Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.
1991 yılında başlatılan ortak alfabe çalışmalarının ardından Türk Şûrası (Türk Devlet ve Toplulukları Dostluk-Kardeşlik ve İş Birliği Kurultayı) tarafından 21-23 Mart 1993'te Antalya'da yapılan toplantıda Türkî Cumhuriyetlerin alfabelerine Q, X, W, Ñ, Ä harflerinin eklenmesi ortak karar olarak kabul edilmiştir.Türk Keneş kurulu tarafından da benimsenen bu karar uygulandığı takdirde (inceltme ve vurgu işaretli harfler hariç) 34 harfli bir alfabe Türk dünyasının önemli bir bölümünde en azından protokolde yürürlüğe girmiş olacaktır.
Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu 3. Toplantısı, Türk Akademisi ve Türk Dil Kurumu işbirliğinde 9-11 Eylül 2024 tarihlerinde Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de yapıldı. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üyesi ülkelerden oluşan komisyon üyelerinin katıldığı toplantıda, Ortak Türk Alfabesi önerisi üzerinde uzlaşı sağlandı. 34 harfli Ortak Türk Alfabesi, Türk dünyasındaki farklı lehçeler ve dil ihtiyaçları göz önünde bulundurularak tasarlandı.
Türk Dilleri Ortak Alfabesi | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Büyük | A | Ä | B | C | Ç | D | E | F | G | Ğ | H | I | İ | J | K | L | M | N | Ñ | O | Ö | P | Q | R | S | Ş | T | U | Ü | V | W | X | Y | Z | |||||||||||
Küçük | a | ä | b | c | ç | d | e | f | g | ğ | h | ı | i | j | k | l | m | n | ñ | o | ö | p | q | r | s | ş | t | u | ü | v | w | x | y | z | ' | ||||||||||
IPA | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: | Türkçe telaffuz: |
Türk dillerindeki seslerin sınıflandırılması
Çağdaş Ortak Türk Abecesine dayalı abecelerde Türk dillerinin asal seslerinin yazıbirimleri | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ortak Türk Alfabesi | A | Ä | E | B | C | Ç | J | D | D | Ḑ | F | G | Ğ | Ģ | H | Ḩ | X | I | İ | K | Q | L | Ļ | M | N | Ņ | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | Þ | Ş | Ț | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Ź | Ż | |
Türk alfabesi | A | - | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | - | I | İ | K | - | L | - | M | N | - | - | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | - | T | T | U | Ü | V | - | Y | Z | Z | - | |
Azeri alfabesi | A | Ə | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | X | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | - | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | - | T | T | U | Ü | V | - | Y | Z | Z | - | |
Türkmen alfabesi | A | Ä | E | B | J | Ç | Ž | D | D | - | F | G | - | - | H | - | - | Y | I | K | - | L | - | M | N | - | Ň | O | Ö | P | R | - | - | S | Ş | - | T | T | U | Ü | W | - | Ý | - | - | Z | |
Gagavuz | A | Ä | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | - | - | H | - | - | I | İ | K | - | L | - | M | N | - | - | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | Ţ | T | T | U | Ü | V | - | Y | Z | Z | - | |
KırımTatar | A | - | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | - | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | - | T | T | U | Ü | V | - | Y | Z | Z | - | |
Tatar | A | Ä | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | X | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | - | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Z | - | |
Başkurt | A | Ä | E | B | - | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | X | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | Ś | Ş | - | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Z | Ź | |
Kumuk | A | Ä | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | X | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | Č, Ţ | T | T | U | Ü | - | W | Y | Z | Z | - | |
Karaçay-Balkar | A | - | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | - | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | Ţ | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Z | - | |
Karay | A | E | Ė | B | DŽ | Č | Ž | D | D | DZ | F | D' | G | - | H | - | CH | Y | I | T' | K | L | L' | M | N | Ń | - | O | Ö | P | R | S | Ś | - | Š | C | T | T | U | Ü | V | - | J | Z | Ź | - | |
Kazak | A | Ä | E | B | DJ | TŞ | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | H | Y | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ŋ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | TS | T | T | U/Ū | Ü | V | W | I | Z | Z | - | |
Karakalpak | A | Á | E | B | DJ | CH | J | D | D | - | F | G | Ǵ | - | H | - | X | Í | I | K | Q | L | - | M | N | - | Ń | O | Ó | P | R | S | S | - | SH | C | T | T | U | Ú | V | W | Y | Z | Z | - | |
Nogay | A | Ä | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | - | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | Ţ | T | T | U | Ü | - | W | Y | Z | Z | - | |
Kırgız | A | - | E | B | DJ | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | H | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ŋ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | C | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Z | - | |
Özbek | O | A | E | B | J | CH | J | D | D | - | F | G | Gʻ | - | H | - | X | I | I | K | Q | L | - | M | N | - | NG | Oʻ | Oʻ | P | R | S | S | - | SH | - | T | T | U | U | V | - | Y | Z | Z | - | |
Uygur | A | E | Ë | B | J | CH | ZH | D | D | - | F | G | GH | - | H | - | X | - | I | K | Q | L | - | M | N | - | NG | O | Ö | P | R | S | S | - | SH | - | T | T | U | Ü | V | - | Y | Z | Z | - | |
Salar | A | E | E | B | C | Ç | J | D | D | - | F | G | Ğ | - | H | - | X | I | İ | K | Q | L | - | M | N | - | Ñ | O | Ö | P | R | S | S | - | Ş | - | T | T | U | Ü | V | V | Y | Z | Z | - | |
Salar (yeni resmi yazım) | A | E | E | B | J/ZH | Q/CH | R | D | D | - | F | G | G | - | H | - | K | I | I | K | K | L | - | M | N | - | NG | O | Ö | P | R | S | S | - | X/SH | - | T | T | U | Ü | V | W | Y | Z | Z | - | |
Arap Abecesi | ـَ |
| ط |
| غ | اۍ | ای | ڬ |
|
| س |
| ت | او | اۊ | ز | |||||||||||||||||||||||||||||||
Kiril Abecesi | А | Ә | Е | Б | Җ, Ӂ, Ҹ,Ҷ,Ӌ | Ч | Ж | Д | Д | Ѕ | Ф | Г | Ғ, | Һ | Ҳ | Х | Ы | И | К | Ҡ, Қ | Л | Љ | М | Н | Њ | Ң | О | Ө | П | Р | С | Ҫ | Ш | Ц | Т | Т | У | Ү | В | Ў | Й | З | Ҙ | ||||
IPA | /ɑ//a/ | /æ/ | /ɛ/ | /b/ | /d͡ʒ/ | /t͡ʃ/ | /ʒ/ | /d/ | /dʲ/ | /d͡z/ | /f/ | /ɡ/ /ɟ/ | /ɣ/ /ʁ/ | /ʕ/ | /h/ | /ħ/ | /x/ /χ/ | /ɯ/ | /i/ | /k/ //c/ | /q/ /ɢ/ | /l/ | /ɫ/ | /m/ | /n/ | /ɲ/ | /ŋ/ /ɴ/ | /o/ | /ø/ | /p/ | /r/ | /s/ | /sʲ/ | /θ/ | /ʃ/ | /t͡s/ | /t/ | /tʲ/ | /u/ | /y/ | /v/ | /w/ | /j/ | /z/ | /zʲ/ | /ð/ | |
- Yarı-sesli (gırtlaksı) harfler Yumuşatma İmi ile gösterilir: Ă, Ĕ, Ĭ, Ŏ, Ŭ.
- Alfabede Türkçede bulunmayan harflere de yer verilmiştir. Bu sesler ve onları gösteren harfler daha çok başka topluluklarla iç içe yaşayan Türk halkları tarafından kullanılmaktadır. Örneğin İran Azerileri Arapça Ayın (Ayn) harfini veya Gagavuzlar Slavik Tse harfini yoğun biçimde kullanırlar. Bu örnekler daha da çoğaltılabilir. Dolayısıyla alfabenin bazı kısımları yalnızca bazı topluluklar tarafından kullanılmaktadır.
- Kiril Е harfi için Azeri Kiril alfabesindeki Е harfinin ses değeri esas alınmıştır. Bu harf de Türkçedeki E sesidir.
- Š=Ť ve Ž=Ď harfleri Peltek seslerdir; dil ucu ile dişlerin arasından çıkar.
- Arapçada bulunan Peltek Š (Arapça: ث) sesi Türk dilleri içinde yalnızca Başkurtçada yer alır (Kiril: Ҫ).
- Arapçada bulunan Peltek Ž (Arapça: ذ) sesi Türk dilleri içinde yalnızca Başkurtçada yer alır (Kiril: Ҙ).
- Ṡ ve Ḋ harfleri Vurgulu S ve Vurgulu D olarak işitilen seslerdir. Modern Standart Arapçadaki ses değerleri esas alınmıştır.
- Türkçede bulunmayan Ṡ (Arapça: ص) ve Ḋ (Arapça: ض) sesleri Arapçanın romanizasyonunda kullanılır.
- Türkçede bulunmayan Ț (Kiril: Ц) ve Ḑ (Kiril: Ӡ) sesleri Kiril alfabesinin romanizasyonunda kullanılır.
- Ṫ ve Ż harfleri Vurgulu T ve Vurgulu Z olarak işitilen seslerdir. Modern Standart Arapçadaki ses değerleri esas alınmıştır.
- Bazı harfler için özellikle el yazısında kimi farklılıklar bulunabilir. Örneğin: Ķķ=Ⱪⱪ ve Ḩḩ=Ⱨⱨ
- ٯ = ق (Gırtlaksı K harfi) veya ڨ (Gırtlaksı G harfi).
Yanelif
Yanelif (Tatarca: Яңа төрки әлифбасы, Яңалиф, romanize: Yaña törki älifbası, Yañalif) - 1930'lu yılların başında Sovyetler Birliği içindeki Türk topluluklarının alfabelerini ortak bir yazı sistemi ile Latin alfabesine çevirebilmek amacıyla oluşturulan ve asal sesleri gösteren alfabedir. Ortak Türk Alfabe çalışmalarının temelini oluşturur.
Özellikleri
Bu alfabe henüz biçimlendirilerek ikincil sesler oluşturulmuş değildir. Bunu yapabilmek ve ilgili dillerin tüm ses değerlerini simgeleyecek harfleri belirleyebilmek için noktalama işaretlerinden yararlanarak yeni harfler oluşturmak gerektiği öngörülmüştür. Başlangıç noktası olarak da Türkiye Cumhuriyeti'nin alfabesi esas alınmış fakat bazı değişklikler yapılmıştır. Örnek vermek gerekirse Ş ve Ç harfleri olduğu gibi kabul edilirken Türkçedeki Y sesini temsil edecek simge olarak olarak J harfi seçilmiştir. (Mesela, buna göre Yanelif ile Yurt sözcüğü Jurt olarak yazılır). Tüm Türk dillerinin ortak asal sesleri tespit edilerek Yanelif ana hatlarıyla ortaya çıkarılmıştır. Örneğin T harfi aslında sadece T sesi için değil, ayrıca Arapçadan gelen kelimelerdeki peltek T sesi (Ť) ile Moğol ve Gagavuz dillerindeki TS sesi (Ṭ) karşılığında da kullanılan ortak bir harftir. Bunları ayırmak için noktalamak gerekir.
Her ülkenin bilimsel anlamda bu çalışmaları yaparak kendi yazı sistemlerini geliştirecekleri düşünülmüştür. Ancak bu çalışmalar çeşitli nedenlerle uzun yıllar boyunca rafa kaldırılarak unutulmuştur. Sovyetler Birliği yönetiminin Kiril Alfabesi dışındaki yazı sistemlerine olumsuz yaklaşımı ve var olan yerleşmiş alfabeleri değiştirmenin güçlükleri (topluma yeni bir alfabe öğretmenin masrafı, çeviri yaparak bilimsel kaynakları yenilemenin zaman alması gibi hususlar) başlıca engeller olarak ortaya çıkmıştır. Zaten böyle bir ortak alfabe ise tamamen çeviri amaçlı olacağı öne sürülerek Sovyet yönetiminin onayı alınabilmiştir.
Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından bahsedilen riskler değerlendirilip göze alınarak bazı devletlerce yeni Latin alfabesi çalışmaları yapılmıştır. Nihayet Azerbaycan, Türkmenistan, Gagavuzya, Tataristan gibi ülkeler yeni alfabeye ya bütünüyle geçmişler ya da bir geçiş süreci içinde Kiril tabanlı eski alfabe ile birlikte bir süre kullanmayı öngörmüşlerdir.
Günümüzde alfabe çalışmaları dikkate alındığında Türkî Cumhuriyetlerde Latin Alfabesine geçiş yönünde gelişmeler yaşanmaktadır. Örneğin Azerbaycan, Türkiye'deki Türk Alfabesini temel alan bir sistemi kabul etmiştir. Türkiye Cumhuriyeti alfabesinin üzerine üç tane harf (yeni ses değerleri) ekleyerek kendi alfabelerini oluşturmuşlardır.
Harfler ve Ses Değerleri
Yanelif'in içerdiği ana ses değerlerinin çözümlemesi çok geniş bir ikincil sesler dizgesi ortaya çıkarır. Günümüzde var olan alfabelerden yaralanılarak belirli bir seviyede ayrıntılar tespit edilebilmiştir. Türkiye'de ve diğer Türk devletlerinde kullanılan harflerden başlıcaları şu şekildedir:
- Â: Türkçede kullanılır. Kendisinden önce gelen /k, g, ɫ/ seslerinin [c, ɟ, l] olarak inceltildiğini belirtir. Bazı yerlerde uzun a'lar da bu harfle gösterilir. Örneğin: Kâr, Hâlâ, Kâzım, Nâzım, Âlem, Kâğıt…
- Û: Türkçede kullanılır. Kendisinden önce gelen /k, g, ɫ/ seslerinin [c, ɟ, l] olarak inceltildiğini belirtir. Bazı yerlerde uzun u'lar da bu harfle gösterilir. Örneğin: Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni…
- Î: Türkçede kullanılır. Harfin uzatılarak telaffuz edildiğini gösterir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işaret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin: Millî, Dînî, Çîdem, Dîdem, Îzan, Mîde...
- Ê: Gagavuzcada kullanılır. Gagavuzcada [ə] sesini temsil eder. Bu harf Kürtçe ve Zazacada ise [eː] sesini temsil eder. Türkçede sadece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...
- Ô: Bitişiğinde bulunan L harfinin [ɫ] yerine [l] olarak telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. Türkçede örnekleri sınırlı olduğu için kullanmaya gerek duyulmamıştır. Örnekler: rôl, gôl, sôl, lôkanta, lôjman
- Ɵ: Yanelif içerisinde yer alır. Türkçedeki Ö harfine denk gelir. Örneğin: Sɵnmek (Sönmek), Dɵnmek (Dönmek).
- Ä ve Ə: Azericede, Kazakçada, Tatarcada, Gagavuzcada ve Türkmencede kullanılır. /æ/ sesini temsil eder. Türkçede E harfi M, N, L ve R ile biten hecelerde ve -mez ekinde çoğu zaman bu şekilde telaffuz edilir (Örnek: pekmez, erken, pembe). Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Örneğin: İncä/İncə. Türkçede Selçuk ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk / Səlcuk” olarak, Akçe sözcüğü ise “Akçä / Akçə” olarak yazılır. Türkçede her ikisi de "Ben" olarak yazılan Bän (Azerice: Mən, 1. Tekil Şahıs Zamiri) ve Ben (Azerice: Ben, Deri Kabartısı) sözcükleri birbirinden farklı anlamlar içerir ve ses değerleri de farklıdır. Ə harfi kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında Эə biçiminde de kullanılır.Örnekler: Ämäk/Эmək/Əmək (Emek), Ämir/Эmir/Əmir (Emir), Äsas/Əsas/Эsas (Esas), Sämär/Səmər (Semer)...
- Ë: Uygurcada kullanılır. Uygurcada işaretsiz E [ɛ] sesini gösterirken Ë harfi [e] sesini göstermektedir. Türkçede bu ses genellikle [i]'ye dönüşmüştür. Türkmenëli, Kırklarëli, Tuncëli...
- Önemli Açıklama-1: Latin Ë (E-Diyarez) harfinin ses değeri olarak kesinlikle Kiril Ё (Yo) harfi ile hiçbir ilgisi yoktur. Tamamen bir şekil benzerliğidir. Latin Ë harfinin Kiril karşılığı kesin olarak Є harfidir.
- Önemli Açıklama-2: Kiril Є (Ye) harfinin ses değerinin kesinlikle Latin E harfi ile hiçbir ilgisi yoktur. Kiril Є harfinin Latin karşılığı Ë harfidir.
- Arapçadaki Ayın (ع) /ʕ/ temsil eder ve kesinlikle sessiz bir harftir. Türkçede bu ses yoktur. Normal A sesi ile farkı ortadan kalkmıştır. Yeryüzündeki bazı dillerde benzer sesler Ă ile gösterilir. Türkçede ise Arapçadan gelen sözcüklerde çok nadiren kesme işareti ile kullanılır. Örneğin: Ăsker (Asker), Măruf (Ma'ruf)...
- Ayın (ع) harfinin çekimli (harekeli biçimleri) Ŭ ve Ĭ olarak gösterilir. Örneğin: Ŭmum, Ĭtır...
- W: Tatarcada ve Türkmencede kullanılır. Türkmencede /β/, Tatarcada /w/ sesini gösterir. Türkçede [β], /v/'nin yuvarlak ünlülerle birlikte bulunan bir alofonu olarak bulunur. [w] sesi de bazı kişiler tarafından ğ harfinin yuvarlak ünlülerin yanında bulunan telaffuzu olarak görülür. Örneğin: Wücut, Yowurt.
- Q: Tatarcada ve Azericede kullanılır. Anadolu Türkçesindeki [q] sesini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Azericede ise [g] sesini karşılar. Başkurtçadaki Ҡалын (Kalın) sözcüğünün çevirisi Qalın olarak yapılır ve okunuşu (Kalın/Galın) biçimindedir. Yüzyıllarca Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiş olan Tunus ve Cezayir Arapçasında Türkçedeki [ɢ] sesini karşılamak için üç noktalı ڨ harfi kullanılır.
- X: Tatarcada ve Azericede kullanılır. /x/ sesini karşılar. Türkçedeki ıhlamur sözcüğünde bulunur. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak), Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu ses, Türkçede /h/ sesinin alofonik bir varyasyonu olarak bulunur.
- Ģ: Yanelif'te Ƣ biçimiyle yer alır. /ʁ/ sesini karşılar. Arapçadaki Ğayın (غ) harfidir. Batı Anadolu Türkçesinde Ğ ile birleşmiştir, ancak Türkiye'nin doğu bölgelerinde yaygındır. Örneğin: Doƣan (Doģan). Gagavuzca ve Kırgızcada gibi bazı dillerde Ğ harfi sesli harflerin art arda iki kere yazılmasıyla -gizli olarak- elde edilir. Örneğin: Uur (Uğur).
- Ň veya Ñ: Tatarca’da, Türkmence’de kullanılır. /ŋ/ sesini karşılar. Bazen de NĞ/NY olarak öngörülür (Ņ). Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıcadaki üç noktalı Kaf-ı Nûni (ڭ) harfinin karşılığıdır. Günümüz Türkçesinde /g/ sesinden önce gelen /n/'nin bir varyasyonu olarak görülür (Mangal, Yangın)
- Ț: Gagavuzcada ve Moğolcada kullanılır. /t͡s/ sesini temsil eder. Moğolcada ve Rusçada, Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan pek çok dilde olan bir sestir (Kiril Ц, Tse). Gagavuzcada ve diğer Türk dillerinde Slav kökenli kelimelerde yer alır (Örneğin: Prezentaţiya, Redakţiya). Ancak öz Moğolca sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin: Moğolcadaki Ţag sözcüğü (Çağ), Ţeţeg (Çiçek). Belarus'ta yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise /t͡s/ sesini tam olarak karşılamak için şeklinde bir harf üretilmiştir. Kazaklar ve Kırgızlarla birlikte yaşayan Çin kökeli Dungan halkı Sad harfinden biraz daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan bu sesi gösterebilmek için ڞ harfini kullanmıştır.
- Ḑ: Ses olarak Abhazcada, Bulgarcada ve Macarcada yer alır. /d͡z/ sesini temsil eder. Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan bazı dillerde olan bir sestir (Kiril Ӡ veya S). Gagavuzların da kullandığı Moldova alfabesinde (ve birebir aynı olan Rumen alfabesinde) resmi olmayan harfler arasındadır. Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktalı D biçimiyle (Ḑ) rastlanır. Günümüzde ise genelde bu harfin arkasından gelen bir Z ile birlikte kullanılır. Örneğin Macarcadaki Bodza (Boḑa: Mürver Meyvesi). Bazı alfabelerde ise Arapçadakinden biraz daha farklı olan ama yakın kaynaklardan çıkan bir /d͡z/ sesini göstermek için ڏ harfi kullanılmıştır. Belarus'ta yaşayan Lipka Tatarlarının alfabesinde ise bu sesi tam olarak karşılamak için şeklinde bir harf üretilmiştir.
- Türkçede bulunmayan yutaklaşmış /ˁ/ seslere yabancı kökenli kelimelerde rastlanır (Ḋ, Ż, Ṫ, Ṡ). Yalnızca Arapça ve Osmanlıca çevirilerde kullanılır.
- Ṡ: Arapçadaki Sad/Tsad (ص) harfini karşılar. Örneğin: Ṡadaka, Ṡahib, Ṡabun, Huṡuṡ.
- Ḋ: Arapçadaki Dad/Zad (ض) harfini karşılar. Örneğin: Ramaḋan, Kaḋı, Kaḋa, Ḋarb, Ḋarbe, Arḋ.
- Ṫ: Arapçadaki Tı (ط) harfini karşılar. Arapçada bu harf Türkçede bulunmayan D ve T arası bir sesi gösterir. Örneğin: Ṫarık, Ṫarikat...
- Ż: Arapçadaki Zı (ظ) harfini karşılar. Arapçada bu harf Türkçede bulunmayan /ðˁ/ sesini gösterir. Örneğin: Żan, Żalim, Żafer...
- Türkçe'de bulunmayan peltek harflere yabancı kökenli kelimelerde rastlanır (D̃, Z̃, T̃, S̃). Yalnızca Arapça ve Osmanlıca çevirilerde kullanılır.
- Ť: /θ/ sesidir. Arapçadan gelen bazı sözcüklerde kullanılır (ث). Ancak peltek harfler Başkurt dilinde de bulunur. Örneğin: Es̃er... Başkurt Kiril Alfabesinde "Ҫ" harfi ile gösterilir.
- Ď: /ð/ sesidir. Arapçadan gelen bazı sözcüklerde kullanılır (ذ). Ancak peltek harfler Başkurt dilinde de bulunur. Arapçadaki D sesinin peltek biçimidir. Örneğin: Z̃eka... Başkurt Kiril Alfabesinde "Ҙ" harfi ile gösterilir.Y: Bu harf pek çok dilde Türkçedeki "I" sesine denk düşer. Örneğin: Kyrgyz (Kırgız okunur). Bu durumda Türkçedeki İ sesi ise Ÿ olarak da gösterilir. Örneğin: Ÿkÿ (İki).
- Ⱬ veya Z̦: Türkçedeki J harfine denktir. Uygur Türkleri tarafından da kullanılmakta olan, Pinyin adı verilen ve Çinceyi Latin alfabesine çevirmekte kullanılan sistemin Uygur alfabesine uyarlanmış biçiminde Türkçedeki J sesini karşılar.
Çizgili harfler
Orta-çizgili harfler el yazısında zaman zaman kulanılmakla beraber bunların aslında ses değerleri açısından herhangi bir işlevi yoktur ve genellikle eşsesli kelimeleri ayırt etmekte veya bir el alışkanlığı olarak kullanılmaktadır. Çoğu zaman vurgulu ve kalın bir söyleyişi göstermeye yarar.
- Đ: Türkçede yalnızca el yazısında eşsesli kelimeleri ayırmak için kimi zaman bu kullanıma rastlanır. Bu harfi içeren kelimelerin büyük bir kısmı halk ağzında D ile de karşılanabilen T sesini de ihtiva eder: Dolu (tam olma) ve Đolu (yağış şekli) sözcükleri arasındaki fark başka bir örnektir. Benzer biçimde Đon (giysi) ve Don (buzlanma) sözcükleri örnek olarak gösterilebilir... Bu sesin Türkçede yer aldığı başka bir kelime ise Arđ (Arka) sözcüğüdür. Kimi yörelerde Ard kimi yörelerde ise Art olarak telaffuz edilir.
- Ƶ: Türkçede yalnızca el yazısında eşsesli kelimeleri ayırmak için kimi zaman bu kullanıma rastlanır. Örneğin: Ƶar ve Zar farkı. (Yanelif'te yer alır ve Türkçedeki J harfi karşılığında kullanılır.)
Diğer Örnekler: Ƀağ (bahçe) ve Bağ (düğüm), Ҟurt (yırtıcı) ve Kurt (larva), Ᵽas (oksitlenme) ve Pas (iletme), Roman (kitap) ve Ɍoman (millet adı) farkları...
Düzeltme İşaretleri
- Düzeltme İmi (ˆ): Türkçede yalnızca sesli harflerin üzerine gelir. Harfin uzun okunmasını sağlar. Örneğin: Hala (babanın kız kardeşi) ve Hâlâ (şimdi, henüz).
- Vurgu İmi (´): Sağa yatık olarak kullanılır. Aslında sesli-sessiz bütün harflerin üzerine gelebilmesi mümkündür. Kimi zaman işaretli harf üzerinde bir duraksama veya hece bölünmesiyle ortaya çıkar. Türki dillerde iki işlevi vardır:
- Vurgunun hangi hecede olduğunu işaretler. Bazen eş sesli kelimeleri birbirinden ayırmaya yarar. Mesela, Rusçada ve Yunancada hemen her kelimede kullanılır, çünkü vurgunun hangi hecede yer aldığını göstermeye yarar. Böylece aynı yazılışa sahip kelimeler de birbirinden ayrılabilir. Böyle bir vurgu uygulaması Türkçede pek mümkün değildir, çünkü hece vurgusu Türk dilinin yapısı gereği çok fazla değiştirilemez, başka heceye kaydırılamaz. Konuşma dilinde bunu ayırt edebilmek için özel bir çaba sarf edilmez. Bu nedenle de vurgunun ayrıca gösterilmesine gerek yoktur. Türkî Kiril alfabelerinde Rusçadan gelen kelimelerde kullanılır.
- Üzerinde bulunduğu harfin ses değerini vurgulayarak değiştiren bir işarettir. Seslerin (harflerin) aslında biraz uzatılmasını sağlar.
- Sessiz Harflerde: Sert ve vurgulu bir söyleyiş kazandırır. Ý Türkmen alfabesinde bir harf olarak bulunur ve Türkçedeki Y harfine denktir. Çünkü işaretsiz yalın Y harfi pek çok dilde Türkçedeki I harfine denk düşer. (Kyrgyz: Kırgız gibi). Ć ise Boşnakçada yer alır ve /tɕ/ sesi verir. Yeni Başkurt Alfabesinde Ź harfi /ð/ sesini göstermek için kullanılır. Tüm sessiz harflere uygulamak mümkündür. Mesela; Ý, Ć, Ś, Ź, Ŕ, Ĺ, Ń, Ḱ, Ẃ, Ḿ, Ṕ harfleri gibi... Böylece aslında vurgu iminin birinci işlevi olan vurgulama sağlanmış olur. Örneğin: Hać (Hacc), Haḱ (Hakk)... Ayrıca sessiz harflerde bir duraksama yaptırır. Örneğin: Aý Han ve Ayhan sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıkta olduğu gibi. Ayrıca Eḱmek ve Ekmek sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıklar yine örnek olarak verilebilir. Anadolu Türkçesinde kesme işareti biçiminde yabancı dillerden -özellikle Arapçadan- gelen bazı kelimelerin aksanlı (duraklayarak) okunmasını sağlar. Burada asıl yapılan şey üzerine geldiği sessiz harfte bir duraklama sağlayıp, diğer heceye sesli harf ile başlamaktır. Örneğin: Kıt́a, Kuŕa, Meĺun... Türk Alfabesinde bu kelimeleri bu biçimde yazabilmek için aksan işareti yerine, -belki de birbirlerine çok benzedikleri için- kesme işareti (‘) kullanılmıştır. Fakat Türkçe’de heceyi sessiz harfle bitirip sesli harfle başlamak Anadolu Türkçesinin yapısına uygun olmadığı için zaten söyleyişte de bu biçimler genelde tercih edilmez ve heceler kesintisiz düz okunur.
- Sesli Harflerde: Üzerine geldiği sesli harfin uzatılmasını sağlar. Mesela Tatar alfabesinde Í harfi uzatılan bir İ sesi verir. Türkçe’deki sesli harflerle örnek verilecek olursa: Ánında, Bázen, Nádiren…
- Á, É, Í, Ó, Ú: Bazı Türki alfabelerde ve Macarcada bulunan uzatılmış harflerdir. Vurgu işareti Macarcada sesli harfleri biraz uzatır. (Örneğin: Türkçedeki Hán’ım ve Hanım sözcüklerinin okunuşlarındaki farklılıkta olduğu gibi.)
- Türkçedeki yazım koşulları göz önünde bulundurularak Arapça sesli harflerin Türkçeye çevirisinde aşağıdaki biçimler tercih edilir.
Latinize Sesler Örnek Türkçe Uzun Örnek-1 Örnek-2 Ä A, E Yämin Yemin  Kazâ Hâlâ U U, Ü Mulk Mülk Û Mûzip Sükûn İ I, İ Sihhat Sıhat Î Îlan Dînî
- Kısaltma İmi (˘): Harflerin kısa bir söyleyiş kazandırılarak telaffuzlarını sağlar. Sesli harflerde bu kısalık ancak gırtlaksı sesler çıkarmakla mümkündür. Bu nedenle sesli harflerde gırtlaksı sesleri temsil eden bir işaret haline gelmiştir.
- Sesli Harflerde: Türkçenin ses yapısında sesli harfe çok kısa bir söyleyiş kazandırır. Çok hızlı ve kısa olarak söylenen Ă-aa, Ĭ-ıh, Hă!, Hĕ!, Hĭ!, Ăh... gibi ünlemler bu kısalığı anlamak için örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca bu sesli harfler Arapçadaki gırtlaktan çıkarılan Ayın (ع) harfinin türevleri (çekimli/harekeli biçimleri) olduğu için gırtlaksı harfleri göstermek için de kullanılır. Örneğin (Arapça kökenli kelimelerde: Ărab, Ŭmum, Ĭtır...
- Ă: Romancada ve Çuvaşçada ayrıca İtelmencede ve Hantıcada yer alır. /ə/ sesini temsil eder.
- Ĕ: Çuvaşçada bulunur. Romanya alfabesinde 1904'te kaldırılmıştır. /ɘ/ sesini karşılar.
- Ĭ: Çuvaşçanın resmi olmayan Latin alfabesinde Rusçadan geçen kelimelerde kullanılır. Pinyin alfabesinde de yer alır.
- Türkçede Kısaltma İmi özellikle el yazısında İnceltme İmi ile karışma ihtimali nedeniyle sesli harflerde tercih edilmemiştir.
- Sessiz Harflerde: Aslında Kısaltma İminin sessiz harflerde kullanımı öngörülmemiştir. Fakat Yumuşatma İmi (ˇ) ile çok benzer bir şekle sahip olduğu için bu iki işaret birbirinin yerine kullanılır hale gelmiştir (aralarındaki fark ortadan kalkmıştır) ve sessiz harflerde de bu işaret kullanılmıştır. Örneğin Türkçedeki Ğ (Yumuşak G) harfi... Karon ile gösterilen harfler Breve ile de gösterilebilir: Ťť (Breve: Ťt̆) veya Ďď (Breve: Ďd̆)...
Latinizasyon
Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin Alfabesine çevrilmesini ifade eder.
Kiril Latinizasyon
Kiril Latinizasyon | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | Ģ | Ğ | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | Ñ | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | Y | V | Z | W | Ț | Ḑ | Š | Ž |
А | Б | Җ | Ч | Д | Е | Ә | Ф | Г | Ӷ | Ғ | Һ | Х | И | Ж | К | Қ | Л | М | Н | Ң | О | Ө | П | Р | С | Ш | Т | У | Ү | Й | В | З | Ў | Ц | Ӡ | Ҫ | Ҙ |
Arapça Latinizasyon
Arapça Latinizasyon | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Arapça: ي | Arapça: ۋ | Arapça: و | Arapça: ه | Arapça: ن | Arapça: م | Arapça: ل | Arapça: گ | Arapça: ڭ | Arapça: ك | Arapça: ق | Arapça: ٯ | Arapça: ف | Arapça: غ | Arapça: ع | Arapça: ظ | Arapça: ط | Arapça: ض | Arapça: ص | Arapça: ش | Arapça: س | Arapça: ژ | Arapça: ز | Arapça: ر | Arapça: ذ | Arapça: د | Arapça: خ | Arapça: ح | Arapça: چ | Arapça: ج | Arapça: ث | Arapça: ت | Arapça: پ | Arapça: ب | Arapça: ا | Arapça: ء |
Y | V | W | H | N | M | L | G | Ň | K | Q | Ķ | F | Ģ | Ă | Ż | Ṫ | Ḋ | Ṡ | Ş | S | J | Z | R | Ž | D | X | Ḩ | Ç | C | Š | T | P | B | A, E | Ä,U, İ |
Diyakritik İşaretlerin Tüm Harflere Eklenmesi
Karakter Eşlem aracında yer alan ve adının başında Combining (Kombine/Eklemlenebilir) yazan işaretler herhangi bir harften sonra eklendiğinde o işaret otomatik olarak harfin üzerine yerleşir. Tüm Combining (Kombine) işaretleri görmek için Unicode (Ünikod) bir karakter kümesi seçmek gereklidir. Örneğin Lucida Sans Unicode gibi... Burada dikkat edilmesi gereken hususu herhangi işaretin Normal biçimi ile Combining (Kombine) biçiminin görüntüde birbiri ile aynı olduğudur. Normal biçim kullanıldığında harfin üzerine eklenmez, yanında durur. Bu nedenle adının başında Combining (Kombine) yazan işaret seçilmelidir. Örneğin: Combining Acute Accent, Combininig Tilde gibi...
Uygulamaya Örnek
Herhangi bir harfe, mesela "M" (veya küçük "m") harfinin üzerine Dalga (Tilde) işareti (̃) eklenmek istendiğinde bu harfin işaretli biçimi karakterler arasında bulunamıyorsa şu işlemler uygulanır:
- M harfi yazıldıktan sonra Combining Tilde (̃) işareti bulunup, harften hemen sonra peşepeşe yazılır. Böylece ortaya M̃ harfi (veya m̃ harfi) çıkar.
- Bu işlem Combining (Kombine-Eklemlenebilir) biçimi olan tüm işaretler için uygulanabilir.
- Harften önce yazılırsa işe yaramaz.
- Harften sonra boşluk bırakılırsa işe yaramaz.
- Adının başında Combining (Kombine) yazmayan işaretler harfin üzerine eklenmez yanında durur.
Bazı Combining (Kombine/Eklemlenebilir) İşaretler
Bu işaretler aşağıdan kopyalanarak herhangi bir harften sonra yazıldığında harfin üzerine eklenir. Aşağıdaki işaretler kesinlikle bu simgelerin normal biçimleri değildir. Combininig (Eklemlenebilir) halidir.
- (̀): Combininig Grave (Kombine Aksan)
- (́): Combininig Akute (Kombine Vurgu)
- (̃): Combininig Tilde (Kombine Dalga)
- (̂): Combininig Circumflex (Kombine Şapka)
- (̄): Combininig Macron (Kombine Uzatma)
- (̈): Combininig Diaeresis (Kombine Çiftnokta)
- (̌): Combininig Caron (Kombine Yumuşatma)
- (̊): Combininig Ring (Kombine Halka)
- (̛): Combininig Horn (Kombine Duyarga)
- (̇): Combininig Superdot (Kombine Üstnokta)
- (̍): Combininig Superline (Kombine Üstçentik)
- (̩): Combininig Subline (Kombine Altçentik)
- (̦): Combininig Subcomma (Kombine Altvirgül)
- (̧): Combininig Cedilla (Kombine Çengel)
- (̨): Combininig Ogonek (Kombine Kanca)
- (̱): Combininig Submacron (Kombine Altçizgi)
- (̰): Combininig Subtilde (Kombine Altdalga)
- (̭): Combininig Subflex (Kombine Altşapka)
Kaynakça
- Heinz F. Wendt: Fischer Lexikon Sprachen, 1961 ()
- Bilal N. Şimşir: Türk Yazi Devrimi, Ankara 1992, S. 119
- Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache, 2005 [S. 417] ()
- Zentrum für Türkeistudien, Essen: Aktuelle Situation in den Turkrepubliken – Innenpolitik, Sicherheitspolitik, Wirtschaft, Umwelt, Bevölkerung (Working Paper 14, 1994)
- FSP Entwicklungssoziologie, Bielefeld: Formen der Transvergesellschaftung als gegenläufige Prozesse zur Nationsbildung in Usbekistan (Working Paper 334, 2000)
- Der Fischer Welt Almanach '94 – Zahlen, Daten, Fakten, 1993 (S. 846)
- Mehmet Tütüncü: Alphabets for the turkic languages
- Herbert W. Duda: Die neue türkische Lateinschrift. I. Historisches. In: Orientalistische Literaturzeitung 1929, Spalten 441–453. – II. Linguistisches. In: Orientalistische Literaturzeitung 1930, Spalten 399–413.
- F.H. Weißbach: Die türkische Lateinschrift. In: Archiv für Schreib- und Buchwesen 1930, S. 125–138.
- Yakovlev N.F. "Development and succeeding problems in Latinizing alphabets", No 2, 1936, pp. 25–38 (In Russian) Н.Ф. Революция и письменность, № 2, 1936, стр. 25–38
- Луначарский. Латинизация русской письменности
- Статья «Новый алфавит» в Литературной энциклопедии
- G.A Gaydarci, E.K Koltsa, L.A.Pokrovskaya B.P.Tukan, Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, TC Kültür Bakanlığı Yayınları
- Nevzat Özkan, Gagauz Destanları, Türk Dil Kurumu Yayınları
- Prof. Dr. Mustafa Argunşah-Âdem Terzi-Abdullah Durkun, Gagauz Türkçesi Araştırmaları Bilgi Şöleni, Türk Dil Kurumu Yayınları
- Gagauzum Bucaktır Yerim, Tatura Anamut Ocak Yayınları
- Nevzat Özkan, Gagavuz Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1996
- Yanelif/Яңалиф". Tatar Encyclopedia. (2002). Kazan: Tatarstan Republic Academy of Sciences Institution of the Tatar Encyclopaedia
- Закиев. Тюрко-татарское письмо. История, состояние, перспективы. Москва, "Инсан", 2005
Ayrıca bakınız
Dipnotlar
- ^ Proceedings of the International Symposium of Contemporary Turkish Alphabet (Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu Bildirisi), 18-20 Kasım 1991, İstanbul, M.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 1992 [1] 27 Ocak 2014 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi.
- ^ Türk Keneş ve Türk Dünyasının 34 Harfli Ortak Alfabe Sistemi - Abdülvahap Kara 27 Ocak 2014 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi
- ^ "Turkic Countries Agree on Single Latin-Based Alphabet". The Astana Times. 12 Eylül 2024. Erişim tarihi: 13 Eylül 2024.
- ^ "Türk dünyasında ortak alfabe anlaşması sağlandı: 34 harf kullanılacak". 11 Eylül 2024. 11 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2024.
- ^ ИЗ ИСТОРИИ ПИСЬМА АЗЕРБАЙДЖАНСКИХ ТЮРКОВ, Мансур Рахбари (Южный Азербайджан, Иран), Bextiyartuncay. Э(ə) harfi için örnek 5 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - "э(ə)СРи : леорард ( Китаб аль – Идрак ли – Лисан аль – Атрак ), тигр (Махмуд Кашгари)"
- ^ Eesti Keele Instituut / Institute of the Estonian Language KNAB: Kohanimeandmebaas / Place Names Database, Taadi / Tat / Жугьури Džuhuri latinisatsioon / romanization: KNAB 2012-09-30 - Notes-2: 5 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "In the earlier Azerbaijani Cyrillic there were variations: ə (= э)."
- ^ Ulutaş, İsmail. 2004. Relative clauses in Gagauz syntax. Istanbul: Isis Press.
- ^ Ilya Yevlampiev, Karl Pentzlin and Nurlan Joomagueldinov, N4072 Revised Proposal to encode Arabic characters used for Bashkir, Belarusian, Crimean Tatar, and Tatar languages, ISO/IEC JTC1/SC2/WG2, 20 May 2011. [2] 24 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Janka Stankievic. Mova rukapisu Al Kitab. Casc I. Fonetyka. New York 1954
- ^ Вольскі В. Асноўныя прынцыпы арабскай транскрыпцыі беларускага тэксту ў "Кітабах". "Узвышша" 1927. №6
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ortak Turk Alfabesi Turk dillerindeki asal sesler esas alinarak ve ayni kaynaktan cikanlar siniflandirilarak tum harflerin gosterildigi bir sistemdir Henuz ortak bir bicime ulasilamamis olmasina ragmen buyuk oranda sekillenmistir 1991 yilinda baslatilan ortak alfabe calismalarinin ardindan Turk Surasi Turk Devlet ve Topluluklari Dostluk Kardeslik ve Is Birligi Kurultayi tarafindan 21 23 Mart 1993 te Antalya da yapilan toplantida Turki Cumhuriyetlerin alfabelerine Q X W N A harflerinin eklenmesi ortak karar olarak kabul edilmistir Turk Kenes kurulu tarafindan da benimsenen bu karar uygulandigi takdirde inceltme ve vurgu isaretli harfler haric 34 harfli bir alfabe Turk dunyasinin onemli bir bolumunde en azindan protokolde yururluge girmis olacaktir Turk Dunyasi Ortak Alfabe Komisyonu 3 Toplantisi Turk Akademisi ve Turk Dil Kurumu isbirliginde 9 11 Eylul 2024 tarihlerinde Azerbaycan in baskenti Baku de yapildi Turk Devletleri Teskilati TDT uyesi ulkelerden olusan komisyon uyelerinin katildigi toplantida Ortak Turk Alfabesi onerisi uzerinde uzlasi saglandi 34 harfli Ortak Turk Alfabesi Turk dunyasindaki farkli lehceler ve dil ihtiyaclari goz onunde bulundurularak tasarlandi Turk Dilleri Ortak AlfabesiBuyuk A A B C C D E F G G H I I J K L M N N O O P Q R S S T U U V W X Y ZKucuk a a b c c d e f g g h i i j k l m n n o o p q r s s t u u v w x y z IPA Turkce telaffuz ɑ Turkce telaffuz ae ɛ Turkce telaffuz b Turkce telaffuz dʒ Turkce telaffuz tʃ ʦ Turkce telaffuz d Turkce telaffuz e Turkce telaffuz f Turkce telaffuz g Turkce telaffuz ɣ Turkce telaffuz h Turkce telaffuz ɯ Turkce telaffuz i Turkce telaffuz ʒ Turkce telaffuz c kʲ Turkce telaffuz l Turkce telaffuz m Turkce telaffuz n Turkce telaffuz ŋ Turkce telaffuz o Turkce telaffuz o œ Turkce telaffuz p Turkce telaffuz q k Turkce telaffuz r Turkce telaffuz s Turkce telaffuz ʃ Turkce telaffuz t Turkce telaffuz u Turkce telaffuz y Turkce telaffuz v Turkce telaffuz w Turkce telaffuz x Turkce telaffuz j Turkce telaffuz z Turkce telaffuz ʔ Sesli harflerin uzun bicimleri duzeltme imi ile gosterilir A E I O U Turk dillerindeki seslerin siniflandirilmasiCagdas Ortak Turk Abecesine dayali abecelerde Turk dillerinin asal seslerinin yazibirimleriOrtak Turk Alfabesi A A E B C C J D D Ḑ F G G G H Ḩ X I I K Q L L M N N N O O P R S S TH S Ț T T U U V W Y Z Z ZTurk alfabesi A E B C C J D D F G G H I I K L M N O O P R S S S T T U U V Y Z Z Azeri alfabesi A E E B C C J D D F G G H X I I K Q L M N O O P R S S S T T U U V Y Z Z Turkmen alfabesi A A E B J C Z D D F G H Y I K L M N N O O P R S S T T U U W Y ZGagavuz A A E B C C J D D F G H I I K L M N O O P R S S S Ţ T T U U V Y Z Z KirimTatar A E B C C J D D F G G H I I K Q L M N N O O P R S S S T T U U V Y Z Z Tatar A A E B C C J D D F G G H X I I K Q L M N N O O P R S S S T T U U V W Y Z Z Baskurt A A E B C J D D F G G H X I I K Q L M N N O O P R S S S S T T U U V W Y Z Z ZKumuk A A E B C C J D D F G G H X I I K Q L M N N O O P R S S S C Ţ T T U U W Y Z Z Karacay Balkar A E B C C J D D F G G H I I K Q L M N N O O P R S S S Ţ T T U U V W Y Z Z Karay A E Ė B DZ C Z D D DZ F D G H CH Y I T K L L M N N O O P R S S S C T T U U V J Z Z Kazak A A E B DJ TS J D D F G G H H Y I K Q L M N Ŋ O O P R S S S TS T T U u U V W I Z Z Karakalpak A A E B DJ CH J D D F G Ǵ H X I I K Q L M N N O o P R S S SH C T T U U V W Y Z Z Nogay A A E B C C J D D F G G H I I K Q L M N N O O P R S S S Ţ T T U U W Y Z Z Kirgiz A E B DJ C J D D F G G H H I I K Q L M N Ŋ O O P R S S S C T T U U V W Y Z Z Ozbek O A E B J CH J D D F G Gʻ H X I I K Q L M N NG Oʻ Oʻ P R S S SH T T U U V Y Z Z Uygur A E E B J CH ZH D D F G GH H X I K Q L M N NG O O P R S S SH T T U U V Y Z Z Salar A E E B C C J D D F G G H X I I K Q L M N N O O P R S S S T T U U V V Y Z Z Salar yeni resmi yazim A E E B J ZH Q CH R D D F G G H K I I K K L M N NG O O P R S S X SH T T U U V W Y Z Z Arap Abecesi آ ٵ ـ ب ج چ ژ ط د ف گ غ ع ھ ح خ اۍ ای ك ق ل ڵ م ن ڬ ڭ پ ر ص س ث ش ط ت او اۊ ۋ و ي ظ ز ذKiril Abecesi A Ә E B Җ Ӂ Ҹ Ҷ Ӌ Ch Zh D D Ѕ F G Ғ Һ Ҳ H Y I K Ҡ Қ L Љ M N Њ Ң O Ө P R S Ҫ Sh C T T U Ү V Ў J Z ҘIPA ɑ a ae ɛ b d ʒ t ʃ ʒ d dʲ d z f ɡ ɟ ɣ ʁ ʕ h ħ x x ɯ i k c q ɢ l ɫ m n ɲ ŋ ɴ o o p r s sʲ 8 ʃ t s t tʲ u y v w j z zʲ d Aa Ee Ee C J TH 8 ve Z Đ Ț T S ve Ḑ D Z Ṡ ص ve Ḋ ض Ṫ ط ve Z ظ Uzun A E I O U Yumusak Ă Ĕ Ĭ Ŏ Ŭ Ince Aksan isareti ˋ Unsuz harflerde ɒ Ozbekcede Yari sesli girtlaksi harfler Yumusatma Imi ile gosterilir Ă Ĕ Ĭ Ŏ Ŭ Alfabede Turkcede bulunmayan harflere de yer verilmistir Bu sesler ve onlari gosteren harfler daha cok baska topluluklarla ic ice yasayan Turk halklari tarafindan kullanilmaktadir Ornegin Iran Azerileri Arapca Ayin Ayn harfini veya Gagavuzlar Slavik Tse harfini yogun bicimde kullanirlar Bu ornekler daha da cogaltilabilir Dolayisiyla alfabenin bazi kisimlari yalnizca bazi topluluklar tarafindan kullanilmaktadir Kiril E harfi icin Azeri Kiril alfabesindeki E harfinin ses degeri esas alinmistir Bu harf de Turkcedeki E sesidir S T ve Z D harfleri Peltek seslerdir dil ucu ile dislerin arasindan cikar Arapcada bulunan Peltek S Arapca ث sesi Turk dilleri icinde yalnizca Baskurtcada yer alir Kiril Ҫ Arapcada bulunan Peltek Z Arapca ذ sesi Turk dilleri icinde yalnizca Baskurtcada yer alir Kiril Ҙ Ṡ ve Ḋ harfleri Vurgulu S ve Vurgulu D olarak isitilen seslerdir Modern Standart Arapcadaki ses degerleri esas alinmistir Turkcede bulunmayan Ṡ Arapca ص ve Ḋ Arapca ض sesleri Arapcanin romanizasyonunda kullanilir Turkcede bulunmayan Ț Kiril C ve Ḑ Kiril Ӡ sesleri Kiril alfabesinin romanizasyonunda kullanilir Ṫ ve Z harfleri Vurgulu T ve Vurgulu Z olarak isitilen seslerdir Modern Standart Arapcadaki ses degerleri esas alinmistir Bazi harfler icin ozellikle el yazisinda kimi farkliliklar bulunabilir Ornegin kk Ⱪⱪ ve Ḩḩ Ⱨⱨ ٯ ق Girtlaksi K harfi veya ڨ Girtlaksi G harfi YanelifYanelif Tatarca Yana torki әlifbasy Yanalif romanize Yana torki alifbasi Yanalif 1930 lu yillarin basinda Sovyetler Birligi icindeki Turk topluluklarinin alfabelerini ortak bir yazi sistemi ile Latin alfabesine cevirebilmek amaciyla olusturulan ve asal sesleri gosteren alfabedir Ortak Turk Alfabe calismalarinin temelini olusturur YanelifA B C C D E E F G Ƣ H X I J K Q L M N Ꞑ O Ɵ P R S S T U U V Z Ƶ a ʙ c c d e e f g ƣ h x i j k q l m n ꞑ o ɵ p r s s t u y v z ƶ Sosyalist ideolojiyi yerlestirmek icin Yanelif ile Ozbekistan mekteplerinde okutulan bir kitap Yanelif ile Turkmence bir metin ornegi Ozellikleri Bu alfabe henuz bicimlendirilerek ikincil sesler olusturulmus degildir Bunu yapabilmek ve ilgili dillerin tum ses degerlerini simgeleyecek harfleri belirleyebilmek icin noktalama isaretlerinden yararlanarak yeni harfler olusturmak gerektigi ongorulmustur Baslangic noktasi olarak da Turkiye Cumhuriyeti nin alfabesi esas alinmis fakat bazi degisklikler yapilmistir Ornek vermek gerekirse S ve C harfleri oldugu gibi kabul edilirken Turkcedeki Y sesini temsil edecek simge olarak olarak J harfi secilmistir Mesela buna gore Yanelif ile Yurt sozcugu Jurt olarak yazilir Tum Turk dillerinin ortak asal sesleri tespit edilerek Yanelif ana hatlariyla ortaya cikarilmistir Ornegin T harfi aslinda sadece T sesi icin degil ayrica Arapcadan gelen kelimelerdeki peltek T sesi T ile Mogol ve Gagavuz dillerindeki TS sesi Ṭ karsiliginda da kullanilan ortak bir harftir Bunlari ayirmak icin noktalamak gerekir Her ulkenin bilimsel anlamda bu calismalari yaparak kendi yazi sistemlerini gelistirecekleri dusunulmustur Ancak bu calismalar cesitli nedenlerle uzun yillar boyunca rafa kaldirilarak unutulmustur Sovyetler Birligi yonetiminin Kiril Alfabesi disindaki yazi sistemlerine olumsuz yaklasimi ve var olan yerlesmis alfabeleri degistirmenin guclukleri topluma yeni bir alfabe ogretmenin masrafi ceviri yaparak bilimsel kaynaklari yenilemenin zaman almasi gibi hususlar baslica engeller olarak ortaya cikmistir Zaten boyle bir ortak alfabe ise tamamen ceviri amacli olacagi one surulerek Sovyet yonetiminin onayi alinabilmistir Sovyetler Birligi nin dagilmasinin ardindan bahsedilen riskler degerlendirilip goze alinarak bazi devletlerce yeni Latin alfabesi calismalari yapilmistir Nihayet Azerbaycan Turkmenistan Gagavuzya Tataristan gibi ulkeler yeni alfabeye ya butunuyle gecmisler ya da bir gecis sureci icinde Kiril tabanli eski alfabe ile birlikte bir sure kullanmayi ongormuslerdir Gunumuzde alfabe calismalari dikkate alindiginda Turki Cumhuriyetlerde Latin Alfabesine gecis yonunde gelismeler yasanmaktadir Ornegin Azerbaycan Turkiye deki Turk Alfabesini temel alan bir sistemi kabul etmistir Turkiye Cumhuriyeti alfabesinin uzerine uc tane harf yeni ses degerleri ekleyerek kendi alfabelerini olusturmuslardir Harfler ve Ses DegerleriYanelif in icerdigi ana ses degerlerinin cozumlemesi cok genis bir ikincil sesler dizgesi ortaya cikarir Gunumuzde var olan alfabelerden yaralanilarak belirli bir seviyede ayrintilar tespit edilebilmistir Turkiye de ve diger Turk devletlerinde kullanilan harflerden baslicalari su sekildedir A Turkcede kullanilir Kendisinden once gelen k g ɫ seslerinin c ɟ l olarak inceltildigini belirtir Bazi yerlerde uzun a lar da bu harfle gosterilir Ornegin Kar Hala Kazim Nazim Alem Kagit U Turkcede kullanilir Kendisinden once gelen k g ɫ seslerinin c ɟ l olarak inceltildigini belirtir Bazi yerlerde uzun u lar da bu harfle gosterilir Ornegin Sukunet Muris Muzip Suni I Turkcede kullanilir Harfin uzatilarak telaffuz edildigini gosterir Kullanimda I harfindeki noktanin uzerine isaret koyulmasi cift noktalama gerektirdiginden yalnizca duzeltme imi kullanilir nokta duser Ornegin Milli Dini Cidem Didem Izan Mide E Gagavuzcada kullanilir Gagavuzcada e sesini temsil eder Bu harf Kurtce ve Zazacada ise eː sesini temsil eder Turkcede sadece birkac kelimede mevcut oldugu icin kullanimi ongorulmemistir Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunusu ile bir fikir edinmemiz mumkundur Ornegin Memur Poetika Neyzen Telif O Bitisiginde bulunan L harfinin ɫ yerine l olarak telaffuz edildigini gostermek icin kullanilir Turkcede ornekleri sinirli oldugu icin kullanmaya gerek duyulmamistir Ornekler rol gol sol lokanta lojman Ɵ Yanelif icerisinde yer alir Turkcedeki O harfine denk gelir Ornegin Sɵnmek Sonmek Dɵnmek Donmek A ve E Azericede Kazakcada Tatarcada Gagavuzcada ve Turkmencede kullanilir ae sesini temsil eder Turkcede E harfi M N L ve R ile biten hecelerde ve mez ekinde cogu zaman bu sekilde telaffuz edilir Ornek pekmez erken pembe Azericede yogun olarak kullanilir Ince bir harf oldugu halde kalin uyumludur Ornegin Inca Ince Turkcede Selcuk ismi diger Turk dillerinde Salcuk Selcuk olarak Akce sozcugu ise Akca Akce olarak yazilir Turkcede her ikisi de Ben olarak yazilan Ban Azerice Men 1 Tekil Sahis Zamiri ve Ben Azerice Ben Deri Kabartisi sozcukleri birbirinden farkli anlamlar icerir ve ses degerleri de farklidir E harfi kimi latin alfabelerinde ozellikle el yazilarinda Ee biciminde de kullanilir Ornekler Amak Emek Emek Emek Amir Emir Emir Emir Asas Esas Esas Esas Samar Semer Semer E Uygurcada kullanilir Uygurcada isaretsiz E ɛ sesini gosterirken E harfi e sesini gostermektedir Turkcede bu ses genellikle i ye donusmustur Turkmeneli Kirklareli Tunceli Onemli Aciklama 1 Latin E E Diyarez harfinin ses degeri olarak kesinlikle Kiril Yo Yo harfi ile hicbir ilgisi yoktur Tamamen bir sekil benzerligidir Latin E harfinin Kiril karsiligi kesin olarak Ye harfidir Onemli Aciklama 2 Kiril Ye Ye harfinin ses degerinin kesinlikle Latin E harfi ile hicbir ilgisi yoktur Kiril Ye harfinin Latin karsiligi E harfidir Arapcadaki Ayin ع ʕ temsil eder ve kesinlikle sessiz bir harftir Turkcede bu ses yoktur Normal A sesi ile farki ortadan kalkmistir Yeryuzundeki bazi dillerde benzer sesler Ă ile gosterilir Turkcede ise Arapcadan gelen sozcuklerde cok nadiren kesme isareti ile kullanilir Ornegin Ăsker Asker Măruf Ma ruf Ayin ع harfinin cekimli harekeli bicimleri Ŭ ve Ĭ olarak gosterilir Ornegin Ŭmum Ĭtir W Tatarcada ve Turkmencede kullanilir Turkmencede b Tatarcada w sesini gosterir Turkcede b v nin yuvarlak unlulerle birlikte bulunan bir alofonu olarak bulunur w sesi de bazi kisiler tarafindan g harfinin yuvarlak unlulerin yaninda bulunan telaffuzu olarak gorulur Ornegin Wucut Yowurt Q Tatarcada ve Azericede kullanilir Anadolu Turkcesindeki q sesini gosterir Ornegin Qomsu Komsu Azericede ise g sesini karsilar Baskurtcadaki Ҡalyn Kalin sozcugunun cevirisi Qalin olarak yapilir ve okunusu Kalin Galin bicimindedir Yuzyillarca Osmanli Devleti tarafindan yonetilmis olan Tunus ve Cezayir Arapcasinda Turkcedeki ɢ sesini karsilamak icin uc noktali ڨ harfi kullanilir X Tatarcada ve Azericede kullanilir x sesini karsilar Turkcedeki ihlamur sozcugunde bulunur Arapcadaki Hi خ harfidir Ic ve Dogu Anadolu agizlarinda siklikla rastlanir Ornegin Baxmax Bakmak Caxmax Caḥmaḥ Cakmak Yanmax Yanmaḥ Yanmak Bu ses Turkcede h sesinin alofonik bir varyasyonu olarak bulunur G Yanelif te Ƣ bicimiyle yer alir ʁ sesini karsilar Arapcadaki Gayin غ harfidir Bati Anadolu Turkcesinde G ile birlesmistir ancak Turkiye nin dogu bolgelerinde yaygindir Ornegin Doƣan Dogan Gagavuzca ve Kirgizcada gibi bazi dillerde G harfi sesli harflerin art arda iki kere yazilmasiyla gizli olarak elde edilir Ornegin Uur Ugur N veya N Tatarca da Turkmence de kullanilir ŋ sesini karsilar Bazen de NG NY olarak ongorulur N Pek cok agizda N veya G sesine donusmustur Osmanlicadaki uc noktali Kaf i Nuni ڭ harfinin karsiligidir Gunumuz Turkcesinde g sesinden once gelen n nin bir varyasyonu olarak gorulur Mangal Yangin Ț Gagavuzcada ve Mogolcada kullanilir t s sesini temsil eder Mogolcada ve Ruscada Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan pek cok dilde olan bir sestir Kiril C Tse Gagavuzcada ve diger Turk dillerinde Slav kokenli kelimelerde yer alir Ornegin Prezentaţiya Redakţiya Ancak oz Mogolca sozcuklerde de sik sik kullanilir Ornegin Mogolcadaki Ţag sozcugu Cag Ţeţeg Cicek Belarus ta yasayan Lipka Tatarlarinin alfabesinde ise t s sesini tam olarak karsilamak icin seklinde bir harf uretilmistir Kazaklar ve Kirgizlarla birlikte yasayan Cin kokeli Dungan halki Sad harfinden biraz daha farkli olan ama yakin kaynaklardan cikan bu sesi gosterebilmek icin ڞ harfini kullanmistir Ḑ Ses olarak Abhazcada Bulgarcada ve Macarcada yer alir d z sesini temsil eder Slav dillerinde ayrica Kiril alfabesini kullanan bazi dillerde olan bir sestir Kiril Ӡ veya S Gagavuzlarin da kullandigi Moldova alfabesinde ve birebir ayni olan Rumen alfabesinde resmi olmayan harfler arasindadir Bu dillerdeki eski metinlerde birebir Noktali D bicimiyle Ḑ rastlanir Gunumuzde ise genelde bu harfin arkasindan gelen bir Z ile birlikte kullanilir Ornegin Macarcadaki Bodza Boḑa Murver Meyvesi Bazi alfabelerde ise Arapcadakinden biraz daha farkli olan ama yakin kaynaklardan cikan bir d z sesini gostermek icin ڏ harfi kullanilmistir Belarus ta yasayan Lipka Tatarlarinin alfabesinde ise bu sesi tam olarak karsilamak icin seklinde bir harf uretilmistir Turkcede bulunmayan yutaklasmis ˁ seslere yabanci kokenli kelimelerde rastlanir Ḋ Z Ṫ Ṡ Yalnizca Arapca ve Osmanlica cevirilerde kullanilir Ṡ Arapcadaki Sad Tsad ص harfini karsilar Ornegin Ṡadaka Ṡahib Ṡabun Huṡuṡ Ḋ Arapcadaki Dad Zad ض harfini karsilar Ornegin Ramaḋan Kaḋi Kaḋa Ḋarb Ḋarbe Arḋ Ṫ Arapcadaki Ti ط harfini karsilar Arapcada bu harf Turkcede bulunmayan D ve T arasi bir sesi gosterir Ornegin Ṫarik Ṫarikat Z Arapcadaki Zi ظ harfini karsilar Arapcada bu harf Turkcede bulunmayan dˁ sesini gosterir Ornegin Zan Zalim Zafer Turkce de bulunmayan peltek harflere yabanci kokenli kelimelerde rastlanir D Z T S Yalnizca Arapca ve Osmanlica cevirilerde kullanilir T 8 sesidir Arapcadan gelen bazi sozcuklerde kullanilir ث Ancak peltek harfler Baskurt dilinde de bulunur Ornegin Es er Baskurt Kiril Alfabesinde Ҫ harfi ile gosterilir D d sesidir Arapcadan gelen bazi sozcuklerde kullanilir ذ Ancak peltek harfler Baskurt dilinde de bulunur Arapcadaki D sesinin peltek bicimidir Ornegin Z eka Baskurt Kiril Alfabesinde Ҙ harfi ile gosterilir Y Bu harf pek cok dilde Turkcedeki I sesine denk duser Ornegin Kyrgyz Kirgiz okunur Bu durumda Turkcedeki I sesi ise Ÿ olarak da gosterilir Ornegin Ÿky Iki Ⱬ veya Z Turkcedeki J harfine denktir Uygur Turkleri tarafindan da kullanilmakta olan Pinyin adi verilen ve Cinceyi Latin alfabesine cevirmekte kullanilan sistemin Uygur alfabesine uyarlanmis biciminde Turkcedeki J sesini karsilar Cizgili harfler Orta cizgili harfler el yazisinda zaman zaman kulanilmakla beraber bunlarin aslinda ses degerleri acisindan herhangi bir islevi yoktur ve genellikle essesli kelimeleri ayirt etmekte veya bir el aliskanligi olarak kullanilmaktadir Cogu zaman vurgulu ve kalin bir soyleyisi gostermeye yarar Đ Turkcede yalnizca el yazisinda essesli kelimeleri ayirmak icin kimi zaman bu kullanima rastlanir Bu harfi iceren kelimelerin buyuk bir kismi halk agzinda D ile de karsilanabilen T sesini de ihtiva eder Dolu tam olma ve Đolu yagis sekli sozcukleri arasindaki fark baska bir ornektir Benzer bicimde Đon giysi ve Don buzlanma sozcukleri ornek olarak gosterilebilir Bu sesin Turkcede yer aldigi baska bir kelime ise Arđ Arka sozcugudur Kimi yorelerde Ard kimi yorelerde ise Art olarak telaffuz edilir Ƶ Turkcede yalnizca el yazisinda essesli kelimeleri ayirmak icin kimi zaman bu kullanima rastlanir Ornegin Ƶar ve Zar farki Yanelif te yer alir ve Turkcedeki J harfi karsiliginda kullanilir Diger Ornekler Ƀag bahce ve Bag dugum Ҟurt yirtici ve Kurt larva Ᵽas oksitlenme ve Pas iletme Roman kitap ve Ɍoman millet adi farklari Duzeltme IsaretleriDuzeltme Imi ˆ Turkcede yalnizca sesli harflerin uzerine gelir Harfin uzun okunmasini saglar Ornegin Hala babanin kiz kardesi ve Hala simdi henuz Vurgu Imi Saga yatik olarak kullanilir Aslinda sesli sessiz butun harflerin uzerine gelebilmesi mumkundur Kimi zaman isaretli harf uzerinde bir duraksama veya hece bolunmesiyle ortaya cikar Turki dillerde iki islevi vardir Vurgunun hangi hecede oldugunu isaretler Bazen es sesli kelimeleri birbirinden ayirmaya yarar Mesela Ruscada ve Yunancada hemen her kelimede kullanilir cunku vurgunun hangi hecede yer aldigini gostermeye yarar Boylece ayni yazilisa sahip kelimeler de birbirinden ayrilabilir Boyle bir vurgu uygulamasi Turkcede pek mumkun degildir cunku hece vurgusu Turk dilinin yapisi geregi cok fazla degistirilemez baska heceye kaydirilamaz Konusma dilinde bunu ayirt edebilmek icin ozel bir caba sarf edilmez Bu nedenle de vurgunun ayrica gosterilmesine gerek yoktur Turki Kiril alfabelerinde Ruscadan gelen kelimelerde kullanilir Uzerinde bulundugu harfin ses degerini vurgulayarak degistiren bir isarettir Seslerin harflerin aslinda biraz uzatilmasini saglar Sessiz Harflerde Sert ve vurgulu bir soyleyis kazandirir Y Turkmen alfabesinde bir harf olarak bulunur ve Turkcedeki Y harfine denktir Cunku isaretsiz yalin Y harfi pek cok dilde Turkcedeki I harfine denk duser Kyrgyz Kirgiz gibi C ise Bosnakcada yer alir ve tɕ sesi verir Yeni Baskurt Alfabesinde Z harfi d sesini gostermek icin kullanilir Tum sessiz harflere uygulamak mumkundur Mesela Y C S Z Ŕ Ĺ N Ḱ Ẃ Ḿ Ṕ harfleri gibi Boylece aslinda vurgu iminin birinci islevi olan vurgulama saglanmis olur Ornegin Hac Hacc Haḱ Hakk Ayrica sessiz harflerde bir duraksama yaptirir Ornegin Ay Han ve Ayhan sozcuklerinin okunuslarindaki farklilikta oldugu gibi Ayrica Eḱmek ve Ekmek sozcuklerinin okunuslarindaki farkliliklar yine ornek olarak verilebilir Anadolu Turkcesinde kesme isareti biciminde yabanci dillerden ozellikle Arapcadan gelen bazi kelimelerin aksanli duraklayarak okunmasini saglar Burada asil yapilan sey uzerine geldigi sessiz harfte bir duraklama saglayip diger heceye sesli harf ile baslamaktir Ornegin Kit a Kuŕa Meĺun Turk Alfabesinde bu kelimeleri bu bicimde yazabilmek icin aksan isareti yerine belki de birbirlerine cok benzedikleri icin kesme isareti kullanilmistir Fakat Turkce de heceyi sessiz harfle bitirip sesli harfle baslamak Anadolu Turkcesinin yapisina uygun olmadigi icin zaten soyleyiste de bu bicimler genelde tercih edilmez ve heceler kesintisiz duz okunur Sesli Harflerde Uzerine geldigi sesli harfin uzatilmasini saglar Mesela Tatar alfabesinde I harfi uzatilan bir I sesi verir Turkce deki sesli harflerle ornek verilecek olursa Aninda Bazen Nadiren A E I o U Bazi Turki alfabelerde ve Macarcada bulunan uzatilmis harflerdir Vurgu isareti Macarcada sesli harfleri biraz uzatir Ornegin Turkcedeki Han im ve Hanim sozcuklerinin okunuslarindaki farklilikta oldugu gibi Turkcedeki yazim kosullari goz onunde bulundurularak Arapca sesli harflerin Turkceye cevirisinde asagidaki bicimler tercih edilir Latinize Sesler Ornek Turkce Uzun Ornek 1 Ornek 2A A E Yamin Yemin A Kaza HalaU U U Mulk Mulk U Muzip SukunI I I Sihhat Sihat I Ilan Dini A A E seklinde bir gosterim de harflerin acilimi bakimindan dogrudur Kisaltma Imi Harflerin kisa bir soyleyis kazandirilarak telaffuzlarini saglar Sesli harflerde bu kisalik ancak girtlaksi sesler cikarmakla mumkundur Bu nedenle sesli harflerde girtlaksi sesleri temsil eden bir isaret haline gelmistir Sesli Harflerde Turkcenin ses yapisinda sesli harfe cok kisa bir soyleyis kazandirir Cok hizli ve kisa olarak soylenen Ă aa Ĭ ih Hă Hĕ Hĭ Ăh gibi unlemler bu kisaligi anlamak icin ornek olarak gosterilebilir Ayrica bu sesli harfler Arapcadaki girtlaktan cikarilan Ayin ع harfinin turevleri cekimli harekeli bicimleri oldugu icin girtlaksi harfleri gostermek icin de kullanilir Ornegin Arapca kokenli kelimelerde Ărab Ŭmum Ĭtir Ă Romancada ve Cuvascada ayrica Itelmencede ve Hanticada yer alir e sesini temsil eder Ĕ Cuvascada bulunur Romanya alfabesinde 1904 te kaldirilmistir ɘ sesini karsilar Ĭ Cuvascanin resmi olmayan Latin alfabesinde Ruscadan gecen kelimelerde kullanilir Pinyin alfabesinde de yer alir Turkcede Kisaltma Imi ozellikle el yazisinda Inceltme Imi ile karisma ihtimali nedeniyle sesli harflerde tercih edilmemistir Sessiz Harflerde Aslinda Kisaltma Iminin sessiz harflerde kullanimi ongorulmemistir Fakat Yumusatma Imi ˇ ile cok benzer bir sekle sahip oldugu icin bu iki isaret birbirinin yerine kullanilir hale gelmistir aralarindaki fark ortadan kalkmistir ve sessiz harflerde de bu isaret kullanilmistir Ornegin Turkcedeki G Yumusak G harfi Karon ile gosterilen harfler Breve ile de gosterilebilir Tt Breve Tt veya Dd Breve Dd LatinizasyonLatinizasyon Romanizasyon tabiri genel olarak Latin alfabesi disindaki ses sistemlerinin Latin Alfabesine cevrilmesini ifade eder Kiril Latinizasyon Kiril LatinizasyonA B C C D E E F G G G H X I J K Q L M N N O O P R S S T U U Y V Z W Ț Ḑ S ZA B Җ Ch D E Ә F G Ӷ Ғ Һ H I Zh K Қ L M N Ң O Ө P R S Sh T U Ү J V Z Ў C Ӡ Ҫ Ҙ Arapca Latinizasyon Arapca LatinizasyonArapca ي Arapca ۋ Arapca و Arapca ه Arapca ن Arapca م Arapca ل Arapca گ Arapca ڭ Arapca ك Arapca ق Arapca ٯ Arapca ف Arapca غ Arapca ع Arapca ظ Arapca ط Arapca ض Arapca ص Arapca ش Arapca س Arapca ژ Arapca ز Arapca ر Arapca ذ Arapca د Arapca خ Arapca ح Arapca چ Arapca ج Arapca ث Arapca ت Arapca پ Arapca ب Arapca ا Arapca ءY V W H N M L G N K Q k F G Ă Z Ṫ Ḋ Ṡ S S J Z R Z D X Ḩ C C S T P B A E A U IDiyakritik Isaretlerin Tum Harflere EklenmesiKarakter Eslem aracinda yer alan ve adinin basinda Combining Kombine Eklemlenebilir yazan isaretler herhangi bir harften sonra eklendiginde o isaret otomatik olarak harfin uzerine yerlesir Tum Combining Kombine isaretleri gormek icin Unicode Unikod bir karakter kumesi secmek gereklidir Ornegin Lucida Sans Unicode gibi Burada dikkat edilmesi gereken hususu herhangi isaretin Normal bicimi ile Combining Kombine biciminin goruntude birbiri ile ayni oldugudur Normal bicim kullanildiginda harfin uzerine eklenmez yaninda durur Bu nedenle adinin basinda Combining Kombine yazan isaret secilmelidir Ornegin Combining Acute Accent Combininig Tilde gibi Uygulamaya Ornek Herhangi bir harfe mesela M veya kucuk m harfinin uzerine Dalga Tilde isareti eklenmek istendiginde bu harfin isaretli bicimi karakterler arasinda bulunamiyorsa su islemler uygulanir M harfi yazildiktan sonra Combining Tilde isareti bulunup harften hemen sonra pesepese yazilir Boylece ortaya M harfi veya m harfi cikar Bu islem Combining Kombine Eklemlenebilir bicimi olan tum isaretler icin uygulanabilir Harften once yazilirsa ise yaramaz Harften sonra bosluk birakilirsa ise yaramaz Adinin basinda Combining Kombine yazmayan isaretler harfin uzerine eklenmez yaninda durur Bazi Combining Kombine Eklemlenebilir Isaretler Bu isaretler asagidan kopyalanarak herhangi bir harften sonra yazildiginda harfin uzerine eklenir Asagidaki isaretler kesinlikle bu simgelerin normal bicimleri degildir Combininig Eklemlenebilir halidir Combininig Grave Kombine Aksan Combininig Akute Kombine Vurgu Combininig Tilde Kombine Dalga Combininig Circumflex Kombine Sapka Combininig Macron Kombine Uzatma Combininig Diaeresis Kombine Ciftnokta Combininig Caron Kombine Yumusatma Combininig Ring Kombine Halka Combininig Horn Kombine Duyarga Combininig Superdot Kombine Ustnokta Combininig Superline Kombine Ustcentik Combininig Subline Kombine Altcentik Combininig Subcomma Kombine Altvirgul Combininig Cedilla Kombine Cengel Combininig Ogonek Kombine Kanca Combininig Submacron Kombine Altcizgi Combininig Subtilde Kombine Altdalga Combininig Subflex Kombine Altsapka KaynakcaHeinz F Wendt Fischer Lexikon Sprachen 1961 ISBN 3 596 24561 3 Bilal N Simsir Turk Yazi Devrimi Ankara 1992 S 119 Helmut Gluck Hrsg Metzler Lexikon Sprache 2005 S 417 ISBN 3 476 02056 8 Zentrum fur Turkeistudien Essen Aktuelle Situation in den Turkrepubliken Innenpolitik Sicherheitspolitik Wirtschaft Umwelt Bevolkerung Working Paper 14 1994 FSP Entwicklungssoziologie Bielefeld Formen der Transvergesellschaftung als gegenlaufige Prozesse zur Nationsbildung in Usbekistan Working Paper 334 2000 Der Fischer Welt Almanach 94 Zahlen Daten Fakten 1993 S 846 Mehmet Tutuncu Alphabets for the turkic languages Herbert W Duda Die neue turkische Lateinschrift I Historisches In Orientalistische Literaturzeitung 1929 Spalten 441 453 II Linguistisches In Orientalistische Literaturzeitung 1930 Spalten 399 413 F H Weissbach Die turkische Lateinschrift In Archiv fur Schreib und Buchwesen 1930 S 125 138 Yakovlev N F Development and succeeding problems in Latinizing alphabets No 2 1936 pp 25 38 In Russian N F Revolyuciya i pismennost 2 1936 str 25 38 Lunacharskij Latinizaciya russkoj pismennosti Statya Novyj alfavit v Literaturnoj enciklopedii G A Gaydarci E K Koltsa L A Pokrovskaya B P Tukan Gagauz Turkcesinin Sozlugu TC Kultur Bakanligi Yayinlari Nevzat Ozkan Gagauz Destanlari Turk Dil Kurumu Yayinlari Prof Dr Mustafa Argunsah Adem Terzi Abdullah Durkun Gagauz Turkcesi Arastirmalari Bilgi Soleni Turk Dil Kurumu Yayinlari Gagauzum Bucaktir Yerim Tatura Anamut Ocak Yayinlari Nevzat Ozkan Gagavuz Turkcesi Grameri Turk Dil Kurumu Yayinlari 1996 Yanelif Yanalif Tatar Encyclopedia 2002 Kazan Tatarstan Republic Academy of Sciences Institution of the Tatar Encyclopaedia Zakiev Tyurko tatarskoe pismo Istoriya sostoyanie perspektivy Moskva Insan 2005Ayrica bakinizTurk dilleri alfabeleri Arapca nin romanizasyonu Diyakritik isaretlerDipnotlar Proceedings of the International Symposium of Contemporary Turkish Alphabet Milletlerarasi Cagdas Turk Alfabeleri Sempozyumu Bildirisi 18 20 Kasim 1991 Istanbul M U Turkiyat Arastirmalari Enstitusu 1992 1 27 Ocak 2014 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Turk Kenes ve Turk Dunyasinin 34 Harfli Ortak Alfabe Sistemi Abdulvahap Kara 27 Ocak 2014 tarihinde Archive is sitesinde arsivlendi Turkic Countries Agree on Single Latin Based Alphabet The Astana Times 12 Eylul 2024 Erisim tarihi 13 Eylul 2024 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Turk dunyasinda ortak alfabe anlasmasi saglandi 34 harf kullanilacak 11 Eylul 2024 11 Eylul 2024 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 11 Eylul 2024 IZ ISTORII PISMA AZERBAJDZhANSKIH TYuRKOV Mansur Rahbari Yuzhnyj Azerbajdzhan Iran Bextiyartuncay E e harfi icin ornek 5 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi e e SRi leorard Kitab al Idrak li Lisan al Atrak tigr Mahmud Kashgari Eesti Keele Instituut Institute of the Estonian Language KNAB Kohanimeandmebaas Place Names Database Taadi Tat Zhuguri Dzuhuri latinisatsioon romanization KNAB 2012 09 30 Notes 2 5 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi In the earlier Azerbaijani Cyrillic there were variations e e Ulutas Ismail 2004 Relative clauses in Gagauz syntax Istanbul Isis Press ISBN 975 428 283 8 Ilya Yevlampiev Karl Pentzlin and Nurlan Joomagueldinov N4072 Revised Proposal to encode Arabic characters used for Bashkir Belarusian Crimean Tatar and Tatar languages ISO IEC JTC1 SC2 WG2 20 May 2011 2 24 Subat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Janka Stankievic Mova rukapisu Al Kitab Casc I Fonetyka New York 1954 Volski V Asnoynyya pryncypy arabskaj transkrypcyi belaruskaga tekstu y Kitabah Uzvyshsha 1927 6