Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Demiryolu hat açıklığı, bir demiryolu hattını oluşturan yük taşıyan iki arasındaki mesafeyi tanımlar. Dünyadaki demiryolu hatlarının %60'ı standart hat açıklığı olarak 1.435 mm (4 fit 8,5 inç) mesafeyi kullanır. Farklı mesafelerdeki hat açıklıkları geniş veya dar olarak adlandırılır. İki farklı hat açıklığına sahip hatların buluştuğu yerlerde hat kesintiye uğrar. Bu yüzden bazı geçiş bölgelerinde farklı hat genişlikleri arasında kolayca geçiş yapılabilmesi için çok sayıda hat içeren kısımlar inşa edilmiştir. Hat açıklığı olmayan tek demiryolu türü monoray olarak adlandırılan hat yapısıdır. Bazı hafif yük taşıyan elektrikli demiryolu hatlarında üçüncü veya dördüncü hat bulunabilmektedir. Esas hattın dışında yer alan bu hat elektrik şebekesinin beslenmesi amacıyla kullanılır.
Öne çıkan hat açıklıkları
| ft′ in″ | mm |
|---|---|
| 5′ 6″ | 1676 |
| 5′ 52⁄3″ | 1668 |
| 5′ 3″ | 1600 |
| 5′ | 1524 |
| 4′ 117⁄8″ | 1520 |
| 4′ 81⁄2″ | 1435 |
| 4′ 6″ | 1372 |
| 3′ 6″ | 1067 |
| 3′ 51⁄3″ | 1050 |
| 3′ 33⁄8″ | 1000 |
| 3′ 13⁄8" | 950 |
| 3′ | 914 |
| 2′ 6″ | 762 |
| 2′ 51⁄2" | 750 |
| 2′ | 610 |
| 1′ 115⁄8" | 600 |
| Açıklık | İsim | Hat (km) | Kullanım | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| 1676 | 77.000 | Hindistan, Pakistan, Arjantin, Şili | Dünyadaki toplam hattın %6,55’i | |
| 1668 | İber | 15.394 | İspanya, Portekiz | |
| 1600 | 9.800 | İrlanda, Avustralya, Brezilya | ||
| 1524 | Rus | 5.865 | Finlandiya | |
| 1520 | Rus | 220.000 | Azerbaycan, Rusya, Estonya, Kazakistan, Letonya, Litvanya, Gürcistan, Moğolistan, Türkmenistan | Dünyadaki toplam hattın %17’si |
| 1435 | Standart | 720.000 | Avrupa, ABD, Kanada, Çin, Kuzey Kore, Güney Kore, Avustralya, Orta Doğu, Afrika, Meksika, Küba, Panama, Türkiye, Venezuela, Peru, Uruguay, Filipinler, Japonya | Dünyadaki toplam hattın %60’ı |
| 1067 | Cape | 112.000 | Orta ve Güney Afrika, Endonezya, Japonya, Tayvan, Yeni Zelanda, Filipinler | Dünyadaki toplam hattın %9’u |
| 1000 | Metre | 95.000 | Güneydoğu Asya, Hindistan, Arjantin, Brezilya, Bolivya, Şili, İsviçre, Doğu Afrika | Dünyadaki toplam hattın %7’si |
Tarihçe
İlk örnekler
Şehir efsanesi olarak bilinen bir inanışa göre Jül Sezar'ın araçların genişliğini ayarladığı iddia edilse de yolların genişliğinin kaynağı Roma İmparatorluğundan daha da eskilere dayanmaktadır. Tarih öncesi dönemlerdeki ulaşım araçlarının genişliğine etki eden çok sayıda faktör bulunmaktadır. Bu çok çeşitli etkenlerin sonucunda yaklaşık genişlik 2 metrenin altına düşmüştür. Bu etkenler günümüzde de çok değişmemiştir. Yolun genişliğine etki eden ana etken eskiden açılan yollarda kızak vb ulaşım araçlarının açtığı izlerdir. İlkel ulaşım araçlarında direksiyon ve fren bulunmadığı için yolculuğu kolaylaştırmak için kayaların içine tekerlerin girebileceği oyuklar açılmıştır.
Neolitik döneme ait Avrupa kıtasında bulunan tekerlekli kağnıların genişliklerinin 1.30 ila 1.75 metre olduğu, bu ölçünün Bronz Çağına gelindiğinde 1.40 ila 1.45 metre arasında genelleştiği bilinir.Asurlular, Babiller ve Yunanlar arabaların geçmesi için üzerinde kanal açılmış yollar yapmıştır. Antik dönemde Atina, Sparta ve Olimpiya gibi kentleri birbirine bağlayan bu tür yollar mevcuttur. Bu döneme ait en iyi korunmuş olan yollar Malta’dadır.
Roma İmparatorluğu bu tür kanal açılmış yolları Yunanlardan daha az kullanmış olsa da teknolojik olarak geliştirmiştir. Özellikle Roma işgalinden sonra İngiltere’de ulaşım araç genişliği 1.40 ila 1.50 metre arasında yaygınlaşmıştır. 1814 George Stephenson bölgedeki İngiliz kömür ocağı vagonlarından esinlenerek lokomotif için genişliği teknik nedenlerle hafif değiştirerek günümüzdeki standart olan 1.435 metreye getirmiştir.
Standart
Buhar makinesinin icat edilmesi ile hız kazanan Sanayi Devrimi etkilerini taşımacılık alanında da gösterir. Sanayileşmede öncü konumda olan Birleşik Krallık’ta inşa edilen ilk demiryolu hattı olan Liverpool-Manchester hattında genişlik olarak dönemin önde gelen Britanyalı mühendisi George Stephenson’un de facto standardı olan 1.435 metre kullanılmıştır.
Great Western Railway adlı İngiliz demiryolu şirketinde mühendis olan Isambard Kingdom Brunel ise daha geniş hat mesafesi (2.140 metre) seçerek yüksek hızda daha iyi denge sağlanmasına önem vermişti. Ancak ülkenin farklı bölgelerinde farklı hat genişliklerinin olmasının geçişi engelleyen hatalı bir karar olduğu görülünce Stephenson’un standardına dönülür. Bu dönemde özellikle İskoçya’da yapılan geniş hatlar sonradan standart genişliğe çekilmiştir.
1846 yılında çıkan yasayla demiryollarında hat genişliği için standart olarak 1.435 milimetre zorunlu kılınmıştır. Eski hatlarda yapılan son değişiklik ise 1892 yılında bitirilmiştir.
Hat açıklığı uyumsuzluğu
Hat kesilmesi, farklı hat genişliğine sahip hatların karşı karşıya gelmesiyle yaşanan durumdur. Ulaşımın kesintisiz devam edebilmesi için bazı çözüm yolları kullanılmaktadır:
- ile yükün veya vagonun tamamen yeni bir vagonun üzerine yüklenerek devam etmesidir
- ile vagonun boji kısmına uyumlu diğer hat genişliğine göre ayarlanmış boji ile ulaşım sürdürülür
- uygulaması, özellikle farklı hat genişliğinin bulunduğu yerlerde ilave bir ray döşenerek her iki hat genişliğinde de ulaşımın sağlanmasına yarar
- sahip trenler değişebilir aks ve boji sistemleri sayesinde farklı hat genişliklerine uyum sağlayabilirler
- ile trenin altındaki kısım yeni hat genişliğine uyumlu olacak şekilde değiştirilir
-
![image]()
Taşıyıcı vagon -
![image]()
Taşıyıcı boji -
![image]()
Çift hat açıklıklı demiryolu -
![image]()
Boji değişimi
Dezavantajları
Özellikle yüklerin bir ulaşım aracından diğerine aktarılması sorunu hem zaman hem de işgücü kaybına yol açmaktadır. Sorunların teknik olarak aşılması kimi altyapısal hizmetlerin yerine getirilmesine bağlıdır. Hat kesintisinin giderilebileceği altyapının olmadığı durumlarda yolcuların da araç değiştirmesi söz konusudur.
Avantajları
Dar genişliğe sahip hatların yatırım maliyeti düşük olduğu için avantaj olarak değerlendirilir. Farklı hat genişliğinin varlığı işgalci bir kuvvetin ilerleyiş hızının kesilmesine yarayacaktır.
Kaynakça
- ^ Lay, M. G., Ways of the World: A History of the World's Roads and of the Vehicles That Used Them, Rutgers University Press 1999 s.34–37 .
- ^ İlgili makale Karel Hughes 5 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 21 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ Forbes, Robert James,Studies in ancient technology, Volume 5 Brill Archive 1993
- ^ Naziler II. Dünya Savaşında Sovyetler Birliği’ni işgal ederken bu sorunla karşılaşmışlardır
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Uluslararası demiryolu hat açıklıkları listesi (İngilizce) 21 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
- Demiryolu hat açıklık standardının tarihçesi16 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 21 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Demiryolu hat acikligi bir demiryolu hattini olusturan yuk tasiyan iki arasindaki mesafeyi tanimlar Dunyadaki demiryolu hatlarinin 60 i standart hat acikligi olarak 1 435 mm 4 fit 8 5 inc mesafeyi kullanir Farkli mesafelerdeki hat acikliklari genis veya dar olarak adlandirilir Iki farkli hat acikligina sahip hatlarin bulustugu yerlerde hat kesintiye ugrar Bu yuzden bazi gecis bolgelerinde farkli hat genislikleri arasinda kolayca gecis yapilabilmesi icin cok sayida hat iceren kisimlar insa edilmistir Hat acikligi olmayan tek demiryolu turu monoray olarak adlandirilan hat yapisidir Bazi hafif yuk tasiyan elektrikli demiryolu hatlarinda ucuncu veya dorduncu hat bulunabilmektedir Esas hattin disinda yer alan bu hat elektrik sebekesinin beslenmesi amaciyla kullanilir One cikan hat acikliklarift in mm5 6 16765 5 2 3 16685 3 16005 15244 11 7 8 15204 8 1 2 14354 6 13723 6 10673 5 1 3 10503 3 3 8 10003 1 3 8 9503 9142 6 7622 5 1 2 7502 6101 11 5 8 600 Aciklik Isim Hat km Kullanim Notlar1676 77 000 Hindistan Pakistan Arjantin Sili Dunyadaki toplam hattin 6 55 i1668 Iber 15 394 Ispanya Portekiz1600 9 800 Irlanda Avustralya Brezilya1524 Rus 5 865 Finlandiya1520 Rus 220 000 Azerbaycan Rusya Estonya Kazakistan Letonya Litvanya Gurcistan Mogolistan Turkmenistan Dunyadaki toplam hattin 17 si1435 Standart 720 000 Avrupa ABD Kanada Cin Kuzey Kore Guney Kore Avustralya Orta Dogu Afrika Meksika Kuba Panama Turkiye Venezuela Peru Uruguay Filipinler Japonya Dunyadaki toplam hattin 60 i1067 Cape 112 000 Orta ve Guney Afrika Endonezya Japonya Tayvan Yeni Zelanda Filipinler Dunyadaki toplam hattin 9 u1000 Metre 95 000 Guneydogu Asya Hindistan Arjantin Brezilya Bolivya Sili Isvicre Dogu Afrika Dunyadaki toplam hattin 7 siTarihceIlk ornekler Ingiltere de acilan ilk demiryolu hatti Sehir efsanesi olarak bilinen bir inanisa gore Jul Sezar in araclarin genisligini ayarladigi iddia edilse de yollarin genisliginin kaynagi Roma Imparatorlugundan daha da eskilere dayanmaktadir Tarih oncesi donemlerdeki ulasim araclarinin genisligine etki eden cok sayida faktor bulunmaktadir Bu cok cesitli etkenlerin sonucunda yaklasik genislik 2 metrenin altina dusmustur Bu etkenler gunumuzde de cok degismemistir Yolun genisligine etki eden ana etken eskiden acilan yollarda kizak vb ulasim araclarinin actigi izlerdir Ilkel ulasim araclarinda direksiyon ve fren bulunmadigi icin yolculugu kolaylastirmak icin kayalarin icine tekerlerin girebilecegi oyuklar acilmistir Neolitik doneme ait Avrupa kitasinda bulunan tekerlekli kagnilarin genisliklerinin 1 30 ila 1 75 metre oldugu bu olcunun Bronz Cagina gelindiginde 1 40 ila 1 45 metre arasinda genellestigi bilinir Asurlular Babiller ve Yunanlar arabalarin gecmesi icin uzerinde kanal acilmis yollar yapmistir Antik donemde Atina Sparta ve Olimpiya gibi kentleri birbirine baglayan bu tur yollar mevcuttur Bu doneme ait en iyi korunmus olan yollar Malta dadir Roma Imparatorlugu bu tur kanal acilmis yollari Yunanlardan daha az kullanmis olsa da teknolojik olarak gelistirmistir Ozellikle Roma isgalinden sonra Ingiltere de ulasim arac genisligi 1 40 ila 1 50 metre arasinda yayginlasmistir 1814 George Stephenson bolgedeki Ingiliz komur ocagi vagonlarindan esinlenerek lokomotif icin genisligi teknik nedenlerle hafif degistirerek gunumuzdeki standart olan 1 435 metreye getirmistir Standart George StephensonIsambard Kingdom Brunel Buhar makinesinin icat edilmesi ile hiz kazanan Sanayi Devrimi etkilerini tasimacilik alaninda da gosterir Sanayilesmede oncu konumda olan Birlesik Krallik ta insa edilen ilk demiryolu hatti olan Liverpool Manchester hattinda genislik olarak donemin onde gelen Britanyali muhendisi George Stephenson un de facto standardi olan 1 435 metre kullanilmistir Great Western Railway adli Ingiliz demiryolu sirketinde muhendis olan Isambard Kingdom Brunel ise daha genis hat mesafesi 2 140 metre secerek yuksek hizda daha iyi denge saglanmasina onem vermisti Ancak ulkenin farkli bolgelerinde farkli hat genisliklerinin olmasinin gecisi engelleyen hatali bir karar oldugu gorulunce Stephenson un standardina donulur Bu donemde ozellikle Iskocya da yapilan genis hatlar sonradan standart genislige cekilmistir 1846 yilinda cikan yasayla demiryollarinda hat genisligi icin standart olarak 1 435 milimetre zorunlu kilinmistir Eski hatlarda yapilan son degisiklik ise 1892 yilinda bitirilmistir Hat acikligi uyumsuzluguHat kesilmesi farkli hat genisligine sahip hatlarin karsi karsiya gelmesiyle yasanan durumdur Ulasimin kesintisiz devam edebilmesi icin bazi cozum yollari kullanilmaktadir ile yukun veya vagonun tamamen yeni bir vagonun uzerine yuklenerek devam etmesidir ile vagonun boji kismina uyumlu diger hat genisligine gore ayarlanmis boji ile ulasim surdurulur uygulamasi ozellikle farkli hat genisliginin bulundugu yerlerde ilave bir ray dosenerek her iki hat genisliginde de ulasimin saglanmasina yarar sahip trenler degisebilir aks ve boji sistemleri sayesinde farkli hat genisliklerine uyum saglayabilirler ile trenin altindaki kisim yeni hat genisligine uyumlu olacak sekilde degistirilir Tasiyici vagon Tasiyici boji Cift hat aciklikli demiryolu Boji degisimiDezavantajlari Ozellikle yuklerin bir ulasim aracindan digerine aktarilmasi sorunu hem zaman hem de isgucu kaybina yol acmaktadir Sorunlarin teknik olarak asilmasi kimi altyapisal hizmetlerin yerine getirilmesine baglidir Hat kesintisinin giderilebilecegi altyapinin olmadigi durumlarda yolcularin da arac degistirmesi soz konusudur Avantajlari Dar genislige sahip hatlarin yatirim maliyeti dusuk oldugu icin avantaj olarak degerlendirilir Farkli hat genisliginin varligi isgalci bir kuvvetin ilerleyis hizinin kesilmesine yarayacaktir Kaynakca Lay M G Ways of the World A History of the World s Roads and of the Vehicles That Used Them Rutgers University Press 1999 s 34 37 ISBN 0813526914 Ilgili makale Karel Hughes 5 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 21 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Forbes Robert James Studies in ancient technology Volume 5 Brill Archive 1993 ISBN 9004006222 Naziler II Dunya Savasinda Sovyetler Birligi ni isgal ederken bu sorunla karsilasmislardirAyrica bakinizDemiryolu ulasimi Antik Roma yollariDis baglantilarUluslararasi demiryolu hat acikliklari listesi Ingilizce 21 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir Demiryolu hat aciklik standardinin tarihcesi16 Agustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 21 Temmuz 2011 tarihinde erisilmistir