Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sparta hegemonyası, Antik Yunan'da en büyük kara gücünü oluşturmuş olan Sparta kentinin hakimiyetindeki dönemi anlatır. Klasik dönemde Sparta Peloponez bölgesini denetimi altında tutmuş, yönetmiş ve etkilemiştir. Atina ve müttefiklerinin MÖ 431 - MÖ 404 yılları arasında yapılan Peloponez Savaşı'nda Sparta'ya yenilmelerinin ardından Antik Yunan dünyası MÖ 404 - MÖ 371 döneminde Sparta hakimiyetine girmiştir. Spartalılar düşmanlarına bilgi vermemek amacıyla içişlerine dair kayıt tutulmasına engel olmuştur. Sparta'ya dair tarih yazılarının hepsi Spartalı olmayan Ksenofon, Herodot, Plutarkhos ve Tukididis gibi tarihçiler tarafından yazılmıştır. Bu yüzden Sparta siyasi altyapısının işleyişine dair anlayış geliştirilmesinde sorun yaratmaktadır.
Tarihçe ve yükseliş
Spartalılar şehir devletinden Peloponez bölgesinin hakimiyetine doğru ilerlerken toplumsal yapı üç sınıftan oluşmaktaydı. , ve helotlar. Helotlar genellikle savaş esirlerinden oluşan köleyle özgür olmayan insan arasında bir kesimdir. Helotlar tarım ekonomisinin belkemiğini oluştururken, asıl işgücünü meydana getirirdi. Fethedilen bölgelerdeki bağımlı halklar perioeci olarak adlandırılırdı, bu kesimlerin şehirler arasında seyahat etme izni bulunmaktaydı. Perioeci'nin kendi topraklarında altyapısını, yönetim sistemini kurup idare etmek hakları vardı, vergi vermek ve savaş zamanında Sparta ordusu için asker sağlamak durumundaydı. Homoioi Sparta vatandaşlarından oluşurdu. Toplumdaki en yüksekteki zümre oldukları için Spartalı unvanını kullanma hakkı sadece onların hakkıydı. Bu bileşimli toplumsal hayatta Spartalı nüfus, emekçi toplama göre çok azınlıkta kalmıştır. Bu üç farklı sınıf özgün bir toplumsal yapısı olan Sparta toplumunu oluşturmaktaydı. Spartalıların kendilerini sürekli olarak askeri eğitim, hayatta kalma ve askeri tatbikat konularında geliştirmeleri hem kuvvetli bir silahlı kuvvete sahip olma gereği hem de bu toplumsal yapıyı muhafaza etme gereğiyle açıklanabilir.
Peloponez Savaşı sonrası rejim
MÖ 404 yılında Sprat zaferiyle sonuçlanan Peloponez Savaşı sonrasında Spartalı komutan Lysandros Ege Denizi'ne kıyısı olan tüm yerleşim yerlerinde Sparta yanlısı yönetimlerin başa gelmesini sağlar. Bu yerleşim yerlerinin çoğunda Sparta garnizonları kurdurur. Yeni kurdurduğu rejimler on kişilik bir heyetten oluşan oligarşilerdir. Dekarşi olarak tanımlanan bu yönetimlere komuta etmek üzere harmost adı verilen Spartalı askeri valiler görevlendirilmiştir. Askeri komuta zinciri esas olduğundan bu yönetimler Sparta'dan çok Lysandros'a bağlı gözükmekteydi. Zaferin ardından Atina'nın geleceğine dair farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Lysandros ve kral şehrin tamamen yakılıp yıkılmasını istiyorlardı. Ancak daha ılımlı Pausanias ve ekibinin görüşü hakim olacak, Atina şehri surlarının ve tahkimatlarının yıkılmasıyla kurtulacaktır. Anlaşma gereği Atina'ya dönmesine izin verilen sürgünler şehrin siyasi ortamını karıştıracaktır. Lysandros'un emriyle oluşturulan Atina oligarşisi ise tepki çekmiş, yetkileri aşırı artan Lysandros'un talimatının aksine tüm oligarşiler kaldırılmıştır. Atina ise demokrasiye geri dönmüştür.
Agesilaus dönemi
Sparta hegemonyasının pekiştiği önemli krallardan birisi II. Agesilaus olarak değerlendirilir. Plutarkhos tarafından geleneksel Spartalı olarak tanımlanan kral, kardeşi II. Agis'in Peloponez Savaşı'nın ardından tahta çıkar. Agesilaus'un tahtta hak iddiasında en önemli destekçisi ünlü Spartalı komutan Lysandros olmuştur.
Agesilaus, ilk seferini Hellespont üzerinden doğuya giderek Pers hakimiyetindeki Ege Bölgesi'ne yapar. Yunanlarla yaptığı antlaşmaya sadık kalmayan Frig topraklarındaki Pers satrapı 'e saldırır. Topraklarının bu bahaneyle yağmalanmasından çekinen Pers kralı II. Artaserhas satrapı idam ettirerek sorunu çözmeye çalışır. Askerî harekâta devam eden Spartalılar Pers topraklarına ilerlese de Spartalılara karşı ayaklanma başladığı haberiyle ülkesine dönmek zorunda kalır. Pers desteğiyle Spartalılara karşı başkaldıran ittifak içinde Atina, Korint ve Thebai yer alır. Korint Savaşı olarak bilinen ve MÖ 395-386 yılları arasında süren çarpışmaların ardından Sparta Asya'daki topraklarını kaybedecektir. Thebai'ye yenilen Spartalıların Perslere arabulucu olmaları ve desteklerini kesmeleri şartıyla yapılan ile Anadolu'da Pers egemenliği pekişir.
Boeotia Savaşı
MÖ 379/378 kış ayında bir grup Thebaili sürgün şehre girerek şehirdeki 1500 kişilik Sparta garnizonuna rağmen şehirde ayaklanma başlatarak şehri Sparta boyunduruğundan kurtarır. Takip eden yıllar boyunca Sparta şehre karşı dört büyük akeri sefer düzenlese de şehri ele geçiremez. Sonunda diğer Yunan şehir devletleri aracı olarak barışın sağlanmasına yardımcı olurlar. Thebaili diplomat Epaminondas görüşmelerde Lakonya'nın da bağımsızlığını savununca görüşmeler başarısız olur. Süreç sonunda yaşanan MÖ 371 yılındaki 'nde yaşanan yenilgi Sparta'nın hegemonyasının sonunu işaret eder.
Sonraki dönem
Sparta hegemonyası sırasında Atina şehrinde egemen olan oligarşi bazı çevreler tarafından sahiplenilse de Sparta etkisinin eksilmesinin ardından demokrasiye dönülmüştür. Sparta'nın bölgedeki hakimiyeti Leuktra Muharebesi ile sona erse de şehir devleti etkisini uzun süre sürdürecektir. Bölgenin hakimiyeti Thebia'ya geçse de bu uzun ömürlü olmayacak ve İskender zamanında Makedonya hakimiyeti zirveye çıkacaktır. Sparta son olarak MÖ 192 yılında komutasındaki Roma Orduları tarafından ele geçirildikten sonra tarih sahnesinden yavaş yavaş silinmiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Spartalı erkekler
- ^ Spartalı olmayan özgür ve genellikle Lakonya bölgesinde tarımla uğraşan kesimler
- ^ Sparta toplumunda özgür olmayan kesimdir
- ^ Oranın 1 Spartalıya karşı 7 Helot olduğu öne sürülür
- ^ II. Agis ardında veliaht bırakmadan ölmüş, evlilik dışı bir ilişkiden Leotychidas adlı bir oğlu olduğu iddia edilmiştir
- ^ livius.org sitesinde Tissphernes'in hayatı 23 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 16 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
- ^ Antlaşmanın adı arabulucu Spartalının adından gelir
- ^ En güçlü olduğu dönemde bile İskender Sparta'yı ele geçirmeye çalışmamıştır. Gururlu Spartalılar Perslere karşı İskender'in komutasında oluşan Helen Birliğine katılmayı reddederler. İskender'in Pers topraklarını fethettikten sonra Asya'dan gönderdiği 300 adet Pers zırhının üzerine şunları yazdırttığı iddia edilir:
"Aleksandros, Filip'in oğlu ve Spartalılar hariç tüm Helenler Asya'da yaşayan yabancılardan alınan bu hediyeleri sunarlar."
Dış bağlantılar
- (İngilizce) 15 Ocak 2013 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sparta hegemonyasi Antik Yunan da en buyuk kara gucunu olusturmus olan Sparta kentinin hakimiyetindeki donemi anlatir Klasik donemde Sparta Peloponez bolgesini denetimi altinda tutmus yonetmis ve etkilemistir Atina ve muttefiklerinin MO 431 MO 404 yillari arasinda yapilan Peloponez Savasi nda Sparta ya yenilmelerinin ardindan Antik Yunan dunyasi MO 404 MO 371 doneminde Sparta hakimiyetine girmistir Spartalilar dusmanlarina bilgi vermemek amaciyla icislerine dair kayit tutulmasina engel olmustur Sparta ya dair tarih yazilarinin hepsi Spartali olmayan Ksenofon Herodot Plutarkhos ve Tukididis gibi tarihciler tarafindan yazilmistir Bu yuzden Sparta siyasi altyapisinin isleyisine dair anlayis gelistirilmesinde sorun yaratmaktadir Tarihce ve yukselisSpartalilar sehir devletinden Peloponez bolgesinin hakimiyetine dogru ilerlerken toplumsal yapi uc siniftan olusmaktaydi ve helotlar Helotlar genellikle savas esirlerinden olusan koleyle ozgur olmayan insan arasinda bir kesimdir Helotlar tarim ekonomisinin belkemigini olustururken asil isgucunu meydana getirirdi Fethedilen bolgelerdeki bagimli halklar perioeci olarak adlandirilirdi bu kesimlerin sehirler arasinda seyahat etme izni bulunmaktaydi Perioeci nin kendi topraklarinda altyapisini yonetim sistemini kurup idare etmek haklari vardi vergi vermek ve savas zamaninda Sparta ordusu icin asker saglamak durumundaydi Homoioi Sparta vatandaslarindan olusurdu Toplumdaki en yuksekteki zumre olduklari icin Spartali unvanini kullanma hakki sadece onlarin hakkiydi Bu bilesimli toplumsal hayatta Spartali nufus emekci toplama gore cok azinlikta kalmistir Bu uc farkli sinif ozgun bir toplumsal yapisi olan Sparta toplumunu olusturmaktaydi Spartalilarin kendilerini surekli olarak askeri egitim hayatta kalma ve askeri tatbikat konularinda gelistirmeleri hem kuvvetli bir silahli kuvvete sahip olma geregi hem de bu toplumsal yapiyi muhafaza etme geregiyle aciklanabilir Peloponez Savasi sonrasi rejimMO 404 yilinda Sprat zaferiyle sonuclanan Peloponez Savasi sonrasinda Spartali komutan Lysandros Ege Denizi ne kiyisi olan tum yerlesim yerlerinde Sparta yanlisi yonetimlerin basa gelmesini saglar Bu yerlesim yerlerinin cogunda Sparta garnizonlari kurdurur Yeni kurdurdugu rejimler on kisilik bir heyetten olusan oligarsilerdir Dekarsi olarak tanimlanan bu yonetimlere komuta etmek uzere harmost adi verilen Spartali askeri valiler gorevlendirilmistir Askeri komuta zinciri esas oldugundan bu yonetimler Sparta dan cok Lysandros a bagli gozukmekteydi Zaferin ardindan Atina nin gelecegine dair farkli gorusler ortaya cikmistir Lysandros ve kral sehrin tamamen yakilip yikilmasini istiyorlardi Ancak daha ilimli Pausanias ve ekibinin gorusu hakim olacak Atina sehri surlarinin ve tahkimatlarinin yikilmasiyla kurtulacaktir Anlasma geregi Atina ya donmesine izin verilen surgunler sehrin siyasi ortamini karistiracaktir Lysandros un emriyle olusturulan Atina oligarsisi ise tepki cekmis yetkileri asiri artan Lysandros un talimatinin aksine tum oligarsiler kaldirilmistir Atina ise demokrasiye geri donmustur Agesilaus donemiSparta hegemonyasinin pekistigi onemli krallardan birisi II Agesilaus olarak degerlendirilir Plutarkhos tarafindan geleneksel Spartali olarak tanimlanan kral kardesi II Agis in Peloponez Savasi nin ardindan tahta cikar Agesilaus un tahtta hak iddiasinda en onemli destekcisi unlu Spartali komutan Lysandros olmustur Agesilaus ilk seferini Hellespont uzerinden doguya giderek Pers hakimiyetindeki Ege Bolgesi ne yapar Yunanlarla yaptigi antlasmaya sadik kalmayan Frig topraklarindaki Pers satrapi e saldirir Topraklarinin bu bahaneyle yagmalanmasindan cekinen Pers krali II Artaserhas satrapi idam ettirerek sorunu cozmeye calisir Askeri harekata devam eden Spartalilar Pers topraklarina ilerlese de Spartalilara karsi ayaklanma basladigi haberiyle ulkesine donmek zorunda kalir Pers destegiyle Spartalilara karsi baskaldiran ittifak icinde Atina Korint ve Thebai yer alir Korint Savasi olarak bilinen ve MO 395 386 yillari arasinda suren carpismalarin ardindan Sparta Asya daki topraklarini kaybedecektir Thebai ye yenilen Spartalilarin Perslere arabulucu olmalari ve desteklerini kesmeleri sartiyla yapilan ile Anadolu da Pers egemenligi pekisir Boeotia SavasiMO 379 378 kis ayinda bir grup Thebaili surgun sehre girerek sehirdeki 1500 kisilik Sparta garnizonuna ragmen sehirde ayaklanma baslatarak sehri Sparta boyundurugundan kurtarir Takip eden yillar boyunca Sparta sehre karsi dort buyuk akeri sefer duzenlese de sehri ele geciremez Sonunda diger Yunan sehir devletleri araci olarak barisin saglanmasina yardimci olurlar Thebaili diplomat Epaminondas gorusmelerde Lakonya nin da bagimsizligini savununca gorusmeler basarisiz olur Surec sonunda yasanan MO 371 yilindaki nde yasanan yenilgi Sparta nin hegemonyasinin sonunu isaret eder Sonraki donemSparta hegemonyasi sirasinda Atina sehrinde egemen olan oligarsi bazi cevreler tarafindan sahiplenilse de Sparta etkisinin eksilmesinin ardindan demokrasiye donulmustur Sparta nin bolgedeki hakimiyeti Leuktra Muharebesi ile sona erse de sehir devleti etkisini uzun sure surdurecektir Bolgenin hakimiyeti Thebia ya gecse de bu uzun omurlu olmayacak ve Iskender zamaninda Makedonya hakimiyeti zirveye cikacaktir Sparta son olarak MO 192 yilinda komutasindaki Roma Ordulari tarafindan ele gecirildikten sonra tarih sahnesinden yavas yavas silinmistir Ayrica bakinizAtina Antik YunanistanKaynakca Spartali erkekler Spartali olmayan ozgur ve genellikle Lakonya bolgesinde tarimla ugrasan kesimler Sparta toplumunda ozgur olmayan kesimdir Oranin 1 Spartaliya karsi 7 Helot oldugu one surulur II Agis ardinda veliaht birakmadan olmus evlilik disi bir iliskiden Leotychidas adli bir oglu oldugu iddia edilmistir livius org sitesinde Tissphernes in hayati 23 Aralik 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 16 Ocak 2013 tarihinde erisilmistir Antlasmanin adi arabulucu Spartalinin adindan gelir En guclu oldugu donemde bile Iskender Sparta yi ele gecirmeye calismamistir Gururlu Spartalilar Perslere karsi Iskender in komutasinda olusan Helen Birligine katilmayi reddederler Iskender in Pers topraklarini fethettikten sonra Asya dan gonderdigi 300 adet Pers zirhinin uzerine sunlari yazdirttigi iddia edilir Aleksandros Filip in oglu ve Spartalilar haric tum Helenler Asya da yasayan yabancilardan alinan bu hediyeleri sunarlar Dis baglantilar Ingilizce 15 Ocak 2013 tarihinde erisilmistir