saltanat çadırının önünde namaz vakitlerinde çalınmak üzere davul ve onu tamamlayan diğer çalgılardan oluşan nevbet takımları (nevbethane) kuruldu. Nevbet takımlarının yaptığı müziğe nevbet-i penç (beş nöbet) veya nevbet-i pengane (beş vakit nöbet) denilirdi.
Vassal hükümdarlar, bağlı olduğu büyük devletin izniyle nevbet takımı kurabilir ve ancak izin verildiği kadar çaldırabilirdi. Tuğrul Bey, Büyük Selçuklu Devleti'ni kurduğunda Abbasi halifesinden namaz vakitlerinde nevbet vurdurma iznini almıştı.
Nevbet âdeti Selçuklulardan sonra Anadolu Beylikleri döneminde de sürdürüldü. Dönemin Anadolu Selçuklu Sultanı, Söğüt bölgesine uç beyi tayin edilen Osman Gazi'ye tuğ, tabl, nakkareyle nevbet vurdurma izni verdi. Osmanlı Devleti’nde askeri müzik teşkilat için yaklaşık iki asır "tablhâne" ve "nevbethâne" terimleri; Yavuz Sultan Selim devrinden sonra “mehterhane” terimi kullanıldı.
Osmanlı döneminde mehter teşkilatı
Mehterhane teşkilatının kurulması
Osmanlı Devleti'nde mehterhane teşkilâtının kuruluş tarihi hakkında kesin bilgi yoktur. Kimileri mehterhanenin kuruluşunu, Anadolu Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud tarafından uç beyi Osman Gazi’ye, hâkimiyet sembolü olarak tabl ve âlem göndermesiyle başlatırlar ancak o tarihte mehterhanenin kurulduğu, kaynaklarla belgelenmemiştir.
Osmanlı Devlet'nde mehter teşkilatının olgunlaşması, 14. yüzyılda I. Murad döneminde yeniçeri ocağının kurulması ile gerçekleşti. Bu devirde mehter teşkilatı, yeniçerilere yardımcı nitelikte bir askeri kurum haline dönüşmüştür. Bazı kaynaklarda mehterhanenin Çandarlı Kara Halil Paşa'nın tavsiyesiyle bir ocak hâlinde kurulduğu söylenir. []. Kuruluş yılını 1362 veya 1365 olarak gösteren kaynaklar mevcuttur.
Başta padişah olmak üzere birçok devlet erkânı, kıdemlerine göre mehter takımı bulundurmaktaydı. Padişah mehterine Mehterhâne-i Hâkânî veya Mehterhâne-i Hümâyun denirdi. Padişah mehterleri önceleri dokuz, daha sonra on iki katlı olarak düzenlenmiştir.
Diğer devlet adamları, elçilikler, sancak ve yörük beylerinin mehterhanelerinin kaç katlı olduğu kıdemlerine göre değişirdi. Devletin tüm resmî mehter takımları, Mehterân-ı Tabl-ı Alem adlı kuruma bağlı idi.
Genişlemesi
II. Mehmed, İstanbul'un fethinde mehteri çok etkin bir şekilde kullanmış, saldırı emirlerini mehterin çaldığı "ceng harbi" ile vermişti. Fetihten sonra devlet teşkilatı düzenlenirken mehteran-ı tabl-ı alem'in yapısı da şekillendi; mehter takımlarınının sayısı II. Mehmed devrinde arttı. Mehter takımları İstanbul’un çeşitli semtlerine, gözetleme kulelerine, hisarlara yerleştirildi. Serhad bölgelerinde de mehterhane birlikleri kuruldu.
Osmanlı Devleti'nde mehteran sayısı 16. yüzyılda 200, 17. yüzyılın başlarında ise 228 kişiye çıktı.
Resmî mehter takımlarının dışında İstanbul'da "İnce mehter", "Esnaf mehteri" gibi adlarla anılan gruplar da ortaya çıkmış; zaman zaman düğünlerde, eğlencelerde müzik icra etmişlerdir.
Kapatılması
Dönemin şartlarına artık uymayan yeniçeri ocakları II. Mahmud devrinde Vaka-i Hayriye olarak adlandırılan olay ile kapandığında mehteran bölüğü de kapatıldı. Çünkü mehter bölüğü de yeniçeri ocakları gibi eski askerî geleneğin bir temsilcisi olarak görülmekteydi. Bu sırada, birçok mehter marşının notası imha edildi.
Bu dönemde, mehter teşkilatı yerine Avrupa devletlerindeki askerî bandolarına benzeyen "Mızıkai Hümâyun" adında bir teşkilat kuruldu.
Son dönem mehteran
1826 yılından sonra uzun bir unutulma dönemine giren mehter müziği geleneği, 20. yüzyılda yeniden canlandı. Bu dönemde Osmanlı'da milliyetçilik akımı yayılmış ve Enver Paşa, mehter müziğinin Türkçülük'ü güçlendireceği düşüncesiyle yeniden bir mehter takımı kurma fikirini 1908'de gündeme getirmişti. []
Osmanlı'da II. Meşrutiyet'in ilan edildiği 10 Temmuz günü, 1909'da millî bayram ilan edilmiş; 1910'dan itibaren İstanbul’un fetih kutlamaları, 1913'ten itibaren Yevm-i İstiklâl-i Osmanî (Osmanlı İstiklal Günü) kutlamaları yapılmaya başlamış ve bu kutlamlarda yeniçeri kıyafetleri giymiş mankenler yer almıştı. Bu uygulamalar ve icat edilen millî bayramlar, mehter takımının canlandırılmasına etkili oldu.
Türkçülük düşüncesine sahip Celal Esad 1911'de "Türk Musîkîsi ve Yeniçeri “mehter” Mûzikâsı Hakkında Mütâlaat” başlıklı bir kitapçık yayınlayarak; mehter müziğinin Doğu müziklerine benzetilen Türk müziğinden farklı, öz Türk müziği olduğunu iddia etti. 29 Şubat 1911’de Tepebaşı Tiyatrosu’nda bu müziğin icra edildiği bir konser düzenledi.
Celal Esad'ın bu girişiminden sonra İstanbul'daki Askeri Müze'nin müdürü Ahmet Muhtar Paşa yeniçeri mehter takımını devlet eliyle şekillendirmek için çalışmalar yürüttü. Celal Esad'ın düzenlediği konserde görev alan icracılar, Askeri Müze bünyesine alındı ve 1914 yılında Mehterhâne-i Hâkânî adıyla yeni bir mehter takımı kuruldu. Mehterhâne-i Hâkânî'nin mehterbaşılığına Eyyubi Ali Rıza Bey (Şengel) getirildi; haftada iki gün konser vermeye başladı.
Kurulan bu yeni takım, içerdiği çalgıların yer ve sayıları, tören vaziyetleri, kıyfetleri bakımından 1826 öncesindeki otantik takımdan farklı idi. Kuruluşunan sonra mehter takımın tören şekilleri, kıyafet ve çalgı sayılarında sürekli değişimler oldu. İsmail Hakkı Bey, Hoca Kazım Uz ve mehterbaşı Eyyubi Ali Rıza Bey, besteleri ile mehter repertuvarını zenginleştirmeye çalıştı. Yeni mehter takımının repertuvarı günün kültürel ve siyasi yapısına uygun biçimde oluşturuldu.
Cumhuriyet Devri
Mehterhâne-i Hâkânî'nin kapanması
Birçok kaynakta Askeri Müze'deki Mehterhâne-i Hâkânî'nin, "aslına uygun olmadığı" gerekçesiyle 1935 yılında dönemin Milli Savunma Bakanı Zekai Apaydın tarafından kaldırıldığı bilgisi yer almaktadır. Kimilerine göre kapatılma nedeni "padişahlığın alameti” olarak görülmesi idi. Erhan Tekin'in 2018'de yayımlanan bir makalesine göre bu kuruma 1935 öncesinde hatta Cumhuriyetin ilk yıllarında son verilmiştir; 1935 yılında kapatıldığına dair herhangi bir belgeye rastlanmamaktadır.
Mehterhâne-i Hâkânî'nin kapatılmasından sonra bazı üyeleri mehterbaşı Hasan Tahsin (Parsadan) Bey'in çevresinde toplanarak mehterin yaşaması gerektiği görüşünü savunmuşlar ve yeniden kurulması için mücadeleye hazırlanmışlardır. Konu, Besim Atalay tarafından Büyük Millet Meclisi gündemine götürülmüş; ancak yeniden açılması mümkün olmamıştır.
Askeri Müze Mehter Takımı'nın kuruluşu
1952'de İngiltere Kraliçesi II. Elisabeth'in babası VI. George'un ölümü nedeniyle düzenlenen törene katılan devlet yetkililerinin, orada tarihi kıyafeti ve çalgıları ile geleneksel müziklerini icra eden İskoç gayda takımına duyulan ilgiyi görmesi, Türkiye'de mehter takımının yeniden kuruluşunda etkili oldu. Dönüşte cumhurbaşkanı Celal Bayar'ın emri ile Genelkurmay başkanlığı mehter takımının yeniden kuruluşu için çalışmaları başladı.
Mehter'i yeniden kurma çalışmaları Askeri Müze Müdürü Nazım Ertan ve müzisyen ve eski mehterbaşı tarafından yürütüldü. Genelkurmay Başlanlığı askerî mehter yönergesi hazırladı. Müzik repertuarı yeniden düzenlenip, yeni bestelerle zenginleştirildi.
Askeri Müze Mehter Takımı, 2 Mart 1952'de iki katlı olarak kuruldu. 1953 yılında altı katlı oldu; 29 Mayıs 1953’te düzenlenen İstanbul’un fethinin 500. yılı kutlama törenlerine katıldı ve büyük beğeni kazandı. Takım, 1968'de dokuz katlı olmuştur; kurulduğu günden itibaren bir tarihî müzik topluluğu niteliğini sürdürmektedir.
Diğer mehter takımlarının kuruluşu
1980 öncesinde Türkiye'nin değişik yerlerinde Bursa mehteri, İnegöl mehteri, Eskişehir mehteri gibi topluluklar, hatta "çocuk mehter takımlan kurulmuştur. Bu mehter takımları 1980 sonrası bir başbakanlık genelgesi ile kapatıldı.
Günümüzde birçok belediye, resmî kurum ve okullar mehter takımları kurmakta, düğün-sünnet törenleri, kutlama, açılış gibi etkinliklerde ticari amaçlı mehter takımları gösteri yapmaktadır.
Teşkilat
Osmanlı Devleti'nde Mehter teşkilatının başında devletin Emiri Alem denen bir memuriyet makamı vardı. Mehterhane ve onun başı olan mehterbaşı ona bağlı idi. Bütün mehter teşkilatının başı olan Emri Alem Mehter bölüklerine yapılacak tayinleri tasdik etmek, Elçi kabul törenlerinde hazır bulunmak, Sancak beyliğine tayin edilen kimseye yeni sancak iletmek ve göndermek gibi selahiyetlere sahipti.
Mehter teşkilatına iki türlü mehterhane (mızıka takımı) bağlı idi:
- Tabi-ü Alem yani Çalgıcı Mehter (Yeniçeri Ocağına bağlı)
- Esnaf Mehteri (Ahi Ocaklarına bağlı).
Tabi-ü Alem mehteri Saltanat sancaklarını korumaya memur edilen Alemdarlar ile Mehterhaneden meydana gelmiştir.
En başta gelen mehter takımı padişahınki idi. Bu mehter Tabi-ü Alem Hassa adını taşıyordu. Sonra Veziri Azam, kubbe vezirleri, defterdar, reisülküttap, beylerbeyi, sancak beyleri ile Türkmen beylerinin mehterhaneleri var idi. Bektaşi geleneği olarak hep tek katlı mehter kurulmuştur. Padişah ve Veziriazama ait olanlar dokuz katlıydı.
Batı müziğine etkisi
II. Viyana Kuşatması sırasında şehrin etrafındaki çeşitli yerlerde sürekli nevbet vuran mehter takımları, Viyana halkı üzerinde çok etkili olmuştu. Bu etki sonucu 18. yüzyılda bazı mehter çalgıları veya benzerlerinin batı orkestralarına dahil edildi ve besteciler Osmanlı askerî müziğini hatırlatacak ritim ve nağme düzeni içinde eserler verdi.
Mehter müziğinin etkisinde kalarak alla turca ("Türk tarzı") denilen motifler kullanan bestecilerin bazıları, Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven ve Georges Bizet'dir. Mozart'ın "Türk Marşı" Bizet'nin L'Arlésienne Süiti', Beethoven'ın 9. Senfoni'sinin 4. bölümünün kısımları Batı müziğindeki mehter müziği etkisinin örnekleridir.
Bektaşilik ve mehteran
1826 öncesinde mehter takımı, Anadolu'da doğmuş bir tarikat olan Bektaşilik akidelerine bağlı olarak etkinliklerde bulunan bir birlikti; Bektaşi şairlerin deyişlerini seslendirirdi. Mehter müziğinin yeniçeri ocağına takdiminde Hacı Bektaşi Veli’nin rolünün olması; mehter takımlarının eğitiminde Bektaşi dervişlerinin rol almaları; savaşlardan önce, mehter birliklerinin "gülbank" denilen; Ali'yi ve Hacı Bektaşı Veli’yi yardıma çağıran dualar okuması, Bektaşi tarikatı ile mehter birliklerini ilişkilendiren unsurlardandır.
Bilinen besteciler
16. yüzyıl
- Nefirî Behram
- Emir-i Hac
- Hasan Can
- II. Gazi Giray
- Şah kulu
- Mehmet Paşa
17. yüzyıl
- Zurnazen Edirneli daî Ahmed Çelebi
- Zurnazenbaşı İbrahim Ağa
- Hammalî
- Çenkî İbrahim Ağa
- Edirneli Mehmed Çelebi
- Eyyubî Mehmed Çelebi
- Derviş Mehmed Çelebi
- Solakzade Mehmed Hemdemî
- Acemiler (Acemi oğlanlar)
- Kazaklar (İstanbul'a Rusya'dan gelen göçmenler)
18. yüzyıl
- Hızır Ağa
- Müstakim Ağa
- Mehterbaşı Ağa (adı bilinmiyor)
- Şah Murad "Sultan IV. Murad"
- Kemanî Hızır Ağa
- Çok sayıda adı bilinmeyen bestekâr
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i j k Tekin, Erhan; Doğrusöz, Nilgün (7 Ocak 2018). "Yirminci Yüzyılda Kültürel Bellek ve Geleneğin Yeniden İhyası Bağlamında Mehterhâne-i Hâkânî". Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 17 (65): 317-336. doi:10.17755/esosder.338653. ISSN 1304-0278. 25 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2024.
- ^ a b c d e Pirgon, Yüksel (1 Mayıs 2014). "Osmanlı Dönemi Mehteran-ı Tabl-i Alem Teşkilatına Genel Bir Bakış". Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi (42): 0-0. ISSN 1694-528X. 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2024.
- ^ Demirci, Deniz (2011). . Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 25 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e Özcan, Nuri. "MEHTER". TDV İslâm Ansiklopedisi. 25 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Ocak 2024.
- ^ a b Bayburtlu, Ahmet Selçuk (6 Temmuz 2017). "TÜRKLERDE ASKERİ MÜZİK TARİHİ HAKKINDA BİR İNCELEME". Online Journal of Music Sciences. 2 (1): 7-30. ISSN 2536-4421.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:02isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Popescu, Eugenia. "BİR GÜÇ VE İCRA GÖSTERİSİ OLARAK MEHTER". www.turkishmusicportal.org. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024.
- ^ . 17 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2020.
- ^ Özlü, Zeynel (30 Eylül 2014). "BİR BEKTAŞİ BABASININ TEREKESİ: HAYDAR BABA İBNİ HALİL BİN ABDULLAH". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (71): 127-146. ISSN 1306-8253. 27 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 27 Ocak 2024.
Dış bağlantılar
Vikikaynak'ta Mehter marşları ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
- Mehter Müziği Örnekleri
- Mehter Takımı : Mehteran Bölüğü bilgiler 24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Mehter Takımı 8 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mehter veya cogulu mehteran Osmanli saray teskilatinda yer alan calgi takimi Mehter takimi Musir Arif Pasa Osmanli Kiyafetleri Albumu 1839 source Bir mehter marsi Dunyanin en eski askeri bandolarindan birisidir Yalniz uflemeli ve vurmali calgilardan olusur Savasta ordunun yuruyus ritmini belirleme askerleri savasa yureklendirme baris zamanlarinda ise saati duyurma devlet toreni eglence gibi farkli islevleri yerine getirmis ve Osmanli Devleti nin sembolu olmustur Selcuklular dan Osmanlilar a gecen askeri muzik geleneginin bir parcasi olan mehter teskilati 1826 yilinda Yeniceri Ocagi ile birlikte ortadan kaldirilmis 20 yuzyilda Istanbul Harbiye Askeri Muzesi nde bir mehter takimi kurulmasi ile yeniden canlandirilmistir Gunumuzde Turkiye de Askeri Muze Mehter Takimi nin yani sira belediyelerin polis teskilatinin liseler ve ilkogretim okullarinin bunyesinde yer alan mehter takimlari ile dugun sunnet torenleri kutlama acilis gibi etkinliklerde gorev alan ticari amacli kurulmus mehter takimlari mevcuttur EtimolojiFarscada en buyuk daha buyuk anlamina gelen mihter kelimesinin Turkcelesmis halidir Cogulu olarak mehteran kelimesi Turkceye yerlesmistir Kelime mihter veya mihtar seklinde bazi Islam devletlerinde Memluklerde ve Turkistan da saray teskilatinda gorevli memur veya vezir anlaminda kullanilmistir YapisiMehter muzigi acik havada icra edildiginden mehter takimi yalniz nefesli ve vurmali calgilardan olusur Takimin cekirdegini davul zurna calgilari olusturur Takimda kac cift davul zurna varsa o kadar katli oldugu ifade edilir Ornegin bir mehter takimi 16 katli ise o takimda 16 sar davul ile zurna vardir boru nakkare zil ve kos sayisi ise degisik sayida olabilir Osmanli mehterinde yer alan baslica nefesli calgilar zurna boru kurrenay ve mehter dudugu vurmali ya da carpmali calgilarin baslicalari ise kos davul nakkare zil ve cevgandir Arka planSavaslarda dusmani korkutmak kendi askerlerini ise cesaretlendirmek icin muzigin kullanimi tum eski toplumlarda mevcut bir uygulamadir OrneginHintler ve Partlar dusmanlarini buyuk davullar calarak urkutmus Eski Yunanlilar borazan ve lavta kullanmis Araplar def calip kahramanlik siirleri okuyan faydalanmistir Ilk Turk devleti olan Buyuk Hun Devleti nde de tug takimi denilen bir muzik toplulugu kurularak savaslarda kulaklari sagir edercesine calinan davul sesleri ile dusmanin urkmesi saglanmistir TarihOsmanli oncesinde Turkler de askeri muzik gelenegi Buyuk Hun Devleti nde kurulan tug takimi dunyada bilinen ilk askeri muzik toplulugu kabul edilir Tug takimlari Gokturk Kaganligi saraylarinda ve beylerin karargahlarinda da yer bulmustur Tug muzigi Karahanlilar doneminde tabl muzigi tabl davul kelimesinin eski soylenme bicimidir adini aldi tug takimi ise tablhane ye donustu Hunlar devrinde baslayan Hanlik sarayinda nobet vurma veya tug vurma gelenegi Turkler in Islamiyet i benimsenmesinden sonra da uygulanmaya devam etti Hukumdarlik sarayinin kapisinda veya saltanat cadirinin onunde namaz vakitlerinde calinmak uzere davul ve onu tamamlayan diger calgilardan olusan nevbet takimlari nevbethane kuruldu Nevbet takimlarinin yaptigi muzige nevbet i penc bes nobet veya nevbet i pengane bes vakit nobet denilirdi Vassal hukumdarlar bagli oldugu buyuk devletin izniyle nevbet takimi kurabilir ve ancak izin verildigi kadar caldirabilirdi Tugrul Bey Buyuk Selcuklu Devleti ni kurdugunda Abbasi halifesinden namaz vakitlerinde nevbet vurdurma iznini almisti Nevbet adeti Selcuklulardan sonra Anadolu Beylikleri doneminde de surduruldu Donemin Anadolu Selcuklu Sultani Sogut bolgesine uc beyi tayin edilen Osman Gazi ye tug tabl nakkareyle nevbet vurdurma izni verdi Osmanli Devleti nde askeri muzik teskilat icin yaklasik iki asir tablhane ve nevbethane terimleri Yavuz Sultan Selim devrinden sonra mehterhane terimi kullanildi Osmanli doneminde mehter teskilati Mehter takimi Surname i VehbiMehterhane teskilatinin kurulmasi Osmanli Devleti nde mehterhane teskilatinin kurulus tarihi hakkinda kesin bilgi yoktur Kimileri mehterhanenin kurulusunu Anadolu Selcuklu Sultani II Giyaseddin Mesud tarafindan uc beyi Osman Gazi ye hakimiyet sembolu olarak tabl ve alem gondermesiyle baslatirlar ancak o tarihte mehterhanenin kuruldugu kaynaklarla belgelenmemistir Osmanli Devlet nde mehter teskilatinin olgunlasmasi 14 yuzyilda I Murad doneminde yeniceri ocaginin kurulmasi ile gerceklesti Bu devirde mehter teskilati yenicerilere yardimci nitelikte bir askeri kurum haline donusmustur Bazi kaynaklarda mehterhanenin Candarli Kara Halil Pasa nin tavsiyesiyle bir ocak halinde kuruldugu soylenir kaynak belirtilmeli Kurulus yilini 1362 veya 1365 olarak gosteren kaynaklar mevcuttur Basta padisah olmak uzere bircok devlet erkani kidemlerine gore mehter takimi bulundurmaktaydi Padisah mehterine Mehterhane i Hakani veya Mehterhane i Humayun denirdi Padisah mehterleri onceleri dokuz daha sonra on iki katli olarak duzenlenmistir Diger devlet adamlari elcilikler sancak ve yoruk beylerinin mehterhanelerinin kac katli oldugu kidemlerine gore degisirdi Devletin tum resmi mehter takimlari Mehteran i Tabl i Alem adli kuruma bagli idi Genislemesi II Mehmed Istanbul un fethinde mehteri cok etkin bir sekilde kullanmis saldiri emirlerini mehterin caldigi ceng harbi ile vermisti Fetihten sonra devlet teskilati duzenlenirken mehteran i tabl i alem in yapisi da sekillendi mehter takimlarininin sayisi II Mehmed devrinde artti Mehter takimlari Istanbul un cesitli semtlerine gozetleme kulelerine hisarlara yerlestirildi Serhad bolgelerinde de mehterhane birlikleri kuruldu Osmanli Devleti nde mehteran sayisi 16 yuzyilda 200 17 yuzyilin baslarinda ise 228 kisiye cikti Resmi mehter takimlarinin disinda Istanbul da Ince mehter Esnaf mehteri gibi adlarla anilan gruplar da ortaya cikmis zaman zaman dugunlerde eglencelerde muzik icra etmislerdir Kapatilmasi Donemin sartlarina artik uymayan yeniceri ocaklari II Mahmud devrinde Vaka i Hayriye olarak adlandirilan olay ile kapandiginda mehteran bolugu de kapatildi Cunku mehter bolugu de yeniceri ocaklari gibi eski askeri gelenegin bir temsilcisi olarak gorulmekteydi Bu sirada bircok mehter marsinin notasi imha edildi Bu donemde mehter teskilati yerine Avrupa devletlerindeki askeri bandolarina benzeyen Mizikai Humayun adinda bir teskilat kuruldu Son donem mehteran 1917 de bir torende mehter takimi 1826 yilindan sonra uzun bir unutulma donemine giren mehter muzigi gelenegi 20 yuzyilda yeniden canlandi Bu donemde Osmanli da milliyetcilik akimi yayilmis ve Enver Pasa mehter muziginin Turkculuk u guclendirecegi dusuncesiyle yeniden bir mehter takimi kurma fikirini 1908 de gundeme getirmisti kaynak belirtilmeli Osmanli da II Mesrutiyet in ilan edildigi 10 Temmuz gunu 1909 da milli bayram ilan edilmis 1910 dan itibaren Istanbul un fetih kutlamalari 1913 ten itibaren Yevm i Istiklal i Osmani Osmanli Istiklal Gunu kutlamalari yapilmaya baslamis ve bu kutlamlarda yeniceri kiyafetleri giymis mankenler yer almisti Bu uygulamalar ve icat edilen milli bayramlar mehter takiminin canlandirilmasina etkili oldu Turkculuk dusuncesine sahip Celal Esad 1911 de Turk Musikisi ve Yeniceri mehter Muzikasi Hakkinda Mutalaat baslikli bir kitapcik yayinlayarak mehter muziginin Dogu muziklerine benzetilen Turk muziginden farkli oz Turk muzigi oldugunu iddia etti 29 Subat 1911 de Tepebasi Tiyatrosu nda bu muzigin icra edildigi bir konser duzenledi Celal Esad in bu girisiminden sonra Istanbul daki Askeri Muze nin muduru Ahmet Muhtar Pasa yeniceri mehter takimini devlet eliyle sekillendirmek icin calismalar yuruttu Celal Esad in duzenledigi konserde gorev alan icracilar Askeri Muze bunyesine alindi ve 1914 yilinda Mehterhane i Hakani adiyla yeni bir mehter takimi kuruldu Mehterhane i Hakani nin mehterbasiligina Eyyubi Ali Riza Bey Sengel getirildi haftada iki gun konser vermeye basladi Kurulan bu yeni takim icerdigi calgilarin yer ve sayilari toren vaziyetleri kiyfetleri bakimindan 1826 oncesindeki otantik takimdan farkli idi Kurulusunan sonra mehter takimin toren sekilleri kiyafet ve calgi sayilarinda surekli degisimler oldu Ismail Hakki Bey Hoca Kazim Uz ve mehterbasi Eyyubi Ali Riza Bey besteleri ile mehter repertuvarini zenginlestirmeye calisti Yeni mehter takiminin repertuvari gunun kulturel ve siyasi yapisina uygun bicimde olusturuldu Cumhuriyet Devri Mehterhane i Hakani nin kapanmasi Bircok kaynakta Askeri Muze deki Mehterhane i Hakani nin aslina uygun olmadigi gerekcesiyle 1935 yilinda donemin Milli Savunma Bakani Zekai Apaydin tarafindan kaldirildigi bilgisi yer almaktadir Kimilerine gore kapatilma nedeni padisahligin alameti olarak gorulmesi idi Erhan Tekin in 2018 de yayimlanan bir makalesine gore bu kuruma 1935 oncesinde hatta Cumhuriyetin ilk yillarinda son verilmistir 1935 yilinda kapatildigina dair herhangi bir belgeye rastlanmamaktadir Mehterhane i Hakani nin kapatilmasindan sonra bazi uyeleri mehterbasi Hasan Tahsin Parsadan Bey in cevresinde toplanarak mehterin yasamasi gerektigi gorusunu savunmuslar ve yeniden kurulmasi icin mucadeleye hazirlanmislardir Konu Besim Atalay tarafindan Buyuk Millet Meclisi gundemine goturulmus ancak yeniden acilmasi mumkun olmamistir Askeri Muze Mehter Takimi nin kurulusu 29 Ekim 1959 da bir gecit toreninde mehter takiminin gecisi 1952 de Ingiltere Kralicesi II Elisabeth in babasi VI George un olumu nedeniyle duzenlenen torene katilan devlet yetkililerinin orada tarihi kiyafeti ve calgilari ile geleneksel muziklerini icra eden Iskoc gayda takimina duyulan ilgiyi gormesi Turkiye de mehter takiminin yeniden kurulusunda etkili oldu Donuste cumhurbaskani Celal Bayar in emri ile Genelkurmay baskanligi mehter takiminin yeniden kurulusu icin calismalari basladi Mehter i yeniden kurma calismalari Askeri Muze Muduru Nazim Ertan ve muzisyen ve eski mehterbasi tarafindan yurutuldu Genelkurmay Baslanligi askeri mehter yonergesi hazirladi Muzik repertuari yeniden duzenlenip yeni bestelerle zenginlestirildi Askeri Muze Mehter Takimi 2 Mart 1952 de iki katli olarak kuruldu 1953 yilinda alti katli oldu 29 Mayis 1953 te duzenlenen Istanbul un fethinin 500 yili kutlama torenlerine katildi ve buyuk begeni kazandi Takim 1968 de dokuz katli olmustur kuruldugu gunden itibaren bir tarihi muzik toplulugu niteligini surdurmektedir Diger mehter takimlarinin kurulusu Gunumuzde bir mehter takimi 1980 oncesinde Turkiye nin degisik yerlerinde Bursa mehteri Inegol mehteri Eskisehir mehteri gibi topluluklar hatta cocuk mehter takimlan kurulmustur Bu mehter takimlari 1980 sonrasi bir basbakanlik genelgesi ile kapatildi Gunumuzde bircok belediye resmi kurum ve okullar mehter takimlari kurmakta dugun sunnet torenleri kutlama acilis gibi etkinliklerde ticari amacli mehter takimlari gosteri yapmaktadir TeskilatOsmanli Devleti nde Mehter teskilatinin basinda devletin Emiri Alem denen bir memuriyet makami vardi Mehterhane ve onun basi olan mehterbasi ona bagli idi Butun mehter teskilatinin basi olan Emri Alem Mehter boluklerine yapilacak tayinleri tasdik etmek Elci kabul torenlerinde hazir bulunmak Sancak beyligine tayin edilen kimseye yeni sancak iletmek ve gondermek gibi selahiyetlere sahipti Mehter teskilatina iki turlu mehterhane mizika takimi bagli idi Tabi u Alem yani Calgici Mehter Yeniceri Ocagina bagli Esnaf Mehteri Ahi Ocaklarina bagli Tabi u Alem mehteri Saltanat sancaklarini korumaya memur edilen Alemdarlar ile Mehterhaneden meydana gelmistir En basta gelen mehter takimi padisahinki idi Bu mehter Tabi u Alem Hassa adini tasiyordu Sonra Veziri Azam kubbe vezirleri defterdar reisulkuttap beylerbeyi sancak beyleri ile Turkmen beylerinin mehterhaneleri var idi Bektasi gelenegi olarak hep tek katli mehter kurulmustur Padisah ve Veziriazama ait olanlar dokuz katliydi Bati muzigine etkisi source source track track track track track track track track track track track track track track track track track 9 Senfoni nin Dorduncu Bolumu II Viyana Kusatmasi sirasinda sehrin etrafindaki cesitli yerlerde surekli nevbet vuran mehter takimlari Viyana halki uzerinde cok etkili olmustu Bu etki sonucu 18 yuzyilda bazi mehter calgilari veya benzerlerinin bati orkestralarina dahil edildi ve besteciler Osmanli askeri muzigini hatirlatacak ritim ve nagme duzeni icinde eserler verdi Mehter muziginin etkisinde kalarak alla turca Turk tarzi denilen motifler kullanan bestecilerin bazilari Wolfgang Amadeus Mozart Ludwig van Beethoven ve Georges Bizet dir Mozart in Turk Marsi Bizet nin L Arlesienne Suiti Beethoven in 9 Senfoni sinin 4 bolumunun kisimlari Bati muzigindeki mehter muzigi etkisinin ornekleridir Bektasilik ve mehteran1826 oncesinde mehter takimi Anadolu da dogmus bir tarikat olan Bektasilik akidelerine bagli olarak etkinliklerde bulunan bir birlikti Bektasi sairlerin deyislerini seslendirirdi Mehter muziginin yeniceri ocagina takdiminde Haci Bektasi Veli nin rolunun olmasi mehter takimlarinin egitiminde Bektasi dervislerinin rol almalari savaslardan once mehter birliklerinin gulbank denilen Ali yi ve Haci Bektasi Veli yi yardima cagiran dualar okumasi Bektasi tarikati ile mehter birliklerini iliskilendiren unsurlardandir Bilinen besteciler16 yuzyil Nefiri Behram Emir i Hac Hasan Can II Gazi Giray Sah kulu Mehmet Pasa17 yuzyil Zurnazen Edirneli dai Ahmed Celebi Zurnazenbasi Ibrahim Aga Hammali Cenki Ibrahim Aga Edirneli Mehmed Celebi Eyyubi Mehmed Celebi Dervis Mehmed Celebi Solakzade Mehmed Hemdemi Acemiler Acemi oglanlar Kazaklar Istanbul a Rusya dan gelen gocmenler 18 yuzyil Hizir Aga Mustakim Aga Mehterbasi Aga adi bilinmiyor Sah Murad Sultan IV Murad Kemani Hizir Aga Cok sayida adi bilinmeyen bestekarKaynakca a b c d e f g h i j k Tekin Erhan Dogrusoz Nilgun 7 Ocak 2018 Yirminci Yuzyilda Kulturel Bellek ve Gelenegin Yeniden Ihyasi Baglaminda Mehterhane i Hakani Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 17 65 317 336 doi 10 17755 esosder 338653 ISSN 1304 0278 25 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2024 a b c d e Pirgon Yuksel 1 Mayis 2014 Osmanli Donemi Mehteran i Tabl i Alem Teskilatina Genel Bir Bakis Akademik Bakis Uluslararasi Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi 42 0 0 ISSN 1694 528X 2 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2024 Demirci Deniz 2011 Baskent Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 25 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi a b c d e Ozcan Nuri MEHTER TDV Islam Ansiklopedisi 25 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Ocak 2024 a b Bayburtlu Ahmet Selcuk 6 Temmuz 2017 TURKLERDE ASKERI MUZIK TARIHI HAKKINDA BIR INCELEME Online Journal of Music Sciences 2 1 7 30 ISSN 2536 4421 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 02 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Popescu Eugenia BIR GUC VE ICRA GOSTERISI OLARAK MEHTER www turkishmusicportal org 5 Subat 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 17 Agustos 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Haziran 2020 Ozlu Zeynel 30 Eylul 2014 BIR BEKTASI BABASININ TEREKESI HAYDAR BABA IBNI HALIL BIN ABDULLAH Turk Kulturu ve Haci Bektas Veli Arastirma Dergisi 71 127 146 ISSN 1306 8253 27 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 27 Ocak 2024 Dis baglantilarVikikaynak ta Mehter marslari ile ilgili metin bulabilirsiniz Mehter Muzigi Ornekleri Mehter Takimi Mehteran Bolugu bilgiler 24 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mehter Takimi 8 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde