Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Şubat 2016) |
Minyatür raylı taşımacılık veya model trenler demiryolları ve ilintili olarak kullanılan alet, edevat, yapı ve aygıtların belirli ölçeklerde küçültülerek yeniden yapılması amacını güden zevk için yapılan bir uğraştır.
Ölçekli veya minyatür modeller; demiryolları, lokomotifler, tramvaylar, araçlar, sinyalizasyon ışıkları ile nehirler, tepeler, kanyonlar, yollar, binalar ve manzara da dahil olmak üzere çevre birimlerini içerir.
En eski demiryolları modelleri 1840'larda ortaya çıkan 'halı demiryolları' olarak adlandırılan oyuncaklardı. İlk elektrikli trenler ise ayrıntı içermeyen, kaba temsili modeller olarak 20. yüzyılın ilk yıllarından itibaren görülmeye başlandı. Teknolojideki gelişmelere bağlı olarak, günümüzde model trenler çok daha gerçekçi olarak üretilmektedir.
Genel tanımlar ve tarihçe
Bu uğraşta, demiryolu ve çevre düzenini içeren küçük ölçekli (minyatür) yapılar birliğine alan tasarımı (Layout veya Diorama) adı verilir. Meraklı kişi (Hobbyist) ise demiryolu modelleyicisi olarak adlandırılır. Alan tasarımları dairesel veya oval şekilde yapılmış demiryollarından olağanüstü gerçekçi görünümündeki ölçekli yeryüzü şekillerine ve binalara kadar yayılan bir yelpazede olabilir. Demiryolu modelciliğinin nasıl başladığı pek açık değildir. Her ne kadar kimse bu konuda kesin bir tarih veremese de modelciliğin başlangıç ve gelişmesi dünyanın her yerinde demir ağların örülmesiyle eş zamanlı olduğu kesindir. Bilinen ilk minyatür trenler, 1830'larda Alman ustalar tarafından teneke kullanarak yapılmıştır. Basit olarak tasarlanan bu trenler demiryolları üzerinde ittirilerek hareket ettiriliyordu. Takip eden yıllarda Fransızlar kendi tasarımlarını ürettiler, daha güzel tasarlanmış, boyanmış ve sağlam malzemeden yapılan bu modellerde demiryollarında hareket edemiyordu. Sanayi devriminin beşiği olan İngiltere'de, İngiliz oyuncak üreticileri minyatür trenlere daha ciddi yaklaştılar ve ayrıntılı modeller üretmeye başladılar. Sir Henry Wood 1840 yılında İngiltere’de buhar motoru ile çalışan ilk minyatür trenin üretilmesine önayak oldu. Daha sonraki dönemlerde kendilerini müzik aletleri imalatına adanmış olan Avrupalı ustalar oyuncak trenlerin üretiminde de rol oynamaya başladılar. İlk sürüm üretimlerdeki bazı mekanik sorunları gidermek için saatçi ustalarından yardım alınması da ilginç bir ayrıntıdır.
1910 yılında benzer malzemelerden üretilen bu ürünlere "teneke" (tin plate) genel adı verildi. O dönemlerde JEP, Hornby ve Märklin, gibi şirketler 1:15 ve 1:45 arasında değişen ölçeklerde modeller üretiyorlardı ancak farklı markalar arasında hiçbir kalıp (pattern) birliği kurulamamıştı. Bu dönemde üretilen ürünler hala oyuncak olarak görülüyordu ve model tren olmanın gerektirdiği gerçeğine bağlı ölçekleme ve ayrıntı içerme konularında dikkat edilmiyordu. 1891 yılında Märklin kurmalı trenleri üretmeye başladı. Bu trenler düz zeminlerde kullanılıyordu ve 1930 yılına kadar üreticilerin kataloglarında yer almaya devam etti. O dönemlerde bütün modeller “ölçeksiz üretim” olarak imal ediliyordu ve aslına sadık kalınması söz konusu değildi. Bunun yanında özgün olarak üretilen örnekler de piyasada görülmeye başlanmıştı. Örneğin 1902'de Bing şirketi "Black Prince" adlı modeli üretmişti; benzer olarak 1929 da Hornby "special locomotive No. 2" üretti. Bu dönemde ilk defa modeller asıllarına daha sadık kalınarak üretilmeye başlamıştı, neredeyse tamamı el yapımıydı, satış fiyatlarının yüksekliği bu uğrasın bir burjuva faaliyeti olarak görülmesine yol açmıştı.Japonya'da da, amatörler ve sanatkarlar kendi özgün lokomotiflerini üretmeye başlamışlardı, bu tasarımlar asıllarına oldukça sadik kalınarak I veya 0 ölçek aralığında pirinç malzemeden üretiliyordu. Ancak bu tasarımlar sadece raflarda sergileme amaçlı kullanıldılar.
Günümüzde, H0 ölçeğinde dünyanın en büyük model demiryolu Almanya Hamburg’da, Miniatur Wunderland da olduğu kabul edilir. 40 km (25 mil) demiryolu ağı ile buharlı tren için en geniş alan tasarımı (layout) 'Tren Dağı' ise Chiloquin, Oregon'da bulunmaktadır.
Türkiye'de bu konuda yapılmış pek fazla araştırma bulunmamaktadır. Oyuncak müzelerinde genelde Anadolu'ya özgü oyuncaklar arasında iple çekilen tahta ve teneke oyuncak trenlere rastlamak olasıdır. Ankara Gençlik Parkında çalıştırılan minyatür tren ilk yerli yapım minyatür tren örneğidir. 1957 yılında tamamı Türk yapımı olan iki buharlı lokomotif ve üstü açık mini vagonlar üretilmiş ve minyatür trenler çeşitli yerlerde uzun süre hizmet vermişlerdir. Kurumsal olarak Modelcilik kulubu 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . düzenlediği yarışmalar ile ölçekli model çalışmalarının yaygınlaşmasına çalışmaktadır. Model Trenciler 2 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . topluluğunun forumunda da üyeler arası iletişim sağlanarak meraklılara bilgi akışı sağlanmaktadır.
Minyatür trenlerde ölçek
Demir yolu hat açıklığı (Gauge) demiryolundaki iki demir rayın arasındaki aralıktır.
Model ölçeği, modelin gerçeğine göre küçültme veya büyütme oranını olarak tanımlanır. Minyatür çalışmalarında küçültme oranını belirler. Örnek olarak 1:87 (veya HO) ölçek, gerçeğinin kenar boyutunun 87 ile bölünerek küçültülen minyatür aygıt veya yapıyı tanımlar. Örnek olması açısından 10 metre boyundaki bir vagon için en yaygın kullanılan ölçekler ve karşılaştırmalı değerleri tabloda verilmiştir. ayrıntılı bilgi için ölcekler sayfasına bakılabilir.
| Ölçek | Simge | Ölçeklenmiş boyu | Ray Aralığı |
|---|---|---|---|
| 1:220 | Z | 4,5 cm | 6,5mm |
| 1:160 | N | 6,25 cm | 9mm |
| 1:150 | N | 6,6 cm | 9mm |
| 1:120 | TT | 8,3 cm | 12mm |
| 1:87 | HO | 11,5 cm | 16.5mm |
| 1:76 | OO | 13,1 cm | 16.5mm |
| 1:64 | S | 15,6 cm | 22,42mm |
| 1:45 | O | 22,2 cm | 32mm |
Model çalışmaları büyük bir pazar oluşturmaktadır. Birçok gelişmiş ülkede bu konuda üretim yapılmaktadır. Üreten firmalara üretici firmalar listesinden ulaşabilirsiniz.
Türkiye'de genelde ithal edilen ürünlere ulaşılmaktadır. Meraklılar kısıtlı sayıdaki internet forum siteleri aracılığı ile birbiri ile görüş alışverişinde bulunmaktadır. Bu konudaki en başarılılardan bir olan model trenciler forumunda 2 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . hem yeni başlayanlara bilgiler verilmekte hem de ileri seviyelerde bilgi paylaşımı yapılmaktadır.
Demiryolu geometrisi ve tren durakları ile ilgili kaynakça ve öneriler minyatür demiryolu tasarım sayfasında da bulunabilir.
Çalışma yöntemleri ve güç kaynakları
Genelde kullanılan enerji kaynağı elektriktir. Düşük gerilimli doğru akımla çalışan modellerin yanı sıra alternatif akımla çalışan birkaç marka da bulunmaktadır. Özellikle büyük lokomotiflerde buhar ile çalışan modelleri görmek olasıdır. Günümüzde buharlı ve kurmalı modeller koleksiyoncular tarafından aranan modellerdir.
Kurmalı modeller
Piyasaya sürülen ilk modellerdir. Tren üzerine yerleştirilen denetim mekanizmaları ile yavaşlama ve durma işlevi sağlanabiliyordu.
Elektrikli modeller
Üç raylı düzenekler
Yalıtımın sorun olduğu dönemlerde kullanılmaya başlana bir düzenektir. Demiryolunun ortasında bulunan üçüncü ray ve trenin altındaki kızak elektrik akımını trene iletir. Günümüzde de bazı firmalar hala bu düzeni kullanmaya devam etmektedir.
İki raylı düzenekler
Demiryolu üzerindeki hareket de hassasiyet önemli hale geldikçe, yeni denetim mekanizmaları geliştirildi; tekerlekler birbirinden izole edildi, raylar artı (sağ ray) ve eksi gerilimi taşıyan düzene dönüştürüldü. Günümüzde üretici firmaların büyük çoğunluğu bu düzeneği kullanmaktadır.
Saplama (stud) ile iletim
Üç raylı düzeneklerde orta ray yerine saplamalar (ince metal çiviler) kullanarak üretilen modellerdir.
Havai hatlar
Elektrikli lokomotiflerde kullanılan düzenektir. Gerçek bir lokomotif gibi enerji havai hatlar ile iletilir.
Pil
19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında sadece birkaç evde elektrik vardı. Bu nedenle ilk elektrikli trenler enerjilerini demiryolunun yanında bulunan pillerden alıyordu. Bugün, pil ile çalışan ucuz tren setleri oyuncak olarak kabul edilmekte ve model meraklıları tarafından nadiren kullanılmaktadır
Buharlı modeller
Açık alanda çalışan büyük ölcekli (5" ve 7 1/2") modeller ile 1, G, O ve OO / HO ölçekli modellerde buhar kullanılmaktadır.
İçten yanmalı motorlu modeller
Büyük ölçekli benzinli-mekanik ve benzinli-hidrolik modeller nadirde olsa bulunabilmektedir. Ancak elektrikle çalışan türlere göre çok daha pahalıdır.
Hareket denetimi
Birçok alan tasarımcısı geleneksel DC tasarımı yerine dijital denetimli düzenleri kullanma eğilimindedir. Günümüzde Sayısal hareket denetimi (SHD) (Digital command control - DCC) endüstri standardı haline gelmiştir. DCC düşük ve sabit gerilim (genellikle 20 volt AC) kullanır. Lokomotifin hızı, ışıkları, hareket yönü, duman ve çeşitli ses efektleri de dahil olmak üzere çeşitli işlevleri için denetim biriminden farklı kodlar içeren sinyaller gönderilir. Tren üzerindeki işaret çözücü yardımıyla istenen işlev yerine getirilir. Büyük ölçeklerde ve özellikle açık alanlarda inşa edilen minyatür demiryollarında, radyo kontrol (RC) ve DCC yaygınlaşmaktadır.
Kaynakça
- ^ a b c d e Lamming, Clive. Trains miniatures. Auray: LR Presse, 2007. p. 149.
- ^ Coletivo. Le Patrimoine de la SNCF et des chemin de fer français. [S.l.]: Éditions Flohic, 1999. p. 776 a 787. vol. 2.
- ^ "TMRR". trainmountain.org.
- ^ http://arsiv.mmo.org.tr/pdf/00000200.pdf
- ^ http://kentvedemiryolu.com/icerik.php?id=166
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Şubat 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Subat 2016 Minyatur rayli tasimacilik veya model trenler demiryollari ve ilintili olarak kullanilan alet edevat yapi ve aygitlarin belirli olceklerde kucultulerek yeniden yapilmasi amacini guden zevk icin yapilan bir ugrastir En kucuklerden 1 220 ve en buyuklerden Buharli 1 8 ornek model lokomotifler HO olceginde 1 87 Kuzey Amerika dan bir cekicinin kursun kalemle karsilastirilmasi Z olceginde 1 220 cevre ve lokomotif Val Ease Central Railroad Olcekli veya minyatur modeller demiryollari lokomotifler tramvaylar araclar sinyalizasyon isiklari ile nehirler tepeler kanyonlar yollar binalar ve manzara da dahil olmak uzere cevre birimlerini icerir En eski demiryollari modelleri 1840 larda ortaya cikan hali demiryollari olarak adlandirilan oyuncaklardi Ilk elektrikli trenler ise ayrinti icermeyen kaba temsili modeller olarak 20 yuzyilin ilk yillarindan itibaren gorulmeye baslandi Teknolojideki gelismelere bagli olarak gunumuzde model trenler cok daha gercekci olarak uretilmektedir Genel tanimlar ve tarihceBu ugrasta demiryolu ve cevre duzenini iceren kucuk olcekli minyatur yapilar birligine alan tasarimi Layout veya Diorama adi verilir Merakli kisi Hobbyist ise demiryolu modelleyicisi olarak adlandirilir Alan tasarimlari dairesel veya oval sekilde yapilmis demiryollarindan olaganustu gercekci gorunumundeki olcekli yeryuzu sekillerine ve binalara kadar yayilan bir yelpazede olabilir Demiryolu modelciliginin nasil basladigi pek acik degildir Her ne kadar kimse bu konuda kesin bir tarih veremese de modelciligin baslangic ve gelismesi dunyanin her yerinde demir aglarin orulmesiyle es zamanli oldugu kesindir Bilinen ilk minyatur trenler 1830 larda Alman ustalar tarafindan teneke kullanarak yapilmistir Basit olarak tasarlanan bu trenler demiryollari uzerinde ittirilerek hareket ettiriliyordu Takip eden yillarda Fransizlar kendi tasarimlarini urettiler daha guzel tasarlanmis boyanmis ve saglam malzemeden yapilan bu modellerde demiryollarinda hareket edemiyordu Sanayi devriminin besigi olan Ingiltere de Ingiliz oyuncak ureticileri minyatur trenlere daha ciddi yaklastilar ve ayrintili modeller uretmeye basladilar Sir Henry Wood 1840 yilinda Ingiltere de buhar motoru ile calisan ilk minyatur trenin uretilmesine onayak oldu Daha sonraki donemlerde kendilerini muzik aletleri imalatina adanmis olan Avrupali ustalar oyuncak trenlerin uretiminde de rol oynamaya basladilar Ilk surum uretimlerdeki bazi mekanik sorunlari gidermek icin saatci ustalarindan yardim alinmasi da ilginc bir ayrintidir 1910 yilinda benzer malzemelerden uretilen bu urunlere teneke tin plate genel adi verildi O donemlerde JEP Hornby ve Marklin gibi sirketler 1 15 ve 1 45 arasinda degisen olceklerde modeller uretiyorlardi ancak farkli markalar arasinda hicbir kalip pattern birligi kurulamamisti Bu donemde uretilen urunler hala oyuncak olarak goruluyordu ve model tren olmanin gerektirdigi gercegine bagli olcekleme ve ayrinti icerme konularinda dikkat edilmiyordu 1891 yilinda Marklin kurmali trenleri uretmeye basladi Bu trenler duz zeminlerde kullaniliyordu ve 1930 yilina kadar ureticilerin kataloglarinda yer almaya devam etti O donemlerde butun modeller olceksiz uretim olarak imal ediliyordu ve aslina sadik kalinmasi soz konusu degildi Bunun yaninda ozgun olarak uretilen ornekler de piyasada gorulmeye baslanmisti Ornegin 1902 de Bing sirketi Black Prince adli modeli uretmisti benzer olarak 1929 da Hornby special locomotive No 2 uretti Bu donemde ilk defa modeller asillarina daha sadik kalinarak uretilmeye baslamisti neredeyse tamami el yapimiydi satis fiyatlarinin yuksekligi bu ugrasin bir burjuva faaliyeti olarak gorulmesine yol acmisti Japonya da da amatorler ve sanatkarlar kendi ozgun lokomotiflerini uretmeye baslamislardi bu tasarimlar asillarina oldukca sadik kalinarak I veya 0 olcek araliginda pirinc malzemeden uretiliyordu Ancak bu tasarimlar sadece raflarda sergileme amacli kullanildilar Gunumuzde H0 olceginde dunyanin en buyuk model demiryolu Almanya Hamburg da Miniatur Wunderland da oldugu kabul edilir 40 km 25 mil demiryolu agi ile buharli tren icin en genis alan tasarimi layout Tren Dagi ise Chiloquin Oregon da bulunmaktadir Turkiye de bu konuda yapilmis pek fazla arastirma bulunmamaktadir Oyuncak muzelerinde genelde Anadolu ya ozgu oyuncaklar arasinda iple cekilen tahta ve teneke oyuncak trenlere rastlamak olasidir Ankara Genclik Parkinda calistirilan minyatur tren ilk yerli yapim minyatur tren ornegidir 1957 yilinda tamami Turk yapimi olan iki buharli lokomotif ve ustu acik mini vagonlar uretilmis ve minyatur trenler cesitli yerlerde uzun sure hizmet vermislerdir Kurumsal olarak Modelcilik kulubu 29 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde duzenledigi yarismalar ile olcekli model calismalarinin yayginlasmasina calismaktadir Model Trenciler 2 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde toplulugunun forumunda da uyeler arasi iletisim saglanarak meraklilara bilgi akisi saglanmaktadir Minyatur trenlerde olcekDemir yolu hat acikligi Gauge demiryolundaki iki demir rayin arasindaki araliktir Model olcegi modelin gercegine gore kucultme veya buyutme oranini olarak tanimlanir Minyatur calismalarinda kucultme oranini belirler Ornek olarak 1 87 veya HO olcek gerceginin kenar boyutunun 87 ile bolunerek kucultulen minyatur aygit veya yapiyi tanimlar Ornek olmasi acisindan 10 metre boyundaki bir vagon icin en yaygin kullanilan olcekler ve karsilastirmali degerleri tabloda verilmistir ayrintili bilgi icin olcekler sayfasina bakilabilir Olcek Simge Olceklenmis boyu Ray Araligi1 220 Z 4 5 cm 6 5mm1 160 N 6 25 cm 9mm1 150 N 6 6 cm 9mm1 120 TT 8 3 cm 12mm1 87 HO 11 5 cm 16 5mm1 76 OO 13 1 cm 16 5mm1 64 S 15 6 cm 22 42mm1 45 O 22 2 cm 32mm Model calismalari buyuk bir pazar olusturmaktadir Bircok gelismis ulkede bu konuda uretim yapilmaktadir Ureten firmalara uretici firmalar listesinden ulasabilirsiniz Turkiye de genelde ithal edilen urunlere ulasilmaktadir Meraklilar kisitli sayidaki internet forum siteleri araciligi ile birbiri ile gorus alisverisinde bulunmaktadir Bu konudaki en basarililardan bir olan model trenciler forumunda 2 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde hem yeni baslayanlara bilgiler verilmekte hem de ileri seviyelerde bilgi paylasimi yapilmaktadir Demiryolu geometrisi ve tren duraklari ile ilgili kaynakca ve oneriler minyatur demiryolu tasarim sayfasinda da bulunabilir Calisma yontemleri ve guc kaynaklariGenelde kullanilan enerji kaynagi elektriktir Dusuk gerilimli dogru akimla calisan modellerin yani sira alternatif akimla calisan birkac marka da bulunmaktadir Ozellikle buyuk lokomotiflerde buhar ile calisan modelleri gormek olasidir Gunumuzde buharli ve kurmali modeller koleksiyoncular tarafindan aranan modellerdir Kurmali modeller Piyasaya surulen ilk modellerdir Tren uzerine yerlestirilen denetim mekanizmalari ile yavaslama ve durma islevi saglanabiliyordu Elektrikli modeller Uc rayli duzenekler 3 rayli duzenek Yalitimin sorun oldugu donemlerde kullanilmaya baslana bir duzenektir Demiryolunun ortasinda bulunan ucuncu ray ve trenin altindaki kizak elektrik akimini trene iletir Gunumuzde de bazi firmalar hala bu duzeni kullanmaya devam etmektedir Iki rayli duzenekler Demiryolu uzerindeki hareket de hassasiyet onemli hale geldikce yeni denetim mekanizmalari gelistirildi tekerlekler birbirinden izole edildi raylar arti sag ray ve eksi gerilimi tasiyan duzene donusturuldu Gunumuzde uretici firmalarin buyuk cogunlugu bu duzenegi kullanmaktadir 2 rayli duzenekSaplama stud ile iletim Uc rayli duzeneklerde orta ray yerine saplamalar ince metal civiler kullanarak uretilen modellerdir Havai hatlar Elektrikli lokomotiflerde kullanilan duzenektir Gercek bir lokomotif gibi enerji havai hatlar ile iletilir Pil 19 yuzyilin sonlarinda ve 20 yuzyilin baslarinda sadece birkac evde elektrik vardi Bu nedenle ilk elektrikli trenler enerjilerini demiryolunun yaninda bulunan pillerden aliyordu Bugun pil ile calisan ucuz tren setleri oyuncak olarak kabul edilmekte ve model meraklilari tarafindan nadiren kullanilmaktadir Buharli modeller Acik alanda calisan buyuk olcekli 5 ve 7 1 2 modeller ile 1 G O ve OO HO olcekli modellerde buhar kullanilmaktadir Icten yanmali motorlu modeller Buyuk olcekli benzinli mekanik ve benzinli hidrolik modeller nadirde olsa bulunabilmektedir Ancak elektrikle calisan turlere gore cok daha pahalidir Hareket denetimiBircok alan tasarimcisi geleneksel DC tasarimi yerine dijital denetimli duzenleri kullanma egilimindedir Gunumuzde Sayisal hareket denetimi SHD Digital command control DCC endustri standardi haline gelmistir DCC dusuk ve sabit gerilim genellikle 20 volt AC kullanir Lokomotifin hizi isiklari hareket yonu duman ve cesitli ses efektleri de dahil olmak uzere cesitli islevleri icin denetim biriminden farkli kodlar iceren sinyaller gonderilir Tren uzerindeki isaret cozucu yardimiyla istenen islev yerine getirilir Buyuk olceklerde ve ozellikle acik alanlarda insa edilen minyatur demiryollarinda radyo kontrol RC ve DCC yayginlasmaktadir Kaynakca a b c d e Lamming Clive Trains miniatures Auray LR Presse 2007 p 149 ISBN 2 903651 40 X Coletivo Le Patrimoine de la SNCF et des chemin de fer francais S l Editions Flohic 1999 p 776 a 787 vol 2 ISBN 2 84234 069 8 TMRR trainmountain org http arsiv mmo org tr pdf 00000200 pdf http kentvedemiryolu com icerik php id 166 Arsivlenmis kopya 2 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Subat 2016