Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Polonya Halk Cumhuriyeti (Lehçe: Polska Rzeczpospolita Ludowa, PRL) Polonya'nın 1952-1989 yılları arasındaki resmî adı. II. Dünya Savaşı'nın sonunda, savaş öncesi Polonya topraklarının bir kısımına Sovyetlerin Almanlardan aldıkları toprakların da dahil edilmesiyle kuruldu. Polonya Halk Cumhuriyeti COMECON ve Varşova Paktına üyeydi.
Polonya Polska Rzeczpospolita Ludowa Rzeczpospolita Polska Polonya Halk Cumhuriyeti Polonya Cumhuriyeti (1944-1952) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1944-1989 | |||||||||||||
 Bayrak | |||||||||||||
 | |||||||||||||
| Başkent | Varşova | ||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Lehçe | ||||||||||||
| Hükûmet | Cumhuriyet (1944-1952) Halk Cumhuriyeti (1952-1989) | ||||||||||||
| Komünist Parti Genel Sekreteri | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||
• Sayılan | 23.930.000 | ||||||||||||
| Para birimi | Złoty | ||||||||||||
| Telefon kodu | 48 | ||||||||||||
| |||||||||||||
Tarih
Devletin doğuşu
Yalta Konferansı'yla (11 Şubat 1945) Polonya'nın sınırları çizildi (batıda Oder-Neisse Hattı, doğuda Curzon Hattı) ve yönetimin demokratikleştirilmesi öngörüldü; bir ulusal birlik hükûmeti Edward Osóbka-Morawski (sosyalist) [Başbakan], Władysław Gomułka (Polonya İşçi Partisi genel sektereri) ve Stanisław Mikołajczyk (Polonya Köylü Partisi lideri) bir araya getirecekti. Partiler, komünizme karşı ya da komünizmden yana olma temelinde bir kardeş kavgasına giriştiler; Kızıl Ordu hemen her yerde mevcuttu. Komünist Bolesław Bierut, cumhurbaşkanı oldu. Nüfus aktarımlarıyla sınır sorunlarını çözdü; SSCB tarafından alınan bölgelerdeki Polonyalılar döndüler ve Almanya'dan geri alınan topraklara yöneldiler; yüz binlerce Alman bu toprakları terk etti. Doğuda Ukraynalılar SSCB'ye götürüldü ya da yurtlarına döndü. Seçimlerde hükûmet koalisyonunun hazırladığı tek liste oyların yüzde 90'ını aldı (Ocak 1947), ama koalisyon kısa süre sonra parçalandı. Mikołajczyk gizlice ülke dışına kaçtı. Józef Cyrankiewicz, Mart 1921 Anayasası'nın ideallerini benimseyen 19 Şubat 1947 Anayasası'nı oylattı. Bu “Küçük Anayasa”, uluslararası kamuoyu konusunda duyarlı olan bir devletin son eylemiydi. Stalinci dönem başladı. Gomulka'nın partiden çıkarılmasından sonra (1954'e kadar gözaltında tutuldu) sosyalistler ve komünistler Polonya Birleşik İşçi Partisi'nde (PZPR) birleştiler. Bierut, parti genel sekreteri oldu (22 Aralık 1948), Cyrankiewicz (eski sosyalist), Konsey başkanlığına getirildi ve 1971'e kadar aynı görevde kaldı. Sosyalizmin, üç yıllık bir kalkınma planına (1947-1949) göre kurulması öngörüldü. O tarihten başlayarak Polonya, 1956'ya kadar Polonya savunma bakanı olan Mareşal Konstantin Rokossovski'nin gözetiminde Sovyet modelini benimsedi.
Devletin önceliği, horlanan ulus
22 Temmuz 1952 Anayasası'yla devlet başkanının yerini, genel oyla seçilen Diyet tarafından belirlenen bir devlet konseyi aldı. Başlıca yönetim organlarındaki ortak yönetim uygulaması genelleştirildi ve bu arada parti merkez organlarının üstünlüğü pekiştirildi.
Toprakların dağıtılmasından ve deneme amacıyla devletleştirilmiş bir sektörün oluşturulmasından sonra hazırlanan bir plan, tarımda kolektivizmi başlattı (1950-1955). Köylülüğün muhalefeti, tarımsal üretim kooperatiflerinin ekonomik sonuçlarını zayıflattı. 1946'da devletleştirilen ekonomi, uzun vadeli planlar çerçevesinde modern bir sanayi toplumu yaratmaya yöneldi; metalürji merkezlerinin, yeni kentlerin (Nowa Huta, 1950; , 1952), büyük tersanelerin kurulması. Ama bu sonuçlara, tüketimin ciddi bir şekilde kısılması pahasına ulaşıldı ve bu durum tüm toplumsal sınıflarda hoşnutsuzluk yarattı. İktidar, ülke çapında büyük bir saygınlığı olan Kilise'yle uğraşmak zorundaydı (5'i piskopos olan 2,901 kilise adamı, yani ruhban sınıfının yüzde 25'i Almanlar tarafından öldürülmüştü). Kilise'nin elde ettiği bir modus vivendi (1950), dine karşı yoğun bir kovuşturmanın ardından kardinal Stefan Wyszyński'nin tutuklanmasından (Eylül 1953) sonra bozuldu. Poznań'da işçi ayaklanmaları patlak verdi (27 Haziran 1956) ve Wyszyński'nin serbest bırakılması istendi. Hükûmet, rejimi liberalleştirmeyi yeğledi: itibarı iade edilen Gomułka, yeniden iktidara geldi (20 Ekim 1956). Bu gelişme “Polonya Ekimi” diye adlandırıldı.
Devletin hizmetinde ulus
Sovyetler Birliği'yle ilişkiler gözden geçirildi, Polonya'nın siyasal hareket alanı genişledi ve devlet Kilise karşısında daha uzlaşmacı bir tavır takındı. Aralık 1956'da imzalanan bir modus vivendi, her iki tarafın barış içinde bir arada yaşama isteğini ortaya koydu. Bununla birlikte doğum kontrolüne ve resmî tatillerin kaldırılmasına ilişkin yasalar konusunda çatışmalar patlak verdi (1960). Liberalleşme sürecinin ilk yılları geçtikten sonra yöneticilerin otoriter dogmatizmi ülke yaşamına egemen oldu. Rejim, reform girişimlerine muhalif kaldı; ücretliler, 1960'lı yılların sonuna doğru piyasada mal kıtlığından ve ücretlerin yetersizliğinden zarar gördüler.
Polonya Ekiminden başlayarak Gomułka, düzenli bir şekilde (1959, 1964, 1968) PZPR birinci sekreteri seçildi. 1967'ye kadar olan döneme, genel olarak “küçük istikrar” dönemi dendi. İktidarın, gittikçe huysuzlaşan dört muhatabı vardı; Kilise, işçiler, köylüler ve aydınlar. Kilise'yle iktidar arasındaki ilişkiler, 1965'te, ikinci Vatikan konsili'ne katılan Polonyalı 36 piskoposun, Alman piskoposlar kuruluna Polonya Hristiyanlığının bininci yılına davet etmesi, Polonya ve Almanya'nın dini ve kültürel alanlarda barış içinde bir arada yaşamaları çağrısında bulunması, Alman halkını bağışladıklarını ve bu halkın da onları bağışlamasını istediklerini açıklamaları üzerine (18 Kasım 1965), açıkça düşmanlığa dönüştü. Alman piskoposlar kurulunun cevabı (5 Aralık) ve bu cevabın Polonya Piskoposlar kurulunca kabul edilmesi, kesin uzlaşma yönünde bir adım oldu. 10 Aralıkta Polonya Kilisesi'nin tutumuna karşı başlatılan resmî bir kampanya bir yıl sürdü.
Dostluk, ittifak ve sınırların dokunulmazlığı, Polonya'nın SSCB'ye karşı izlediği politikanın temeliydi (yardım antlaşması, 1965; teknik ve bilimsel iş birliği antlaşması, 1966). Doğu Almanya (Doğu Almanya), Bulgaristan (1967), Çekoslovakya ve Macaristan'la ikili ittifak antlaşmalarıyla bağlı olan Polonya devleti, Batı'yla iş birliği antlaşmaları yaptı (İtalya, 1965; Fransa, 1966 vb.).
Yaşam düzeyinin yükselmemesi ve zorlukların artması protestolara yol açtı. Mart 1968'de Varşova'da aydınlarca desteklenen öğrenci gösterileri bastırıldı. Karışıklıklar tüm üniversite kentlerine yayıldı. Hükûmet, bu karışıklıkların düzenleyicisi olarak Siyonizmi suçlayınca Yahudi düşmanı bir kampanya gelişti. Hükûmet içinde gerçekleştirilen önemli değişiklikler, göstericilere karşı açılan davaların sorumlusu olan Gomułka - mareşal Spychalski “klanı”'nın ve general (içişleri bakanı) yandaşlarının gücünü artırdı. Katolik grup “ZNAK” tarafından Diyet'e (milletvekili Zawieyski) yöneltilen gensoru, Yahudi düşmanlığına ve öğrencilerin kovuşturulmasına karşı çıkan bu akımın saygınlığını artırdı.
Birçok Polonyalı Musevi ülkeyi terk etti; çoğu Polonyalı Musevi olan ve Varşova Paktı ordularının Çekoslovakya'ya müdahalesini (Polonyalı askerî birlikler de katıldı) protesto etmekle suçlanan “karışıklık kışkırtıcıları”na karşı davalar açıldı. Sonunda yöneticiler, Willy Brandt ile, Oder-Neisse Hattını tanıyan bir antlaşma imzalamayı kabul ettiler (7 Aralık 1970). 13 Aralıkta Gomułka, temel tüketim maddelerinin fiyatlarını önemli oranda artırınca Gdańsk'ta, Szczecin'de, sonra tüm ülke çapında işçi gösterileri patlak verdi. Ordu ve polis işçilere ateş açtı (yüzden fazla ölü). Ülke, genel grevin eşiğindeydi. 19-20 Aralık gecesi PZPR, Gomułka'yı görevden aldı ve yerine, “moczarcı” kanadın desteklediği 'i geçirdi. 23 Aralıkta Piotr Jaroszewicz (Konsey başkanı), halkı işbaşı yapmaya çağırdı. Gierek, düşük ücretlerin artırıldığını ve 13 Aralık Kararlarının benimsendiğini açıkladı. Ama karışıklık devam etti ve Kilise, inanç özgürlüğüne saygı, toplumsal adalet ve doğru haber hakkı talebinde bulundu. Gomułka, PZPR merkez komitesinden çıkarıldı, fiyat artışları iptal edildi (şubat 1971).
Devletin ulusa çağrısı
, durumunu güçlendirmek amacıyla siyasal tutukluları serbest bıraktı, Kilise'nin geri alınan Kuzey-batı toprakları üzerindeki malların mülkiyetini elinde bulundurmasını kabul etti, kitle iletişim araçları üzerindeki denetimin yumuşamasına izin verdi, özellikle de Batılılar'dan aldığı borçlarla yaşam düzeyini yükseltmeye çalıştı. “Yeni Polonya'yı inşa edelim” sloganını ortaya attı, ulusal değerlere önem verilirken, halkla yeniden diyalog kurmak için çaba harcandı. Ücretlerin artırılması ve ekonomik yönetimi iyileştirme kaygısı, 1971-1975 yıllarının Polonya'sına iç açıcı bir görünüm kazandırdı.
Zirvede girişilen önemli değişiklikler sonucunda Moczar tasfiye edildi (1971); Henryk Jabłoński, Józef Cyrankiewicz'in yerine Devlet Konseyi başkanı oldu. Birçok girişimde bulunuldu; Bonn'la (Batı Almanya) büyükelçi değişimi, Fransa'yla dostluk ve iş birliği antlaşması, İran ve ABD'yle antlaşmalar (1974). 1975'te idari bir reform oylandı: Polonya'daki voyvodalık (il) sayısı, 22'den 49'a çıkarıldı; Yönetim ve Yerel ekonomi bakanlığı kuruldu. Ama ne işsizlik ne de kaliteli iş çıkarma sorunları çözümlenebildi. Ekonominin gelişmesine rağmen enflasyon, haftalık çalışma süresinin beş gün olarak belirlenmesiyle iyileşen yaşam düzeyini kemirmeye devam etti. 1975 yılı bir dönüm noktasıydı; Batı'yla ticaret arttı, ama tüketim talebi ekonominin olanaklarını çok aştı. Yeni anayasa tasarısı (10 Şubat 1976'da oylandı) üzerindeki tartışmalar, hoşnutsuzluğun tırmandığını ortaya koydu. Polonya'yı “Sovyetler Birliği'yle Dostluk ve İşbirliği”ne zorlayan ve partinin “toplumun yönetici siyasal gücü olduğu”nu belirten anayasa maddeleri güçlü protestolara ve Kilise'nin muhalefetine yol açtı. Parti, devlet üzerindeki yönetici rolünü vurgulamaktan vazgeçti ve bu rolü toplum üzerinde sınırlamakla yetindi. Fiyatları artırmaya yönelik başka bir girişim de Ursus ve Radom'da şiddetli işçi gösterilerine neden oldu (Haziran 1976) ve bu eylemler sert bir şekilde bastırıldı. KOR (Komitet Obrony Robotników), Eylül 1976'da kuruldu; aydınları, eski sol militanları, aynı zamanda marksist olmayanları ve iki rahibi içine aldı. Bu komitenin amacı, kovuşturmaya uğrayan işçileri savunmak ve ailelerine yardım etmekti. Bu eylem, rejim aleyhtarı işçilerle aydınların yakınlaşmasını başlattı.
Güçlükler karşısında hükûmet SSCB'den yiyecek yardımında bulunmasını istedi; 1978 planı ulusal gelirin %76'sını tüketime ayırdı. Ama yeteneksiz ve çoğunlukla görevini kötüye kullanan yönetim kadroları işi yürütemedi. Propaganda, sert eleştirilere yol açtı. Rejim, enflasyonu durdurmak için kemerleri daha da sıkmaya çalıştı (1979). Saygınlığını yitiren konseyin başkanı Jaroszewicz'in yerine, Şubat 1980'de Edward Babiuch getirildi.
Ulus ve devlet çatışması ve rejimin çöküşü
Ekim 1978'de, Kraków başpiskoposu Karol Wojtyła'nın papa seçilmesi, toplumun hem manevi hem de toplumsal-kültürel özlemlerini destekleyen Polonya Kilisesi'ni cesaretlendirdi. Eylül 1977'de “Toplumsal Özsavunu Komitesi” (KSS-KOR) adını alan KOR, mevzuata ve yasalara aykırı bir şekilde kovuşturmaya uğrayan işçilerle ilgilendi. 1980'de şubat ayında Gdańsk'ta başlayan, daha sonra tüm ülkeye yayılan bir grev dalgası patlak verdi; Gdańsk, Gdynia ve Szczecin tersaneleri hareketin başını çekti. Gdańsk'ta “özgür sendikalar” sloganı yaygınlık kazandı; grevler temmuz ayında, et fiyatının yüksek oranda artırılmasından sonra yayıldı (1 ve 2 temmuzda Ursus'da ve Tczew'de), Gdańsk tersanelerindeki grev, bu hareketi radikalleştirdi (14 Ağustos).
İşçiler, İşletmelerarası Grev Komitesi (MKS) halinde örgütlendiler; aralarında Lech Wałęsa'nın da olduğu delegeleri seçtiler. Bir talepler listesi (grev hakkı, özgür sendikalar, kitle iletişim araçlarında doğru haber) hazırladılar. Birçok KOR üyesi tutuklandı ve hareket genişledi. Babiuch istifa etti (24 Ağustos), Józef Pińkowski başbakan oldu.
Hükûmet ve MKS arasındaki görüşmeler (30 Ağustos), işçi taleplerine ilişkin bir anlaşmayla sonuçlandı. Bu anlaşma Gdańsk'ta, Konsey başkan yardımcısı Mieczysław Jagielski ve Lech Wałęsa arasında imzalandı. Silezya ve Szczecin grev komiteleri, taleplere sahip çıktılar. Gierek görevden alındı ve 5 Eylülde yerine Kania getirildi. Bu sırada bağımsız ve özyönetimci sendika Solidarność (“Dayanışma”), 35 sendikanın katılımıyla kuruldu (22 Eylül) ve tüzüğü İdare mahkemesi, sonra 10 Kasım 1980'de de Yüksek mahkeme tarafından tescil edildi.
1981'de, Solidarność'un artan gücüyle iktidarın zayıflayan direnişi arasındaki sürekli çatışma sürüp gitti. Kilise, Solidarność içindeki Hristiyan sendikal hareketi destekledi, ama aynı zamanda silahlı bir çatışmayı da engellemeye çalıştı. Mayısta , kardinal Stefan Wyszyński'nin yerine geçti ve onun politikasını yürüttü. Ekonomik durum, her grevden sonra daha da kötüleşiyordu. Kania, “vatanın tehlikede” olduğunu açıkladı ve Konsey başkanlığını, Savunma bakanı general Wojciech Jaruzelski'ye bıraktı (9 Şubat 1981). Üst düzey iktidar yetkililerinin bir bölümü, hem parti ve devlet aygıtını hem de SSCB, Doğu Alman ve Çekoslovak müttefikleri harekete geçirmeyi denedi. Bu karşılıklı uzlaşmazlık ortamında her iki tarafın ılımlı unsurları anlaşamadılar. 19 martta bir polis provokasyonunun Bydgoszcz'ta yol açtığı şiddet olayları, ülkeyi genel grevin eşiğine getirdi; genel grev, Kilise'nin aracılığıyla tam zamanında önlendi.
“Olayların akışının değiştirilmesi”'ni isteyen Sovyet yöneticilerin kararlı açıklamaların (4 Mart 1981) ve yeni sendikanın, idareyi ve PZPR bölge yönetimlerini beceriksizlik ve görevlerini kötüye kullanmakla suçladığı yerel çatışmalar, durumu daha da nazik hale getirdi. Özgür sendikalar kurmaları için kardeş sosyalist ülkelerin emekçilerine çağrıda bulunan Solidarność kongresi (Gdańsk, eylül-ekim) ve Polonya sınırındaki askerî manevralar ile sendikaların “serbest seçim” istekleri arasındaki dönemde gerginlik tırmanıyordu. Jaruzelski, Ekim 1981'de PZPR birinci sekreteri oldu. Üç ay süreli bir toplumsal ateşkes isteği geri çevrildi (3-4 Kasım). Ordu iktidar üzerindeki denetimini artırdıkça iktidar da tutumunu sertleştirdi. 10 milyon üyesi ve yarattığı coşkuyla güçlenen, ama siyasal bakımdan deneyimsiz olan, bazı aşırı eylemci eğilimlerin etkisinde kalan ve provokatörlerin sızdığı Solidarność, çatışmayı belki bilinçsizce körükledi ya da nasıl önleyeceğini bilemedi.
Wałęsa'nın görüşüne karşıt düşen sınırsız bir grev tehdidi ve şiddetin artması karşısında ihtilaf, sendikalar yasa tasarısı çevresinde billurlaştı (12 Aralık). Bir genel grev tehdidi, artık ordunun denetimine giren hükûmeti harekete geçmeye itti. Güç sınaması, 12-13 Aralık 1981 gecesi, general Jaruzelski'nin “savaş durumu” ilan etmesi üzerine patlak verdi. Jaruzelski, Askeri Ulusal Kurtuluş Konseyi (WRON) adında yüksek bir organ oluşturdu. Sendikalar geçici olarak kapatıldı, haberleşme bağlantıları kesildi, Solidarność yöneticileri tutuklandı; tutuklanan Lech Wałęsa iktidarla görüşmeyi reddetti; binlerce kişi hapsedildi, basın susturuldu, grevler yasaklandı. 14 aralıkta, özellikle Baltık Denizi kıyısında ve Silezya'da birçok grev patlak verdi. Ayaklanmayı bastırmakla görevli polis (ZOMO), 32 ölü ve yeni tutuklamalar pahasına da olsa bu direnişi, ordunun yardımıyla ezdi.
1982 yılı, iktidarın düzeni yeniden kurmaya ve işyerleriyle kurumların çalışmasını sağlamaya yönelik çabalarıyla başladı; toplumun, Kilise tarafından desteklenen büyük bir bölümü bu çabalara karşı çıktı. Tutuklanmaktan kurtulan birkaç lider ve militanın girişimiyle gizli bir Solidarność kuruldu. Bununla birlikte, hükûmetin iyi hazırlanmış eylemiyle hazırlıksız direniş eylemi arasında büyük bir oransızlık vardı. İktidara karşı düzenlenen gösteriler (13 Şubat, 3 Mayıs, 13 Haziran, 13 Ağustos, 31 Ağustos) ve daha sonra 10 Kasım gösterisi başarısızlığa uğradı ve Jaruzelski'ye “olağan duruma dönme” sürecini başlatma olanağını verdi.
Toplum, artık cesaretini yitirmiş ve kıtlıktan usanmıştı. Ekonomi çökmek üzereydi. Bir Sovyet müdahalesini göz ardı etmeyen Jaruzelski, PZPR IX. Kongresi'nde (14 Temmuz 1981) açıklanan sosyal-ekonomik reformdan vazgeçmeden olağan duruma dönmeyi düşünüyor ve PZPR yönetimindeki bir “merkezciler” grubu tarafından destekleniyordu: Mieczysław Rakowski, , Czesław Kiszczak, ve başkaları. “Ulusal Anlaşma” ve “bize karşı olmayan bizimle beraberdir” sloganları anlamlıydı. Temmuz ayından başlayarak tutukluları serbest bırakma vaatleri sıklaştı; Wałęsa, Kasım 1982'de serbest bırakıldı ve Devlet savaş durumunu “askıya aldı” (18 Aralık 1982 Yasası). Eski KOR'un (Eylül 1981'de dağıtılmıştı) 5 lideri ve Solidarność'un 7 yöneticisi dışında gözaltına alınanların çoğu serbest bırakıldı. İktidar sıkıyönetim ilanından başlayarak uzlaşma ve ulusal anlaşma çağrısında bulundu. Bu çağrıyı yurtseverlik duygularına ve ancak SSCB ile bütünleşmiş sosyalist biçimiyle var olabilen Polonya devletinin varlığını koruyabilmesi için gerekli olan gerçekçiliğe dayandırdı. Jaruzelski, 1980-81'de girişilen sosyal-ekonomik reformu sürdüreceğine ve Gierek dahil, 1970'li yıllardaki bunalımın sorumluları hakkında dava açacağına söz verdi (Konsey eski başkanı Gierek ve yardımcıları 1982 başında gözaltına alındılar). Ancak ulusun bir bölümü için etkileyici olan bu konuşma birçok baskıcı önlem, yeni Stalinci aşırılıklar, felaket boyutuna varan kıtlık ve SSCB'nin gittikçe içişlerine daha fazla karışması yüzünden inandırıcılığını yitirdi.
8 Ekim 1982'de “KPN” (“Bağımsız Polonya Konfederasyonu”) adlı siyasal örgütün liderleri 7 yıla varan ağır hapis cezalarına çarptırıldı. Aynı gün, Solidarność resmen yasadışı ilan edildi. Yeni sendikalar (her işyerinde ya da fabrikada bir sendika), altı ay sonra ücretlilerin ancak %10'unu örgütleyebildi. Ayrıca yabancı ülkelere göç, kaygı verici boyutlara ulaşmaya başladı. Çoğu genç, binlerce Polonyalı Batı'dan iltica talebinde bulundu. Kırsal kesim ve tersanelerin askerî denetime alınması, sosyal asalaklığa karşı yasa (26 Ekim), her tür genel muhalefet olanağını ortadan kaldırdı. Serbest bırakılmasına rağmen Lech Wałęsa'nın eylemi etkisizleştirildi; sıkıyönetim 31 aralıkta sona erdi. (Gözaltına alınanların serbest bırakılmasına rağmen siyasal tutuklular [çeşitli kaynaklara göre 1,500-3,600 arasında] için af öngörülmedi. Yetkililer, dinsel amaçlı da olsa, karışıklık kışkırtıcılarını tehdit ettiler.)
Lech Wałęsa'nın, diyalog çağrısını ısrarla reddetmesi, Polonyalılar'ın manevi diretişini de güçlendirdi. Sendikacılar aleyhine dava açma hazırlıkları sürerken iktidar Kilise'yle yakınlaşma yolu arıyordu. Şubat ayından başlayarak dindarlar, papayı karşılama hazırlıklarına başladılar; piskoposluklar iktidardan af ve tam bir toplumsal adalet talebinde bulundu. Halk, din yoluyla içten içe direnmeyi sürdürdü. Wałęsa, gizli Solidarność'un başına yeniden geçti, barışçıl ve kısa süreli protesto biçimlerini benimsedi (Mart-Nisan). Polonya'yı ziyareti sırasında (6-13 Haziran) Papa II. Johannes Paulus, 1980 Gdańsk antlaşmalarının uygulanmasını istedi. Jaruzelski, sıkıyönetimi (Aralık 1982'de savaş durumundan sonra getirilmişti) kaldırarak bunalım durumu ilan etti (22 Temmuz 1983); kısmi bir af bu yeni dönemde çıkarıldı. Bununla birlikte, serbest bırakılanlar, sosyal asalaklık yasasının pençesine düştüler; uygulanmaya geçildiği 28 Ekim 1982'den beri yaklaşık 23,000 kişi bu yasaya dayanılarak cezalandırıldı). Wałęsa, 5 Ekim 1983'te Nobel Barış Ödülünü aldı.
Batı ülkelerinin Polonya'ya uyguladıkları iktisadi yaptırımların iktisadi duruma olumsuz etkileri oldu. İktidar, muhalefete, özellikle Dayanışma sendikası'na karşı girişimlerini sürdürdü. Dayanışma sendikası önderleri kısa aralarla tutuklandılar, hüküm giydiler; sonra çıkarılan af yasalarıyla serbest bırakıldılar. Devlet denetimindeki sendikaların güçlendirilmesine çalışıldı. Kasım 1985'te yapılan seçimlerden sonra Meclis general Jaruzelski'yi cumhurbaşkanı seçti; Jaruzelski, hükûmette geniş çaplı değişikliklere gitti, başbakanlığa Zbigniew Messner getirildi ve Batı'yla ilişkileri geliştirmeye özen gösterdi. Dayanışma Sendikası'na karşı izlenen sert tutum 1986'da yumuşamaya başladı. Şubat 1987'de ABD, Polonya'ya karşı 1982'den beri uyguladığı iktisadi yaptırımları kaldırdığını açıkladı.
Sovyetler Birliği'nde Mihail Gorbaçov'un başlattığı değişikliklerin ardından Jaruzelski yönetiminin hazırladığı siyasal ve ekonomik reform programları Kasım 1987'de halkoylamasına sunuldu. Dayanışma sendikası'nın boykot çağrısına karşı halk sandık başına giderek reformlar lehine oy kullandı. İktisadi reformun bir parçası olan kemer sıkma programının Şubat 1988'de uygulamaya konması tepkiyle karşılandı. Temel besin maddelerindeki %40 artış karşısında nisan, mayıs ve ağustos 1988'de grevler yapıldı. Ancak Dayanışma önderi Wałęsa'nın çağrısı üzerine grevler sona erdi. Bu grevler uygulanabilen iktisadi önlemleri de etkisiz duruma getirdi. Messner hükûmeti reformları uygulayamadığı için istifa etti. Polonya'ya resmî bir gezi yapan Büyük Britanya Başbakanı Margaret Thatcher, general Jaruzelski'nin uyarılarına karşı Gdańsk'a giderek Dayanışma sendikası önderleriyle görüştü; Polonya'nın iktisadi ve sosyal sistemini eleştiren demeçler verdi. Dayanışmayla diyalog kurulmasını önerdi. Aralık ayında Wałęsa başkanlığında Varşova'da toplanan muhalefet önderleri, 128 üyeli bir meclis kurdular. Ocak 1989'da Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR) Merkez komitesi, uzun tartışmalardan sonra, Dayanışma'nın yasallaşmasını kabul etti. Bunu hükûmet ile Dayanışma Sendikası önderleri arasında reformlara ilişkin görüşmeler izledi.
1989 başında çoğulcu sendikacılık kabul edildi ve iki meclisli bir parlamento kuruldu. Görüşmelerde alınan kararlar doğrultusunda Haziran 1989'da yapılan ilk kısmi serbest seçimleri Dayanışma kazaırken, PZPR ağır bir yenilgiye uğradı. Seçimlerden sonra Jaruzelski cumhurbaşkanı seçildi. Dayanışma'nın liderlerinden biri olan Tadeusz Mazowiecki ağustosta bir koalisyon hükûmeti kurdu. Polonya Birleşik İşçi Partisinin yönetici rolüne son verildi ve ülke resmen Polonya Cumhuriyeti adını aldı.
Ekonomi
| (1982) | Nüfus İçindeki Payı (%) | Ulusal Gelirdeki Payı (%) |
|---|---|---|
| Tarım | 30 | 15 |
| Madencilik | 10 | 10 |
| Sanayi | 30 | 50 |
| 30 | 25 |
Tarım ve Hayvancılık
Ekilebilir toprakların ülke yüzölçümünün yaklaşık yarısına ulaştığı Polonya'da tarımda sosyalizasyona gidilmemişti; tersine, üretim aile ölçeğinde gerçekleştirilmekteydi. Toprakların dörtte üçü üstünde, özel nitelikte 3 milyon işletme yere alırdı. Ne var ki, yapılan bu tarımsal üretim ülkenin kendi nüfusunu beslemeye yetmemekteydi. Özellikle, özel sektör işletmelerinin küçüklüğü, ayrıca, gübre ve tarımsal makina-donatım yetersizliği tarımda modernleşmeyi engellemekteydi. Başlıca tarımsal ürünleri, 1982 rakamlarıyla, buğday (4,2 milyon t), çavdar (7,8 milyon t), arpa (3,5 milyon t), yulaf (2,7 milyon t), şeker pancarı (15,9 milyon t), patates, lahana, soğan ve çeşitli meyvelerdir. Ülkede üç yıldır (1983, 1984, 1985), arka arkaya, tarımsal ürün öngörülenin çok üstüne çıkmaktaydı. Hayvancılıkta at başta gelirdi, (1,7 milyon), onu büyükbaş hayvan varlığı izlerdi (11,8 milyon); sonra domuz (18,5 milyon), ördek (3,8 milyon) ve küçükbaş hayvanlar (3,9 milyon) gelmektedir. Balıkçılık ürünleri ise üçte ikisi deniz ürünleri olmak üzere 700 binj ton dolayındadır. Yılda 15 milyon ton süt üreten Polonya, dünyada beşinci sırada tutardı.
Madencilik ve sanayi
Ülkenin başlıca zenginliğini kömür oluştururdu. Dünyanın dördüncü taş kömürü üreticisi (190 milyon t) olan Polonya, linyit (35 milyon ton-1981), demir (105 bin t), blok halinde tuz (1,3 milyon t), sülfür, bakır, kurşun, manyezit, nikel, gümüş ve çinko üretmektedir. Hemen hemen hiç petrol olmamakla birlikte, ülkede 6,3 milyon m³ doğalgaz çıkarılır. Sanayi, ülkenin ağırlıklı ekonomik etkinliğini oluşturur. Sanayinin üçte biri elektronik sektöründe yoğunlaşmıştır. Hafif sanayi ve enerji sektörlerinin (her biri yüzde 15 oranında) dışında, kimya-besin sanayi ve demir-çelik (1982 yıllık çelik üretimi 14,5 milyon tondur) sanayileri vardı. Hammade eksikliği yüzünden üretimde düşme görülmektedir. Polonya'nın dış borcu 29,4 milyar dolar (1984) olmasına karşın, ülkede iki milyonu aşkın kişinin döviz hesabı bulunmaktaydı. Genç ve dinamik bir nüfusa sahip olan Polonya'da nüfus artış oranı, tüm Avrupa'nın en yüksek değeriydi (binde 19,7).
Kaynakça
- Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi
- Encyclopædia Britannica
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Polonya Halk Cumhuriyeti Lehce Polska Rzeczpospolita Ludowa PRL Polonya nin 1952 1989 yillari arasindaki resmi adi II Dunya Savasi nin sonunda savas oncesi Polonya topraklarinin bir kisimina Sovyetlerin Almanlardan aldiklari topraklarin da dahil edilmesiyle kuruldu Polonya Halk Cumhuriyeti COMECON ve Varsova Paktina uyeydi PolonyaPolska Rzeczpospolita Ludowa Rzeczpospolita Polska Polonya Halk Cumhuriyeti Polonya Cumhuriyeti 1944 1952 1944 1989Bayrak ArmaMilli mars Mazurek Dabrowskiego Polonya Henuz Olmedi source source track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track track BaskentVarsovaYaygin dil ler LehceHukumetCumhuriyet 1944 1952 Halk Cumhuriyeti 1952 1989 Komunist Parti Genel Sekreteri 1944 1956Boleslaw Bierut 1956 1970Wladyslaw Gomulka 1970 1980 1981 1989Wojciech JaruzelskiTarihce Kurulusu1944 Anayasa22 Temmuz 1952 Dagilisi1989Nufus Sayilan23 930 000Para birimiZlotyTelefon kodu48Onculler ArdillarNazi AlmanyasiGenel HukumetSovyetler Birligi PolonyaTarihDevletin dogusu Yeni Polonya Almanya sinirinin cizilmesi2 Dunya Savasi in ardindan Polonya nin sinirlarin degisimi Polonya sinirlari doguya dogru kaymis Lviv ve Vilnius kentleri elden cikmistir Yalta Konferansi yla 11 Subat 1945 Polonya nin sinirlari cizildi batida Oder Neisse Hatti doguda Curzon Hatti ve yonetimin demokratiklestirilmesi ongoruldu bir ulusal birlik hukumeti Edward Osobka Morawski sosyalist Basbakan Wladyslaw Gomulka Polonya Isci Partisi genel sektereri ve Stanislaw Mikolajczyk Polonya Koylu Partisi lideri bir araya getirecekti Partiler komunizme karsi ya da komunizmden yana olma temelinde bir kardes kavgasina giristiler Kizil Ordu hemen her yerde mevcuttu Komunist Boleslaw Bierut cumhurbaskani oldu Nufus aktarimlariyla sinir sorunlarini cozdu SSCB tarafindan alinan bolgelerdeki Polonyalilar donduler ve Almanya dan geri alinan topraklara yoneldiler yuz binlerce Alman bu topraklari terk etti Doguda Ukraynalilar SSCB ye goturuldu ya da yurtlarina dondu Secimlerde hukumet koalisyonunun hazirladigi tek liste oylarin yuzde 90 ini aldi Ocak 1947 ama koalisyon kisa sure sonra parcalandi Mikolajczyk gizlice ulke disina kacti Jozef Cyrankiewicz Mart 1921 Anayasasi nin ideallerini benimseyen 19 Subat 1947 Anayasasi ni oylatti Bu Kucuk Anayasa uluslararasi kamuoyu konusunda duyarli olan bir devletin son eylemiydi Stalinci donem basladi Gomulka nin partiden cikarilmasindan sonra 1954 e kadar gozaltinda tutuldu sosyalistler ve komunistler Polonya Birlesik Isci Partisi nde PZPR birlestiler Bierut parti genel sekreteri oldu 22 Aralik 1948 Cyrankiewicz eski sosyalist Konsey baskanligina getirildi ve 1971 e kadar ayni gorevde kaldi Sosyalizmin uc yillik bir kalkinma planina 1947 1949 gore kurulmasi ongoruldu O tarihten baslayarak Polonya 1956 ya kadar Polonya savunma bakani olan Maresal Konstantin Rokossovski nin gozetiminde Sovyet modelini benimsedi Devletin onceligi horlanan ulus 22 Temmuz 1952 Anayasasi yla devlet baskaninin yerini genel oyla secilen Diyet tarafindan belirlenen bir devlet konseyi aldi Baslica yonetim organlarindaki ortak yonetim uygulamasi genellestirildi ve bu arada parti merkez organlarinin ustunlugu pekistirildi Polonya Birlesik Isci Partisi nin PZPR logosu Topraklarin dagitilmasindan ve deneme amaciyla devletlestirilmis bir sektorun olusturulmasindan sonra hazirlanan bir plan tarimda kolektivizmi baslatti 1950 1955 Koylulugun muhalefeti tarimsal uretim kooperatiflerinin ekonomik sonuclarini zayiflatti 1946 da devletlestirilen ekonomi uzun vadeli planlar cercevesinde modern bir sanayi toplumu yaratmaya yoneldi metalurji merkezlerinin yeni kentlerin Nowa Huta 1950 1952 buyuk tersanelerin kurulmasi Ama bu sonuclara tuketimin ciddi bir sekilde kisilmasi pahasina ulasildi ve bu durum tum toplumsal siniflarda hosnutsuzluk yaratti Iktidar ulke capinda buyuk bir sayginligi olan Kilise yle ugrasmak zorundaydi 5 i piskopos olan 2 901 kilise adami yani ruhban sinifinin yuzde 25 i Almanlar tarafindan oldurulmustu Kilise nin elde ettigi bir modus vivendi 1950 dine karsi yogun bir kovusturmanin ardindan kardinal Stefan Wyszynski nin tutuklanmasindan Eylul 1953 sonra bozuldu Poznan da isci ayaklanmalari patlak verdi 27 Haziran 1956 ve Wyszynski nin serbest birakilmasi istendi Hukumet rejimi liberallestirmeyi yegledi itibari iade edilen Gomulka yeniden iktidara geldi 20 Ekim 1956 Bu gelisme Polonya Ekimi diye adlandirildi Devletin hizmetinde ulus Sovyetler Birligi yle iliskiler gozden gecirildi Polonya nin siyasal hareket alani genisledi ve devlet Kilise karsisinda daha uzlasmaci bir tavir takindi Aralik 1956 da imzalanan bir modus vivendi her iki tarafin baris icinde bir arada yasama istegini ortaya koydu Bununla birlikte dogum kontrolune ve resmi tatillerin kaldirilmasina iliskin yasalar konusunda catismalar patlak verdi 1960 Liberallesme surecinin ilk yillari gectikten sonra yoneticilerin otoriter dogmatizmi ulke yasamina egemen oldu Rejim reform girisimlerine muhalif kaldi ucretliler 1960 li yillarin sonuna dogru piyasada mal kitligindan ve ucretlerin yetersizliginden zarar gorduler Polonya Ekiminden baslayarak Gomulka duzenli bir sekilde 1959 1964 1968 PZPR birinci sekreteri secildi 1967 ye kadar olan doneme genel olarak kucuk istikrar donemi dendi Iktidarin gittikce huysuzlasan dort muhatabi vardi Kilise isciler koyluler ve aydinlar Kilise yle iktidar arasindaki iliskiler 1965 te ikinci Vatikan konsili ne katilan Polonyali 36 piskoposun Alman piskoposlar kuruluna Polonya Hristiyanliginin bininci yilina davet etmesi Polonya ve Almanya nin dini ve kulturel alanlarda baris icinde bir arada yasamalari cagrisinda bulunmasi Alman halkini bagisladiklarini ve bu halkin da onlari bagislamasini istediklerini aciklamalari uzerine 18 Kasim 1965 acikca dusmanliga donustu Alman piskoposlar kurulunun cevabi 5 Aralik ve bu cevabin Polonya Piskoposlar kurulunca kabul edilmesi kesin uzlasma yonunde bir adim oldu 10 Aralikta Polonya Kilisesi nin tutumuna karsi baslatilan resmi bir kampanya bir yil surdu Dostluk ittifak ve sinirlarin dokunulmazligi Polonya nin SSCB ye karsi izledigi politikanin temeliydi yardim antlasmasi 1965 teknik ve bilimsel is birligi antlasmasi 1966 Dogu Almanya Dogu Almanya Bulgaristan 1967 Cekoslovakya ve Macaristan la ikili ittifak antlasmalariyla bagli olan Polonya devleti Bati yla is birligi antlasmalari yapti Italya 1965 Fransa 1966 vb Yasam duzeyinin yukselmemesi ve zorluklarin artmasi protestolara yol acti Mart 1968 de Varsova da aydinlarca desteklenen ogrenci gosterileri bastirildi Karisikliklar tum universite kentlerine yayildi Hukumet bu karisikliklarin duzenleyicisi olarak Siyonizmi suclayinca Yahudi dusmani bir kampanya gelisti Hukumet icinde gerceklestirilen onemli degisiklikler gostericilere karsi acilan davalarin sorumlusu olan Gomulka maresal Spychalski klani nin ve general icisleri bakani yandaslarinin gucunu artirdi Katolik grup ZNAK tarafindan Diyet e milletvekili Zawieyski yoneltilen gensoru Yahudi dusmanligina ve ogrencilerin kovusturulmasina karsi cikan bu akimin sayginligini artirdi Bircok Polonyali Musevi ulkeyi terk etti cogu Polonyali Musevi olan ve Varsova Pakti ordularinin Cekoslovakya ya mudahalesini Polonyali askeri birlikler de katildi protesto etmekle suclanan karisiklik kiskirticilari na karsi davalar acildi Sonunda yoneticiler Willy Brandt ile Oder Neisse Hattini taniyan bir antlasma imzalamayi kabul ettiler 7 Aralik 1970 13 Aralikta Gomulka temel tuketim maddelerinin fiyatlarini onemli oranda artirinca Gdansk ta Szczecin de sonra tum ulke capinda isci gosterileri patlak verdi Ordu ve polis iscilere ates acti yuzden fazla olu Ulke genel grevin esigindeydi 19 20 Aralik gecesi PZPR Gomulka yi gorevden aldi ve yerine moczarci kanadin destekledigi i gecirdi 23 Aralikta Piotr Jaroszewicz Konsey baskani halki isbasi yapmaya cagirdi Gierek dusuk ucretlerin artirildigini ve 13 Aralik Kararlarinin benimsendigini acikladi Ama karisiklik devam etti ve Kilise inanc ozgurlugune saygi toplumsal adalet ve dogru haber hakki talebinde bulundu Gomulka PZPR merkez komitesinden cikarildi fiyat artislari iptal edildi subat 1971 Devletin ulusa cagrisi durumunu guclendirmek amaciyla siyasal tutuklulari serbest birakti Kilise nin geri alinan Kuzey bati topraklari uzerindeki mallarin mulkiyetini elinde bulundurmasini kabul etti kitle iletisim araclari uzerindeki denetimin yumusamasina izin verdi ozellikle de Batililar dan aldigi borclarla yasam duzeyini yukseltmeye calisti Yeni Polonya yi insa edelim sloganini ortaya atti ulusal degerlere onem verilirken halkla yeniden diyalog kurmak icin caba harcandi Ucretlerin artirilmasi ve ekonomik yonetimi iyilestirme kaygisi 1971 1975 yillarinin Polonya sina ic acici bir gorunum kazandirdi Zirvede girisilen onemli degisiklikler sonucunda Moczar tasfiye edildi 1971 Henryk Jablonski Jozef Cyrankiewicz in yerine Devlet Konseyi baskani oldu Bircok girisimde bulunuldu Bonn la Bati Almanya buyukelci degisimi Fransa yla dostluk ve is birligi antlasmasi Iran ve ABD yle antlasmalar 1974 1975 te idari bir reform oylandi Polonya daki voyvodalik il sayisi 22 den 49 a cikarildi Yonetim ve Yerel ekonomi bakanligi kuruldu Ama ne issizlik ne de kaliteli is cikarma sorunlari cozumlenebildi Ekonominin gelismesine ragmen enflasyon haftalik calisma suresinin bes gun olarak belirlenmesiyle iyilesen yasam duzeyini kemirmeye devam etti 1975 yili bir donum noktasiydi Bati yla ticaret artti ama tuketim talebi ekonominin olanaklarini cok asti Yeni anayasa tasarisi 10 Subat 1976 da oylandi uzerindeki tartismalar hosnutsuzlugun tirmandigini ortaya koydu Polonya yi Sovyetler Birligi yle Dostluk ve Isbirligi ne zorlayan ve partinin toplumun yonetici siyasal gucu oldugu nu belirten anayasa maddeleri guclu protestolara ve Kilise nin muhalefetine yol acti Parti devlet uzerindeki yonetici rolunu vurgulamaktan vazgecti ve bu rolu toplum uzerinde sinirlamakla yetindi Fiyatlari artirmaya yonelik baska bir girisim de Ursus ve Radom da siddetli isci gosterilerine neden oldu Haziran 1976 ve bu eylemler sert bir sekilde bastirildi KOR Komitet Obrony Robotnikow Eylul 1976 da kuruldu aydinlari eski sol militanlari ayni zamanda marksist olmayanlari ve iki rahibi icine aldi Bu komitenin amaci kovusturmaya ugrayan iscileri savunmak ve ailelerine yardim etmekti Bu eylem rejim aleyhtari iscilerle aydinlarin yakinlasmasini baslatti Guclukler karsisinda hukumet SSCB den yiyecek yardiminda bulunmasini istedi 1978 plani ulusal gelirin 76 sini tuketime ayirdi Ama yeteneksiz ve cogunlukla gorevini kotuye kullanan yonetim kadrolari isi yurutemedi Propaganda sert elestirilere yol acti Rejim enflasyonu durdurmak icin kemerleri daha da sikmaya calisti 1979 Sayginligini yitiren konseyin baskani Jaroszewicz in yerine Subat 1980 de Edward Babiuch getirildi Ulus ve devlet catismasi ve rejimin cokusu 1980 den sonra kullanilan bayrak Ekim 1978 de Krakow baspiskoposu Karol Wojtyla nin papa secilmesi toplumun hem manevi hem de toplumsal kulturel ozlemlerini destekleyen Polonya Kilisesi ni cesaretlendirdi Eylul 1977 de Toplumsal Ozsavunu Komitesi KSS KOR adini alan KOR mevzuata ve yasalara aykiri bir sekilde kovusturmaya ugrayan iscilerle ilgilendi 1980 de subat ayinda Gdansk ta baslayan daha sonra tum ulkeye yayilan bir grev dalgasi patlak verdi Gdansk Gdynia ve Szczecin tersaneleri hareketin basini cekti Gdansk ta ozgur sendikalar slogani yayginlik kazandi grevler temmuz ayinda et fiyatinin yuksek oranda artirilmasindan sonra yayildi 1 ve 2 temmuzda Ursus da ve Tczew de Gdansk tersanelerindeki grev bu hareketi radikallestirdi 14 Agustos Isciler Isletmelerarasi Grev Komitesi MKS halinde orgutlendiler aralarinda Lech Walesa nin da oldugu delegeleri sectiler Bir talepler listesi grev hakki ozgur sendikalar kitle iletisim araclarinda dogru haber hazirladilar Bircok KOR uyesi tutuklandi ve hareket genisledi Babiuch istifa etti 24 Agustos Jozef Pinkowski basbakan oldu 1957 yilinda voyvodaliklar Hukumet ve MKS arasindaki gorusmeler 30 Agustos isci taleplerine iliskin bir anlasmayla sonuclandi Bu anlasma Gdansk ta Konsey baskan yardimcisi Mieczyslaw Jagielski ve Lech Walesa arasinda imzalandi Silezya ve Szczecin grev komiteleri taleplere sahip ciktilar Gierek gorevden alindi ve 5 Eylulde yerine Kania getirildi Bu sirada bagimsiz ve ozyonetimci sendika Solidarnosc Dayanisma 35 sendikanin katilimiyla kuruldu 22 Eylul ve tuzugu Idare mahkemesi sonra 10 Kasim 1980 de de Yuksek mahkeme tarafindan tescil edildi 1981 de Solidarnosc un artan gucuyle iktidarin zayiflayan direnisi arasindaki surekli catisma surup gitti Kilise Solidarnosc icindeki Hristiyan sendikal hareketi destekledi ama ayni zamanda silahli bir catismayi da engellemeye calisti Mayista kardinal Stefan Wyszynski nin yerine gecti ve onun politikasini yuruttu Ekonomik durum her grevden sonra daha da kotulesiyordu Kania vatanin tehlikede oldugunu acikladi ve Konsey baskanligini Savunma bakani general Wojciech Jaruzelski ye birakti 9 Subat 1981 Ust duzey iktidar yetkililerinin bir bolumu hem parti ve devlet aygitini hem de SSCB Dogu Alman ve Cekoslovak muttefikleri harekete gecirmeyi denedi Bu karsilikli uzlasmazlik ortaminda her iki tarafin ilimli unsurlari anlasamadilar 19 martta bir polis provokasyonunun Bydgoszcz ta yol actigi siddet olaylari ulkeyi genel grevin esigine getirdi genel grev Kilise nin araciligiyla tam zamaninda onlendi 1975 yilinda voyvodaliklar Olaylarin akisinin degistirilmesi ni isteyen Sovyet yoneticilerin kararli aciklamalarin 4 Mart 1981 ve yeni sendikanin idareyi ve PZPR bolge yonetimlerini beceriksizlik ve gorevlerini kotuye kullanmakla sucladigi yerel catismalar durumu daha da nazik hale getirdi Ozgur sendikalar kurmalari icin kardes sosyalist ulkelerin emekcilerine cagrida bulunan Solidarnosc kongresi Gdansk eylul ekim ve Polonya sinirindaki askeri manevralar ile sendikalarin serbest secim istekleri arasindaki donemde gerginlik tirmaniyordu Jaruzelski Ekim 1981 de PZPR birinci sekreteri oldu Uc ay sureli bir toplumsal ateskes istegi geri cevrildi 3 4 Kasim Ordu iktidar uzerindeki denetimini artirdikca iktidar da tutumunu sertlestirdi 10 milyon uyesi ve yarattigi coskuyla guclenen ama siyasal bakimdan deneyimsiz olan bazi asiri eylemci egilimlerin etkisinde kalan ve provokatorlerin sizdigi Solidarnosc catismayi belki bilincsizce korukledi ya da nasil onleyecegini bilemedi Walesa nin gorusune karsit dusen sinirsiz bir grev tehdidi ve siddetin artmasi karsisinda ihtilaf sendikalar yasa tasarisi cevresinde billurlasti 12 Aralik Bir genel grev tehdidi artik ordunun denetimine giren hukumeti harekete gecmeye itti Guc sinamasi 12 13 Aralik 1981 gecesi general Jaruzelski nin savas durumu ilan etmesi uzerine patlak verdi Jaruzelski Askeri Ulusal Kurtulus Konseyi WRON adinda yuksek bir organ olusturdu Sendikalar gecici olarak kapatildi haberlesme baglantilari kesildi Solidarnosc yoneticileri tutuklandi tutuklanan Lech Walesa iktidarla gorusmeyi reddetti binlerce kisi hapsedildi basin susturuldu grevler yasaklandi 14 aralikta ozellikle Baltik Denizi kiyisinda ve Silezya da bircok grev patlak verdi Ayaklanmayi bastirmakla gorevli polis ZOMO 32 olu ve yeni tutuklamalar pahasina da olsa bu direnisi ordunun yardimiyla ezdi 1982 yili iktidarin duzeni yeniden kurmaya ve isyerleriyle kurumlarin calismasini saglamaya yonelik cabalariyla basladi toplumun Kilise tarafindan desteklenen buyuk bir bolumu bu cabalara karsi cikti Tutuklanmaktan kurtulan birkac lider ve militanin girisimiyle gizli bir Solidarnosc kuruldu Bununla birlikte hukumetin iyi hazirlanmis eylemiyle hazirliksiz direnis eylemi arasinda buyuk bir oransizlik vardi Iktidara karsi duzenlenen gosteriler 13 Subat 3 Mayis 13 Haziran 13 Agustos 31 Agustos ve daha sonra 10 Kasim gosterisi basarisizliga ugradi ve Jaruzelski ye olagan duruma donme surecini baslatma olanagini verdi Toplum artik cesaretini yitirmis ve kitliktan usanmisti Ekonomi cokmek uzereydi Bir Sovyet mudahalesini goz ardi etmeyen Jaruzelski PZPR IX Kongresi nde 14 Temmuz 1981 aciklanan sosyal ekonomik reformdan vazgecmeden olagan duruma donmeyi dusunuyor ve PZPR yonetimindeki bir merkezciler grubu tarafindan destekleniyordu Mieczyslaw Rakowski Czeslaw Kiszczak ve baskalari Ulusal Anlasma ve bize karsi olmayan bizimle beraberdir sloganlari anlamliydi Temmuz ayindan baslayarak tutuklulari serbest birakma vaatleri siklasti Walesa Kasim 1982 de serbest birakildi ve Devlet savas durumunu askiya aldi 18 Aralik 1982 Yasasi Eski KOR un Eylul 1981 de dagitilmisti 5 lideri ve Solidarnosc un 7 yoneticisi disinda gozaltina alinanlarin cogu serbest birakildi Iktidar sikiyonetim ilanindan baslayarak uzlasma ve ulusal anlasma cagrisinda bulundu Bu cagriyi yurtseverlik duygularina ve ancak SSCB ile butunlesmis sosyalist bicimiyle var olabilen Polonya devletinin varligini koruyabilmesi icin gerekli olan gercekcilige dayandirdi Jaruzelski 1980 81 de girisilen sosyal ekonomik reformu surdurecegine ve Gierek dahil 1970 li yillardaki bunalimin sorumlulari hakkinda dava acacagina soz verdi Konsey eski baskani Gierek ve yardimcilari 1982 basinda gozaltina alindilar Ancak ulusun bir bolumu icin etkileyici olan bu konusma bircok baskici onlem yeni Stalinci asiriliklar felaket boyutuna varan kitlik ve SSCB nin gittikce icislerine daha fazla karismasi yuzunden inandiriciligini yitirdi 8 Ekim 1982 de KPN Bagimsiz Polonya Konfederasyonu adli siyasal orgutun liderleri 7 yila varan agir hapis cezalarina carptirildi Ayni gun Solidarnosc resmen yasadisi ilan edildi Yeni sendikalar her isyerinde ya da fabrikada bir sendika alti ay sonra ucretlilerin ancak 10 unu orgutleyebildi Ayrica yabanci ulkelere goc kaygi verici boyutlara ulasmaya basladi Cogu genc binlerce Polonyali Bati dan iltica talebinde bulundu Kirsal kesim ve tersanelerin askeri denetime alinmasi sosyal asalakliga karsi yasa 26 Ekim her tur genel muhalefet olanagini ortadan kaldirdi Serbest birakilmasina ragmen Lech Walesa nin eylemi etkisizlestirildi sikiyonetim 31 aralikta sona erdi Gozaltina alinanlarin serbest birakilmasina ragmen siyasal tutuklular cesitli kaynaklara gore 1 500 3 600 arasinda icin af ongorulmedi Yetkililer dinsel amacli da olsa karisiklik kiskirticilarini tehdit ettiler Lech Walesa nin diyalog cagrisini israrla reddetmesi Polonyalilar in manevi diretisini de guclendirdi Sendikacilar aleyhine dava acma hazirliklari surerken iktidar Kilise yle yakinlasma yolu ariyordu Subat ayindan baslayarak dindarlar papayi karsilama hazirliklarina basladilar piskoposluklar iktidardan af ve tam bir toplumsal adalet talebinde bulundu Halk din yoluyla icten ice direnmeyi surdurdu Walesa gizli Solidarnosc un basina yeniden gecti bariscil ve kisa sureli protesto bicimlerini benimsedi Mart Nisan Polonya yi ziyareti sirasinda 6 13 Haziran Papa II Johannes Paulus 1980 Gdansk antlasmalarinin uygulanmasini istedi Jaruzelski sikiyonetimi Aralik 1982 de savas durumundan sonra getirilmisti kaldirarak bunalim durumu ilan etti 22 Temmuz 1983 kismi bir af bu yeni donemde cikarildi Bununla birlikte serbest birakilanlar sosyal asalaklik yasasinin pencesine dustuler uygulanmaya gecildigi 28 Ekim 1982 den beri yaklasik 23 000 kisi bu yasaya dayanilarak cezalandirildi Walesa 5 Ekim 1983 te Nobel Baris Odulunu aldi Bati ulkelerinin Polonya ya uyguladiklari iktisadi yaptirimlarin iktisadi duruma olumsuz etkileri oldu Iktidar muhalefete ozellikle Dayanisma sendikasi na karsi girisimlerini surdurdu Dayanisma sendikasi onderleri kisa aralarla tutuklandilar hukum giydiler sonra cikarilan af yasalariyla serbest birakildilar Devlet denetimindeki sendikalarin guclendirilmesine calisildi Kasim 1985 te yapilan secimlerden sonra Meclis general Jaruzelski yi cumhurbaskani secti Jaruzelski hukumette genis capli degisikliklere gitti basbakanliga Zbigniew Messner getirildi ve Bati yla iliskileri gelistirmeye ozen gosterdi Dayanisma Sendikasi na karsi izlenen sert tutum 1986 da yumusamaya basladi Subat 1987 de ABD Polonya ya karsi 1982 den beri uyguladigi iktisadi yaptirimlari kaldirdigini acikladi Sovyetler Birligi nde Mihail Gorbacov un baslattigi degisikliklerin ardindan Jaruzelski yonetiminin hazirladigi siyasal ve ekonomik reform programlari Kasim 1987 de halkoylamasina sunuldu Dayanisma sendikasi nin boykot cagrisina karsi halk sandik basina giderek reformlar lehine oy kullandi Iktisadi reformun bir parcasi olan kemer sikma programinin Subat 1988 de uygulamaya konmasi tepkiyle karsilandi Temel besin maddelerindeki 40 artis karsisinda nisan mayis ve agustos 1988 de grevler yapildi Ancak Dayanisma onderi Walesa nin cagrisi uzerine grevler sona erdi Bu grevler uygulanabilen iktisadi onlemleri de etkisiz duruma getirdi Messner hukumeti reformlari uygulayamadigi icin istifa etti Polonya ya resmi bir gezi yapan Buyuk Britanya Basbakani Margaret Thatcher general Jaruzelski nin uyarilarina karsi Gdansk a giderek Dayanisma sendikasi onderleriyle gorustu Polonya nin iktisadi ve sosyal sistemini elestiren demecler verdi Dayanismayla diyalog kurulmasini onerdi Aralik ayinda Walesa baskanliginda Varsova da toplanan muhalefet onderleri 128 uyeli bir meclis kurdular Ocak 1989 da Polonya Birlesik Isci Partisi PZPR Merkez komitesi uzun tartismalardan sonra Dayanisma nin yasallasmasini kabul etti Bunu hukumet ile Dayanisma Sendikasi onderleri arasinda reformlara iliskin gorusmeler izledi 1989 basinda cogulcu sendikacilik kabul edildi ve iki meclisli bir parlamento kuruldu Gorusmelerde alinan kararlar dogrultusunda Haziran 1989 da yapilan ilk kismi serbest secimleri Dayanisma kazairken PZPR agir bir yenilgiye ugradi Secimlerden sonra Jaruzelski cumhurbaskani secildi Dayanisma nin liderlerinden biri olan Tadeusz Mazowiecki agustosta bir koalisyon hukumeti kurdu Polonya Birlesik Isci Partisinin yonetici rolune son verildi ve ulke resmen Polonya Cumhuriyeti adini aldi Ekonomi 1982 Nufus Icindeki Payi Ulusal Gelirdeki Payi Tarim 30 15Madencilik 10 10Sanayi 30 5030 25Tarim ve Hayvancilik Ekilebilir topraklarin ulke yuzolcumunun yaklasik yarisina ulastigi Polonya da tarimda sosyalizasyona gidilmemisti tersine uretim aile olceginde gerceklestirilmekteydi Topraklarin dortte ucu ustunde ozel nitelikte 3 milyon isletme yere alirdi Ne var ki yapilan bu tarimsal uretim ulkenin kendi nufusunu beslemeye yetmemekteydi Ozellikle ozel sektor isletmelerinin kucuklugu ayrica gubre ve tarimsal makina donatim yetersizligi tarimda modernlesmeyi engellemekteydi Baslica tarimsal urunleri 1982 rakamlariyla bugday 4 2 milyon t cavdar 7 8 milyon t arpa 3 5 milyon t yulaf 2 7 milyon t seker pancari 15 9 milyon t patates lahana sogan ve cesitli meyvelerdir Ulkede uc yildir 1983 1984 1985 arka arkaya tarimsal urun ongorulenin cok ustune cikmaktaydi Hayvancilikta at basta gelirdi 1 7 milyon onu buyukbas hayvan varligi izlerdi 11 8 milyon sonra domuz 18 5 milyon ordek 3 8 milyon ve kucukbas hayvanlar 3 9 milyon gelmektedir Balikcilik urunleri ise ucte ikisi deniz urunleri olmak uzere 700 binj ton dolayindadir Yilda 15 milyon ton sut ureten Polonya dunyada besinci sirada tutardi Madencilik ve sanayi Ulkenin baslica zenginligini komur olustururdu Dunyanin dorduncu tas komuru ureticisi 190 milyon t olan Polonya linyit 35 milyon ton 1981 demir 105 bin t blok halinde tuz 1 3 milyon t sulfur bakir kursun manyezit nikel gumus ve cinko uretmektedir Hemen hemen hic petrol olmamakla birlikte ulkede 6 3 milyon m dogalgaz cikarilir Sanayi ulkenin agirlikli ekonomik etkinligini olusturur Sanayinin ucte biri elektronik sektorunde yogunlasmistir Hafif sanayi ve enerji sektorlerinin her biri yuzde 15 oraninda disinda kimya besin sanayi ve demir celik 1982 yillik celik uretimi 14 5 milyon tondur sanayileri vardi Hammade eksikligi yuzunden uretimde dusme gorulmektedir Polonya nin dis borcu 29 4 milyar dolar 1984 olmasina karsin ulkede iki milyonu askin kisinin doviz hesabi bulunmaktaydi Genc ve dinamik bir nufusa sahip olan Polonya da nufus artis orani tum Avrupa nin en yuksek degeriydi binde 19 7 KaynakcaBuyuk Larousse Sozluk ve Ansiklopedisi Encyclopaedia BritannicaAyrica bakinizPolonya Halk Cumhuriyeti nin 40 Yildonumu Madalyasi