Nevali Çori, Şanlıurfa ilinin Hilvan ilçesine bağlı Güluşağı mahallesinin hemen kuzeybatısında bulunan bir höyüktür. Höyük, Atatürk Baraj Gölü suları altında kalmadan önce Fırat'ın bir kolu olan 'nin iki yanında yer almaktaydı. Dere höyüğü ikiye bölmüş durumdadır. Yerleşme, derenin doğu yakasında 90 X 40 metre boyutlarında, batı yakasında ise daha küçük bir alandır. Bu yerleşmelerden büyük olanı (doğu) Nevali Çori I, batı taraftaki ise Nevali Çori II olarak adlandırılmaktadır. Yerleşmenin arkeolojik olarak en önemli tabakaları, beş yapı katı olarak izlenen, Nevali Çori I olarak tanımlanan kesimdeki (Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ) tabakalarıdır. Bu tabakalarda yürütülen kazı çalışmaları ve buluntular üzerinde yapılan analizler, Nevali Çori neolitik halkının esas olarak avcı - toplayıcı yaşam tarzını sürdürmekle birlikte, tarım ve hayvancılık yaptığını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkarılan mimari kalıntılar ise Orta Fırat Havzası'nın Erken Neolitiği hakkında önemli bilgiler vermiştir. Özellikle, Göbekli Tepe, Urfa – Yeni Mahalle, Karahan, Sefer Tepe, Hamzan Tepe ve Taşlı Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri görülen T biçimli sütunların yer aldığı kült binası önemli bir keşif olmuştur.
Arkeolojik Höyük | |
Adı: | Nevali Çori |
İl: | Şanlıurfa |
İlçe: | Hilvan |
Köy: | |
Tahribat: | Atatürk Baraj Gölü suları altında kaldı |
Türü: | Höyük |
Tescil durumu: | |
Tescil No: | 388 |
Tescil Derecesi: | |
Tescil tarihi: | 1990-02-10 |
Araştırma yöntemi: | kazı |
Dönem: | (Çanak Çömleksiz Neolitik) B |
Tarihlendirme: | M.Ö. 8.400 - 8100 / M.Ö. 8.530 – 7.540 |
Kazılar
Höyük, 1980 yılında Hans Georg Gebel başkanlığındaki bir ekibin bölgedeki yüzey araştırmaları sırasında bulunmuştur. Heidelberg Üniversitesi ve Şanlıurfa Müzesi işbirliğiyle, müze müdürü Adnan Mısır başkanlığında, Prof. Harald Hauptmann bilimsel danışmanlığında 1983, 1985 -1987 yıllarında küçük ölçekte sondajlar olarak ve 1989 -1991 yılları arasında ise daha geniş çapta kazılmıştır. İlk etapda derenin doğu yakasındaki Nevali Çori I olarak adlandırılan kesimde kazı yapılmış, 2 metre kalınlıktaki kültür dolgusu geçilerek ana toprağa kadar inilmiş, daha sonra diğer taraftaki Nevali Çori II yerleşmesi kazılmıştır.
Tabakalanma
Yerleşmede yukarında aşağıya (yeniden eskiye), Roma İmparatorluğu, (Erken Tunç Çağı I. evre), Bakır Çağı (Halaf) ve (Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ) yapı katları bulunmuştur. Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ yerleşimi, Nevali Çori I'de 5, Nevali Çori II'de 2 kattır. İki yerleşmede de yapı planları tümüyle aynıdır. Nevali Çori I'in III. Tabakası, iki alt evre olarak IIIA ve IIIB olarak tanımlanır.
Buluntular
Mimari
Erken Tunç Çağı I Tabakası
Kazı başkanı tarafından MÖ 3.000 – 2.800 yıllarına tarihlenen (Erken Tunç Çağı I) tabakasında teraslama tekniğiyle, iki yapım evresinde çok odalı bir yapı açığa çıkarılmıştır. Yapının büyük odası 4,30 x 3,16 metre boyutlarındadır. Genişliği 1,50 metre olan ön odasında taş bir sanduka içinde hocker pozisyonunda bir gömüt bulunmuştur. Gömüt armağanı yoktur. Diğer odalar günümüze ulaşmamış olup bir kil seki, ocak yeri ve tabanı taş döşeli yuvarlak bir ateş yeri vardır. Bu tabakada iki tane daha taş sanduka mezar bulunmuştur. Bu gömütlerde kötü korunmuş kadın kemikleri vardır. Gömüt armağanı olarak açık renkli bir kap, iki kırmızı kupa, bronzdan süs eşyaları ile siyah ve beyaz taşlardan bir kolye bulunmuştur. Bu tabakadaki tüm buluntular, Hassek Höyük ve Kurban Höyük buluntularına yakın benzerlik göstermektedir.
Kalkolitik Çağ Tabakası
Halaf Dönemi tabakası olan bu tabakada bir yapı kompleksi ortaya çıkarılmıştır. İki yuvarlak oda ve bunları birleştiren uzunluğu 13 metre olan koridor şeklindeki üçüncü bir odadan oluşmaktadır. Odalardan biri 5,20 metre çapındadır. Bu döneme ait yeni bir yapı tipi olarak değerlendirilmektedir. Bu yapı kompleksinde bulunan Çavi Tarlası Halaf tabakaları buluntularıyla benzerdir.
Çanak Çömleksiz Neolitik Çağ Tabakası
Neolitik Çağ'a tarihlenen yapı katlarında kullanılan yapı malzemesi esas olarak kireç taşı ve harç olarak çamurdur. Kazılarda saptanan yapıların sayısı 29'dur. Mimari olarak dikdörtgen, kare ve yuvarlak olmak üzere üç farklı yapı planı görülmektedir. Beş tabakada da en yaygın yapı planı dikdörtgendir. Yuvarlak yapılar II. ve IIIA tabakalarda birer tanedir. Günümüze sadece direk çukurları ve çakıl döşeli tabanlar kalmıştır. Bu yapılarda taş ya da kerpiç kullanılmadığı düşünülmektedir. Ancak yine de işlevlerini anlamak için yeterli veri yoktur. Neolitik Nevali Çori'de taş aletlerin çoğunlukla açık alanlarda bulunması dikkate alınarak, günlük işlerin açık alanlarda yapıldığı düşünülmekte, açık alanlarda konumlanan yuvarlak yapıların da işlik olarak kullanıldığı ileri sürülmektedir. Kare planlı tek bir yapı gün ışığına çıkarılmıştır. Bu yapı, açık olarak dikdörtgen ve yuvarlak yapılardan hem plan, hem boyut, hem de iç düzenlemeleri, banklar ve dikilitaşlarla farklılık göstermektedir. Söz konusu yapının işlev olarak diğer yapılardan farklı olduğu iç düzenlemelerinden de çok açıkça anlaşılmaktadır. Bu nedenle "Kült Yapısı" olarak adlandırılmaktadır.
Konut olarak yapıldığı anlaşılan dikdörtgen planlı, birbirinden bağımsız yapıların tabanları altında kanallar bulunmaktadır. Yapımlarında ilginç bir teknik uygulanmıştır. İri dikdörtgen taş bloklar, aralarında boşluk bırakılarak bir temel oluşturulmuştur. Ardından bu boşlukların üstünü örtmek için taş plakalar döşenmiştir. Ev bu tabanın üstüne inşa edilmiştir. Odaların tabanına kırık taş döşendikten sonra çamurla sıvanmıştır. Çamur sıvama, duvarlarda da devam ettirilmiştir. Dış duvarların kalınlığı 30 – 60 cm. arasında değişmektedir. Örnek olarak, 26 no'lu yapının tabanında altı taş blok kullanılarak yaklaşık 30 cm. genişlikte beş kanal oluşturulmuştur. Dış duvarların sıvası yapılırken de kanalların girişi sıvanmamış, açık bırakılmıştır. Böylece yapının tabanı nemlenmeye karşı korunmuş oluyordu. Muhtemelen kanallı temel yapmak da bu amaca hizmet ediyordu. Çünkü konutlarda, günlük yaşamın sürdürüldüğü bölümler yanında kiler olarak kullanılan bölümler de vardır.
Neolitiğin I. Tabakası'nda yedi yapı belirlenmiştir. Bunlardan 27 no'lu dışında diğerleri kısmen kazılmıştır. İki yapı, 25 ve 21A yapıları tümüyle gün ışığına çıkarılmıştır. II. Tabaka'da da yedi yapı saptanmıştır. III. Tabaka ise en çok yapının ortaya çıkarıldığı tabakadır. İki evrede toplam on yapı vardır. IV. Tabaka'da üç, V. Tabaka'da bir ev belirlenmiştir. Ancak bu yapı diğer yapı katlarındaki gibi temeli kanallı değildir. Genel olarak çatıları ahşap, saz ve kil kullanılarak düz yapıldığı ileri sürülmektedir.
Konutların mimarisine örnek olmak üzere, III. Tabakaya ait 2 no'lu yapı, 16 x 6,80 metre boyutlarındadır. Yan yana üç odadan oluşmaktadır. Büyük taşlar kullanılarak yapılan temeli 7 kanalla, 8 bölmeye ayrılmıştır. Bu yapıdan 4 metre mesafedeki 6 no'lu yapının boyutları 12 x 5,90 metredir. Altı odalı bir yapıdır. Her iki yapının da temel içinde bazen sadece kafa, bazen de sadece uzun kemiklerin konulduğu gömütler bulunmuştur. Üçüncü Tabaka'daki 7 no'lu yapı da 2 no'lu yapı gibi sıraya dizilmiş üç odadan oluşmaktadır. Boyutları 14 x 6,10 metredir. Bu yapıda temel on bölme görülmektedir. 4. Tabaka'nın bir yapısı olan 6 no'lu yapı ise 12,60 x 4,40 metre boyutlarındadır. İki sırada üçer odadan oluşmaktadır. 22 no'lu yapı ise 8,40 metre genişlikteki bir ön oda ile sıra halinde üç hücreden oluşmaktadır ve depo olarak kullanıldığı, dikdörtgen planlı yapılarda bir istisna olduğu düşünülmektedir. Bir diğer istisna işlik olarak kullanıldığı ileri sürülen bir yapıdır.
Kült Yapısı
Dikilitaş Binası olarak da adlandırılan yapı kazılarda ortaya çıkarılan 29 yapı içinde kare plan gösteren tek yapı olup 14 x 14 metre boyutlarındadır. Yerleşmenin neolitik tabakalarında açığa çıkarılan diğer tüm yapılardan hem plan bakımından, hem de boyutları, iç düzenlemesi ve konumu olarak belirgin biçimde farklılık göstermektedir. Konum olarak diğer yapıların dışında, konutların dışında, yerleşimin batı ucunda inşa edilmiştir. Zaten, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kült yapıların konut alanının dışında inşa edilmesi, Çanak Çömleksiz Neolitik'in B evresi başlarından itibaren genel bir eğilim haline gelmiştir. Diğer yandan bu tabakalarda ele geçen heykellerden biri hariç diğer tümü bu yapıda bulunmuştur. Sonuç olarak diğer yapılardan işlev yönünden, net olarak belirlenmiş bir biçimde farklıdır. Yapının, belirtilen nitelikleri ve bölgedeki diğer yerleşimlerdeki benzer özellikler gösteren yapılar dikkate alınarak, bir "tapınak" olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Aynı bina yenilenerek üç tabaka boyunca kullanılmıştır. Kayıtlara I. Tabaka'da 13A, II. Tabaka'da 13B ve IIIA Tabaka'da 13C olarak geçirilmiştir. Binanın iki yapı evresi olduğu anlaşılmaktadır. İkinci evre, ilk evrenin, I. Tabaka'daki 13A yapısının yenilenmesi olup bazı yapı elemanlarının yeniden kullanıldığı anlaşılmaktadır. Eski evreye ait tepeleri kuş başı şeklinde biten iki dikilitaş ve heykel parçaları vardır. Heykellerden biri gerçek ölçüde bir insan başı heykelidir. Yüz kısmı tahrip olmuştur. Saçsız başın üstünde kabartma halinde bir yılan başı bulunur. Yılanın gövdesi ise başın arkasından dolanıp enseye doğru inmektedir. Yapı, ilk iki tabakada tam olarak aynı konumdayken III. Tabaka'da yeniden inşa edilirken bir ölçüde sağa kaymış, bunun sonucunda kapladığı alan 188 metrekareden 178 metrekareye düşmüştür.
Binayı çevreleyen duvarların iç tarafı boyunca büyük yassı taşlarla yapılmış bir seki vardır. Genişliği üç tarafta 1 metre, girişin bulunduğu duvarda ise 2,30 – 2,50 metredir. Seki üzerine belirli aralıklarla dikilmiş 12 dikilitaş bulunmaktadır. Dikilitaşlar arasındaki açıklık 2,30 – 2,40 metre arasında değişmektedir. Bu dikilitaşlardan ikisi güneye bakan merdivenli girişin hemen iki yanında yer almaktadır. Böylece sütunlu bir giriş sağlandığı düşünülmektedir. Taban, sekiden 0,80 metre aşağıda, oldukça iyi korunmuş, Çayönü ve Göbekli Tepe kült yapılarından da bilinen, sönmüş kireç kullanılarak terrazzo tekniğiyle yapılmış, 7,50 x 8,00 metre boyutlarında bir zemindir. Taban boyunca, düzenlenen ritüellerde sıvı bir şeylerin akmasına olanak sağlamak için yapıldığı düşünülen dar kanallar vardır. Orta kısmında iki dikilitaş daha bulunur. II. Tabaka'nın 13B yapısında bunlardan biri sağlam olarak günümüze ulaşmıştır. Bu dikilitaşın yüksekliği 2,35 metre olarak ölçülmüştür. Her iki geniş yanında aşağıya doğru belirli bir eğim göstererek devam eden iki insan kolu kabartması yer alır. Bunlar dar yüze bükülerek elleri oluşturur. Buna göre bu dikilitaşların Göbekli Tepe'deki gibi stelize insan heykelleri olduğu ileri sürülmektedir. Bu dikilitaşlar üzerinde stilize insan figürleri de vardır. Söz konusu dikilitaşların T biçimli olması, çatıyı bunların taşıdığı yönünde yorumlanmaktadır. Dikilitaşlardan biri kazı sırasında in situ olarak yerinde bulunmuştur. Diğeri ise yerinde değildir. Güneydeki merdivenli girişin karşısına düşen duvarda bir niş görülür. Tabanın, duvarların ve dikilitaşların yapımında, konut amaçlı bir binada gösterilmesi beklenebilecekten daha fazla bir özen gösterildiği ve çaba harcandığı anlaşılmaktadır.
Nevali Çori kazılarında ortaya çıkarılan "kutsal alan" ya da "kült yapısı" olarak tanımlanan yapılara Anadolu'da Çayönü, Hallan Çemi, Göbekli Tepe'de rastlanmaktadır. Güneybatı Asya'nın Neolitik Çağ'ındaki dinsel yaşantıyı ortaya çıkaran bu yapılar, tapınç gereksinimleri doğrultusunda, görece anıtsal boyutlarda, Göbekli Tepe'de gerçek anlamda anıtsal boyutlarda, özenli, farklı mimari tekniklerle yapılan ve zengin bir iç dekora sahip olan "sıra dışı" yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Tapınak, kazılardan sonra sökülmüş ve Şanlıurfa Müzesi'ne sergilenmek üzere taşınmıştır.
Küçük buluntular
Neolitik tabakalardaki küçük buluntuların büyük bir bölümü çakmak taşından çift vurma düzlemli byblos ok uçları, kazıyıcı aletler, orak bıçaklara ait parçalar, kalemler ve silika parlaklığı gösteren (bitki kesmekle oluşan aşınma) dilgilerdir. Bu parçalar Çanak Çömleksiz Neolitik B evresine tarihlendirilmektedir. Yontma taş aletler ise küçük yassı baltalar, kireçtaşından kaseler, dibekler, kuvarsit vurgu taşları, taş boncuk ve bileziklerdir. Kilden yapılmış, güneşte kurutulmuş ya da pişirilmiş olan kadın, erkek ve hayvan figürinleri Çayönü buluntularına benzerlik göstermektedir. Stilize ya da aslına benzer olarak işlenmiş çok sayıda insan başı yontusu bulunmuştur. Hayvan figürinleri ise kireçtaşından, son derece incelikli eserlerdir. Örnek olarak panter, at, yaban domuzu, ayı ve kuş, akbaba figürinleri gösterilir. İnsan başlı bir kuş yontusu, arka arkaya çömelmiş iki kadın figüründen oluşan ilginç buluntular arasındadır.
İlginç buluntulardan biri de pişmiş topraktan bir kap parçası üzerinde, kollarını yukarı kaldırmış halde dans eder biçimde betimlenen üç insan kabartmasıdır.
Buluntular arasında ısıtıldıktan sonra dövülerek yapılan bakır boncuk vardır. Söz konusu bakır boncuk MÖ 7.500 yılına tarihlenmektedir. Bu durumda bilinen en eski maden işçiliği olarak görülmektedir.
Diğer buluntular
Ölüler evlerin tabanlarında açılan çukurlara gömülmüştür. Bazı çukurlarda erkek ve kadın ya da kadın ve çocuk olmak üzere iki iskelet görünmüştür.
Kazılarda ele geçen hayvan kemikleri üzerinde yapılan incelemelere göre I. Tabaka'dan V. Tabaka'ya kadar, % 40 - % 60 oranında en çok avlanan hayvan ceylandır. Diğer av hayvanları ise çoğunlukla geyik türleri ve yaban domuzudur. Yine kemikler üzerinde yapılan inceleme yerleşmede koyun, keçi ve domuzun evcilleştirildiği anlaşılmaktadır. Nevali Çori, Fırat Nehri'nin günümüz Güneydoğu Anadolu Bölgesi kesiminde kalan vadisinde, keçinin evcilleştirildiği iki yerden biridir. Doğrudan doğruya hayvan kemikleri üzerinden yapılan tarihlendirme MÖ 8.500 – 8.000 tarihlerini vermektedir.
Neolitik Çağ'ın beşinci yapı katında ise tek bir yapı bulunmaktadır. Kilden yapılmış kadın, erkek ve hayvan heykelcikleri buluntular arasındadır. Bunlar Çayönü'ndeki örneklere benzemektedir. Tapınakta ve çevresinde kireç taşından oyulmuş panter, ayı, yaban domuzu, at, kuş, akbaba gibi hayvan yontuları yanında insan başı yontular da bulunmuştur.
Değerlendirme
Nevali Çori buluntuları üzerinde yapılan radyokarbon tarihleme yöntemi neolitik yerleşmenin MÖ 8.400 – 8.100 ya da MÖ 8.530 – 7.540 tarihlerine dayandığını göstermektedir. Kült Yapısı dönem olarak Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem'in B evresi başlarına tarihlendirilmektedir.
Nevali Çori sakinlerinin esasen avcılık ve toplayıcılığa dayanan bir geçim tarzı sürdürdükleri anlaşılmaktadır. Yontmataş aletlerin içinde av silahlarının baskın ağırlığı da bunu göstermektedir. Diğer yandan özellikle ele geçen hayvan kemikleri üzerinde yapılan incelemeler, hayvan yetiştiriciliğinin zaman içinde önemi artarken avcılığın öneminin azaldığını göstermektedir. Yine de avcılık ve toplayıcılık günlük beslenmenin ana bileşenlerini oluşturmaya devam etmektedir ama tarım ve hayvancılıktan sağlanan gıda maddeleri, beslenme alışkanlıkları içinde giderek büyüyen bir yer kaplamaktadır.
Nevali Çori neolitik toplumunun, einkorn (Triticum boeoticum, Triticum monococcum), emmer buğdayı (Triticum dicoccoides, Triticum dicoccum), yabani arpa (Hordeum distichon, Hordeum spontaneum), mercimek (Lens culinaris), bezelye (Pisum sativum), burçak (Vicia ervilia), bakla (Lathyrus sativus, Vicia faba) yetiştirdiği, antep fıstığı, badem, üzüm, bazı yabani otlar, kavuzlu buğday topladığı, iki tür ceylan, yaban domuzu, yaban sığırı, iki tür geyik, yabani koyun, yaban keçisi, yaban eşeği avladığı anlaşılmaktadır. Buğday tüleri einkorn ve emmer, tüm neolitik tabakalarda kültüre alınmış olarak görülmektedir, yani toplayıcılık değil, tarımsal faaliyet ürünüdür. Ancak, her ne kadar bitki kalıntıları üzerinde yapılan incelemeler, Nevali Çori'de Çanak Çömleksiz Neolitik B evresi başlarında tarım yapıldığına kanıt teşkil ediyorsa da, bu kanıtlar halen tarımın burada başladığını göstermemektedir. Tarımla ilgili bilgi birikimi ve kullanılan tohumlar başka bir yerden getirilmiş de olabilir.
Dış bağlantılar
- Sh.: 182
- Yakın plan kroki 17 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- - Mapgoogle
- Die Schwelle zur Zivilisation 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Der Spıegel
Kaynakça
- ^ a b c d Serap Özdöl, Sh.: 179
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Şubat 2012.
- ^ a b Pakize Ercoşkun, Sh.: 18
- ^ B. Çelik, M. Güler, G. Güler, Türkiye'nin Güneydoğusunda Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim: Taşlı Tepe 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d e f Adnan Mısır, II. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Semineri 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., 1990 yılı kazı raporu, Sh.: 201 Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi: "1,4" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ Nevali Çori
- ^ a b c d e "1990 Yılı Şanlıurfa Nevali Çori Kazısı" (PDF). 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2014. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>
etiketi: "1,2" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: ) - ^ a b Pakize Ercoşkun, Sh.: 29
- ^ Adnan Mısır, Sh.: 201, 202
- ^ a b c d Adnan Mısır, Sh.: 202
- ^ Pakize Ercoşkun, Settlement Pattern in Southeast Anatolia: An analyse of the structures at the site of Nevalı Çori 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d e Pakize Ercoşkun, Sh.: 40
- ^ a b Pakize Ercoşkun, Sh.: 38
- ^ a b Pakize Ercoşkun, Sh.: 23
- ^ Pakize Ercoşkun, Sh.: 22
- ^ Pakize Ercoşkun, Sh.: 23, 24, 25, 29 - 33
- ^ Adnan Mısır, Sh.: 202, 203
- ^ a b c d e f Adnan Mısır, Sh.: 204
- ^ Serap Özdöl, Sh.: 179 - 180
- ^ Pakize Ercoşkun, Sh.: 43
- ^ Pakize Ercoşkun, Sh.: 33 - 36
- ^ a b c d Pakize Ercoşkun, Sh.: 41
- ^ a b Pakize Ercoşkun, Sh.: 42
- ^ Serap Özdöl, Sh.: 183
- ^ Yrd. Doç. Dr. Ali Umut Türkcan, Barınaktan Tapınağa: Yukarı Mezopotamya Neolitik Dönem Tapınak Yapıları ve Gelişimi Güneydoğu Anadolu Araştırmaları Sempozyumu - 2009
- ^ . 5 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2014.
- ^ a b Adnan Mısır, Sh.: 205
- ^ Haluk Berkmen, Halk Dansının Kökeni 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Sh.: 2
- ^ (PDF). 2 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Şubat 2012.
- ^ Pakize Ercoşkun, Sh.: 13
- ^ a b "Investigations of Botanical Remains from Nevali Çori PPNB, Turkey: A Short Interim Report". 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Haziran 2014.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Nevali Cori Sanliurfa ilinin Hilvan ilcesine bagli Gulusagi mahallesinin hemen kuzeybatisinda bulunan bir hoyuktur Hoyuk Ataturk Baraj Golu sulari altinda kalmadan once Firat in bir kolu olan nin iki yaninda yer almaktaydi Dere hoyugu ikiye bolmus durumdadir Yerlesme derenin dogu yakasinda 90 X 40 metre boyutlarinda bati yakasinda ise daha kucuk bir alandir Bu yerlesmelerden buyuk olani dogu Nevali Cori I bati taraftaki ise Nevali Cori II olarak adlandirilmaktadir Yerlesmenin arkeolojik olarak en onemli tabakalari bes yapi kati olarak izlenen Nevali Cori I olarak tanimlanan kesimdeki Canak Comleksiz Neolitik Cag tabakalaridir Bu tabakalarda yurutulen kazi calismalari ve buluntular uzerinde yapilan analizler Nevali Cori neolitik halkinin esas olarak avci toplayici yasam tarzini surdurmekle birlikte tarim ve hayvancilik yaptigini ortaya koymaktadir Ortaya cikarilan mimari kalintilar ise Orta Firat Havzasi nin Erken Neolitigi hakkinda onemli bilgiler vermistir Ozellikle Gobekli Tepe Urfa Yeni Mahalle Karahan Sefer Tepe Hamzan Tepe ve Tasli Tepe gibi arkeolojik alanlarda benzerleri gorulen T bicimli sutunlarin yer aldigi kult binasi onemli bir kesif olmustur Arkeolojik HoyukAdi Nevali CoriIl SanliurfaIlce HilvanKoy Tahribat Ataturk Baraj Golu sulari altinda kaldiTuru HoyukTescil durumu Tescil No 388Tescil Derecesi Tescil tarihi 1990 02 10Arastirma yontemi kaziDonem Canak Comleksiz Neolitik BTarihlendirme M O 8 400 8100 M O 8 530 7 540KazilarHoyuk 1980 yilinda Hans Georg Gebel baskanligindaki bir ekibin bolgedeki yuzey arastirmalari sirasinda bulunmustur Heidelberg Universitesi ve Sanliurfa Muzesi isbirligiyle muze muduru Adnan Misir baskanliginda Prof Harald Hauptmann bilimsel danismanliginda 1983 1985 1987 yillarinda kucuk olcekte sondajlar olarak ve 1989 1991 yillari arasinda ise daha genis capta kazilmistir Ilk etapda derenin dogu yakasindaki Nevali Cori I olarak adlandirilan kesimde kazi yapilmis 2 metre kalinliktaki kultur dolgusu gecilerek ana topraga kadar inilmis daha sonra diger taraftaki Nevali Cori II yerlesmesi kazilmistir TabakalanmaYerlesmede yukarinda asagiya yeniden eskiye Roma Imparatorlugu Erken Tunc Cagi I evre Bakir Cagi Halaf ve Canak Comleksiz Neolitik Cag yapi katlari bulunmustur Canak Comleksiz Neolitik Cag yerlesimi Nevali Cori I de 5 Nevali Cori II de 2 kattir Iki yerlesmede de yapi planlari tumuyle aynidir Nevali Cori I in III Tabakasi iki alt evre olarak IIIA ve IIIB olarak tanimlanir BuluntularMimari Erken Tunc Cagi I Tabakasi Kazi baskani tarafindan MO 3 000 2 800 yillarina tarihlenen Erken Tunc Cagi I tabakasinda teraslama teknigiyle iki yapim evresinde cok odali bir yapi aciga cikarilmistir Yapinin buyuk odasi 4 30 x 3 16 metre boyutlarindadir Genisligi 1 50 metre olan on odasinda tas bir sanduka icinde hocker pozisyonunda bir gomut bulunmustur Gomut armagani yoktur Diger odalar gunumuze ulasmamis olup bir kil seki ocak yeri ve tabani tas doseli yuvarlak bir ates yeri vardir Bu tabakada iki tane daha tas sanduka mezar bulunmustur Bu gomutlerde kotu korunmus kadin kemikleri vardir Gomut armagani olarak acik renkli bir kap iki kirmizi kupa bronzdan sus esyalari ile siyah ve beyaz taslardan bir kolye bulunmustur Bu tabakadaki tum buluntular Hassek Hoyuk ve Kurban Hoyuk buluntularina yakin benzerlik gostermektedir Kalkolitik Cag Tabakasi Halaf Donemi tabakasi olan bu tabakada bir yapi kompleksi ortaya cikarilmistir Iki yuvarlak oda ve bunlari birlestiren uzunlugu 13 metre olan koridor seklindeki ucuncu bir odadan olusmaktadir Odalardan biri 5 20 metre capindadir Bu doneme ait yeni bir yapi tipi olarak degerlendirilmektedir Bu yapi kompleksinde bulunan Cavi Tarlasi Halaf tabakalari buluntulariyla benzerdir Canak Comleksiz Neolitik Cag Tabakasi Neolitik Cag a tarihlenen yapi katlarinda kullanilan yapi malzemesi esas olarak kirec tasi ve harc olarak camurdur Kazilarda saptanan yapilarin sayisi 29 dur Mimari olarak dikdortgen kare ve yuvarlak olmak uzere uc farkli yapi plani gorulmektedir Bes tabakada da en yaygin yapi plani dikdortgendir Yuvarlak yapilar II ve IIIA tabakalarda birer tanedir Gunumuze sadece direk cukurlari ve cakil doseli tabanlar kalmistir Bu yapilarda tas ya da kerpic kullanilmadigi dusunulmektedir Ancak yine de islevlerini anlamak icin yeterli veri yoktur Neolitik Nevali Cori de tas aletlerin cogunlukla acik alanlarda bulunmasi dikkate alinarak gunluk islerin acik alanlarda yapildigi dusunulmekte acik alanlarda konumlanan yuvarlak yapilarin da islik olarak kullanildigi ileri surulmektedir Kare planli tek bir yapi gun isigina cikarilmistir Bu yapi acik olarak dikdortgen ve yuvarlak yapilardan hem plan hem boyut hem de ic duzenlemeleri banklar ve dikilitaslarla farklilik gostermektedir Soz konusu yapinin islev olarak diger yapilardan farkli oldugu ic duzenlemelerinden de cok acikca anlasilmaktadir Bu nedenle Kult Yapisi olarak adlandirilmaktadir Konut olarak yapildigi anlasilan dikdortgen planli birbirinden bagimsiz yapilarin tabanlari altinda kanallar bulunmaktadir Yapimlarinda ilginc bir teknik uygulanmistir Iri dikdortgen tas bloklar aralarinda bosluk birakilarak bir temel olusturulmustur Ardindan bu bosluklarin ustunu ortmek icin tas plakalar dosenmistir Ev bu tabanin ustune insa edilmistir Odalarin tabanina kirik tas dosendikten sonra camurla sivanmistir Camur sivama duvarlarda da devam ettirilmistir Dis duvarlarin kalinligi 30 60 cm arasinda degismektedir Ornek olarak 26 no lu yapinin tabaninda alti tas blok kullanilarak yaklasik 30 cm genislikte bes kanal olusturulmustur Dis duvarlarin sivasi yapilirken de kanallarin girisi sivanmamis acik birakilmistir Boylece yapinin tabani nemlenmeye karsi korunmus oluyordu Muhtemelen kanalli temel yapmak da bu amaca hizmet ediyordu Cunku konutlarda gunluk yasamin surduruldugu bolumler yaninda kiler olarak kullanilan bolumler de vardir Neolitigin I Tabakasi nda yedi yapi belirlenmistir Bunlardan 27 no lu disinda digerleri kismen kazilmistir Iki yapi 25 ve 21A yapilari tumuyle gun isigina cikarilmistir II Tabaka da da yedi yapi saptanmistir III Tabaka ise en cok yapinin ortaya cikarildigi tabakadir Iki evrede toplam on yapi vardir IV Tabaka da uc V Tabaka da bir ev belirlenmistir Ancak bu yapi diger yapi katlarindaki gibi temeli kanalli degildir Genel olarak catilari ahsap saz ve kil kullanilarak duz yapildigi ileri surulmektedir Konutlarin mimarisine ornek olmak uzere III Tabakaya ait 2 no lu yapi 16 x 6 80 metre boyutlarindadir Yan yana uc odadan olusmaktadir Buyuk taslar kullanilarak yapilan temeli 7 kanalla 8 bolmeye ayrilmistir Bu yapidan 4 metre mesafedeki 6 no lu yapinin boyutlari 12 x 5 90 metredir Alti odali bir yapidir Her iki yapinin da temel icinde bazen sadece kafa bazen de sadece uzun kemiklerin konuldugu gomutler bulunmustur Ucuncu Tabaka daki 7 no lu yapi da 2 no lu yapi gibi siraya dizilmis uc odadan olusmaktadir Boyutlari 14 x 6 10 metredir Bu yapida temel on bolme gorulmektedir 4 Tabaka nin bir yapisi olan 6 no lu yapi ise 12 60 x 4 40 metre boyutlarindadir Iki sirada ucer odadan olusmaktadir 22 no lu yapi ise 8 40 metre genislikteki bir on oda ile sira halinde uc hucreden olusmaktadir ve depo olarak kullanildigi dikdortgen planli yapilarda bir istisna oldugu dusunulmektedir Bir diger istisna islik olarak kullanildigi ileri surulen bir yapidir Kult Yapisi Dikilitas Binasi olarak da adlandirilan yapi kazilarda ortaya cikarilan 29 yapi icinde kare plan gosteren tek yapi olup 14 x 14 metre boyutlarindadir Yerlesmenin neolitik tabakalarinda aciga cikarilan diger tum yapilardan hem plan bakimindan hem de boyutlari ic duzenlemesi ve konumu olarak belirgin bicimde farklilik gostermektedir Konum olarak diger yapilarin disinda konutlarin disinda yerlesimin bati ucunda insa edilmistir Zaten Guneydogu Anadolu Bolgesi nde kult yapilarin konut alaninin disinda insa edilmesi Canak Comleksiz Neolitik in B evresi baslarindan itibaren genel bir egilim haline gelmistir Diger yandan bu tabakalarda ele gecen heykellerden biri haric diger tumu bu yapida bulunmustur Sonuc olarak diger yapilardan islev yonunden net olarak belirlenmis bir bicimde farklidir Yapinin belirtilen nitelikleri ve bolgedeki diger yerlesimlerdeki benzer ozellikler gosteren yapilar dikkate alinarak bir tapinak olarak kullanildigi anlasilmaktadir Ayni bina yenilenerek uc tabaka boyunca kullanilmistir Kayitlara I Tabaka da 13A II Tabaka da 13B ve IIIA Tabaka da 13C olarak gecirilmistir Binanin iki yapi evresi oldugu anlasilmaktadir Ikinci evre ilk evrenin I Tabaka daki 13A yapisinin yenilenmesi olup bazi yapi elemanlarinin yeniden kullanildigi anlasilmaktadir Eski evreye ait tepeleri kus basi seklinde biten iki dikilitas ve heykel parcalari vardir Heykellerden biri gercek olcude bir insan basi heykelidir Yuz kismi tahrip olmustur Sacsiz basin ustunde kabartma halinde bir yilan basi bulunur Yilanin govdesi ise basin arkasindan dolanip enseye dogru inmektedir Yapi ilk iki tabakada tam olarak ayni konumdayken III Tabaka da yeniden insa edilirken bir olcude saga kaymis bunun sonucunda kapladigi alan 188 metrekareden 178 metrekareye dusmustur Binayi cevreleyen duvarlarin ic tarafi boyunca buyuk yassi taslarla yapilmis bir seki vardir Genisligi uc tarafta 1 metre girisin bulundugu duvarda ise 2 30 2 50 metredir Seki uzerine belirli araliklarla dikilmis 12 dikilitas bulunmaktadir Dikilitaslar arasindaki aciklik 2 30 2 40 metre arasinda degismektedir Bu dikilitaslardan ikisi guneye bakan merdivenli girisin hemen iki yaninda yer almaktadir Boylece sutunlu bir giris saglandigi dusunulmektedir Taban sekiden 0 80 metre asagida oldukca iyi korunmus Cayonu ve Gobekli Tepe kult yapilarindan da bilinen sonmus kirec kullanilarak terrazzo teknigiyle yapilmis 7 50 x 8 00 metre boyutlarinda bir zemindir Taban boyunca duzenlenen rituellerde sivi bir seylerin akmasina olanak saglamak icin yapildigi dusunulen dar kanallar vardir Orta kisminda iki dikilitas daha bulunur II Tabaka nin 13B yapisinda bunlardan biri saglam olarak gunumuze ulasmistir Bu dikilitasin yuksekligi 2 35 metre olarak olculmustur Her iki genis yaninda asagiya dogru belirli bir egim gostererek devam eden iki insan kolu kabartmasi yer alir Bunlar dar yuze bukulerek elleri olusturur Buna gore bu dikilitaslarin Gobekli Tepe deki gibi stelize insan heykelleri oldugu ileri surulmektedir Bu dikilitaslar uzerinde stilize insan figurleri de vardir Soz konusu dikilitaslarin T bicimli olmasi catiyi bunlarin tasidigi yonunde yorumlanmaktadir Dikilitaslardan biri kazi sirasinda in situ olarak yerinde bulunmustur Digeri ise yerinde degildir Guneydeki merdivenli girisin karsisina dusen duvarda bir nis gorulur Tabanin duvarlarin ve dikilitaslarin yapiminda konut amacli bir binada gosterilmesi beklenebilecekten daha fazla bir ozen gosterildigi ve caba harcandigi anlasilmaktadir Nevali Cori kazilarinda ortaya cikarilan kutsal alan ya da kult yapisi olarak tanimlanan yapilara Anadolu da Cayonu Hallan Cemi Gobekli Tepe de rastlanmaktadir Guneybati Asya nin Neolitik Cag indaki dinsel yasantiyi ortaya cikaran bu yapilar tapinc gereksinimleri dogrultusunda gorece anitsal boyutlarda Gobekli Tepe de gercek anlamda anitsal boyutlarda ozenli farkli mimari tekniklerle yapilan ve zengin bir ic dekora sahip olan sira disi yapilar olarak karsimiza cikmaktadir Tapinak kazilardan sonra sokulmus ve Sanliurfa Muzesi ne sergilenmek uzere tasinmistir Kucuk buluntular Neolitik tabakalardaki kucuk buluntularin buyuk bir bolumu cakmak tasindan cift vurma duzlemli byblos ok uclari kaziyici aletler orak bicaklara ait parcalar kalemler ve silika parlakligi gosteren bitki kesmekle olusan asinma dilgilerdir Bu parcalar Canak Comleksiz Neolitik B evresine tarihlendirilmektedir Yontma tas aletler ise kucuk yassi baltalar kirectasindan kaseler dibekler kuvarsit vurgu taslari tas boncuk ve bileziklerdir Kilden yapilmis guneste kurutulmus ya da pisirilmis olan kadin erkek ve hayvan figurinleri Cayonu buluntularina benzerlik gostermektedir Stilize ya da aslina benzer olarak islenmis cok sayida insan basi yontusu bulunmustur Hayvan figurinleri ise kirectasindan son derece incelikli eserlerdir Ornek olarak panter at yaban domuzu ayi ve kus akbaba figurinleri gosterilir Insan basli bir kus yontusu arka arkaya comelmis iki kadin figurunden olusan ilginc buluntular arasindadir Ilginc buluntulardan biri de pismis topraktan bir kap parcasi uzerinde kollarini yukari kaldirmis halde dans eder bicimde betimlenen uc insan kabartmasidir Buluntular arasinda isitildiktan sonra dovulerek yapilan bakir boncuk vardir Soz konusu bakir boncuk MO 7 500 yilina tarihlenmektedir Bu durumda bilinen en eski maden isciligi olarak gorulmektedir Diger buluntular Sanliurfa Muzesi nde sergilenen bir av sahnesini canlandiran kirectasi levha Oluler evlerin tabanlarinda acilan cukurlara gomulmustur Bazi cukurlarda erkek ve kadin ya da kadin ve cocuk olmak uzere iki iskelet gorunmustur Kazilarda ele gecen hayvan kemikleri uzerinde yapilan incelemelere gore I Tabaka dan V Tabaka ya kadar 40 60 oraninda en cok avlanan hayvan ceylandir Diger av hayvanlari ise cogunlukla geyik turleri ve yaban domuzudur Yine kemikler uzerinde yapilan inceleme yerlesmede koyun keci ve domuzun evcillestirildigi anlasilmaktadir Nevali Cori Firat Nehri nin gunumuz Guneydogu Anadolu Bolgesi kesiminde kalan vadisinde kecinin evcillestirildigi iki yerden biridir Dogrudan dogruya hayvan kemikleri uzerinden yapilan tarihlendirme MO 8 500 8 000 tarihlerini vermektedir Neolitik Cag in besinci yapi katinda ise tek bir yapi bulunmaktadir Kilden yapilmis kadin erkek ve hayvan heykelcikleri buluntular arasindadir Bunlar Cayonu ndeki orneklere benzemektedir Tapinakta ve cevresinde kirec tasindan oyulmus panter ayi yaban domuzu at kus akbaba gibi hayvan yontulari yaninda insan basi yontular da bulunmustur DegerlendirmeNevali Cori buluntulari uzerinde yapilan radyokarbon tarihleme yontemi neolitik yerlesmenin MO 8 400 8 100 ya da MO 8 530 7 540 tarihlerine dayandigini gostermektedir Kult Yapisi donem olarak Canak Comleksiz Neolitik Donem in B evresi baslarina tarihlendirilmektedir Nevali Cori sakinlerinin esasen avcilik ve toplayiciliga dayanan bir gecim tarzi surdurdukleri anlasilmaktadir Yontmatas aletlerin icinde av silahlarinin baskin agirligi da bunu gostermektedir Diger yandan ozellikle ele gecen hayvan kemikleri uzerinde yapilan incelemeler hayvan yetistiriciliginin zaman icinde onemi artarken avciligin oneminin azaldigini gostermektedir Yine de avcilik ve toplayicilik gunluk beslenmenin ana bilesenlerini olusturmaya devam etmektedir ama tarim ve hayvanciliktan saglanan gida maddeleri beslenme aliskanliklari icinde giderek buyuyen bir yer kaplamaktadir Nevali Cori neolitik toplumunun einkorn Triticum boeoticum Triticum monococcum emmer bugdayi Triticum dicoccoides Triticum dicoccum yabani arpa Hordeum distichon Hordeum spontaneum mercimek Lens culinaris bezelye Pisum sativum burcak Vicia ervilia bakla Lathyrus sativus Vicia faba yetistirdigi antep fistigi badem uzum bazi yabani otlar kavuzlu bugday topladigi iki tur ceylan yaban domuzu yaban sigiri iki tur geyik yabani koyun yaban kecisi yaban esegi avladigi anlasilmaktadir Bugday tuleri einkorn ve emmer tum neolitik tabakalarda kulture alinmis olarak gorulmektedir yani toplayicilik degil tarimsal faaliyet urunudur Ancak her ne kadar bitki kalintilari uzerinde yapilan incelemeler Nevali Cori de Canak Comleksiz Neolitik B evresi baslarinda tarim yapildigina kanit teskil ediyorsa da bu kanitlar halen tarimin burada basladigini gostermemektedir Tarimla ilgili bilgi birikimi ve kullanilan tohumlar baska bir yerden getirilmis de olabilir Dis baglantilarSh 182 Yakin plan kroki 17 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Mapgoogle Die Schwelle zur Zivilisation 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Der SpiegelKaynakca a b c d Serap Ozdol Sh 179 a b c d e f g h i j k l m n o p TAY Yerlesme Donem Ayrintilari 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Subat 2012 a b Pakize Ercoskun Sh 18 B Celik M Guler G Guler Turkiye nin Guneydogusunda Yeni Bir Canak Comleksiz Neolitik Yerlesim Tasli Tepe 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e f Adnan Misir II Muze Calismalari ve Kurtarma Kazilari Semineri 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1990 yili kazi raporu Sh 201 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 1 4 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme Nevali Cori a b c d e 1990 Yili Sanliurfa Nevali Cori Kazisi PDF 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 2 Haziran 2014 Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi 1 2 adi farkli icerikte birden fazla tanimlanmis Bkz Kaynak gosterme a b Pakize Ercoskun Sh 29 Adnan Misir Sh 201 202 a b c d Adnan Misir Sh 202 Pakize Ercoskun Settlement Pattern in Southeast Anatolia An analyse of the structures at the site of Nevali Cori 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d e Pakize Ercoskun Sh 40 a b Pakize Ercoskun Sh 38 a b Pakize Ercoskun Sh 23 Pakize Ercoskun Sh 22 Pakize Ercoskun Sh 23 24 25 29 33 Adnan Misir Sh 202 203 a b c d e f Adnan Misir Sh 204 Serap Ozdol Sh 179 180 Pakize Ercoskun Sh 43 Pakize Ercoskun Sh 33 36 a b c d Pakize Ercoskun Sh 41 a b Pakize Ercoskun Sh 42 Serap Ozdol Sh 183 Yrd Doc Dr Ali Umut Turkcan Barinaktan Tapinaga Yukari Mezopotamya Neolitik Donem Tapinak Yapilari ve Gelisimi Guneydogu Anadolu Arastirmalari Sempozyumu 2009 5 Haziran 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Haziran 2014 a b Adnan Misir Sh 205 Haluk Berkmen Halk Dansinin Kokeni 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sh 2 PDF 2 Temmuz 2010 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 2 Subat 2012 Pakize Ercoskun Sh 13 a b Investigations of Botanical Remains from Nevali Cori PPNB Turkey A Short Interim Report 14 Temmuz 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Haziran 2014