Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Eylül 2020) () |
Bu madde, uygun değildir. (Mart 2013) |
Paradigma (isim () Helenceden gelir) Türk Dil Kurumu sözlüğündeki anlam karşılığı; "Değerler dizisi" olarak tanımlanır.
1960'lardan beri paradigma kelimesi bilimsel disiplinlere veya başka epistemolojik içerikteki düşünce kalıplarına göndermede bulunur. Başlangıçta kelime dilbilgisine özgüydü: 1900 Merriam-Webster sözlüğü, gramerin içeriğinde sadece onun tekniksel kullanımını veya onu retorikte bir mesel veya masal (anlamını) açıklayıcıları için bir terim olarak tanımlar. Dilbilimde, Ferdinand de Saussure paradigmayı, benzer özellikteki öğelerin bir sınıfı için kullandı. Ek olarak, model ya da kuramsal çerçeve anlamında kullanılabilen bir terimdir ve göstermek, anlaşılır kılmak, örnek teşkil etmek, sınırları belli olan ön bulgu ve genel anlamında da dünya bakışı anlamlarına gelir. Bu göstergelerin alternatifleriyle olan ilişkisi paradigmatik çözümleme yoluyla analiz edilir.
Bilimsel paradigma
Yunanca παραδείγματι (paradeigma)'dan gelen kavramın popülerliğini sağlayan Thomas Samuel Kuhn'dur. Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabında düşünsel çerçeve, kuramsallığın belirli bir terimi olarak ve kendisi de yirmi çeşit paradigmada kullanarak anlatır. Ana anlamı, bir bilim çevresine belli bir süre için, bir model sağlayan evrensel olarak kabul edilen bilimsel başarılar, olarak tanımlanır.
Thomas Samuel Kuhn bilimsel anlamında paradigmayı şöyle formüle etmektedir:
- İzlenen ve kontrol edilen olandır.
- Soruların tarzı hangi konuyla ilgili olduğuyla iç içedir ve sağlamasının nasıl test edilebilirliğiyledir.
- Bu soruların nasıl sorulacağıyladır.
- Sonuçların karşılaştırmalı olarak nasıl yorumlanacağıyladır.
Yani Kuhn'a göre paradigma, kabul görülmeye öncelikle hakim olan bir düşüncenin belli bir zaman dilimi içindeki ilk örneğidir. Uzun deneyimleri ve kanıtlarını içerisinde barındırır. Diğer anlamıyla paradigma, bir düşüncenin genel onayı (genel kabul görüleni) tasarımsal olarak varsayışının bir yansımasıdır ve bu da birçok sorunun yanıtlarını da beraberinde taşıyarak sunar. Bu tanımlamada paradigmanın bilimsel çalışmalardaki olgusu, model sunmak ya da bu suretle görüngüleri önceden açıklamak deneyidir.
Kuram, paradigma değildir. Paradigma olması için, yeni ve benzersiz olması, yeniliğinin gelecekteki çalışmalara kaynaklık edecek türde olması gerekir. Bir olağan paradigma, olağan bilim etkinliği kuramıdır. Bu kuram her şeyi çözemez, açıkta kalan sorunları görmezden gelir veya dosyalar. Bunlar ve getirdiği sorunlar büyüyüp de kuramın başına bela olduğu zaman, bilim insanları çözüm bulmak zorunda kalırlar. Bunun sonucunda olağanüstü paradigma dönemi gelir. Olağan dönem iflas etmiştir. Kriz döneminde bilim insanları, yeni paradigma oluşturmak zorundadır. Paradigma değişikliği budur. Bir bunalım dönemi gelir ve her şey altüst olur. Kavramların yerli yerine konması için belki bütün teori baştan alınır. Ancak bu olağanüstü dönemde eski paradigmalar direnirler, teoriden kopmalar çatışmalara yol açar.
Dikkat edilirse, buradaki durumun ideoloji için de geçerli olduğu görülecektir. Mevcut toplumsal işleyiş krize girdiğinde, krizi çözmeye aday toplumsal sınıf ve veya katmanlar kendi iktidarlarını ve kendi çözümlerini topluma önermeye başlarlar. Yine ideoloji de olduğu gibi paradigmanın temelinde de belli bir çevrenin ilişkilerinin ürettiği ve pekiştirdiği, kimi doğru, kimi yanlış inanışlar vardır. ideolojinin, ilişkinin biçimleri tarafından şekillenen ve ortaklaşılan düşünceler olduğu yolundaki tanımlamanın, söz konusu paradigma kavramı olduğunda birebir geçerli olduğu sadece dar ve tanımlı bir çevre için kullanıldığı açıklık kazanmaktadır.
Terim olarak Thomas Samuel Kuhn'un kullanmasından önce Herodot, Platon, Aristoteles'de geçer. Ancak bilinen kesin anlamına ve bilim felsefesindeki tartışmasız konumuna Kuhn ile ulaşmıştır. Terimin amacı geniş bir düşünsel çerçevedir. Kuhn'un Bilimsel Devrimlerin Yapısı kitabında 21 farklı anlamda kullanılır. Esas olarak, bir bilim çevresine belli bir süre için egemen olan model, anlamını verir. Bir kuramın paradigma olması için öyle bir yenilik getirmesi lazımdır ki, hem rakipleri varsa şaşırsın ve hayran olsun, hem de çağını aşarak ilerideki görüşlere kapı açsın. da zamanla çözemediği sorunlar olduğunda bunalıma düşer ve olaganüstü arayışlara girer ki bu döneme paradigma değişikliği hakimdir. Kuhn, bu anlamda bilimsel bilginin gelişiminin Bilimdeki devrimsel/sıçramalı gelişmelerle meydana gelidiğini belirtir. Belirli bir egemen paradigma artık geçerliliğini yitirmeye başladığında kendiliğinden yeni bir paradigmaya yerini bırakmaz, aksine bu devrimsel süreçlere benzeyen aşamalar gösterir. Paradigma değişiklikleri eskisinde büyük yıkımlara yol açar. Belirli bir paradigmanın belirli bir zamandaki geçerliliği, söz konusu paradigmanın genel-kabuledilirliği ile ilintilidir.
Diğer kullanım alanları
Kuhn'dan sonra paradigma yeni fenomenler oluşuncaya dek tanımını korudu ve o güne kadar olan öğretisi artık ortak onaydan uzaklaştı. Bu zamanda yeni teoriler geliştirildi. Savunucuların farklı öğretilerden yola çıkarak ortaya koydukları tanımlamalar paradigma değişimi adlı kuramı ortaya çıkardı.
Paradigma, ayrıca anlatılar için de kullanılır. Örneğin içinde ahlaki anlamda bir öğreti barındıran bir masal ki, eğer gerçeğe yönelik kaygılardan yola çıkarak örnekleme yapıyor ve sonuçta ders verici yenilikçi bir mesaj sunuyorsa, bir anlamda burada da paradigmadan söz edilebilir. Bilim, teknoloji ve ekonomide de biçimsel yanıyla çok farklı anlaşılmayan bir tarzla yine kullanılır. Özellikle bilgisayar dünyasında veya ekonomide yöneticilik statüsünde. Örneğin "Programlama Paradigmaları, Postkapitalist Pradigma, Yönetim paradigması..." gibi.
Reklâm sektöründe ilişkisel olarak üretim mekanizmasının bir sonucu olarak özellikle yeni ve teşvik edici olanın görünümü üzerinde dikkatleri çekmek üzere kullanılır.
Organizasyon teorisinde işletmenin felsefesi üzerine konsepti yer alır. Yani sunuş, anlayış ve tarzı içeren bir özümsemedir bu. Bunlardan en çok kullanılan model G. Johnson modelidir. 1998'de "Strategic Management Journal" adıyla yayımlanan kitabında Johnson, kültür ağındaki yerleşik yedi elementten söz eder: Geçmiş ve mitos, semboller, yaptırım gücü yani hedefler, organizasyon hiyerarşisi, kontrol sistemi, ritual rutinlik ve paradigma.
Davranış biliminde paradigma klasik bir ön kanıdır yani duygusal analizle iyi ya da kötü diye nitelenir. Fizikte, laboratuvar deneyselliğindeki nedensellik kavramının metafizikten uzak tutularak anlaşılması boyutunda kullanılır. Organik tıp, fizikten etkilenerek tedavinin basitleştirilmiş (makinalaştırılmış) modelini tercih ederken paradigma, psikomatik tıbbın organik ayırımını öne çıkararak makinalar ile sürdürülen tıptan farklı olduğunu sağlar.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Antropoloji Sözlüğü, , "Paradigma", Kudret Emiroğlu-Suavi Aydın, içinde, Bilim ve sanat Y. Ank.2003.
- Bilimsel Devrimlerin Yapısı, Thomas S. Kuhn, Çev. Nilüfer kuyaş, Alan Y. 1982.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Eylul 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Mart 2013 Paradigma isim paɾadi gma Helenceden gelir Turk Dil Kurumu sozlugundeki anlam karsiligi Degerler dizisi olarak tanimlanir 1960 lardan beri paradigma kelimesi bilimsel disiplinlere veya baska epistemolojik icerikteki dusunce kaliplarina gondermede bulunur Baslangicta kelime dilbilgisine ozguydu 1900 Merriam Webster sozlugu gramerin iceriginde sadece onun tekniksel kullanimini veya onu retorikte bir mesel veya masal anlamini aciklayicilari icin bir terim olarak tanimlar Dilbilimde Ferdinand de Saussure paradigmayi benzer ozellikteki ogelerin bir sinifi icin kullandi Ek olarak model ya da kuramsal cerceve anlaminda kullanilabilen bir terimdir ve gostermek anlasilir kilmak ornek teskil etmek sinirlari belli olan on bulgu ve genel anlaminda da dunya bakisi anlamlarina gelir Bu gostergelerin alternatifleriyle olan iliskisi paradigmatik cozumleme yoluyla analiz edilir Bilimsel paradigmaYunanca paradeigmati paradeigma dan gelen kavramin populerligini saglayan Thomas Samuel Kuhn dur Bilimsel Devrimlerin Yapisi adli kitabinda dusunsel cerceve kuramsalligin belirli bir terimi olarak ve kendisi de yirmi cesit paradigmada kullanarak anlatir Ana anlami bir bilim cevresine belli bir sure icin bir model saglayan evrensel olarak kabul edilen bilimsel basarilar olarak tanimlanir Thomas Samuel Kuhn bilimsel anlaminda paradigmayi soyle formule etmektedir Izlenen ve kontrol edilen olandir Sorularin tarzi hangi konuyla ilgili olduguyla ic icedir ve saglamasinin nasil test edilebilirligiyledir Bu sorularin nasil sorulacagiyladir Sonuclarin karsilastirmali olarak nasil yorumlanacagiyladir Yani Kuhn a gore paradigma kabul gorulmeye oncelikle hakim olan bir dusuncenin belli bir zaman dilimi icindeki ilk ornegidir Uzun deneyimleri ve kanitlarini icerisinde barindirir Diger anlamiyla paradigma bir dusuncenin genel onayi genel kabul goruleni tasarimsal olarak varsayisinin bir yansimasidir ve bu da bircok sorunun yanitlarini da beraberinde tasiyarak sunar Bu tanimlamada paradigmanin bilimsel calismalardaki olgusu model sunmak ya da bu suretle gorunguleri onceden aciklamak deneyidir Kuram paradigma degildir Paradigma olmasi icin yeni ve benzersiz olmasi yeniliginin gelecekteki calismalara kaynaklik edecek turde olmasi gerekir Bir olagan paradigma olagan bilim etkinligi kuramidir Bu kuram her seyi cozemez acikta kalan sorunlari gormezden gelir veya dosyalar Bunlar ve getirdigi sorunlar buyuyup de kuramin basina bela oldugu zaman bilim insanlari cozum bulmak zorunda kalirlar Bunun sonucunda olaganustu paradigma donemi gelir Olagan donem iflas etmistir Kriz doneminde bilim insanlari yeni paradigma olusturmak zorundadir Paradigma degisikligi budur Bir bunalim donemi gelir ve her sey altust olur Kavramlarin yerli yerine konmasi icin belki butun teori bastan alinir Ancak bu olaganustu donemde eski paradigmalar direnirler teoriden kopmalar catismalara yol acar Dikkat edilirse buradaki durumun ideoloji icin de gecerli oldugu gorulecektir Mevcut toplumsal isleyis krize girdiginde krizi cozmeye aday toplumsal sinif ve veya katmanlar kendi iktidarlarini ve kendi cozumlerini topluma onermeye baslarlar Yine ideoloji de oldugu gibi paradigmanin temelinde de belli bir cevrenin iliskilerinin urettigi ve pekistirdigi kimi dogru kimi yanlis inanislar vardir ideolojinin iliskinin bicimleri tarafindan sekillenen ve ortaklasilan dusunceler oldugu yolundaki tanimlamanin soz konusu paradigma kavrami oldugunda birebir gecerli oldugu sadece dar ve tanimli bir cevre icin kullanildigi aciklik kazanmaktadir Terim olarak Thomas Samuel Kuhn un kullanmasindan once Herodot Platon Aristoteles de gecer Ancak bilinen kesin anlamina ve bilim felsefesindeki tartismasiz konumuna Kuhn ile ulasmistir Terimin amaci genis bir dusunsel cercevedir Kuhn un Bilimsel Devrimlerin Yapisi kitabinda 21 farkli anlamda kullanilir Esas olarak bir bilim cevresine belli bir sure icin egemen olan model anlamini verir Bir kuramin paradigma olmasi icin oyle bir yenilik getirmesi lazimdir ki hem rakipleri varsa sasirsin ve hayran olsun hem de cagini asarak ilerideki goruslere kapi acsin da zamanla cozemedigi sorunlar oldugunda bunalima duser ve olaganustu arayislara girer ki bu doneme paradigma degisikligi hakimdir Kuhn bu anlamda bilimsel bilginin gelisiminin Bilimdeki devrimsel sicramali gelismelerle meydana gelidigini belirtir Belirli bir egemen paradigma artik gecerliligini yitirmeye basladiginda kendiliginden yeni bir paradigmaya yerini birakmaz aksine bu devrimsel sureclere benzeyen asamalar gosterir Paradigma degisiklikleri eskisinde buyuk yikimlara yol acar Belirli bir paradigmanin belirli bir zamandaki gecerliligi soz konusu paradigmanin genel kabuledilirligi ile ilintilidir Diger kullanim alanlariKuhn dan sonra paradigma yeni fenomenler olusuncaya dek tanimini korudu ve o gune kadar olan ogretisi artik ortak onaydan uzaklasti Bu zamanda yeni teoriler gelistirildi Savunucularin farkli ogretilerden yola cikarak ortaya koyduklari tanimlamalar paradigma degisimi adli kurami ortaya cikardi Paradigma ayrica anlatilar icin de kullanilir Ornegin icinde ahlaki anlamda bir ogreti barindiran bir masal ki eger gercege yonelik kaygilardan yola cikarak ornekleme yapiyor ve sonucta ders verici yenilikci bir mesaj sunuyorsa bir anlamda burada da paradigmadan soz edilebilir Bilim teknoloji ve ekonomide de bicimsel yaniyla cok farkli anlasilmayan bir tarzla yine kullanilir Ozellikle bilgisayar dunyasinda veya ekonomide yoneticilik statusunde Ornegin Programlama Paradigmalari Postkapitalist Pradigma Yonetim paradigmasi gibi Reklam sektorunde iliskisel olarak uretim mekanizmasinin bir sonucu olarak ozellikle yeni ve tesvik edici olanin gorunumu uzerinde dikkatleri cekmek uzere kullanilir Organizasyon teorisinde isletmenin felsefesi uzerine konsepti yer alir Yani sunus anlayis ve tarzi iceren bir ozumsemedir bu Bunlardan en cok kullanilan model G Johnson modelidir 1998 de Strategic Management Journal adiyla yayimlanan kitabinda Johnson kultur agindaki yerlesik yedi elementten soz eder Gecmis ve mitos semboller yaptirim gucu yani hedefler organizasyon hiyerarsisi kontrol sistemi ritual rutinlik ve paradigma Davranis biliminde paradigma klasik bir on kanidir yani duygusal analizle iyi ya da kotu diye nitelenir Fizikte laboratuvar deneyselligindeki nedensellik kavraminin metafizikten uzak tutularak anlasilmasi boyutunda kullanilir Organik tip fizikten etkilenerek tedavinin basitlestirilmis makinalastirilmis modelini tercih ederken paradigma psikomatik tibbin organik ayirimini one cikararak makinalar ile surdurulen tiptan farkli oldugunu saglar Ayrica bakinizYapi Episteme Epistemoloji Bilgi rejimleri Bilim tarihi Holistik paradigmaKaynakcaAntropoloji Sozlugu Paradigma Kudret Emiroglu Suavi Aydin icinde Bilim ve sanat Y Ank 2003 Bilimsel Devrimlerin Yapisi Thomas S Kuhn Cev Nilufer kuyas Alan Y 1982 G Johnson Rethinking incrementalism In Strategic Management Journal Band 9 1998 S 75 91 Thure von Uexkull u a Hrsg Psychosomatische Medizin 3 Auflage Verlag Urban amp Schwarzenberg Munchen 1986 ISBN 3 541 08843 5 Seite 3 4