Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin veya maddenin bir bölümünün gelişebilmesi için alakalı konuda uzman kişilere gereksinim duyulmaktadır. (Ocak 2012) |
Nart destanları (Adigece: Нарт эпос; Karaçay-Balkarca: Нарт таурухла; Osetçe:Нарты кадджытæ/Нарти кадæнгитæ; Narty kaddžytæ/Narti kadængitæ; Çeçence:Нарт Аьрштхой) , Kuzey Kafkasya halklarının sözlü geleneği içerisinde anlatılan ve büyük ölçüde derlenmiş olan yiğitlik destanı.
Kapsam
Abaza, Abhaz, Adige, Ubıh, Karaçay, Balkar, Oset, İnguş ve Svanların dillerinde söylenen Nart destanı parçaları (tekstler) vardır. Bu destanların tümü aynı kategoriden sayılsalar da, anlatılar bir topluluktan diğerine farklılıklar da göstermektedirler. Örneğin aşk ve ihanet (entrika) ögeleri Kabartay ve Oset varyantlarında daha gelişmiş ve daha belirginleşmiştir.
Kafkasyada yaşayan halkların ortak kültür ürünleri olan Nart destanları, Karaçay-Balkar Türklerinin sözlü halk edebiyatında da önemli bir yer tutar. Ayrıca; Çerkes, Abhaz-Abaza, Oset, Çeçen-İnguş ve Kumuk Türklerinin halk kültüründe de yer alan Nart destanları, bunların her bir varyasyonu birbirlerine benzemekle birlikte kendisine özgü millî unsurları bünyesinde barındırdıkları ve aralarında bazı farklılıkların olduğu da bir gerçektir.
Nartlar, aynı adlı destanlarda bahsedilen bir halktır ve gerçekte bu ada sahip bir toplumun geçmişte yaşayıp yaşamadığı bilinmemektedir, fakat yaygın görüşe göre tek bir toplum olmayıp binlerce yıldır birlikte yaşayan ve değişik ırklardan gelen kavimlerin kaynaştığı bir Kafkas halkıdır. Daha doğrusu bugün de var olan bir halklar bütünüdür. Karaçay-Balkar (Alan ve Tavlu), Çeçen-İnguş (Nohçı ve Galgay), Oset (İron ve Digor), Abhaz, Adıge, Avar ve başka pek çok küçük nüfuslu toplumlarının kültürel olarak kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır, ancak her biri kendi dillerini konuşur. Buna karşın ortak kültürel unsurların kime ait olduğu ve hangisinden geldiğini belirlemek bazen çok zor bazen de imkânsızdır. Bu nedenle bir iki örnek vermekle yetinilecektir. Nart mitolojisinin içerisindeki Türk unsurları bulmaya çalışmak zordur. Bazı kavram, isim ve olaylar birebir Türk söylencelerini andırırken bazen de başka uluslara ait olduğu anlaşılan olgular mevcuttur. Fakat tutarlı ve uyumlu bir örüntü içerisindedir.
Ufuk Tavkul'a göre de; Nart destanları Kafkas kökenli Adıge ve Abhazların olduğu kadar, Türk kökenli Karaçay-Balkarların ve Hint-Avrupa kökenli Osetlerin de millî destanları arasındadır. Nartlara değişik bir karakter kazandıran Çeçen-İnguşlar ve Avar, Lezgi, Lak, Dargı, Kumuk gibi farklı etnik kökenlere sahip Dağıstan halkları için de Nart destanları onların ulusal kültürlerinin ve halk edebiyatlarının ayrılmaz bir parçasıdır.
Destanın konusu ve içeriği
Adıge Nartlarının destanları 7 cilt (ve basımı tamamlanamamış 8. cilt), 26 bölüm ve 700'den çok metin halinde derlenip 1968-1971 yılları arasında Maykop'ta yayınlanmıştır. Destan, değişik karakterdeki çok sayıda kadın ve erkek kahramanı, gök ve yer tanrılarını, yarı tanrıları, göğsü kılıçlı orman adamlarını (мэзыл1), hortlakları (хьадэджад) ve Ölüler Ülkesi (Хьадрыхэ) insanlarını, Yisp (Исп) denilen cüceleri, büyücü (уды, нэгъуч1ыцэ) ve kahinleri (усэрэжъ), devleri (иныжъ), perileri (тхьэ1офыд), ejderhaları (блaгъо, шэгьыблэ), define bekçilerini (1этэт) ve bunlar gibi birbirinden farklı mitik yaratıkları konu edinmektedir.
Nart destanı,çok eski dönemler insanının eğitimi, yaşama hazırlanması, model alınacak kişileri ve davranışları gösterme gibi öğretici görevleri yerine getiriyordu. Bu nedenle örnek alınacak kahramanları ve dünya görüşünü sunuyor, kaçınılması gereken davranışları ve kötü örnekleri de sergileyip dışlatıyordu.
Destanda ünlü bir Nart kahramanının nasıl doğduğu, yaşam serüveni ve nasıl öldüğü bir bir anlatılmaktadır. Nart kahramanları,genellikle gizleri ya da zayıf noktaları, büyücü ya da kahinlere danışılarak öğrenildikten sonra öldürülebilmektedirler. Örneğin dizlerine silah işlediği öğrenildikten sonra, Peterezi analığı Joko-nan'ın (Жъокъо-нан) sabahleyin ilk bakışı ile denk düşecek bir okun öldüreceği öğrenildikten sonra öldürülebilmiştir.
Nart sözcüğünün anlamı
Oset Tarihçi Vladimir Abayev, “nart” kelimesinin Moğolca olduğunu ileri sürmekte ve bu kelimeyi “nar” (güneş) + “t” (çokluk veya soy bildiren ek) şeklinde “Güneşin Çocukları” anlamına geldiğini ileri sürmüştür. Abayev’e göre Destanlarda anlatılan Nart kahramanları Alanlar'dır. Yani, Moğollar Alanlar'a “Nart” adını vermişlerdir.
Tarihçi Magomet Habichev, “nart” kelimesinin Moğolca “nert” (Meşhur,Ünlü,Soylu) kelimesinden kaynaklandığını belirtmektedir. Moğolcadaki “nert” kelimesi;
Kalmukça “nerte” (nam salmış), Karaçay Türkçesinde “nart” (alp, kahraman), Kumuk Türkçesinde “nart” (alp,kahraman), Karakalpak Türkçesinde “nart” (alp,kahraman), Sagay Türkçesinde “nart” (alp, kahraman) anlamına gelmektedir.
Tarihçi Murat Karaköt, Şor ve Sagay Türklerinde kahramanlık destanları için “nart-pak” kelimesinin kullanıldığını ve bu kelimenin kavimler göçüyle Sibirya bölgesinden Kafkasya’ya geldiğini belirtmektedir.
"Nart" (ya da Şapsığ söyleyişiyle "Nat") sözcüğü "Gözüpek, korkusuz kahraman" gibi anlamlar içermektedir ve bir görüşe göre Adıgece kökenlidir. Ne (göz)+ Tı (verme) "Netı/Nat" gözünü veren, gözünü budaktan esirgemeyen, korkusuz kahraman demektir. Başka bir iddia ise, etimolojik olarak Nar(göz) + Ant (adige isminin en eski ve gerçek hali) kelimelerinin kısaltılmışıdır. Ant'ların gözü-gözdesi anlamına gelir.
Dilbilimci B.H. Balkarov ise Çerkes dilinde “nar” şeklinde bir kelime olmadığı gibi, Çerkes dilindeki çokluk ekinin “-t” değil, “-khe” olduğunu /t/ ekinin kelimenin kökü olan “nar” kelimesiyle birlikte hiçbir anlam ifade etmediğini belirtmiştir.
Nart destanlarının MÖ 3. - MÖ 1. binyıl boyunca geliştiği, Bronz Çağı, özellikle Demir Çağı'nda biçimlendiği, o çağlara ve izleyen daha yakın dönemlere özgü izler de taşıdığı görülmektedir. Bütün bu gelişim süreci içinde anaerkil aileden ataaerkil aileye, sınıfsız toplumdan sınıfların belirdiği aşamalara geçiş durumları izlenebilmektedir.
Bununla beraber, Mahoşkuşha petroglifleri, oluşumun MÖ. IX-VIII binlere kadar uzanabileceğini gösteriyor
Destan kahramanları
Setenay
veya (Setenay-guaşe, Сэтэнай-гуащэ); destan kahramanı bilge kadındır. Nartların akıl danıştığı bir anaerkil kadını tipidir. Onun kişiliğinde anaerkil düzenin özellikleri görülebilmektedir.
Diğer söyleyiş biçimleri:
- Kabartayca: Сэтэней-гуащэ;
- Ubıhça: Сэтэнай, Сэтэнай-Гуаща, Сэтэнэй;
- Karaçayca: Сэтэнай-бийче;
- Balkarca: Сатанай;
- Abhazca: Сэтэни-гуаща;
- Osetçe: Шъэтэна;
- İnguşça: Сиэла-Сата, Сели-Сата.
"Setenay" Adıgece "kılıç veren" (Сэ/Se "kılıç" + тэн/ten, тын/tın "veren") anlamına gelmektedir ("ay" aidiyet ekidir). Guaşe ("гуащэ") ise "kadın, hanım" anlamı taşır.
Savsırıko , Sosruko
Sosruko veya Savsırıko (Саусырыкъо), Setenay-guaşe'nin taşın içinden doğmuş olan oğludur, dizleri dışında vücuduna silah işlemez.
Diğer söyleyiş biçimleri:
- Kabartayca: Sosrıko, Sovsırıko;
- Abhazca: Sasrıqua;
- Karaçayca: Sasrıko, Sosruko, Sosurqua, Sosurqa;
- Osetçe: Ş'ojırıko (Шъожъырыкъо), Sozrıko, Sosırko,
- İnguşça: Seska-Solsı, S'eksı Solsı (Cьексы Солсы);
- Çeçence: S'eska-Solsa (Сьеска-Солса), So'ska (Соьска)
Sosruka; Adigece "Kızgın Oğlan" (Сао [Шъао]-сыр-ы-къо/Save [Ş'ave] - sır-yı-ko ve "Kılıçla Saldıran" (Сао[Сэуэ]/Save [Seve]) anlamlarına gelir.
Şebatınıko
Şebatınıko (Шэбатыныкъо) veya Badınıko; bir kahramanlık örneğidir. O, her davranışıyla örnek bir yiğittir. Savsırıko'nun kuzenidir (teyze oğludur).
Diğer söyleyiş biçimleri:
- Kabartayca: Badınoko;
- Ubıhça: Berdenıqua;
- Karaçayca: Badinoko, Bödene;
- Abhazca: Na-Şbatkva (На-Шбатква);
- İnguşça: Batoko-Şertuko, Batoko-Şirtta;
- Çeçence: Batkiy, Şirtqa, Batkiyiy, Şirtqa, Batoko-Şertuko.
Şebatınıko, Adıgece "Щe (ok) + бэ (çok) + тын (veren) + къo (oğul) sözcüklerinin bileşimidir. "Çok ok veren" ya da "Ok atan kişi" gibi anlamlar içermektedir.
Verzemeg
Verzemeg; akıllı ve ağır başlıdır. Bütün Nartlar onu örnek alırlar. Nart kahramanlarının lideri ve Setenay-guaşe’nin kocasıdır.
Değişik söyleyiş biçimleri:
Karaçay-Balkar Türkçesiyle “Örüzmek” adının “örüz” (ırmak, akarsu) + “mek, bek” (bey, prens) şeklinde iki ayrı kelimenin birleşmesinden oluştuğu düşünülmektedir, bu takdirde anlamı “ırmağın beyi, ırmağın sahibi” demek olur.
Peterez
Peterez; Nart destanlarında adı geçen bir kahraman ve destan kişisidir. Sabahleyin analığı Jokonan'ın (Жъокъо-нан) Peterez'e ilk bakışına denk düşecek bir ok dışında, kendisine silah işlemiyordu.
Değişik söyleyiş biçimleri:
- Kabartayca: Бэтэрэз, Батраз;
- Karaçayca: Батраз;
- Abhazca: Патраз;
- Osetçe: Батырадз;
- Adıgece: Пэтэрэз.
Peterez; Adıgece "düzgün burunlu" anlamına gelir (pe=burun, terez=düzgün).
Nêsren
Nêsren veya Nêsren-jak'e (Несрэн-жак1э); doğruluğu, adaleti ve dürüstlüğü simgeler. Nart Kurultayı'nın (Хасэ) Başkanıdır. "Nesren" sözcüğü, AdIgece "En önce erişen", "Uzağı gören" gibi anlamlar içermektedir.
Nartlardan ateşi çalıp insanları ateşsiz ve karanlıkta bırakan, üstelik tanrılığa da kalkışan Pak'o'yu (Пак1о) kızdırdığından Kaf dağına, bir anlatıya göre de Elbüz tepesine zincirlenmiş, tıpkı Prometheus efsanesinde olduğu gibi, başına bir kartal dikilmiştir. Kartal geceleri Nêsren'in göğsünü parçalayıp acı çektirir, ama gündüzleri ak bir güvercin gelip göğsünü gagası ile sıvazlar ve acısını dindirip, yarasını iyileştirir. Vücuduna silah işlemeyen Peterez, zorlu bir uğraştan sonra, attığı oklarla kartalı kalbinden vurur. Bunları gören Pak'o kaçar. Böylece Nêsren-jak'e kurtulur, Nartlar şölenler düzenleyip şarkılar söylerler, Peterez'i öven sözlerle bu büyük başarıyı kutlarlar.
Büyük ev
O dönemler kocadığına ve elden ayaktan düştüğüne Nart Kurultayınca (Нарт Хасэ) karar verilen saygın yaşlılar, son ziyafetin verildiği Aleg'lerin 30 m boyunda ve her biri sekiz öküz tarafından çekilebilmiş çok sayıda iri sütunlar üzerinde kurulan Büyük evindeki Ölüm Kurultayı (Ук1 Хасэ) sırasında öldürülmektedirler. Aleglerin evi kadın erkek yaşlıların, adından bile ürktüğü bir evdir. Örneğin, yaşlı Verzemeg de, zehir içirilerek ya da içki kupasına gizlice konacak bir zehirli yılana sokturularak öldürüleceklerden biridir.
Yaşlılar dağı
O dönemler, sıradan kişiler ve kocamış kadın ve erkekler, kışın, özellikle de en soğuk günlerde Jığeyıbg (Жъыгъэибг) denilen Yaşlılar Dağında (günümüzde Kıyıboyu Şapsığya'da Kalej-Къэлэжъ Köyünde) kızaklara bindirilip, üstten dik uçuruma doğru kaydırılmakta ya da yüksek yar ile Aşe Irmağı arasındaki kumsala bırakılarak ölüme terk edilmektedir. Uçurum boyunca, sürüler halinde aç kargalar uçuşmakta, gagalanacak yaşlıları beklemektedir. Gelenek acımasızdır ve ondan kaçınmak olanaksızdır. Ama Verzemeg, saygın ve ünlü bir Nart olduğundan, farklı, kendisine yaraşır bir eğlenti (джэгу) ve ağırlama eşliğinde, farkına bile vardırılmadan öldürülecektir.
Ölüm uykusu
Tha ya da Thaşho (Тхьашхо; en büyük Tanrı), Nartlara, elçi olarak küçük bir kuş gönderir, "Uzun ömürlü ve çoğalan, ama geride bir ün bırakmamış Nartlar olarak mı yaşamayı istersiniz, ya da kısa ömürlü, ama ünü büyük Nartlar olarak mı anılmayı seçersiniz?" diye sordurur. Nartlar Kurultayı toplamaya ve karar almaya gerek bile duymadan, hemen oracıkta yanıtlarını bildirirler: Hayvan gibi onursuzcasına çoğalarak yıllarca yaşamayı istemiyoruz: Ömrümüz kısa da olsa, ünümüz büyük olsun! derler. Bunun üzerine Thaşho, Nartların beslenme kaynaklarını yenilememeye (üretmemeye) başlar. Nartlar çevreyi tarayarak ve elde kalmış olan son avlarını da tüketerek, sonunda Maykop kentinin güneyindeki Fışte Dağının (Rusça: Fişt) eteklerine tırmanmaya başlarlar. Ama açlıktan bitkin düşmüş olan Nartlar daha ileriye gidemezler. Yaşça da en küçükleri olan Şıvjıy’ı (Шыужъый), son kez toplu bir yemek yiyebilmek için, elde kalan tek anaç domuzu (къоныжъ) getirmesi için gönderirler. Şıvjıy, domuzu bir dere yatağında bulur, oku ile vurup atının üzerine koyar ve dönüş yoluna koyulur. Dönerken atıyla geçtiği yerler, domuzun ağırlığı nedeniyle, karda ilerleyen birinin açtığı yol gibi, oluk biçiminde açılır ve buralardan dağ suları dere olup akmaya başlarlar. Yolda, adını duyduğu, ama kendisini görmediği insan soyundan genç ve küçük cüsseli biri ile karşılaşır: "Sen Kırım taraflarında yeni türediği söylenen küçük insan soyundan biri olmalısın, kimsin, neyle geçiniyorsun, nerede ve kiminle yaşıyorsun?" diye sorar. "Adım Pak'oko Tatarşav (Пак1окъо Тэтэршъау; Pako oğlu Tataroğlan)" der, "Sizin gibi avlanarak geçiniyorum, ileride bir kulübede annemle birlikte yaşıyorum, buyur" diye sözlerini tamamlar. Tatarşav, daha genç olduğundan Şıvjıy'ın solundan ve omuz boyu gerisinden yürüyormuş. Büyüğe saygıyı ifade eden ve şimdilere değin süren bu Adıge geleneğinin o dönemden kaldığı ve zamanla diğer insan topluluklarına da yayıldığı Adıgeler arasında anlatılır. Ayrıca Tatarşav'ı görenler Nart görmedim demesinler! (Тэтэршъао зилъэгъугъэм нарт слъэгъугъэп ерэмы1у!) özdeyişi de o karşılaşmadan kalmıştır, çünkü Nart görmüş son kişi olan Tatarşav, Nartlardan sonra, Nartlar gibi bir yiğit ve gerçekten Nart sayılan bir kahraman olmuştur. Yol ayrımına geldiklerinde, Şıvjıy: Tatarşav, annene bir armağan göndermeden seni bırakamam, Nartlara yakışmaz bu, ama yoksul biriyim, altın gibi değerli bir şeyim yok der, bir meşe ağacını eğer, tepesini sivriltip ucuna götürmekte olduğu domuzun bir budunu kesip takar, "Al bunu, azar azar evine götürürsün, kurutursanız kış boyunca ikinize de yeter" der ve yoluna devam eder. Nartlar son yemeklerini yer, müzik ve şarkılar eşliğinde son danslarını da oynarlar, ardından topluca derin bir uykuya yatarlar. Onların Fışte Dağı eteklerinde, ama bilinmeyen bir yerde, hâlâ uyumakta oldukları yaşlılar arasında anlatılır.
Nart-Ortshoy destanı
Çeçen destanları, Nart-Ortshoy Destanı adını taşır ve farklıdır. Çeçen destanlarına göre, Nartlar başka bir bölgeden Ortshoy ülkesine gelen ve Ortshoylarla karşılaşan, ama her biri birer yiğit olan başka bir diyarın kahramanlarıdır. Ortshoylar, Ortshoy diyarını saldırganlardan ve devlerden korumaya çalışan yurtseverler ve yerel kahramanlardır. Dağıstan halkları arasında ise, erken İslamlaşma nedeniyle Nart anlatıları çok azalmıştır. Dağıstan halkları arasında Arap-İran çıkışlı İslami anlatılar ve destanlar daha yaygındır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Adiloğlu, Adilhan. "Nart Destanları" (PDF). 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2014.
- ^ Karakurt, Deniz (2011). Türk Söylence Sözlüğü. Türkiye. s. 169.
- ^ . 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2012.
- ^ a b Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Adiloğlu - Karaçay-Malkar Nart Destanları". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. s.199
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Adiloğlu - Karaçay-Malkar Nart Destanları". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023.
- ^ Şora B. Noghumuka Adighe-Hatike, Çerkes tarihi
- ^ Adiloglu, Adilhan. "Adilhan Adiloğlu - Karaçay-Malkar Nart Destanları". 5 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Aralık 2023. s.198
- ^ https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Mahoşkuşha_petroglifleri []
- ^ A.M.Гадагатль,Памят нации, Майкоп,2002,s.309
- ^ Проф.Др.A.М.Гадагатль, Память Нации, Республика Адыгея, Майкоп-2002, (s.314-315)
- ^ "Adıgey (Çerkesya)'in Kısa Tarihi". Kafkasya Kültürel Dergi, 39-42. 1973. ss. 173-178.
Dış bağlantılar
- Nart-Türk Destanları13 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Karaçay-Malkar Nart Destanları6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Yaşlı Jemadıv’ın Öldürülmesi (Nart Destanları)
- Nartlar: Adıge Yiğitlik Destanı 1-2 22 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Nartlar: Adıge Yiğitlik Destanı 3-4
- Nartlar: Adıge Yiğitlik Destanı 5-6
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin veya maddenin bir bolumunun gelisebilmesi icin alakali konuda uzman kisilere gereksinim duyulmaktadir Ayrintilar icin lutfen tartisma sayfasini inceleyin veya yeni bir tartisma baslatin Konu hakkinda uzman birini bulmaya yardimci olarak ya da maddeye gerekli bilgileri ekleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Ocak 2012 Nart destanlari Adigece Nart epos Karacay Balkarca Nart tauruhla Osetce Narty kaddzhytae Narti kadaengitae Narty kaddzytae Narti kadaengitae Cecence Nart Arshthoj Kuzey Kafkasya halklarinin sozlu gelenegi icerisinde anlatilan ve buyuk olcude derlenmis olan yigitlik destani SavsirikoKapsamAbaza Abhaz Adige Ubih Karacay Balkar Oset Ingus ve Svanlarin dillerinde soylenen Nart destani parcalari tekstler vardir Bu destanlarin tumu ayni kategoriden sayilsalar da anlatilar bir topluluktan digerine farkliliklar da gostermektedirler Ornegin ask ve ihanet entrika ogeleri Kabartay ve Oset varyantlarinda daha gelismis ve daha belirginlesmistir Kafkasyada yasayan halklarin ortak kultur urunleri olan Nart destanlari Karacay Balkar Turklerinin sozlu halk edebiyatinda da onemli bir yer tutar Ayrica Cerkes Abhaz Abaza Oset Cecen Ingus ve Kumuk Turklerinin halk kulturunde de yer alan Nart destanlari bunlarin her bir varyasyonu birbirlerine benzemekle birlikte kendisine ozgu milli unsurlari bunyesinde barindirdiklari ve aralarinda bazi farkliliklarin oldugu da bir gercektir Nartlar ayni adli destanlarda bahsedilen bir halktir ve gercekte bu ada sahip bir toplumun gecmiste yasayip yasamadigi bilinmemektedir fakat yaygin goruse gore tek bir toplum olmayip binlerce yildir birlikte yasayan ve degisik irklardan gelen kavimlerin kaynastigi bir Kafkas halkidir Daha dogrusu bugun de var olan bir halklar butunudur Karacay Balkar Alan ve Tavlu Cecen Ingus Nohci ve Galgay Oset Iron ve Digor Abhaz Adige Avar ve baska pek cok kucuk nufuslu toplumlarinin kulturel olarak kaynasmasiyla ortaya cikmistir ancak her biri kendi dillerini konusur Buna karsin ortak kulturel unsurlarin kime ait oldugu ve hangisinden geldigini belirlemek bazen cok zor bazen de imkansizdir Bu nedenle bir iki ornek vermekle yetinilecektir Nart mitolojisinin icerisindeki Turk unsurlari bulmaya calismak zordur Bazi kavram isim ve olaylar birebir Turk soylencelerini andirirken bazen de baska uluslara ait oldugu anlasilan olgular mevcuttur Fakat tutarli ve uyumlu bir oruntu icerisindedir Ufuk Tavkul a gore de Nart destanlari Kafkas kokenli Adige ve Abhazlarin oldugu kadar Turk kokenli Karacay Balkarlarin ve Hint Avrupa kokenli Osetlerin de milli destanlari arasindadir Nartlara degisik bir karakter kazandiran Cecen Inguslar ve Avar Lezgi Lak Dargi Kumuk gibi farkli etnik kokenlere sahip Dagistan halklari icin de Nart destanlari onlarin ulusal kulturlerinin ve halk edebiyatlarinin ayrilmaz bir parcasidir Destanin konusu ve icerigiAdige Nartlarinin destanlari 7 cilt ve basimi tamamlanamamis 8 cilt 26 bolum ve 700 den cok metin halinde derlenip 1968 1971 yillari arasinda Maykop ta yayinlanmistir Destan degisik karakterdeki cok sayida kadin ve erkek kahramani gok ve yer tanrilarini yari tanrilari gogsu kilicli orman adamlarini mezyl1 hortlaklari hadedzhad ve Oluler Ulkesi Hadryhe insanlarini Yisp Isp denilen cuceleri buyucu udy neguch1yce ve kahinleri userezh devleri inyzh perileri the1ofyd ejderhalari blago shegyble define bekcilerini 1etet ve bunlar gibi birbirinden farkli mitik yaratiklari konu edinmektedir Nart destani cok eski donemler insaninin egitimi yasama hazirlanmasi model alinacak kisileri ve davranislari gosterme gibi ogretici gorevleri yerine getiriyordu Bu nedenle ornek alinacak kahramanlari ve dunya gorusunu sunuyor kacinilmasi gereken davranislari ve kotu ornekleri de sergileyip dislatiyordu Destanda unlu bir Nart kahramaninin nasil dogdugu yasam seruveni ve nasil oldugu bir bir anlatilmaktadir Nart kahramanlari genellikle gizleri ya da zayif noktalari buyucu ya da kahinlere danisilarak ogrenildikten sonra oldurulebilmektedirler Ornegin dizlerine silah isledigi ogrenildikten sonra Peterezi analigi Joko nan in Zhoko nan sabahleyin ilk bakisi ile denk dusecek bir okun oldurecegi ogrenildikten sonra oldurulebilmistir Nart sozcugunun anlamiOset Tarihci Vladimir Abayev nart kelimesinin Mogolca oldugunu ileri surmekte ve bu kelimeyi nar gunes t cokluk veya soy bildiren ek seklinde Gunesin Cocuklari anlamina geldigini ileri surmustur Abayev e gore Destanlarda anlatilan Nart kahramanlari Alanlar dir Yani Mogollar Alanlar a Nart adini vermislerdir Tarihci Magomet Habichev nart kelimesinin Mogolca nert Meshur Unlu Soylu kelimesinden kaynaklandigini belirtmektedir Mogolcadaki nert kelimesi Kalmukca nerte nam salmis Karacay Turkcesinde nart alp kahraman Kumuk Turkcesinde nart alp kahraman Karakalpak Turkcesinde nart alp kahraman Sagay Turkcesinde nart alp kahraman anlamina gelmektedir Tarihci Murat Karakot Sor ve Sagay Turklerinde kahramanlik destanlari icin nart pak kelimesinin kullanildigini ve bu kelimenin kavimler gocuyle Sibirya bolgesinden Kafkasya ya geldigini belirtmektedir Nart ya da Sapsig soyleyisiyle Nat sozcugu Gozupek korkusuz kahraman gibi anlamlar icermektedir ve bir goruse gore Adigece kokenlidir Ne goz Ti verme Neti Nat gozunu veren gozunu budaktan esirgemeyen korkusuz kahraman demektir Baska bir iddia ise etimolojik olarak Nar goz Ant adige isminin en eski ve gercek hali kelimelerinin kisaltilmisidir Ant larin gozu gozdesi anlamina gelir Dilbilimci B H Balkarov ise Cerkes dilinde nar seklinde bir kelime olmadigi gibi Cerkes dilindeki cokluk ekinin t degil khe oldugunu t ekinin kelimenin koku olan nar kelimesiyle birlikte hicbir anlam ifade etmedigini belirtmistir Nart destanlarinin MO 3 MO 1 binyil boyunca gelistigi Bronz Cagi ozellikle Demir Cagi nda bicimlendigi o caglara ve izleyen daha yakin donemlere ozgu izler de tasidigi gorulmektedir Butun bu gelisim sureci icinde anaerkil aileden ataaerkil aileye sinifsiz toplumdan siniflarin belirdigi asamalara gecis durumlari izlenebilmektedir Bununla beraber Mahoskusha petroglifleri olusumun MO IX VIII binlere kadar uzanabilecegini gosteriyorDestan kahramanlariSetenay veya Setenay guase Setenaj guashe destan kahramani bilge kadindir Nartlarin akil danistigi bir anaerkil kadini tipidir Onun kisiliginde anaerkil duzenin ozellikleri gorulebilmektedir Diger soyleyis bicimleri Kabartayca Setenej guashe Ubihca Setenaj Setenaj Guasha Setenej Karacayca Setenaj bijche Balkarca Satanaj Abhazca Seteni guasha Osetce Shetena Ingusca Siela Sata Seli Sata Setenay Adigece kilic veren Se Se kilic ten ten tyn tin veren anlamina gelmektedir ay aidiyet ekidir Guase guashe ise kadin hanim anlami tasir Savsiriko Sosruko Sosruko veya Savsiriko Sausyryko Setenay guase nin tasin icinden dogmus olan ogludur dizleri disinda vucuduna silah islemez Diger soyleyis bicimleri Kabartayca Sosriko Sovsiriko Abhazca Sasriqua Karacayca Sasriko Sosruko Sosurqua Sosurqa Osetce S ojiriko Shozhyryko Sozriko Sosirko Ingusca Seska Solsi S eksi Solsi Ceksy Solsy Cecence S eska Solsa Seska Solsa So ska Soska Sosruka Adigece Kizgin Oglan Sao Shao syr y ko Save S ave sir yi ko ve Kilicla Saldiran Sao Seue Save Seve anlamlarina gelir Sebatiniko Sebatiniko Shebatynyko veya Badiniko bir kahramanlik ornegidir O her davranisiyla ornek bir yigittir Savsiriko nun kuzenidir teyze ogludur Diger soyleyis bicimleri Kabartayca Badinoko Ubihca Berdeniqua Karacayca Badinoko Bodene Abhazca Na Sbatkva Na Shbatkva Ingusca Batoko Sertuko Batoko Sirtta Cecence Batkiy Sirtqa Batkiyiy Sirtqa Batoko Sertuko Sebatiniko Adigece She ok be cok tyn veren ko ogul sozcuklerinin bilesimidir Cok ok veren ya da Ok atan kisi gibi anlamlar icermektedir Verzemeg Verzemeg akilli ve agir baslidir Butun Nartlar onu ornek alirlar Nart kahramanlarinin lideri ve Setenay guase nin kocasidir Degisik soyleyis bicimleri Adigece Werzemec Abhazca Warzamag Balkarca Oruzmek Osetce Wrijmegu Urizmag Karacay Balkar Turkcesiyle Oruzmek adinin oruz irmak akarsu mek bek bey prens seklinde iki ayri kelimenin birlesmesinden olustugu dusunulmektedir bu takdirde anlami irmagin beyi irmagin sahibi demek olur Peterez Peterez Nart destanlarinda adi gecen bir kahraman ve destan kisisidir Sabahleyin analigi Jokonan in Zhoko nan Peterez e ilk bakisina denk dusecek bir ok disinda kendisine silah islemiyordu Degisik soyleyis bicimleri Kabartayca Beterez Batraz Karacayca Batraz Abhazca Patraz Osetce Batyradz Adigece Peterez Peterez Adigece duzgun burunlu anlamina gelir pe burun terez duzgun Nesren Nesren veya Nesren jak e Nesren zhak1e dogrulugu adaleti ve durustlugu simgeler Nart Kurultayi nin Hase Baskanidir Nesren sozcugu AdIgece En once erisen Uzagi goren gibi anlamlar icermektedir Nartlardan atesi calip insanlari atessiz ve karanlikta birakan ustelik tanriliga da kalkisan Pak o yu Pak1o kizdirdigindan Kaf dagina bir anlatiya gore de Elbuz tepesine zincirlenmis tipki Prometheus efsanesinde oldugu gibi basina bir kartal dikilmistir Kartal geceleri Nesren in gogsunu parcalayip aci cektirir ama gunduzleri ak bir guvercin gelip gogsunu gagasi ile sivazlar ve acisini dindirip yarasini iyilestirir Vucuduna silah islemeyen Peterez zorlu bir ugrastan sonra attigi oklarla kartali kalbinden vurur Bunlari goren Pak o kacar Boylece Nesren jak e kurtulur Nartlar solenler duzenleyip sarkilar soylerler Peterez i oven sozlerle bu buyuk basariyi kutlarlar Buyuk evO donemler kocadigina ve elden ayaktan dustugune Nart Kurultayinca Nart Hase karar verilen saygin yaslilar son ziyafetin verildigi Aleg lerin 30 m boyunda ve her biri sekiz okuz tarafindan cekilebilmis cok sayida iri sutunlar uzerinde kurulan Buyuk evindeki Olum Kurultayi Uk1 Hase sirasinda oldurulmektedirler Aleglerin evi kadin erkek yaslilarin adindan bile urktugu bir evdir Ornegin yasli Verzemeg de zehir icirilerek ya da icki kupasina gizlice konacak bir zehirli yilana sokturularak olduruleceklerden biridir Yaslilar dagiO donemler siradan kisiler ve kocamis kadin ve erkekler kisin ozellikle de en soguk gunlerde Jigeyibg Zhygeibg denilen Yaslilar Daginda gunumuzde Kiyiboyu Sapsigya da Kalej Kelezh Koyunde kizaklara bindirilip ustten dik ucuruma dogru kaydirilmakta ya da yuksek yar ile Ase Irmagi arasindaki kumsala birakilarak olume terk edilmektedir Ucurum boyunca suruler halinde ac kargalar ucusmakta gagalanacak yaslilari beklemektedir Gelenek acimasizdir ve ondan kacinmak olanaksizdir Ama Verzemeg saygin ve unlu bir Nart oldugundan farkli kendisine yarasir bir eglenti dzhegu ve agirlama esliginde farkina bile vardirilmadan oldurulecektir Olum uykusuTha ya da Thasho Thashho en buyuk Tanri Nartlara elci olarak kucuk bir kus gonderir Uzun omurlu ve cogalan ama geride bir un birakmamis Nartlar olarak mi yasamayi istersiniz ya da kisa omurlu ama unu buyuk Nartlar olarak mi anilmayi secersiniz diye sordurur Nartlar Kurultayi toplamaya ve karar almaya gerek bile duymadan hemen oracikta yanitlarini bildirirler Hayvan gibi onursuzcasina cogalarak yillarca yasamayi istemiyoruz Omrumuz kisa da olsa unumuz buyuk olsun derler Bunun uzerine Thasho Nartlarin beslenme kaynaklarini yenilememeye uretmemeye baslar Nartlar cevreyi tarayarak ve elde kalmis olan son avlarini da tuketerek sonunda Maykop kentinin guneyindeki Fiste Daginin Rusca Fist eteklerine tirmanmaya baslarlar Ama acliktan bitkin dusmus olan Nartlar daha ileriye gidemezler Yasca da en kucukleri olan Sivjiy i Shyuzhyj son kez toplu bir yemek yiyebilmek icin elde kalan tek anac domuzu konyzh getirmesi icin gonderirler Sivjiy domuzu bir dere yataginda bulur oku ile vurup atinin uzerine koyar ve donus yoluna koyulur Donerken atiyla gectigi yerler domuzun agirligi nedeniyle karda ilerleyen birinin actigi yol gibi oluk biciminde acilir ve buralardan dag sulari dere olup akmaya baslarlar Yolda adini duydugu ama kendisini gormedigi insan soyundan genc ve kucuk cusseli biri ile karsilasir Sen Kirim taraflarinda yeni turedigi soylenen kucuk insan soyundan biri olmalisin kimsin neyle geciniyorsun nerede ve kiminle yasiyorsun diye sorar Adim Pak oko Tatarsav Pak1oko Tetershau Pako oglu Tataroglan der Sizin gibi avlanarak geciniyorum ileride bir kulubede annemle birlikte yasiyorum buyur diye sozlerini tamamlar Tatarsav daha genc oldugundan Sivjiy in solundan ve omuz boyu gerisinden yuruyormus Buyuge saygiyi ifade eden ve simdilere degin suren bu Adige geleneginin o donemden kaldigi ve zamanla diger insan topluluklarina da yayildigi Adigeler arasinda anlatilir Ayrica Tatarsav i gorenler Nart gormedim demesinler Tetershao zilegugem nart slegugep eremy1u ozdeyisi de o karsilasmadan kalmistir cunku Nart gormus son kisi olan Tatarsav Nartlardan sonra Nartlar gibi bir yigit ve gercekten Nart sayilan bir kahraman olmustur Yol ayrimina geldiklerinde Sivjiy Tatarsav annene bir armagan gondermeden seni birakamam Nartlara yakismaz bu ama yoksul biriyim altin gibi degerli bir seyim yok der bir mese agacini eger tepesini sivriltip ucuna goturmekte oldugu domuzun bir budunu kesip takar Al bunu azar azar evine goturursun kurutursaniz kis boyunca ikinize de yeter der ve yoluna devam eder Nartlar son yemeklerini yer muzik ve sarkilar esliginde son danslarini da oynarlar ardindan topluca derin bir uykuya yatarlar Onlarin Fiste Dagi eteklerinde ama bilinmeyen bir yerde hala uyumakta olduklari yaslilar arasinda anlatilir Nart Ortshoy destaniCecen destanlari Nart Ortshoy Destani adini tasir ve farklidir Cecen destanlarina gore Nartlar baska bir bolgeden Ortshoy ulkesine gelen ve Ortshoylarla karsilasan ama her biri birer yigit olan baska bir diyarin kahramanlaridir Ortshoylar Ortshoy diyarini saldirganlardan ve devlerden korumaya calisan yurtseverler ve yerel kahramanlardir Dagistan halklari arasinda ise erken Islamlasma nedeniyle Nart anlatilari cok azalmistir Dagistan halklari arasinda Arap Iran cikisli Islami anlatilar ve destanlar daha yaygindir Ayrica bakinizMahoskusha petroglifleri Kafkas halklari Epik Siir Saga Destan mitolojiKaynakca Adiloglu Adilhan Nart Destanlari PDF 6 Mart 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Temmuz 2014 Karakurt Deniz 2011 Turk Soylence Sozlugu Turkiye s 169 13 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Ocak 2012 a b Adiloglu Adilhan Adilhan Adiloglu Karacay Malkar Nart Destanlari 5 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Aralik 2023 s 199 Adiloglu Adilhan Adilhan Adiloglu Karacay Malkar Nart Destanlari 5 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Aralik 2023 Sora B Noghumuka Adighe Hatike Cerkes tarihi Adiloglu Adilhan Adilhan Adiloglu Karacay Malkar Nart Destanlari 5 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Aralik 2023 s 198 https tr m wikipedia org wiki Mahoskusha petroglifleri yalin URL A M Gadagatl Pamyat nacii Majkop 2002 s 309 Prof Dr A M Gadagatl Pamyat Nacii Respublika Adygeya Majkop 2002 s 314 315 Adigey Cerkesya in Kisa Tarihi Kafkasya Kulturel Dergi 39 42 1973 ss 173 178 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim Dis baglantilarNart Turk Destanlari13 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Karacay Malkar Nart Destanlari6 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Yasli Jemadiv in Oldurulmesi Nart Destanlari Nartlar Adige Yigitlik Destani 1 2 22 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Nartlar Adige Yigitlik Destani 3 4 Nartlar Adige Yigitlik Destani 5 6