Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi, İstanbul Azapkapı'da Lale Devri sonrasında I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafından yaptırılan çeşme. Sokollu Mehmet Paşa Camii, Saliha Sultan Sıbyan Mektebi ve Yeşildirek Hamamı ile beraber bir külliye oluşturması için tasarlanmıştır. Tarihsel süreç içerisinde çeşitli koruma ve düzenlemelere uğramıştır. İlk olarak 1953 yılında geniş kapsamlı bir şekilde restore edilen çeşme, son olarak da 2005 yılında onarılmıştır. Çeşmenin bir "meydan çeşmesi" olma özelliğini kaybetmesinde kent içindeki konumunun ve yaşanan yoğun trafiğin etkisi büyüktür. Meydan çeşmesi özelliğini kaybetmesi, görsel anlamdaki algısını da değiştirmiştir.
 Saliha Sultan Çeşmesi (Mayıs 2014) | |
 | |
| Genel bilgiler | |
|---|---|
| Tür | Meydan çeşmesi |
| Konum | Beyoğlu, İstanbul, Türkiye |
| Koordinatlar | 41°01′31″K 28°58′07″D / 41.02528°K 28.96861°D |
| Yaptıran | Saliha Sultan |
| Tamamlanma | 1732 ya da 1733 |
| Teknik ayrıntılar | |
| Kitâbesini yazan | Seyyid Vehbi |
Konumu
Saliha Sultan Çeşmesi İstanbul'un Beyoğlu ilçesinde bulunmaktadır. Bir başka tanımla Atatürk Köprüsü'nün kuzey ucunda, Yolcuzade İskender Caddesi ile bu caddenin altından geçen yolların oluşturduğu bir kavşak meydanındadır. Çeşme zemini kavşak üst yolundan altı metre daha aşağıdadır. Bu noktayı kullanan yaya ve sürücüler çeşmenin sadece çatısını görebilmektedir. Çeşmenin inşa edildiği dönemde önünde bir meydan bulunmaktaydı fakat zamanla yapılan kavşak ve yol düzenlemeleri bu meydanı tamamen yok etti. Bu noktadan sonra çeşme, meydan çeşmesi özelliği ile kentsel işlevini kaybetti. Çeşmenin batı tarafında Mimar Sinan tarafından inşa edilmiş 1577 tarihli Sokollu Mehmet Paşa Camii, doğusunda ise Yeşildirek Hamamı bulunmaktadır. Bu hamamın Azapkapı Hamamı veya Çeşme Meydanı Hamamı gibi farklı isimleri de bulunmaktadır. Çeşmenin kuzey tarafında ise 1733-34 tarihli Saliha Sultan Sıbyan Mektebi bulunmaktaydı fakat bu mektep 1957 yılındaki imar faaliyetleri sırasında Perşembe Pazarı virajının açıldığı sırada ortadan kaldırılmıştır. 1913 tarihli Alman Mavisi haritaları ve 1934 tarihli fotoğraflarda çeşmenin güneydoğusuna bitişik ahşap dokulu 2-3 katlı evler gözükmektedir. Bu evler de 1950-60 yılları arasında yok olmuştur. Çeşme günümüzde Vakıflar mülkiyetine aittir, ayrıca kentsel sit alanıdır ve kültür varlığı olarak tescillidir.
Tarihi ve özellikleri
Çeşme Lale Devri sonrasında I. Mahmud'un annesi Saliha Sultan tarafından 1732-33'te yaptırılmıştır.II. Mustafa'nın eşlerinden biri olan Saliha Sultan, Osmanlı İmparatorluğu'nda çeşme yaptıran önemli valideler arasında gösterilmektedir. 1739 yılında ölen Saliha Sultan Yeni Cami arkasında bulunan Cedid Havatin Türbesi'ne defnedilmiştir. Çocukluğunu Haliç'in kuzey bölgelerinde geçiren Saliha Sultan çeşitli hayır eserlerini ise Azapkapı bölgesine yaptırmıştır. Saliha Sultan'ın çeşmeyi hangi mimara yaptırdığı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Fakat haneden ailesine mensup kişilerin yaptırmak istediği yapılar genellikle Hassa Mimarlar Ocağı’na bağlı mimarlar tarafından yağıldığı için bu çeşmenin dönemin mimarbaşı olan Kayserili Mehmet Ağa'nın onayıyla yapıldığı düşünülmektedir. Fakat yeterli belge ve kayıt bulunmadığndan kesin bir sonuca varmak mümkün değildir. Çeşme kitabelerindeki yazılar dönemin öne çıkan şairlerinden Seyyid Vehbi'ye aittir. Suyolcuzade Mehmed Necib Efendi’den edinilen bilgilere göre hattat Eğrikapılı Mehmed Rasim Efendi bu yazıları taşa işleyen kişidir.
Mimarisi
Çeşme asimetrik bir blok olarak inşa edilmiştir. Kare ya da dikdörtgen bir plan düzlemi üzerine yükselen farklı bir geometrik şekil tercih edilmiştir. Plan şeması dört yüzü birbirine eşit olan çeşmelerden daha farklı asimetrik bir şekle sahiptir. Üzerindeki çeşmeler ana duvarın dışına taşmaktadır. Su hazinesi sebil ve çeşmenin arka kısmında bulunmaktadır. Yapının güneybatı ve güneydoğu cephesinde üç, kuzeybatı cephesinde ise iki aynataşı bulunmaktadır. Sebil bölümü yanlarında mukarnas başlıklı sütunlarla çevrilidir ve dört pencereden oluşmaktadır. Güneybatı cephesinde ise bir havalandırma penceresi bırakılmıştır, diğer pencereler kapalıdır. Mukarnaslı bordürlerin devamı cephelerde sürekliliği sağlayan etkenlerdendir. Çeşmenin üstündeki çatı kurşunla kaplanmıştır. Su hazinesi üzerinde kasnaklı bir yapıya sahip ana kubbe yükselmektedir. Etrafında sekiz süs kulesi bulunan çeşme, yığma kâgir sistemi ile tasarlanmıştır. Dış duvarları mermer kaplıdır ve iç mekandaki duvarlar sıvalı bir şekildedir. Aynataşı kabaralarında ise bronz tercih edilmiştir. Çeşmenin bezeme programı meydan çeşmelerinin yapılmaya başlandığı Lale Devri'nin bezeme programlarına benzerdir. 1950'li yıllardan kalma fotoğraflarda çeşme etrafındaki ahşap evler görülmektedir. Çeşmenin ve çeşme etrafındaki yapıların zaman içerisindeki değişimi çekilen fotoğraflardan anlaşılmaktadır.
Restoreler
Bartlett’in 1838 ve Flandin’in 1858 tarihli gravürleri çeşmeye ait ilk görsel vesikalardır. Bu gravürler çeşmenin yapım tarihinden 100 yıl sonrasına aittir. Çeşmenin günümüzde bilinen en eski fotoğrafı ise 1840-1851 yılları arasında İstanbul'da bulunan James Robertson'a aitir. Bu fotoğraftan çeşme taşlarının eskimiş ve harap halde olduğu anlaşılmaktadır. 20. yüzyılın başlarına ait olduğu düşünülen iki fotoğrafta ise çeşme sebilinin parabet duvarları ile pencere kemerleri üzerindeki kırık mermerler göze çarpmaktadır. Kubbeler ise sağlam durumdadır. Sébah-Joailler'e ait 20. yüzyıl başlarına ait olduğu düşünülen fotoğraflarda ise çatı, ana kubbe ve süs kulelerinin hasarlı olduğu görülür. 1930-1940 yılları arasına ait İstanbul Arkeoloji Müzesi Encümen Arşivi, Alman Arkeoloji Enstitüsü Fotoğraf Arşivi ve 1934 yılında Arkitekt Dergisi’nde yayınlanan fotoğraflardan çeşmenin uzun süreler bakımsız kaldığı anlaşılmaktadır. Bu fotoğraf belgelerinde çeşme etrafındaki ahşap evler ile Sıbyan mektebi yıkılmamış durumdadır fakat çeşme üst dokusunun büyük oranda yıkıldığı, su haznesi tonozunun ortaya çıktığı, mermer cephe kaplamalarında büyük hasarlar olduğu, bazı yalakların kırılmış olduğu ve çeşme üstünün bitkilerle kaplandığı açıkça görülmektedir. I. Dünya Savaşı öncesinde çeşmenin onarılması düşünülmüştür fakat savaşın başlaması ile onarım gerçekleşmemiştir. Kaynaklardan çeşmenin ilk onarım projesini mimar Kemal Altan'ın hazırladığı anlaşılmaktadır (1935-40). 1945-50 arasındaki fotoğraf belgelerinden çeşmenin onarılmadığı sadece küçük koruma işlemlerini yapıldığı gözükmektedir. Çeşmedeki ilk restore yüksek mimar Ali Saim Ülgen'in hazırladığı projelere göre 1953 yılında yapılmıştır. Yapılan restorasyon sonrasında 1954 yılında İstanbul Belediyesi Sular İdaresi Müdürlüğü tarafından “Azapkapı Çeşmesi” adında monografik bir kitapçık çıkartılmıştır. 1953 yılındaki restorasyonda İtalyan mimar Montani Efendi'nin çeşme hakkındaki çizimlerinden yararlanılmıştır. 1953 yılında yapılan onarılma görsel vesikalar arasında bazı farklılar gözükmektedir. Bu onarımdaki tüm müdahaleler için bırakılmış bir belge de yoktur. Çeşme 1996'ya gelindiğinde hızlı ve yüzeysel bir temizlikten geçmiştir son olarak da 2005 yılında restore edilmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Saliha Sultan Çeşmesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b Koçu, Reşad Ekrem (1958), Azebkapusu Çeşme ve Sebili, İstanbul Ansiklopedisi, 3. Cild, s.1679-1683.
- ^ Eyice, Semavi (1991), Azapkapı Çeşmesi ve Sebili, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 4. Cild, s. 310-311.
- ^ a b c d (PDF). Yıldız Teknik Üniversitesi: Vakıflar Genel Müdürlüğü. 25 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Yüngül, Naci (1957) Taksim Suyu Tesisleri, İstanbul Belediyesi Sular İdaresi yayını, Sayı: 3
- ^ Erdoğan, Muzaffer (1962), Lale Devri Baş Mi’marı Kayseri’li Mehmed Ağa, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Neşriyatı:48, İstanbul, 1962.
- ^ Öztunçay, Bahattin (1992) James Robertson, Pioneer of Photography In Ottoman Empire, Eren Yayınları, İstanbul.
- ^ . obarsiv.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Barışta, H. Örcün (1995) İstanbul Çeşmeleri-Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları / 1790- Yayımlar Dairesi Başkanlığı Tanıtma Eserleri Dizisi / 65, Ankara.
- ^ Çeçen, C.; Saadi, N. ve Ünver, A.S. (1954)
- Bibliyografya
- Topuz, Gülden (2012): Lale Devri'nde Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi'nin Süsleme Özelikleri (317125)
- Cesur, Emine Selcen (2001): Azapkapı Saliha Sultan Çeşmesi İle Çevresinin Koruma Ve Değerlendirilmesi (128606)
- Koçyiğit, Fazilet (2013): Lale Devri İstanbul Çeşmeleri (340206)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Azapkapi Saliha Sultan Cesmesi Istanbul Azapkapi da Lale Devri sonrasinda I Mahmud un annesi Saliha Sultan tarafindan yaptirilan cesme Sokollu Mehmet Pasa Camii Saliha Sultan Sibyan Mektebi ve Yesildirek Hamami ile beraber bir kulliye olusturmasi icin tasarlanmistir Tarihsel surec icerisinde cesitli koruma ve duzenlemelere ugramistir Ilk olarak 1953 yilinda genis kapsamli bir sekilde restore edilen cesme son olarak da 2005 yilinda onarilmistir Cesmenin bir meydan cesmesi olma ozelligini kaybetmesinde kent icindeki konumunun ve yasanan yogun trafigin etkisi buyuktur Meydan cesmesi ozelligini kaybetmesi gorsel anlamdaki algisini da degistirmistir Saliha Sultan CesmesiSaliha Sultan Cesmesi Mayis 2014 Genel bilgilerTurMeydan cesmesiKonumBeyoglu Istanbul TurkiyeKoordinatlar41 01 31 K 28 58 07 D 41 02528 K 28 96861 D 41 02528 28 96861YaptiranSaliha SultanTamamlanma1732 ya da 1733Teknik ayrintilarKitabesini yazanSeyyid VehbiSALT Arastirma bunyesindeki arsivlerden Saliha Sultan Cesmesi sag tarafta Galata Kulesi goruluyor 1880 li yillarda cekilmis bir fotografiKonumuSaliha Sultan Cesmesi Istanbul un Beyoglu ilcesinde bulunmaktadir Bir baska tanimla Ataturk Koprusu nun kuzey ucunda Yolcuzade Iskender Caddesi ile bu caddenin altindan gecen yollarin olusturdugu bir kavsak meydanindadir Cesme zemini kavsak ust yolundan alti metre daha asagidadir Bu noktayi kullanan yaya ve suruculer cesmenin sadece catisini gorebilmektedir Cesmenin insa edildigi donemde onunde bir meydan bulunmaktaydi fakat zamanla yapilan kavsak ve yol duzenlemeleri bu meydani tamamen yok etti Bu noktadan sonra cesme meydan cesmesi ozelligi ile kentsel islevini kaybetti Cesmenin bati tarafinda Mimar Sinan tarafindan insa edilmis 1577 tarihli Sokollu Mehmet Pasa Camii dogusunda ise Yesildirek Hamami bulunmaktadir Bu hamamin Azapkapi Hamami veya Cesme Meydani Hamami gibi farkli isimleri de bulunmaktadir Cesmenin kuzey tarafinda ise 1733 34 tarihli Saliha Sultan Sibyan Mektebi bulunmaktaydi fakat bu mektep 1957 yilindaki imar faaliyetleri sirasinda Persembe Pazari virajinin acildigi sirada ortadan kaldirilmistir 1913 tarihli Alman Mavisi haritalari ve 1934 tarihli fotograflarda cesmenin guneydogusuna bitisik ahsap dokulu 2 3 katli evler gozukmektedir Bu evler de 1950 60 yillari arasinda yok olmustur Cesme gunumuzde Vakiflar mulkiyetine aittir ayrica kentsel sit alanidir ve kultur varligi olarak tescillidir Tarihi ve ozellikleriCesme Lale Devri sonrasinda I Mahmud un annesi Saliha Sultan tarafindan 1732 33 te yaptirilmistir II Mustafa nin eslerinden biri olan Saliha Sultan Osmanli Imparatorlugu nda cesme yaptiran onemli valideler arasinda gosterilmektedir 1739 yilinda olen Saliha Sultan Yeni Cami arkasinda bulunan Cedid Havatin Turbesi ne defnedilmistir Cocuklugunu Halic in kuzey bolgelerinde geciren Saliha Sultan cesitli hayir eserlerini ise Azapkapi bolgesine yaptirmistir Saliha Sultan in cesmeyi hangi mimara yaptirdigi konusunda kesin bir bilgi yoktur Fakat haneden ailesine mensup kisilerin yaptirmak istedigi yapilar genellikle Hassa Mimarlar Ocagi na bagli mimarlar tarafindan yagildigi icin bu cesmenin donemin mimarbasi olan Kayserili Mehmet Aga nin onayiyla yapildigi dusunulmektedir Fakat yeterli belge ve kayit bulunmadigndan kesin bir sonuca varmak mumkun degildir Cesme kitabelerindeki yazilar donemin one cikan sairlerinden Seyyid Vehbi ye aittir Suyolcuzade Mehmed Necib Efendi den edinilen bilgilere gore hattat Egrikapili Mehmed Rasim Efendi bu yazilari tasa isleyen kisidir Mimarisi SALT Arastirma bunyesindeki arsivlerden Saliha Sultan Cesmesi Cesme asimetrik bir blok olarak insa edilmistir Kare ya da dikdortgen bir plan duzlemi uzerine yukselen farkli bir geometrik sekil tercih edilmistir Plan semasi dort yuzu birbirine esit olan cesmelerden daha farkli asimetrik bir sekle sahiptir Uzerindeki cesmeler ana duvarin disina tasmaktadir Su hazinesi sebil ve cesmenin arka kisminda bulunmaktadir Yapinin guneybati ve guneydogu cephesinde uc kuzeybati cephesinde ise iki aynatasi bulunmaktadir Sebil bolumu yanlarinda mukarnas baslikli sutunlarla cevrilidir ve dort pencereden olusmaktadir Guneybati cephesinde ise bir havalandirma penceresi birakilmistir diger pencereler kapalidir Mukarnasli bordurlerin devami cephelerde surekliligi saglayan etkenlerdendir Cesmenin ustundeki cati kursunla kaplanmistir Su hazinesi uzerinde kasnakli bir yapiya sahip ana kubbe yukselmektedir Etrafinda sekiz sus kulesi bulunan cesme yigma kagir sistemi ile tasarlanmistir Dis duvarlari mermer kaplidir ve ic mekandaki duvarlar sivali bir sekildedir Aynatasi kabaralarinda ise bronz tercih edilmistir Cesmenin bezeme programi meydan cesmelerinin yapilmaya baslandigi Lale Devri nin bezeme programlarina benzerdir 1950 li yillardan kalma fotograflarda cesme etrafindaki ahsap evler gorulmektedir Cesmenin ve cesme etrafindaki yapilarin zaman icerisindeki degisimi cekilen fotograflardan anlasilmaktadir RestorelerBartlett in 1838 ve Flandin in 1858 tarihli gravurleri cesmeye ait ilk gorsel vesikalardir Bu gravurler cesmenin yapim tarihinden 100 yil sonrasina aittir Cesmenin gunumuzde bilinen en eski fotografi ise 1840 1851 yillari arasinda Istanbul da bulunan James Robertson a aitir Bu fotograftan cesme taslarinin eskimis ve harap halde oldugu anlasilmaktadir 20 yuzyilin baslarina ait oldugu dusunulen iki fotografta ise cesme sebilinin parabet duvarlari ile pencere kemerleri uzerindeki kirik mermerler goze carpmaktadir Kubbeler ise saglam durumdadir Sebah Joailler e ait 20 yuzyil baslarina ait oldugu dusunulen fotograflarda ise cati ana kubbe ve sus kulelerinin hasarli oldugu gorulur 1930 1940 yillari arasina ait Istanbul Arkeoloji Muzesi Encumen Arsivi Alman Arkeoloji Enstitusu Fotograf Arsivi ve 1934 yilinda Arkitekt Dergisi nde yayinlanan fotograflardan cesmenin uzun sureler bakimsiz kaldigi anlasilmaktadir Bu fotograf belgelerinde cesme etrafindaki ahsap evler ile Sibyan mektebi yikilmamis durumdadir fakat cesme ust dokusunun buyuk oranda yikildigi su haznesi tonozunun ortaya ciktigi mermer cephe kaplamalarinda buyuk hasarlar oldugu bazi yalaklarin kirilmis oldugu ve cesme ustunun bitkilerle kaplandigi acikca gorulmektedir I Dunya Savasi oncesinde cesmenin onarilmasi dusunulmustur fakat savasin baslamasi ile onarim gerceklesmemistir Kaynaklardan cesmenin ilk onarim projesini mimar Kemal Altan in hazirladigi anlasilmaktadir 1935 40 1945 50 arasindaki fotograf belgelerinden cesmenin onarilmadigi sadece kucuk koruma islemlerini yapildigi gozukmektedir Cesmedeki ilk restore yuksek mimar Ali Saim Ulgen in hazirladigi projelere gore 1953 yilinda yapilmistir Yapilan restorasyon sonrasinda 1954 yilinda Istanbul Belediyesi Sular Idaresi Mudurlugu tarafindan Azapkapi Cesmesi adinda monografik bir kitapcik cikartilmistir 1953 yilindaki restorasyonda Italyan mimar Montani Efendi nin cesme hakkindaki cizimlerinden yararlanilmistir 1953 yilinda yapilan onarilma gorsel vesikalar arasinda bazi farklilar gozukmektedir Bu onarimdaki tum mudahaleler icin birakilmis bir belge de yoktur Cesme 1996 ya gelindiginde hizli ve yuzeysel bir temizlikten gecmistir son olarak da 2005 yilinda restore edilmistir Ayrica bakinizBeyoglu ndaki cesmeler listesiKaynakcaWikimedia Commons ta Saliha Sultan Cesmesi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir a b Kocu Resad Ekrem 1958 Azebkapusu Cesme ve Sebili Istanbul Ansiklopedisi 3 Cild s 1679 1683 Eyice Semavi 1991 Azapkapi Cesmesi ve Sebili Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi 4 Cild s 310 311 a b c d PDF Yildiz Teknik Universitesi Vakiflar Genel Mudurlugu 25 Subat 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Yungul Naci 1957 Taksim Suyu Tesisleri Istanbul Belediyesi Sular Idaresi yayini Sayi 3 Erdogan Muzaffer 1962 Lale Devri Bas Mi mari Kayseri li Mehmed Aga Istanbul Fetih Cemiyeti Istanbul Enstitusu Nesriyati 48 Istanbul 1962 Oztuncay Bahattin 1992 James Robertson Pioneer of Photography In Ottoman Empire Eren Yayinlari Istanbul obarsiv com 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Barista H Orcun 1995 Istanbul Cesmeleri Azapkapi Saliha Sultan Cesmesi T C Kultur Bakanligi Yayinlari 1790 Yayimlar Dairesi Baskanligi Tanitma Eserleri Dizisi 65 Ankara Cecen C Saadi N ve Unver A S 1954 BibliyografyaTopuz Gulden 2012 Lale Devri nde Azapkapi Saliha Sultan Cesmesi nin Susleme Ozelikleri 317125 Cesur Emine Selcen 2001 Azapkapi Saliha Sultan Cesmesi Ile Cevresinin Koruma Ve Degerlendirilmesi 128606 Kocyigit Fazilet 2013 Lale Devri Istanbul Cesmeleri 340206