Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde veya bölüm Polonya tarihi (1945–1989) adlı maddeye çok benzemektedir ve bu iki maddenin önerilmektedir. Birleştirme işlemi yapıldıktan sonra sayfaya {{}} şablonunu ekleyiniz. |
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Haziran 2022) () |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Haziran 2024) () |
Polonya'nın 1945'ten 1989'a kadar olan tarihi, II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden sonra Polonya'ya dayatılan komünist yönetim dönemini kapsar. Bu yıllar, genel sanayileşme, kentleşme ve yaşam standardında pek çok iyileştirmeyi barındırırken, [a1] erken dönem Stalinist baskılar, toplumsal huzursuzluk, siyasi çekişmeler ve şiddetli ekonomik zorluklarla gölgelendi.
İkinci Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru, ilerleyen Sovyet Kızıl Ordusu, ile birlikte, Nazi Alman kuvvetlerini işgal altındaki Polonya'dan püskürttü . Şubat 1945'te Yalta Konferansı, savaş sonrası seçimlere kadar bir uzlaşma koalisyonundan Polonya'da geçici bir hükûmet kurulmasını onayladı. Sovyetler Birliği lideri Joseph Stalin, bu kararın uygulanmasını manipüle etti. Varşova'da, 1940'tan beri Londra'da bulunan sürgündeki Polonya hükümetini görmezden gelerek, pratikte komünist kontrollü kuruldu.
Temmuz-Ağustos 1945'teki müteakip Potsdam Konferansı sırasında, üç büyük Müttefik Polonya sınırının devasa batıya kaymasını onayladılar ve Oder-Neisse hattı ile Curzon Hattı arasındaki yeni topraklarını onayladılar, bu da Polonya sınırlarının küçülmesine ve eski Piast hanedanı dönemine benzer hale gelmesine neden oldu . Holokost'ta Polonya-Yahudi nüfusunun yok edilmesi, batıda Almanların kaçışı ve sınır dışı edilmesi, doğuda Ukraynalıların yeniden yerleştirilmesi ve Polonyalıların Doğu Sınır Bölgesi'nden (Kresy) sürülmesi ve yeniden yerleştirilmesinin ardından Polonya ilk kez tarihi boyunca, önde gelen azınlıkların olmadığı etnik olarak homojen bir ulus-devlet haline geldi. Bolesław Bierut yönetimindeki Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR), Sovyet etki alanı içinde bağımsız bir devlet olarak kalacak olan ülke üzerinde sıkı bir kontrol elde ederken, yeni hükûmet siyasi gücünü sağlamlaştırdı . 22 Temmuz 1952'de ilan edildi ve ülke resmen Polonya Halk Cumhuriyeti (PRL) oldu.
1953'te Stalin'in ölümünün ardından, siyasi bir " çözülme ", Władysław Gomułka liderliğindeki daha liberal bir fraksiyonunun güç kazanmasına izin verdi. 1960'ların ortalarında, Polonya artan ekonomik ve siyasi zorluklar yaşamaya başladı. ve , tüketici fiyatlarındaki bir artışın bir grev dalgasına yol açmasıyla doruğa ulaştılar. Hükûmet, batılı kreditörlerden alınan büyük ölçekli kredilere dayalı yeni bir ekonomik program başlattı ve bu da yaşam standartlarında ve beklentilerde artışa neden oldu, ancak program Polonya ekonomisinin dünya ekonomisiyle artan entegrasyonu anlamına geliyordu ve 1973 petrol krizinden sonra başarısız oldu. 1976'da hükûmeti fiyatları tekrar yükseltmek zorunda kaldı ve bu da yol açtı.
Bu baskı ve reform döngüsü [b] ve ekonomik-politik mücadele, 1978'de Karol Wojtyła'nın Papa II. John Paul olarak seçilmesiyle yeni özellikler kazandı. Wojtyła'nın beklenmedik yükselişi, özellikle 1979'da Polonya'ya yaptığı ilk ziyaretle birlikte, otoriter ve etkisiz nomenklatura tarafından yönetilen devlet sosyalizmi sistemine karşı muhalefeti güçlendirdi. Ağustos 1980'in başlarında, yeni bir grev dalgası, Lech Wałęsa liderliğindeki bağımsız sendika " Dayanışma "nın (Solidarność) kurulmasıyla sonuçlandı. Muhalefetin artan gücü ve faaliyeti, Wojciech Jaruzelski hükûmetinin Aralık 1981'de ilan etmesine neden oldu. Ancak Sovyetler Birliği'nde Mihail Gorbaçov'un reformları, Batı'dan gelen artan baskı ve işlevsiz ekonomi ile rejim muhalifleriyle pazarlık yapmak zorunda kaldı. 1989 , Dayanışma'nın katılmasına yol açtı. Adaylarının çarpıcı zaferi, Orta ve Doğu Avrupa'da komünist yönetimden ardı ardına geçişlerin ilkine yol açtı. 1990'da Jaruzelski ardından cumhurbaşkanlığından istifa etti ve yerine Wałęsa geçti.
Komünistlerin yönetimindeki Polonya'nın kuruluşu (1944–1948)
Sınır ve nüfus kaymaları
İkinci Dünya Savaşı'ndan önce, Polonya nüfusunun üçte biri oluşuyordu. Polonya'nın 1939'da yaklaşık 35 milyon nüfusu vardı, ancak 1946'da ilgili sınırlar içinde 24 milyondan azdı. Geriye kalan üç milyonun üzerindeki nüfus, çoğu yakında Polonya'yı terk edecek olan Almanlar, Ukraynalılar ve Yahudiler gibi etnik azınlıklardı. Polonya, II. Dünya Savaşı sırasında nüfusunun yüzde 16-17'sini oluşturan en ağır uğradı. 1939 ve 1945 yılları arasında 6 milyona yakın Polonya vatandaşının savaşla ilgili sebeplerden öldüğü tahmin edilmektedir. Yaklaşık rakam, yukarıdaki toplamın bir parçası olarak 3 milyon Yahudi-Polonya kurbanını içermektedir. Etnik olarak Polonyalı kurbanların sayısı belki de 2 milyondu.
Polonya'daki tarihi azınlıklar en çok etkilenenlerden olurken, Polonya'nın önceki ulusal nüfus sayımlarına yansıyan çok ırklı çeşitliliği savaştan sonraki birkaç yıl içinde tamamen ortadan kalktı. Polonyalı eğitimli sınıf çok acı çekti. Ülkenin savaş öncesi sosyal ve politik seçkinlerinin büyük bir kısmı ya telef oldu ya da dağıldı.
Ülkenin yeniden inşası gibi muazzam bir görevin yerine getirilmesine, yeni hükûmetin merkezi otorite elde etme mücadelesi eşlik etti, toplumun önemli bir bölümünün yeni rejime duyduğu güvensizlik ve Polonya'nın 1945 ortalarına kadar kesin olarak kurulmayan savaş sonrası sınırları üzerindeki anlaşmazlıklar tarafından daha da karmaşıklaştı. . O sırada mevcut olan Sovyet kuvvetleri, Polonya'ya devredilen yağmalanması, değerli endüstriyel teçhizat, altyapı ve fabrikalardan arındırılması ve Sovyetler Birliği'ne gönderilmesiyle meşguldü.
Curzon Hattının doğusundaki topraklarının Sovyetler tarafından ilhak edilmesinden sonra, yaklaşık 2 milyon Polonyalı bu bölgelerden Oder-Neisse hattının doğusundaki yeni batı ve kuzey bölgelerine taşındı, transfer edildi veya sınır dışı edildi . Potsdam Anlaşması uyarınca Almanya'dan Polonya'ya devredildi. Diğerleri Sovyetler Birliği'ne dönüşen ülkede kaldı ve daha fazlası 1956'dan sonra Polonya'ya gitti. Polonya'nın orta kesimlerinden insanlarla yapılan ek yerleşim, hükûmetin olarak adlandırdığı yerlerde Polonyalıların sayısını 1950'ye kadar 5 milyona çıkardı. 10 milyonluk eski Alman nüfusunun çoğu 1950 yılına kadar kaçmış veya sınır dışı edilmişti: yaklaşık 4,4 milyonu savaşın son aşamalarında kaçtı ve 3,5 milyonu 1945-1949 yılları arasında Polonya makamları tarafından sürüldü. Almanların kovulması, Potsdam'da kesinleşen Müttefik kararlarının sonucuydu. [b1]
Ukraynalıların ve Belarusluların Polonya'dan Sovyetler Birliği'ne sürülmesi ve 1947 dağıtmasıyla ve Polonyalı Yahudilerin çoğunun Holokost sırasında Nazi Almanyası tarafından yok edilmesiyle ve hayatta kalanların birçoğunun Batı'ya ve yeni kurulan İsrail'e göç etmesiyle Polonya ilk kez etnik olarak homojen bir ulus devlet oldu . Hükûmetin dayattığı ve kendiliğinden oluşan insan hareketleri, Avrupa tarihindeki en büyük demografik ayaklanmalardan birine ulaştı.
Diğer Avrupa ülkelerinden farklı olarak Polonya, hem Nazi faillerinin hem de işbirlikçilerinin kapsamlı kovuşturmasını 1950'lere kadar sürdürdü. göre Polonya, savaş sonrası komünist ülkeler arasında savaş suçlarını soruşturma ve kovuşturma konusunda en tutarlı olan ülkeydi; 1944 ve 1985 yılları arasında Polonya mahkemeleri 5.450 Alman uyruklu olmak üzere 20.000'den fazla sanığı yargıladı.
Altyapı ve ekonominin yeniden inşası
Polonya, savaş sırasında altyapısına büyük zarar verdi ve bu da sanayi üretiminde Batı'nın daha da gerisinde kalmasına neden oldu. Ulusal kaynaklardaki ve altyapıdaki kayıplar, savaş öncesi potansiyelin %30'undan fazlasını oluşturuyordu. Polonya'nın başkenti Varşova, en çok harap olan şehirler arasındaydı 1944 Varşova Ayaklanması'nın ardından şehrin yüzde 80'den fazlası yıkıldı. Polonya devleti daha gelişmiş batı bölgeleri elde etti ve ekonomik olarak daha geri kalmış doğu bölgelerini kaybetti. Daha 1948'de, ilk olarak uygulanan ve parçalanmış yaşamları yeniden inşa etme kolektif arzusuyla ateşlenen (Plan Trzyletni) sırasında küresel ve kişi başına düşen sanayi üretimi düzeyi aşıldı. Üç Yıllık Plan, ve PPR ekonomisti Hilary Minc tarafından yönetilen ve piyasa kapitalizminin unsurlarını koruma gereğini ilan eden Merkezi Planlama Ofisi'nin çalışmasıydı. Polonya nüfusunun yaşam standardı önemli ölçüde iyileşti. Sovyet baskısı, Polonya hükûmetinin 1947'de Amerikan destekli Marshall Planını reddetmesine ve 1949'da Sovyetler Birliği'nin egemen olduğu Comecon'a katılmasına neden oldu.
Varşova ve diğer harap şehirler, çoğunlukla el ile molozlardan temizlendi ve büyük bir hızla yeniden inşa edildi (Üç Yıllık Planın başarılarından biri), genellikle gerekli inşaat malzemeleri Wrocław gibi eski Alman şehirlerinden sağlandı. . Wrocław, Gdansk, Szczecin ve diğer eski Alman şehirleri de tamamen yeniden inşa edildi.
Tarihçi , Polonya çıkarları açısından yeni Polonya sınırlarının tamamen avantajlı olduğunu, ancak muazzam acılar ve aldatıcı gerekçeler pahasına gerçekleştiğini yazdı. Radikal olarak yeni Doğu Avrupa sınırları, "siyasi mühendisliğin muazzam bir başarısı" oluşturdu, ancak komünist propagandanın iddia ettiği gibi, çok eski tarihsel tespitlerden türetilemezdi.
Komünist gücün konsolidasyonu
Kızıl Ordu Polonya'ya girmeden önce, Sovyetler Birliği, Polonya'nın kendi etki alanına girmesini sağlamak için Batı yanlısı direnişi organize bir güç olarak ortadan kaldırma stratejisi izliyordu. 1943'te Katyn katliamının açığa çıkmasının ardından Stalin, Londra'daki sürgündeki Polonya hükümetiyle ilişkilerini askıya aldı. Şubat 1945'teki Yalta Konferansı'nda Sovyetler Birliği, Polonya İşçi Partisi (Polska Partia Robotnicza, PPR) dahil olmak üzere komünistlerden ve sürgündeki ve Polonya'daki Batı yanlısı Polonyalı unsurlardan oluşan bir koalisyon hükûmetinin kurulmasına ve daha sonra yapılacak serbest seçimler için düzenleme yapılmasına izin vermeyi kabul etti.
Savaş öncesi Polonya Komünist Partisi, Stalin'in 1938'deki tasfiyelerinde ortadan kaldırıldıktan sonra (yaklaşık beş bin Polonyalı komünist Rusya'ya getirildi ve öldürüldü), , ve liderliğindeki hayatta kalan bir grup, 1941'de Moskova'daki Sovyetleri, Polonya Partisini yeniden kurmaya ikna etti. Yeni Polonya İşçi Partisi'nin komplocu çekirdeği Ocak 1942'de Varşova'da toplandı ve yukarıdaki liderlerin orada öldürülmesi veya tutuklanmasından sonra, Władysław Gomułka 1943'ün sonunda PPR'nin ilk sekreteri olarak ortaya çıktı. Gomułka, Polonya sol hareketinin ulusal geleneğine bağlı bir komünistti. 1930'larda Rusya ve Ukrayna'da eğitim görürken deneyimlediği Sovyet uygulamalarından nefret ediyordu, ancak Sovyetler Birliği ile ittifakın tarihsel gerekliliğine ikna olmuştu. 1938-39'da yasadışı işçi örgütleme faaliyetleri nedeniyle Polonya'da hapsedilmesi nedeniyle tasfiyelerden sağ kurtulmuş olabilir. Alman işgali boyunca, Gomułka Polonya'da kaldı ve Sovyetler Birliği'nde örgütlenen Stalin ve tarafından Polonya Yurtseverler Birliği’nin bir parçası değildi. 1945 Polonya toplumunda, Gomułka'nın partisi diğer siyasi gruplara kıyasla marjinal olarak küçüktü.
Polonya topraklarının kurtarılması ve 1944'te Ana Ordu'nun başarısız olmasıyla, savaş sonrası Polonya'nın kontrolü, Nazi Almanyası'nın işgalci güçlerinden Kızıl Ordu'ya ve Kızıl Ordu'dan (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, PKWN) kuran komünistlere geçti (Temmuz 1944'ün sonlarında Lublin'de varlığını sürdüren erken bir hükûmet). Polonyalı komünistler, başlangıçta küçük bir halk desteğine sahip olmalarına rağmen, gelişmekte olan Polonya siyasetinde en etkili Polonya faktörü oldular. PKWN, aksine yasal sürekliliğini tanıdı. 6 Eylül 1944'te PKWN, sonuçları ülkenin eskimiş sosyal ve ekonomik yapısını temelden değiştirecek olan önemli toprak reformu kararnamesini yayınladı. Bir milyondan fazla köylü ailesi, daha büyük mülklerin parsellenmesinden yararlandı.
Yalta kararlarından yana olan komünistler, Doğu Avrupa'yı sıkı bir şekilde Sovyetler Birliği'nin etkisi altına sokmaya yönelik Sovyet planı dahilinde Sovyet desteğinin avantajlarından yararlandılar; güvenlik servisleri gibi önemli devlet daireleri üzerinde kontrol uyguladılar (Polonya muadilleri geliştirilinceye kadar güvenlik Sovyet NKVD'nin elindeydi). 1944'ün sonlarında, Varşova Ayaklanmasının yenilgiye uğratılmasının ve PKWN'nin popülist programının teşvik edilmesinin ardından, sürgündeki Londra hükûmetinin delegasyonu, Polonyalıların çoğunluğu tarafından giderek başarısız bir girişim olarak görülüyordu, siyasi-askeri örgütleri izole edildi ve yeni komünist siyasi ve idari güçlere karşı direniş kesin olarak zayıfladı. Nüfus, yıllarca süren baskı ve çatışmadan bıkmıştı ve ifade edilen fikirler ve bunların ilerici uygulaması, genişleyen sosyal desteği çekti. Toprak reformunun ötesinde, PKWN Manifestosu daha fazla radikal mülkiyet değişikliği öngörmemişti ve sanayinin kamulaştırılmasından söz edilmemişti. Aksine, ekonomik ilişkiler düzgün bir şekilde düzenlendiğinde ticari mülkiyetin sahiplerine geri dönmesi gerekiyordu. 1944'ten itibaren kurtarılmış bölgelerde, ilan edilen sloganlara yanıt olarak, işçiler kendiliğinden mevcut fabrika kurulumlarını devraldı, işçi konseyleri kurdu, yeniden inşa, etkinleştirme ve üretimi üstlendi. PPR'nin fabrikaları talep etmesi ve kendi kurallarını dayatması için hatırı sayılır bir emek mücadelesi ve zorlama gerekliydi.
PKWN, Ocak 1945'ten itibaren (Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, RTRP) olarak yeniden şekillendirildi. Bu hükûmete bir sosyalist olan Edward Osóbka-Morawski başkanlık ediyordu, ancak komünistler, çoğunlukla gibi PPR olmayan Sovyet çalışanları, önemli görevlerin çoğunu elinde tutuyordu. Nisan 1945'te bir Polonya-Sovyet dostluk ve işbirliği anlaşması imzalandı; Polonya'daki komünist olmayan siyasi güçlerle gelecekteki Batı veya göçmen etkisi veya iç işbirliği olanaklarını ciddi şekilde sınırladı. Ardışık erken Sovyet etkisindeki hükûmetler, Ocak 1944'te işgal altındaki Varşova'da Gomułka ve onun PPR'si tarafından kurulan, seçilmemiş, komünist kontrollü parlamentoya, (Krajowa Rada Narodowa, KRN) tabiydi. Komünist hükûmet yapıları, kendi yarı-parlamentosunu, (Rada Jedności Narodowej, RJN) kurmuş olan ve giderek daha fazla izole edilen sürgündeki Polonya hükûmeti tarafından tanınmadı.
Yalta anlaşması, Polonya'da "tüm demokratik ve Nazi karşıtı unsurların" bir hükûmet birliğini şart koşuyordu. Sürgündeki Polonya hükûmetinin Başbakanı Stanisław Mikołajczyk Kasım 1944'te görevinden istifa etti ve Yalta şartlarını kabul ettikten sonra Moskova'ya gitti ve burada Bolesław Bierut ile bir "ulusal birlik" hükûmeti şeklini müzakere etti. Mikołajczyk, sürgündeki diğer birkaç Polonyalı liderle birlikte Temmuz 1945'te Polonya'ya döndü.
Yeni Polonya (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, TRJN) kadar Polonya hükûmeti olarak adlandırıldı (28 Haziran 1945'te kuruldu). Osóbka-Morawski başbakan olarak kaldı, Gomułka birinci başbakan yardımcısı ve Mikołajczyk ikinci yardımcısı ve tarım bakanı oldu. Hükûmet "geçici" idi ve Potsdam Konferansı kısa süre sonra, düzenli bir hükûmet kurulmadan önce serbest seçimlerin yapılması ve kalıcı bir anayasal sistemin kurulması gerektiğini ilan etti.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde veya bolum Polonya tarihi 1945 1989 adli maddeye cok benzemektedir ve bu iki maddenin tek baslik altinda birlestirilmesi onerilmektedir Birlestirme islemi yapildiktan sonra sayfaya Gecmis birlestir sablonunu ekleyiniz Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Haziran 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Polonya tarihi 1945 89 haber gazete kitap akademik JSTOR Haziran 2024 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Polonya nin 1945 ten 1989 a kadar olan tarihi II Dunya Savasi nin sona ermesinden sonra Polonya ya dayatilan komunist yonetim donemini kapsar Bu yillar genel sanayilesme kentlesme ve yasam standardinda pek cok iyilestirmeyi barindirirken a1 erken donem Stalinist baskilar toplumsal huzursuzluk siyasi cekismeler ve siddetli ekonomik zorluklarla golgelendi Ikinci Dunya Savasi nin sonlarina dogru ilerleyen Sovyet Kizil Ordusu ile birlikte Nazi Alman kuvvetlerini isgal altindaki Polonya dan puskurttu Subat 1945 te Yalta Konferansi savas sonrasi secimlere kadar bir uzlasma koalisyonundan Polonya da gecici bir hukumet kurulmasini onayladi Sovyetler Birligi lideri Joseph Stalin bu kararin uygulanmasini manipule etti Varsova da 1940 tan beri Londra da bulunan surgundeki Polonya hukumetini gormezden gelerek pratikte komunist kontrollu kuruldu Temmuz Agustos 1945 teki muteakip Potsdam Konferansi sirasinda uc buyuk Muttefik Polonya sinirinin devasa batiya kaymasini onayladilar ve Oder Neisse hatti ile Curzon Hatti arasindaki yeni topraklarini onayladilar bu da Polonya sinirlarinin kuculmesine ve eski Piast hanedani donemine benzer hale gelmesine neden oldu Holokost ta Polonya Yahudi nufusunun yok edilmesi batida Almanlarin kacisi ve sinir disi edilmesi doguda Ukraynalilarin yeniden yerlestirilmesi ve Polonyalilarin Dogu Sinir Bolgesi nden Kresy surulmesi ve yeniden yerlestirilmesinin ardindan Polonya ilk kez tarihi boyunca onde gelen azinliklarin olmadigi etnik olarak homojen bir ulus devlet haline geldi Boleslaw Bierut yonetimindeki Polonya Birlesik Isci Partisi PZPR Sovyet etki alani icinde bagimsiz bir devlet olarak kalacak olan ulke uzerinde siki bir kontrol elde ederken yeni hukumet siyasi gucunu saglamlastirdi 22 Temmuz 1952 de ilan edildi ve ulke resmen Polonya Halk Cumhuriyeti PRL oldu 1953 te Stalin in olumunun ardindan siyasi bir cozulme Wladyslaw Gomulka liderligindeki daha liberal bir fraksiyonunun guc kazanmasina izin verdi 1960 larin ortalarinda Polonya artan ekonomik ve siyasi zorluklar yasamaya basladi ve tuketici fiyatlarindaki bir artisin bir grev dalgasina yol acmasiyla doruga ulastilar Hukumet batili kreditorlerden alinan buyuk olcekli kredilere dayali yeni bir ekonomik program baslatti ve bu da yasam standartlarinda ve beklentilerde artisa neden oldu ancak program Polonya ekonomisinin dunya ekonomisiyle artan entegrasyonu anlamina geliyordu ve 1973 petrol krizinden sonra basarisiz oldu 1976 da hukumeti fiyatlari tekrar yukseltmek zorunda kaldi ve bu da yol acti Bu baski ve reform dongusu b ve ekonomik politik mucadele 1978 de Karol Wojtyla nin Papa II John Paul olarak secilmesiyle yeni ozellikler kazandi Wojtyla nin beklenmedik yukselisi ozellikle 1979 da Polonya ya yaptigi ilk ziyaretle birlikte otoriter ve etkisiz nomenklatura tarafindan yonetilen devlet sosyalizmi sistemine karsi muhalefeti guclendirdi Agustos 1980 in baslarinda yeni bir grev dalgasi Lech Walesa liderligindeki bagimsiz sendika Dayanisma nin Solidarnosc kurulmasiyla sonuclandi Muhalefetin artan gucu ve faaliyeti Wojciech Jaruzelski hukumetinin Aralik 1981 de ilan etmesine neden oldu Ancak Sovyetler Birligi nde Mihail Gorbacov un reformlari Bati dan gelen artan baski ve islevsiz ekonomi ile rejim muhalifleriyle pazarlik yapmak zorunda kaldi 1989 Dayanisma nin katilmasina yol acti Adaylarinin carpici zaferi Orta ve Dogu Avrupa da komunist yonetimden ardi ardina gecislerin ilkine yol acti 1990 da Jaruzelski ardindan cumhurbaskanligindan istifa etti ve yerine Walesa gecti Komunistlerin yonetimindeki Polonya nin kurulusu 1944 1948 Sinir ve nufus kaymalari Polonya nin eski ve yeni sinirlari 1945 Ikinci Dunya Savasi ndan once Polonya nufusunun ucte biri olusuyordu Polonya nin 1939 da yaklasik 35 milyon nufusu vardi ancak 1946 da ilgili sinirlar icinde 24 milyondan azdi Geriye kalan uc milyonun uzerindeki nufus cogu yakinda Polonya yi terk edecek olan Almanlar Ukraynalilar ve Yahudiler gibi etnik azinliklardi Polonya II Dunya Savasi sirasinda nufusunun yuzde 16 17 sini olusturan en agir ugradi 1939 ve 1945 yillari arasinda 6 milyona yakin Polonya vatandasinin savasla ilgili sebeplerden oldugu tahmin edilmektedir Yaklasik rakam yukaridaki toplamin bir parcasi olarak 3 milyon Yahudi Polonya kurbanini icermektedir Etnik olarak Polonyali kurbanlarin sayisi belki de 2 milyondu Polonya daki tarihi azinliklar en cok etkilenenlerden olurken Polonya nin onceki ulusal nufus sayimlarina yansiyan cok irkli cesitliligi savastan sonraki birkac yil icinde tamamen ortadan kalkti Polonyali egitimli sinif cok aci cekti Ulkenin savas oncesi sosyal ve politik seckinlerinin buyuk bir kismi ya telef oldu ya da dagildi 20 yuzyilda Polonya ve Almanya nin farkli sinirlarini ve bolgelerini gosteren harita Almanya ve Polonya nin su anki alanlari koyu gri renkte Ulkenin yeniden insasi gibi muazzam bir gorevin yerine getirilmesine yeni hukumetin merkezi otorite elde etme mucadelesi eslik etti toplumun onemli bir bolumunun yeni rejime duydugu guvensizlik ve Polonya nin 1945 ortalarina kadar kesin olarak kurulmayan savas sonrasi sinirlari uzerindeki anlasmazliklar tarafindan daha da karmasiklasti O sirada mevcut olan Sovyet kuvvetleri Polonya ya devredilen yagmalanmasi degerli endustriyel techizat altyapi ve fabrikalardan arindirilmasi ve Sovyetler Birligi ne gonderilmesiyle mesguldu Curzon Hattinin dogusundaki topraklarinin Sovyetler tarafindan ilhak edilmesinden sonra yaklasik 2 milyon Polonyali bu bolgelerden Oder Neisse hattinin dogusundaki yeni bati ve kuzey bolgelerine tasindi transfer edildi veya sinir disi edildi Potsdam Anlasmasi uyarinca Almanya dan Polonya ya devredildi Digerleri Sovyetler Birligi ne donusen ulkede kaldi ve daha fazlasi 1956 dan sonra Polonya ya gitti Polonya nin orta kesimlerinden insanlarla yapilan ek yerlesim hukumetin olarak adlandirdigi yerlerde Polonyalilarin sayisini 1950 ye kadar 5 milyona cikardi 10 milyonluk eski Alman nufusunun cogu 1950 yilina kadar kacmis veya sinir disi edilmisti yaklasik 4 4 milyonu savasin son asamalarinda kacti ve 3 5 milyonu 1945 1949 yillari arasinda Polonya makamlari tarafindan suruldu Almanlarin kovulmasi Potsdam da kesinlesen Muttefik kararlarinin sonucuydu b1 Ukraynalilarin ve Belaruslularin Polonya dan Sovyetler Birligi ne surulmesi ve 1947 dagitmasiyla ve Polonyali Yahudilerin cogunun Holokost sirasinda Nazi Almanyasi tarafindan yok edilmesiyle ve hayatta kalanlarin bircogunun Bati ya ve yeni kurulan Israil e goc etmesiyle Polonya ilk kez etnik olarak homojen bir ulus devlet oldu Hukumetin dayattigi ve kendiliginden olusan insan hareketleri Avrupa tarihindeki en buyuk demografik ayaklanmalardan birine ulasti Diger Avrupa ulkelerinden farkli olarak Polonya hem Nazi faillerinin hem de isbirlikcilerinin kapsamli kovusturmasini 1950 lere kadar surdurdu gore Polonya savas sonrasi komunist ulkeler arasinda savas suclarini sorusturma ve kovusturma konusunda en tutarli olan ulkeydi 1944 ve 1985 yillari arasinda Polonya mahkemeleri 5 450 Alman uyruklu olmak uzere 20 000 den fazla sanigi yargiladi Altyapi ve ekonominin yeniden insasi Ocak 1945 Polonya savas sirasinda altyapisina buyuk zarar verdi ve bu da sanayi uretiminde Bati nin daha da gerisinde kalmasina neden oldu Ulusal kaynaklardaki ve altyapidaki kayiplar savas oncesi potansiyelin 30 undan fazlasini olusturuyordu Polonya nin baskenti Varsova en cok harap olan sehirler arasindaydi 1944 Varsova Ayaklanmasi nin ardindan sehrin yuzde 80 den fazlasi yikildi Polonya devleti daha gelismis bati bolgeleri elde etti ve ekonomik olarak daha geri kalmis dogu bolgelerini kaybetti Daha 1948 de ilk olarak uygulanan ve parcalanmis yasamlari yeniden insa etme kolektif arzusuyla ateslenen Plan Trzyletni sirasinda kuresel ve kisi basina dusen sanayi uretimi duzeyi asildi Uc Yillik Plan ve PPR ekonomisti Hilary Minc tarafindan yonetilen ve piyasa kapitalizminin unsurlarini koruma geregini ilan eden Merkezi Planlama Ofisi nin calismasiydi Polonya nufusunun yasam standardi onemli olcude iyilesti Sovyet baskisi Polonya hukumetinin 1947 de Amerikan destekli Marshall Planini reddetmesine ve 1949 da Sovyetler Birligi nin egemen oldugu Comecon a katilmasina neden oldu Varsova ve diger harap sehirler cogunlukla el ile molozlardan temizlendi ve buyuk bir hizla yeniden insa edildi Uc Yillik Planin basarilarindan biri genellikle gerekli insaat malzemeleri Wroclaw gibi eski Alman sehirlerinden saglandi Wroclaw Gdansk Szczecin ve diger eski Alman sehirleri de tamamen yeniden insa edildi Tarihci Polonya cikarlari acisindan yeni Polonya sinirlarinin tamamen avantajli oldugunu ancak muazzam acilar ve aldatici gerekceler pahasina gerceklestigini yazdi Radikal olarak yeni Dogu Avrupa sinirlari siyasi muhendisligin muazzam bir basarisi olusturdu ancak komunist propagandanin iddia ettigi gibi cok eski tarihsel tespitlerden turetilemezdi Komunist gucun konsolidasyonu Kizil Ordu Polonya ya girmeden once Sovyetler Birligi Polonya nin kendi etki alanina girmesini saglamak icin Bati yanlisi direnisi organize bir guc olarak ortadan kaldirma stratejisi izliyordu 1943 te Katyn katliaminin aciga cikmasinin ardindan Stalin Londra daki surgundeki Polonya hukumetiyle iliskilerini askiya aldi Subat 1945 teki Yalta Konferansi nda Sovyetler Birligi Polonya Isci Partisi Polska Partia Robotnicza PPR dahil olmak uzere komunistlerden ve surgundeki ve Polonya daki Bati yanlisi Polonyali unsurlardan olusan bir koalisyon hukumetinin kurulmasina ve daha sonra yapilacak serbest secimler icin duzenleme yapilmasina izin vermeyi kabul etti 22 Temmuz 1944 te resmi olarak yayinlanan Savas oncesi Polonya Komunist Partisi Stalin in 1938 deki tasfiyelerinde ortadan kaldirildiktan sonra yaklasik bes bin Polonyali komunist Rusya ya getirildi ve olduruldu ve liderligindeki hayatta kalan bir grup 1941 de Moskova daki Sovyetleri Polonya Partisini yeniden kurmaya ikna etti Yeni Polonya Isci Partisi nin komplocu cekirdegi Ocak 1942 de Varsova da toplandi ve yukaridaki liderlerin orada oldurulmesi veya tutuklanmasindan sonra Wladyslaw Gomulka 1943 un sonunda PPR nin ilk sekreteri olarak ortaya cikti Gomulka Polonya sol hareketinin ulusal gelenegine bagli bir komunistti 1930 larda Rusya ve Ukrayna da egitim gorurken deneyimledigi Sovyet uygulamalarindan nefret ediyordu ancak Sovyetler Birligi ile ittifakin tarihsel gerekliligine ikna olmustu 1938 39 da yasadisi isci orgutleme faaliyetleri nedeniyle Polonya da hapsedilmesi nedeniyle tasfiyelerden sag kurtulmus olabilir Alman isgali boyunca Gomulka Polonya da kaldi ve Sovyetler Birligi nde orgutlenen Stalin ve tarafindan Polonya Yurtseverler Birligi nin bir parcasi degildi 1945 Polonya toplumunda Gomulka nin partisi diger siyasi gruplara kiyasla marjinal olarak kucuktu Polonya topraklarinin kurtarilmasi ve 1944 te Ana Ordu nun basarisiz olmasiyla savas sonrasi Polonya nin kontrolu Nazi Almanyasi nin isgalci guclerinden Kizil Ordu ya ve Kizil Ordu dan Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PKWN kuran komunistlere gecti Temmuz 1944 un sonlarinda Lublin de varligini surduren erken bir hukumet Polonyali komunistler baslangicta kucuk bir halk destegine sahip olmalarina ragmen gelismekte olan Polonya siyasetinde en etkili Polonya faktoru oldular PKWN aksine yasal surekliligini tanidi 6 Eylul 1944 te PKWN sonuclari ulkenin eskimis sosyal ve ekonomik yapisini temelden degistirecek olan onemli toprak reformu kararnamesini yayinladi Bir milyondan fazla koylu ailesi daha buyuk mulklerin parsellenmesinden yararlandi Yalta kararlarindan yana olan komunistler Dogu Avrupa yi siki bir sekilde Sovyetler Birligi nin etkisi altina sokmaya yonelik Sovyet plani dahilinde Sovyet desteginin avantajlarindan yararlandilar guvenlik servisleri gibi onemli devlet daireleri uzerinde kontrol uyguladilar Polonya muadilleri gelistirilinceye kadar guvenlik Sovyet NKVD nin elindeydi 1944 un sonlarinda Varsova Ayaklanmasinin yenilgiye ugratilmasinin ve PKWN nin populist programinin tesvik edilmesinin ardindan surgundeki Londra hukumetinin delegasyonu Polonyalilarin cogunlugu tarafindan giderek basarisiz bir girisim olarak goruluyordu siyasi askeri orgutleri izole edildi ve yeni komunist siyasi ve idari guclere karsi direnis kesin olarak zayifladi Nufus yillarca suren baski ve catismadan bikmisti ve ifade edilen fikirler ve bunlarin ilerici uygulamasi genisleyen sosyal destegi cekti Toprak reformunun otesinde PKWN Manifestosu daha fazla radikal mulkiyet degisikligi ongormemisti ve sanayinin kamulastirilmasindan soz edilmemisti Aksine ekonomik iliskiler duzgun bir sekilde duzenlendiginde ticari mulkiyetin sahiplerine geri donmesi gerekiyordu 1944 ten itibaren kurtarilmis bolgelerde ilan edilen sloganlara yanit olarak isciler kendiliginden mevcut fabrika kurulumlarini devraldi isci konseyleri kurdu yeniden insa etkinlestirme ve uretimi ustlendi PPR nin fabrikalari talep etmesi ve kendi kurallarini dayatmasi icin hatiri sayilir bir emek mucadelesi ve zorlama gerekliydi PKWN Ocak 1945 ten itibaren Rzad Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej RTRP olarak yeniden sekillendirildi Bu hukumete bir sosyalist olan Edward Osobka Morawski baskanlik ediyordu ancak komunistler cogunlukla gibi PPR olmayan Sovyet calisanlari onemli gorevlerin cogunu elinde tutuyordu Nisan 1945 te bir Polonya Sovyet dostluk ve isbirligi anlasmasi imzalandi Polonya daki komunist olmayan siyasi guclerle gelecekteki Bati veya gocmen etkisi veya ic isbirligi olanaklarini ciddi sekilde sinirladi Ardisik erken Sovyet etkisindeki hukumetler Ocak 1944 te isgal altindaki Varsova da Gomulka ve onun PPR si tarafindan kurulan secilmemis komunist kontrollu parlamentoya Krajowa Rada Narodowa KRN tabiydi Komunist hukumet yapilari kendi yari parlamentosunu Rada Jednosci Narodowej RJN kurmus olan ve giderek daha fazla izole edilen surgundeki Polonya hukumeti tarafindan taninmadi Yalta anlasmasi Polonya da tum demokratik ve Nazi karsiti unsurlarin bir hukumet birligini sart kosuyordu Surgundeki Polonya hukumetinin Basbakani Stanislaw Mikolajczyk Kasim 1944 te gorevinden istifa etti ve Yalta sartlarini kabul ettikten sonra Moskova ya gitti ve burada Boleslaw Bierut ile bir ulusal birlik hukumeti seklini muzakere etti Mikolajczyk surgundeki diger birkac Polonyali liderle birlikte Temmuz 1945 te Polonya ya dondu Yeni Polonya Tymczasowy Rzad Jednosci Narodowej TRJN kadar Polonya hukumeti olarak adlandirildi 28 Haziran 1945 te kuruldu Osobka Morawski basbakan olarak kaldi Gomulka birinci basbakan yardimcisi ve Mikolajczyk ikinci yardimcisi ve tarim bakani oldu Hukumet gecici idi ve Potsdam Konferansi kisa sure sonra duzenli bir hukumet kurulmadan once serbest secimlerin yapilmasi ve kalici bir anayasal sistemin kurulmasi gerektigini ilan etti Kaynakca Robert A Guisepi 2001 World War Two World History Project USA 7 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Ocak 2016 The Politics of Retribution in Postwar Warsaw In the Honor Court of the Central Committee of