Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mısır mitolojisi, eski Mısır kültürünün inanç yapısını ifade etmek için kullanılır. Eski Mısır'daki yaşamın her yönü, dünyanın yaratılışı ve dünyanın tanrılar tarafından idamesi ile ilgili hikâyelerle metaforlaştırılmıştı. Mısır mitolojisi durağan bir birlik içinde var olan ritmik yapılar olarak nitelendirilebilir. Sonuçlarda çatışma ve gerginlikten ziyade istikrar eğilimi ağır basmıştır.
Mısır'da mitoloji birçok dini ritüele ilham verdi veya etkiledi ve krallık için ideolojik temeli sağladı. Mitolojideki sahneler ve semboller sanatta, mezarlarda, tapınaklarda ve muskalarda ortaya çıktı. Edebiyatta, mizahtan alegoriye uzanan hikâyelerde mitler veya unsurları kullanıldı, bu da Mısırlıların mitolojiyi çok çeşitli amaçlara uyarladıklarını gösterdi.
Kökenleri
Tarih öncesi devirlerdeki mitolojik faaliyetleri izlemek her ne kadar zor olsa da, günümüze ulaşan belge niteliğindeki unsurlar bunu kolaylaştırıyor. Narmer'in (bknz. Narmer Paleti) Aşağı Mısır ve Yukarı Mısır'ı birleştirmesi sonrasında, bir zamanlar yerel tanrılar olan tanrılar ulusal önem kazandı ve yerel tanrıları birleşik bir ulusal geleneğe bağlayan yeni ilişkiler kuruldu. Geraldine Pinch bu ilişkilerden erken mitlerin oluşmuş olabileceğini ileri sürmektedir. Mısır kaynakları Horus ve Set tanrıları arasındaki efsanevi çatışmayı, Hanedan Öncesi dönemde veya Erken Hanedan Dönemi'nde meydana gelmiş olabilecek Yukarı ve Aşağı Mısır bölgeleri arasındaki bir çatışma ile ilişkilendirir.
Tarım devriminin toplu yaşama getirdiği önemSümerler'de ziggurat yapımına önayak olmuştu. Tarihi eski Mısır metinlerinde, bu ortak varoluşa, bu ortak kadere birçok ima vardır. Burada Adalet ve Doğruluk ilkesi olan Ma'at kilit bir rol oynamaktadır. Firavun eğer adil bir şekilde yönetirse, Ma'at'ı geliştirmiş olur. Bunu yaparak, kozmosun önemli bir unsurunu güçlendirir ve böylece tüm kozmos, tüm kurucu parçalar gelişir. Böylece Nil bölgesi yeterli bir şekilde sulanır ve yeterli hasat insanı ve hayvanları verimli kılar. Bu prensibin ortak bir ifadesi, firavunun tahta çıkışı ile bağlantılıdır. Bu çıkış, hayali bir yoksulluk ve haksızlık çağından sonra yeni bir başlangıç, yeni bir refah ve adalet dönemi olarak tasvir edilir. Buna örnek bir metin;
“Gökyüzü barış içinde, dünya sevinç içinde, çünkü kralın Sol (Asfet, kaos) yerine Sağ (Ma'at, düzen) kuracağını duymuşlar .”
İlk zamanlardan sonra, mitolojideki değişikliklerin çoğu, istisnalar olmasına rağmen, yenilerini oluşturmaktan ziyade önceden var olan kavramları geliştirdi ve uyarladı. Birçok akademisyen, gökyüzüne geri çekilen, insanları kendi aralarında savaşmaya bırakan güneş tanrısı mitinin, Eski Krallık'ın sonunda kraliyet otoritesinin ve ulusal birliğin çöküşünden esinlendiğini öne sürdü. Yeni Krallık'ta (MÖ 1550-1070), Yam ve Anat gibi Kenan dininden kabul edilen tanrılar etrafında küçük mitler gelişti. Bunun aksine, Yunan ve Roma dönemlerinde (MÖ 332- MS 641) Greko-Romen kültürünün Mısır mitolojisinde çok az etkisi olmuştur.
Yaratılış, Varoluş ve Başlangıç
Mısır’da devlet bazında temsil edilmiş 4 farklı yaratılış miti bulunmaktadır. Bunlar şu dört büyük şehir ile ilişkilendirilmiştir; , Heliopolis, Memphis ve Thebes. Bu mitler her ne kadar karşıt teolojilerde bulunsalar da aslında farklı kültürlerin iç içe geçmesinde etkili olmuşlardır.
Hermopolis
Mısırlıların ''başlangıçta var olan, Güneş'i doğuran ve Atum'u yaratan anneler ve babalar'' olarak tanımladığı Ogdoad (Sekiz Tanrı) inanışıyla temellenen yaradılış mitidir. Bu mitin kapsadığı iki inanış vardır. Bunlardan biri ilk maddelerin çarpışarak patladığı ve güneşi oluşturduğu yönündedir. Bu bakımdan bilimselliğe oldukça yakın olan bu inanışta ortaya çıkan enerjinin etkisiyle kadim dağ belirginleşir ve Hermopolis kenti oluşur.
Bu mitin yaygın anlatımı ise Hermopolis'in Alev Adası olarak tasvir edilmesidir. Bu inanışa göre Güneş Tanrısı kadim dağın tepesinde doğar ve ilk gün doğumu büyük bir alev korunun oluşmasına neden olur. Güneş Tanrısının doğumunu ise Ogdoad sağlamıştır. Sözü edilen sekiz tanrıdan dördü erkek kalan dördü ise kadındır. Tanrılar kurbağa, tanrıçalar ise yılan şeklinde tasvir edilmiştir. Tanrıların hakimiyet alanlarına göre dişi ve erkek olmak üzere ikişerli gruplar halinde görev yaptıklarına inanılır. Bu inanışa göre kadim sulara Nu ve Naunet, suların kabarma gücüne Heh ve Hauhet, karanlığa Kek ve Kauket, gizli dinamizme ise Tanrı Amon ve Tanrıça Amunet hakim olmaktadır. Evrenin yaradılışıyla birlikte altı tanrı sabit bir şekilde görevlerini sürdürmeye devam ederler. Fakat gizli dinamizmi yöneten Amon ve Amunet kaosun sürdürülebilmesi Hermopolis'i terk ederek çalışmalarını Teb şehrinde sürdürmüşlerdir.
Heliopolis
İlk başlarda evren karanlık bir suyla kaplıydı. Hiçlik ve sonsuz bir kaosun olduğu ilksel su Nun vardı. Atum bu suyun içinden Nil’in her sene taşan suları gibi ortaya çıktı. Atum kendinden Şu(hava) ve Tefnut’u(nem) yarattı. Şu ve Tefnut’un evliliğinden Nut(yer) ve Geb(gök) çıktı. Bununla birlikte dünya yaratılmış oldu. Şu ve Tefnut karanlıklarda gezerken kaybolunca insanlar yaratıldı. Zira Atum gözünü onları aramaya gönderdi ve onlara kavuştuğunda döktüğü sevinç gözyaşları insanlara dönüştü. Geb ve Nut da hayatın güçlerini temsil eden dört çocuğa sahip oldu: Osiris, doğurganlık ve yenilenme tanrısı; Isis, annelik tanrıçası; Set, kaos tanrısı; ve Set'in dişi tamamlayıcısı Neftis. Bu yüzden mit, yaşamın mümkün kılındığı süreci temsil ediyordu. Bu dokuz tanrı Ennead olarak gruplandırıldı, ancak sekiz küçük tanrı ve dünyadaki diğer tüm şeyler Atum'un tezahürleri veya uzantısı olarak görüldü.
Memfis
Memfis teolojisinde yaratıcı tüm diğer şeylerden önce var olan Ptah'tır. Yaratıcı zanaatkâr tanrı olan Ptah her şeyi önce zihninde hissederek, düşünerek; ardından da onları söz haline getirerek yaratmıştır.
Diğer tanrılar da dahil olmak üzere her şey önce Ptah'ın zihninde kavram haline gelir sonrasında ise maddi biçimlerine dönüşürler.
Teb
Teb teolojisi, Amun'un sadece Ogdoad'ın değil, her şeyin arkasındaki gizli güç olduğunu iddia etti. Tüm yaratılış kavramlarının Amun'un kişiliği ile bir birleşimi vardı. Bir Teb efsanesi, Amun'un yaratma eylemini, ilkel suların durgunluğunu bozan ve Ogdoad ve Ennead'ın oluşmasına neden olan bir kaz çağrısına benzetmiştir. Amun dünyadan ayrıydı, gerçek doğası diğer tanrılardan bile gizlenmişti. Bununla birlikte, nihai kaynak olduğu için, diğer yaratıcılar da dahil olmak üzere tüm tanrılar aslında Amun'un yönleriydi. Amun bu inanç nedeniyle zamanla Mısır panteonunun en büyük tanrısı oldu.
Kozmolojisi
Ma'at
Ma'at; denge, düzen, uyum, hukuk, ahlak ve adalet gibi prensipleri temsil eder ve Mısır inancında evrenin(kozmosun) temel düzenini ifade eder. Zamanın başlangıcında kurulan Ma'at, dünyayı kendisinden önce çevreleyen kaostan ayırır. Ma'at hem insanların davranışlarını hem de doğanın güçlerinin normal işleyişini düzenler ve bu düzen de mutluluğu mümkün kılar.
Ma'at'ın önemi, evrenin temel dengesi, kurucu parçalar arasındaki ilişki, mevsimlerin döngüsü, göksel hareketler, dini gözlemler ve adil ilişkiler ve dürüstlük de dahil olmak üzere varoluşun tüm yönlerini kucakladığı noktaya kadar gelişmişti.
Zaman
Doğanın döngülerinden esinlenen Mısırlılar, şimdiki zamanı bir dizi yinelenen desen olarak görürken, en erken dönemler doğrusaldı. Her gün güneşin doğup batması toprağa ışık getirdi ve insan faaliyetlerini düzenledi; Nil her yıl taştı ve toprağın verimliliğini yenileyerek Mısır uygarlığını sürdüren yüksek verimli tarıma izin verdi. Bu periyodik olaylar tanrı ve evreni yenileyerek, Ma'at tarafından düzenlenen bir ritmik desen olarak görmeleri için Mısırlılara ilham verdi.
Tanrılar hakkındaki birçok Mısır hikâyesi, tanrıların yeryüzünde olduğu ve hüküm sürdüğü ilkel bir zamanda gerçekleşmiş olarak betimlenir. Bu süreçten sonra yeryüzündeki otorite insan firavunlarına geçti. Efsaneler, ilişkili oldukları olaylar her gerçekleştiğinde insanları tekrar büyüledi ve inanca teşvik etti. Bu olaylar genellikle efsaneleri unutturmamak üzere tasarlanmış ritüellerle kutlandı.
Ölüm ve Mumyalama
Antik Mısır'da çok kompleks ve gelişmiş bir ahiret inancı ile birlikte ölü bedeni ve ruhu huzurlu bir ahiret hayatına hazırlamak için yapılan birçok ayin ve uygulama vardı. Ruh ve ahirete dair inanç özellikle vücudun korunmasında yoğunlaşmıştı. Buna göre tahnit ve mumyalama, kişinin kişiliğini ve kimliğini ahirette koruyabilmesi için uygulanmaktaydı.
Mumyalama işlemi ölüyü öbür dünyadaki yaşamına hazırlamak için yapılan törenlerden sadece başlangıç olanıdır. Bu işlem insanların dışında boğa, timsah, kedi gibi hayvanlar içinde yapılmaktaydı.Arapça ve Farsçada "mūmiya" doğada bulunan katran ve bunun karışımlarına denilir.
Mumyalama kadar önemi olan bir diğer öbür dünyaya hazırlık törenleri ise anıtsal mezarların yapımı ve cenaze merasimleridir. Antik Mısır, nitelik ve nicelik bakımından bu konuda birçok kültüre fark atmıştır. Ölüm ve öteki dünya hususunda Mısırlılar diğer halklardan daha çok çabalamışlardır. Anıtsal mezarlarda ölüyü bilgilendirici tabletler ve öteki dünya yaşamında ona yardımcı olacak nesneler konulurdu. Firavun için ölüm, gökteki yolculuğun ve ölümsüzleşmesinin başlangıç noktasını oluşturuyordu. Eski zamanlardan beri öteki dünya, hem tanrılaşmanın, ölünün daha yüce bir varoluşa kavuştuğu vaatler diyarı hem de ölünün tümüyle yok edecek tehlikelerle dolu bir diyardır. Bu tür tehlikelerle baş edebilmek için öteki dünya yolculuğuna çok iyi hazırlanmak gerekir. Mısır insanı tarafından mezarının donanımına cesedin bakımına ve ölünün her türlü ihtiyacının karşılanmasına gösterilen özenin nedeni budur. Başlarda bakım (mumyalama) yalnızca zengin ve soylu aileler için uygulanırken zamanla tüm coğrafyaya yayılmıştır.
Monoteistik Dönem
Antik Mısır tarihinde, kısa bir dönem için, Akhenaton hükümdarlığında firavun ve ailesi arasındaki bağın birçok sanatsal tasvirlerinde görülebilen güneş tanrı Aten'e odaklanmış bir monoteizm (atenizm) yaşanmıştır. Akhenaton Aten dışındaki bir tanrıya tapılmasını yasadışı kıldı ve Aten için tapınakların bulunacağı yeni bir başkent inşa ettirdi (Amarna). Akhenaton'un bu din devrimi sadece onun ölümüne kadar devam edebildi, zira ne halk ne de aristokrat ve ruhban kesimler bu yeni dinî inancı benimsemişti. Akhenaton öldükten sonra tahta geçen Tutankhamun'un zamanında eski din yine resmî din haline geldi. İlginç bir şekilde, Tutankhamun ve sonraki bazı firavunlar daha sonra hazırlanacak krallar listesinde, Akhenaton ve Smenkhare ile birlikte anılmayacaklar; listede yer almayacaklardır.
Her ne kadar tarihçilerin çoğu bu dönemi monoteistik olarak tanımlasa da bazı araştırmacılar Atenizm'i monoteistik olarak tanımlamaz. Bu araştırmacılar gerekçe olarak, Atenizm döneminde insanların direkt olarak Aten'e değil, kraliyet ailesine ilahi gücünü Aten'den almış bir tanrılar panteonu gibi tapıldığını belirtirler. Yine de bu nokta tarihçiler tarafından çoğunlukla kabul görmemiştir.
Amarna hanedanlığının çöküşünden sonra, Kıptî Hristiyanlık ve daha sonra İslam'ın yaygınlaşmasına kadar, orijinal Mısır panteonu ana inanç olarak devam etmiştir.
Tapınaklar
Antik Mısır'da yapılmış çoğu tapınak bugün varlığını sürdürmektedir. Diğerlerinin ise farklı şekillerde harabe ve kalıntıları mevcuttur. Bir kısmı ise tamamen kaybolmuştur. Firavunlardan özellikle II. Ramses birçok tapınak yaptırmasıyla belirginleşmiştir.
Bazı ünlü tapınaklar:
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b Grolier İnternational Americana Encyclopedia. 10. Medya Holding A.Ş. 1993. s. 101. ISBN .
- ^ Anthes , Rudolf (1961). "Mythology in Ancient Egypt". Kramer, Samuel Noah (Ed.). Mythologies of the Ancient World. Anchor Books. ss. 33-36.
- ^ Pinch, Geraldine (2004) [First edition 2002]. Egyptian Mythology: A Guide to the Gods, Goddesses, and Traditions of Ancient Egypt. Oxford University Press. ss. 6-7. ISBN .
- ^ Meltzer, Edmund S. (2001). "Horus". Redford, Donald B. (Ed.). The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt. 2. Oxford University Press. ss. 119-122. ISBN .
- ^ Barich, Barbara; Lucarini, Giulio; Hamdan, Mohamed; A. Hassan, Fekri, (Ed.) (2015). Farafra Oasis and the Archaeological Project. Sapienza University of Rome Dipartimento di Scienze Dell’Antichità Ministry of Antiquities-Egypt. s. 4. ISBN . Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
- ^ Willockx , Sjef (2005). Magic and Religion in Ancient Egypt Part I: The Roots. s. 15.
- ^ Bickel, Susanne (2004). "Myth and Sacred Narratives: Egypt". Johnston, Sarah Iles (Ed.). Religions of the Ancient World: A Guide. The Belknap Press of Harvard University Press. s. 578. ISBN .
- ^ Meeks, Dimitri; Favard-Meeks, Christine (1996) [French edition 1993]. Daily Life of the Egyptian Gods. Translated by G. M. Goshgarian. Cornell University Press. ISBN .
- ^ Lothian , Alan; Fleeming, Fergus (1997). The Way to Eternity. Duncan Baird Publishers. s. 23. ISBN . Erişim tarihi: 22 Nisan 2020.
- ^ George Hart. "Hermopolis Ogdoad'ı". Yaratılış Destanları. Mısır Mitleri. s. 30-32. 28 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ekim 2022.
- ^ el-Aswad , Sayed (1997). Archaic Egyptian Cosmology(Anthropos 61-89). Anthropos Institute. ss. 70-74.
- ^ Pinch, Geraldine (2004). Egyptian Mythology: A Guide to the Gods, Goddesses, and Traditions of Ancient Egypt. Oxford University Press. ss. 63-64. ISBN . Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Wilkinson, Richard (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. s. 99. ISBN . Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Spence, Lewis (1910). Myths and legends: Ancient Egypt. Boston : D.D. Nickerson. ss. 144-145. Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Leeming, David Adams (2010). Creation Myths of the World: An Encyclopedia. ABC-CLIO. s. 403. ISBN . Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Lothian, Alan; Fleeming, Fergus (1997). The Way to Eternity. Amsterdam: Duncan Baird Publishers. ss. 28-29. ISBN . Erişim tarihi: 24 Nisan 2020.
- ^ Allen, James P. Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs. Cambridge University Press. ss. 182-183. ISBN .
- ^ Tobin, Vincent Arieh (1989). Theological Principles of Egyptian Religion. P. Lang. ss. 79-82, 197-199. ISBN .
- ^ Norman Rufus Colin Cohn (1993). Cosmos, Chaos and the World to Come: The Ancient Roots of Apocalyptic Faith. s. 9. ISBN .
- ^ David, Rosalie (2002). Religion and Magic in Ancient Egypt. Penguin. ss. 1-2. ISBN .
- ^ Tobin, Vincent Arieh (1989). Theological Principles of Egyptian Religion. P. Lang. ss. 27-31. ISBN .
- ^ Champdor, Albert (2006). Le Livre Des Morts [Mısır'ın Ölüler Kitabı]. Tahsuğ, Suat tarafından çevrildi. Ruh ve Madde Yayınları. ss. 53-71. ISBN .
- ^ "Egyptian Animals Were Mummified Same Way as Humans". National Geographic. 15 Eylül 2004. 13 Kasım 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- ^ "Mummy". Etymonline. 30 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- ^ Adıyeke, Feride (Ocak 2019). Eski Mısır'da Sosyal, Ekonomik ve Dini Hayat (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 169. 537630.
- ^ "Eighteenth Dynasty of Egypt – Akhenaten". www.crystalinks.com. 25 Kasım 2001 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Mayıs 2020.
- ^ Allen, James P. (2005). "Akhenaton". Jones, L (Ed.). Encyclopedia of Religion. Macmillan Reference. ss. 217-21.
Dış bağlantılar
- TarihPedia-Eski Mısır Mitolojisi!11 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Türkçe)
- Mısır Turizm Bakanlığı5 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- sacred-texts.com - "Ancient Egypt", J.B. Hare17 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Misir mitolojisi eski Misir kulturunun inanc yapisini ifade etmek icin kullanilir Eski Misir daki yasamin her yonu dunyanin yaratilisi ve dunyanin tanrilar tarafindan idamesi ile ilgili hikayelerle metaforlastirilmisti Misir mitolojisi duragan bir birlik icinde var olan ritmik yapilar olarak nitelendirilebilir Sonuclarda catisma ve gerginlikten ziyade istikrar egilimi agir basmistir Atum tasviri Misir da mitoloji bircok dini rituele ilham verdi veya etkiledi ve krallik icin ideolojik temeli sagladi Mitolojideki sahneler ve semboller sanatta mezarlarda tapinaklarda ve muskalarda ortaya cikti Edebiyatta mizahtan alegoriye uzanan hikayelerde mitler veya unsurlari kullanildi bu da Misirlilarin mitolojiyi cok cesitli amaclara uyarladiklarini gosterdi KokenleriTarih oncesi devirlerdeki mitolojik faaliyetleri izlemek her ne kadar zor olsa da gunumuze ulasan belge niteligindeki unsurlar bunu kolaylastiriyor Narmer in bknz Narmer Paleti Asagi Misir ve Yukari Misir i birlestirmesi sonrasinda bir zamanlar yerel tanrilar olan tanrilar ulusal onem kazandi ve yerel tanrilari birlesik bir ulusal gelenege baglayan yeni iliskiler kuruldu Geraldine Pinch bu iliskilerden erken mitlerin olusmus olabilecegini ileri surmektedir Misir kaynaklari Horus ve Set tanrilari arasindaki efsanevi catismayi Hanedan Oncesi donemde veya Erken Hanedan Donemi nde meydana gelmis olabilecek Yukari ve Asagi Misir bolgeleri arasindaki bir catisma ile iliskilendirir Tarim devriminin toplu yasama getirdigi onemSumerler de ziggurat yapimina onayak olmustu Tarihi eski Misir metinlerinde bu ortak varolusa bu ortak kadere bircok ima vardir Burada Adalet ve Dogruluk ilkesi olan Ma at kilit bir rol oynamaktadir Firavun eger adil bir sekilde yonetirse Ma at i gelistirmis olur Bunu yaparak kozmosun onemli bir unsurunu guclendirir ve boylece tum kozmos tum kurucu parcalar gelisir Boylece Nil bolgesi yeterli bir sekilde sulanir ve yeterli hasat insani ve hayvanlari verimli kilar Bu prensibin ortak bir ifadesi firavunun tahta cikisi ile baglantilidir Bu cikis hayali bir yoksulluk ve haksizlik cagindan sonra yeni bir baslangic yeni bir refah ve adalet donemi olarak tasvir edilir Buna ornek bir metin Gokyuzu baris icinde dunya sevinc icinde cunku kralin Sol Asfet kaos yerine Sag Ma at duzen kuracagini duymuslar Ilk zamanlardan sonra mitolojideki degisikliklerin cogu istisnalar olmasina ragmen yenilerini olusturmaktan ziyade onceden var olan kavramlari gelistirdi ve uyarladi Bircok akademisyen gokyuzune geri cekilen insanlari kendi aralarinda savasmaya birakan gunes tanrisi mitinin Eski Krallik in sonunda kraliyet otoritesinin ve ulusal birligin cokusunden esinlendigini one surdu Yeni Krallik ta MO 1550 1070 Yam ve Anat gibi Kenan dininden kabul edilen tanrilar etrafinda kucuk mitler gelisti Bunun aksine Yunan ve Roma donemlerinde MO 332 MS 641 Greko Romen kulturunun Misir mitolojisinde cok az etkisi olmustur Yaratilis Varolus ve BaslangicMisir da devlet bazinda temsil edilmis 4 farkli yaratilis miti bulunmaktadir Bunlar su dort buyuk sehir ile iliskilendirilmistir Heliopolis Memphis ve Thebes Bu mitler her ne kadar karsit teolojilerde bulunsalar da aslinda farkli kulturlerin ic ice gecmesinde etkili olmuslardir Hermopolis Misirlilarin baslangicta var olan Gunes i doguran ve Atum u yaratan anneler ve babalar olarak tanimladigi Ogdoad Sekiz Tanri inanisiyla temellenen yaradilis mitidir Bu mitin kapsadigi iki inanis vardir Bunlardan biri ilk maddelerin carpisarak patladigi ve gunesi olusturdugu yonundedir Bu bakimdan bilimsellige oldukca yakin olan bu inanista ortaya cikan enerjinin etkisiyle kadim dag belirginlesir ve Hermopolis kenti olusur Bu mitin yaygin anlatimi ise Hermopolis in Alev Adasi olarak tasvir edilmesidir Bu inanisa gore Gunes Tanrisi kadim dagin tepesinde dogar ve ilk gun dogumu buyuk bir alev korunun olusmasina neden olur Gunes Tanrisinin dogumunu ise Ogdoad saglamistir Sozu edilen sekiz tanridan dordu erkek kalan dordu ise kadindir Tanrilar kurbaga tanricalar ise yilan seklinde tasvir edilmistir Tanrilarin hakimiyet alanlarina gore disi ve erkek olmak uzere ikiserli gruplar halinde gorev yaptiklarina inanilir Bu inanisa gore kadim sulara Nu ve Naunet sularin kabarma gucune Heh ve Hauhet karanliga Kek ve Kauket gizli dinamizme ise Tanri Amon ve Tanrica Amunet hakim olmaktadir Evrenin yaradilisiyla birlikte alti tanri sabit bir sekilde gorevlerini surdurmeye devam ederler Fakat gizli dinamizmi yoneten Amon ve Amunet kaosun surdurulebilmesi Hermopolis i terk ederek calismalarini Teb sehrinde surdurmuslerdir Heliopolis Osiris Egyptian Museum Kahire Ilk baslarda evren karanlik bir suyla kapliydi Hiclik ve sonsuz bir kaosun oldugu ilksel su Nun vardi Atum bu suyun icinden Nil in her sene tasan sulari gibi ortaya cikti Atum kendinden Su hava ve Tefnut u nem yaratti Su ve Tefnut un evliliginden Nut yer ve Geb gok cikti Bununla birlikte dunya yaratilmis oldu Su ve Tefnut karanliklarda gezerken kaybolunca insanlar yaratildi Zira Atum gozunu onlari aramaya gonderdi ve onlara kavustugunda doktugu sevinc gozyaslari insanlara donustu Geb ve Nut da hayatin guclerini temsil eden dort cocuga sahip oldu Osiris dogurganlik ve yenilenme tanrisi Isis annelik tanricasi Set kaos tanrisi ve Set in disi tamamlayicisi Neftis Bu yuzden mit yasamin mumkun kilindigi sureci temsil ediyordu Bu dokuz tanri Ennead olarak gruplandirildi ancak sekiz kucuk tanri ve dunyadaki diger tum seyler Atum un tezahurleri veya uzantisi olarak goruldu Memfis Memfis teolojisinde yaratici tum diger seylerden once var olan Ptah tir Yaratici zanaatkar tanri olan Ptah her seyi once zihninde hissederek dusunerek ardindan da onlari soz haline getirerek yaratmistir Diger tanrilar da dahil olmak uzere her sey once Ptah in zihninde kavram haline gelir sonrasinda ise maddi bicimlerine donusurler Teb Teb teolojisi Amun un sadece Ogdoad in degil her seyin arkasindaki gizli guc oldugunu iddia etti Tum yaratilis kavramlarinin Amun un kisiligi ile bir birlesimi vardi Bir Teb efsanesi Amun un yaratma eylemini ilkel sularin durgunlugunu bozan ve Ogdoad ve Ennead in olusmasina neden olan bir kaz cagrisina benzetmistir Amun dunyadan ayriydi gercek dogasi diger tanrilardan bile gizlenmisti Bununla birlikte nihai kaynak oldugu icin diger yaraticilar da dahil olmak uzere tum tanrilar aslinda Amun un yonleriydi Amun bu inanc nedeniyle zamanla Misir panteonunun en buyuk tanrisi oldu KozmolojisiMa at TanricasiMa at Ma at denge duzen uyum hukuk ahlak ve adalet gibi prensipleri temsil eder ve Misir inancinda evrenin kozmosun temel duzenini ifade eder Zamanin baslangicinda kurulan Ma at dunyayi kendisinden once cevreleyen kaostan ayirir Ma at hem insanlarin davranislarini hem de doganin guclerinin normal isleyisini duzenler ve bu duzen de mutlulugu mumkun kilar Ma at in onemi evrenin temel dengesi kurucu parcalar arasindaki iliski mevsimlerin dongusu goksel hareketler dini gozlemler ve adil iliskiler ve durustluk de dahil olmak uzere varolusun tum yonlerini kucakladigi noktaya kadar gelismisti Zaman Doganin dongulerinden esinlenen Misirlilar simdiki zamani bir dizi yinelenen desen olarak gorurken en erken donemler dogrusaldi Her gun gunesin dogup batmasi topraga isik getirdi ve insan faaliyetlerini duzenledi Nil her yil tasti ve topragin verimliligini yenileyerek Misir uygarligini surduren yuksek verimli tarima izin verdi Bu periyodik olaylar tanri ve evreni yenileyerek Ma at tarafindan duzenlenen bir ritmik desen olarak gormeleri icin Misirlilara ilham verdi Tanrilar hakkindaki bircok Misir hikayesi tanrilarin yeryuzunde oldugu ve hukum surdugu ilkel bir zamanda gerceklesmis olarak betimlenir Bu surecten sonra yeryuzundeki otorite insan firavunlarina gecti Efsaneler iliskili olduklari olaylar her gerceklestiginde insanlari tekrar buyuledi ve inanca tesvik etti Bu olaylar genellikle efsaneleri unutturmamak uzere tasarlanmis rituellerle kutlandi Olum ve MumyalamaBritish Museum da yer alan bir mumya Antik Misir da cok kompleks ve gelismis bir ahiret inanci ile birlikte olu bedeni ve ruhu huzurlu bir ahiret hayatina hazirlamak icin yapilan bircok ayin ve uygulama vardi Ruh ve ahirete dair inanc ozellikle vucudun korunmasinda yogunlasmisti Buna gore tahnit ve mumyalama kisinin kisiligini ve kimligini ahirette koruyabilmesi icin uygulanmaktaydi Mumyalama islemi oluyu obur dunyadaki yasamina hazirlamak icin yapilan torenlerden sadece baslangic olanidir Bu islem insanlarin disinda boga timsah kedi gibi hayvanlar icinde yapilmaktaydi Arapca ve Farscada mumiya dogada bulunan katran ve bunun karisimlarina denilir Mumyalama kadar onemi olan bir diger obur dunyaya hazirlik torenleri ise anitsal mezarlarin yapimi ve cenaze merasimleridir Antik Misir nitelik ve nicelik bakimindan bu konuda bircok kulture fark atmistir Olum ve oteki dunya hususunda Misirlilar diger halklardan daha cok cabalamislardir Anitsal mezarlarda oluyu bilgilendirici tabletler ve oteki dunya yasaminda ona yardimci olacak nesneler konulurdu Firavun icin olum gokteki yolculugun ve olumsuzlesmesinin baslangic noktasini olusturuyordu Eski zamanlardan beri oteki dunya hem tanrilasmanin olunun daha yuce bir varolusa kavustugu vaatler diyari hem de olunun tumuyle yok edecek tehlikelerle dolu bir diyardir Bu tur tehlikelerle bas edebilmek icin oteki dunya yolculuguna cok iyi hazirlanmak gerekir Misir insani tarafindan mezarinin donanimina cesedin bakimina ve olunun her turlu ihtiyacinin karsilanmasina gosterilen ozenin nedeni budur Baslarda bakim mumyalama yalnizca zengin ve soylu aileler icin uygulanirken zamanla tum cografyaya yayilmistir Monoteistik DonemAten e tapinan kraliyet ailesi Antik Misir tarihinde kisa bir donem icin Akhenaton hukumdarliginda firavun ve ailesi arasindaki bagin bircok sanatsal tasvirlerinde gorulebilen gunes tanri Aten e odaklanmis bir monoteizm atenizm yasanmistir Akhenaton Aten disindaki bir tanriya tapilmasini yasadisi kildi ve Aten icin tapinaklarin bulunacagi yeni bir baskent insa ettirdi Amarna Akhenaton un bu din devrimi sadece onun olumune kadar devam edebildi zira ne halk ne de aristokrat ve ruhban kesimler bu yeni dini inanci benimsemisti Akhenaton oldukten sonra tahta gecen Tutankhamun un zamaninda eski din yine resmi din haline geldi Ilginc bir sekilde Tutankhamun ve sonraki bazi firavunlar daha sonra hazirlanacak krallar listesinde Akhenaton ve Smenkhare ile birlikte anilmayacaklar listede yer almayacaklardir Her ne kadar tarihcilerin cogu bu donemi monoteistik olarak tanimlasa da bazi arastirmacilar Atenizm i monoteistik olarak tanimlamaz Bu arastirmacilar gerekce olarak Atenizm doneminde insanlarin direkt olarak Aten e degil kraliyet ailesine ilahi gucunu Aten den almis bir tanrilar panteonu gibi tapildigini belirtirler Yine de bu nokta tarihciler tarafindan cogunlukla kabul gormemistir Amarna hanedanliginin cokusunden sonra Kipti Hristiyanlik ve daha sonra Islam in yayginlasmasina kadar orijinal Misir panteonu ana inanc olarak devam etmistir TapinaklarAntik Misir da yapilmis cogu tapinak bugun varligini surdurmektedir Digerlerinin ise farkli sekillerde harabe ve kalintilari mevcuttur Bir kismi ise tamamen kaybolmustur Firavunlardan ozellikle II Ramses bircok tapinak yaptirmasiyla belirginlesmistir Bazi unlu tapinaklar Ebu Simbel Abidos Karnak Edfu Kom Ombo Tapinagi Luksor Tapinagi Medinet Habu Tapinagi Hatsepsut Tapinagi RamesseumAyrica bakinizOluler Kitabi Kapilar KitabiKaynakca a b Grolier International Americana Encyclopedia 10 Medya Holding A S 1993 s 101 ISBN 07172 9646 6 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Anthes Rudolf 1961 Mythology in Ancient Egypt Kramer Samuel Noah Ed Mythologies of the Ancient World Anchor Books ss 33 36 Pinch Geraldine 2004 First edition 2002 Egyptian Mythology A Guide to the Gods Goddesses and Traditions of Ancient Egypt Oxford University Press ss 6 7 ISBN 0 19 517024 5 Meltzer Edmund S 2001 Horus Redford Donald B Ed The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt 2 Oxford University Press ss 119 122 ISBN 978 0 19 510234 5 Barich Barbara Lucarini Giulio Hamdan Mohamed A Hassan Fekri Ed 2015 Farafra Oasis and the Archaeological Project Sapienza University of Rome Dipartimento di Scienze Dell Antichita Ministry of Antiquities Egypt s 4 ISBN 978 88 7814 520 7 Erisim tarihi 16 Nisan 2020 Willockx Sjef 2005 Magic and Religion in Ancient Egypt Part I The Roots s 15 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Bickel Susanne 2004 Myth and Sacred Narratives Egypt Johnston Sarah Iles Ed Religions of the Ancient World A Guide The Belknap Press of Harvard University Press s 578 ISBN 0 674 01517 7 Meeks Dimitri Favard Meeks Christine 1996 French edition 1993 Daily Life of the Egyptian Gods Translated by G M Goshgarian Cornell University Press ISBN 0 8014 8248 8 Lothian Alan Fleeming Fergus 1997 The Way to Eternity Duncan Baird Publishers s 23 ISBN 0 7054 3503 2 Erisim tarihi 22 Nisan 2020 George Hart Hermopolis Ogdoad i Yaratilis Destanlari Misir Mitleri s 30 32 28 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ekim 2022 el Aswad Sayed 1997 Archaic Egyptian Cosmology Anthropos 61 89 Anthropos Institute ss 70 74 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Pinch Geraldine 2004 Egyptian Mythology A Guide to the Gods Goddesses and Traditions of Ancient Egypt Oxford University Press ss 63 64 ISBN 0 19 517024 5 Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Wilkinson Richard 2003 The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt Thames amp Hudson s 99 ISBN 0 500 05120 8 Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Spence Lewis 1910 Myths and legends Ancient Egypt Boston D D Nickerson ss 144 145 Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Leeming David Adams 2010 Creation Myths of the World An Encyclopedia ABC CLIO s 403 ISBN 15988 4174 2 Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Lothian Alan Fleeming Fergus 1997 The Way to Eternity Amsterdam Duncan Baird Publishers ss 28 29 ISBN 0 7054 3503 2 Erisim tarihi 24 Nisan 2020 Allen James P Middle Egyptian An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs Cambridge University Press ss 182 183 ISBN 0 521 77483 7 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Tobin Vincent Arieh 1989 Theological Principles of Egyptian Religion P Lang ss 79 82 197 199 ISBN 0 8204 1082 9 Norman Rufus Colin Cohn 1993 Cosmos Chaos and the World to Come The Ancient Roots of Apocalyptic Faith s 9 ISBN 978 0 300 05598 6 David Rosalie 2002 Religion and Magic in Ancient Egypt Penguin ss 1 2 ISBN 0 14 026252 0 Tobin Vincent Arieh 1989 Theological Principles of Egyptian Religion P Lang ss 27 31 ISBN 0 8204 1082 9 Champdor Albert 2006 Le Livre Des Morts Misir in Oluler Kitabi Tahsug Suat tarafindan cevrildi Ruh ve Madde Yayinlari ss 53 71 ISBN 9789756377079 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Egyptian Animals Were Mummified Same Way as Humans National Geographic 15 Eylul 2004 13 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2020 Mummy Etymonline 30 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Mayis 2020 Adiyeke Feride Ocak 2019 Eski Misir da Sosyal Ekonomik ve Dini Hayat Yuksek Lisans Tezi Gazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu s 169 537630 Eighteenth Dynasty of Egypt Akhenaten www crystalinks com 25 Kasim 2001 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Mayis 2020 Allen James P 2005 Akhenaton Jones L Ed Encyclopedia of Religion Macmillan Reference ss 217 21 Dis baglantilarTarihPedia Eski Misir Mitolojisi 11 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkce Misir Turizm Bakanligi5 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce sacred texts com Ancient Egypt J B Hare17 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ingilizce