Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tâi veya Abdulkerim et-Tai Billah veya Ebû Bekir Abdulkerîm "et-Tâʾi Billâh" bin Fadıl Muti (Arapça:عبد الكر يم بن الفضل "أبو بكر "الطائع لأمر الله ; Ebū bekr "eṭ-ṭāʾiʿ li-ʿBi’l-Lāh" ʿabd el-kerīm bin el-Faḍl) (d. 932 – ö. 3 Ağustos 1001) Abbâsî Hâlifelerinin yirmidördüncüsüdür.
| Tâi Ebu Bekir Abdulkerim | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Abbâsî Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 974-991 | ||||
| Önce gelen | Muti | ||||
| Sonra gelen | Kâdir | ||||
| Doğum | 932 | ||||
| Ölüm | 3 Ağustos 1001 | ||||
| |||||
| Hanedan | Abbâsî Hanedanı | ||||
| Babası | Muti | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
Yaşamı
Abdulkerim Tai 932'da Abbasi halifesi olan Muti'nin oğlu olarak doğdu. Muti 946'dan itibaren halifelik yapmakta idi; ama Emir-ul Umera unvanlı Büveyhîler emiri Müizzüddevle'nin idaresi altında, nerede ise hiç iktidar ve mali gücü bulunmamaktaydı. Tai Ekim 974'te babası Muti'nin inme inip felç olması dolayısıyla halifelikten feragat etmesinden sonra halifelik tahtına Buveyhîler tarafından çıkartıldı. Tai de babası gibi hiç iktidar sahibi olamadı ve Buveyhîler emri altında 991'e kadar halifelik yaptı. 991'de Buveyhîler emiri Baha el-Devle tarafından halledildi ve yerine amcası Muttaki'nin oğlu Kadir halife yapıldı.
Şahsi hayatı ve halifelik idaresi hakkında hemen hemen hiç belgesel bilgi bulunmamaktadır. Tai'nin de babası gibi hiçbir halifelik iktidar gücü bulunmamaktaydı. Tai'nin idaresi ve halife Tai ile Buveyhîler emirleri arasındaki ilişkiler için zamanına ait tek kaynak Buveyhîler emiri "Samsām el-Devle" altında katiplik yapan ve Buveyhîler emiri Baha el-Devle'nin veziri olan Fahr ul-Mülk'ün başkatibi olan Hilal el-Sabi (358-447) tarafından hazırlanmış saray protokolü kitabında bulunmaktadır.
Halife Tai'nin halife olduğu 974-991 döneminde nominal olarak Abbasilere ait ülke hemen hemen otonom güya vasal emirliklere ve devletlere bölünmüştü. Tai'nin halifelik döneminde eski Abbasiler ülkesi büyük askeri hücumlara uğrayıp büyük politik değişmeler gösterip gittikçe küçüldü.
Kuzey Afrika'da Tunus ve Libya'da bir Șii halifelik ve bir teokratik devlet kurmuş olan Fatımiler Abbasi Halifesi Tai'nin halifelik döneminden hemen önce ve onun döneminde Abbasi topraklarına genişlemeye başladılar. Dördüncü Fatımi halifesi olan Ebū Tamīm Ma'add el-Mu'izz li-Dīn Allāh (953–975) döneminde 969'da, Fatımiler Mısır'ı Abbasiler'in güya vasal emirliği olan İhşidîler idaresinden almışlardı ve bu ülkeyi Fatımi halifeliği teokratik devletinin merkezi yapmışlardı. Beşinci Fatımi halifesi olan 'in oğlu döneminde Hicaz, Mekke ve Medine Fatımiler vasallığını kabul ettiler. Bu Fatımi halifesi döneminde 977/978'den itibaren Fatimiler Filistin ve Suriye'yi ellerine geçirmeye yöneldiler. 982'de Filistin ve 963'te Şam Fatımiler eline geçmişti. Sonra Fatımiler Halep'te bulunan Hamdaniler üzerine hücumlara başladılar. Fakat Suriye'yi ellerine geçirme onlara gayet büyük gaileler çıkardı. Suriye, birbirleriyle devamlı mücadele eden Türkler, Fatımiler ve Karmatiler arasında bir savaş meydanına dönüştü.
Suriye bu hale dönüşmüş iken Bizanslılar, Müslümanların bu zayıflığını görüp yüzyıllar önce kaybettikleri güney Anadolu ve Suriye topraklarını geri alma hevesine kapıldılar. İoannis Çimiskes Bizans'ın Armania Theması askeri valisi olduğu zaman yörel emirler elinde olan Araplar ile harp halindeydi. Sonra dayısı Nikiforos Fokas ile birlikte Halep dahil 60 sınır şehrinin Bizanslılar eline geçmesini sağladı. Dayısı bir askerî darbe ile 953'te Konstantinopolis'te Bizans İmparatoru tahtını eline geçirdi. 969'da ise bir komplo ile İoannis Çimiskes dayısının yerine İmparator oldu ve 976 yılına kadar hüküm sürdü. Çimiskes önce Balkanlarda Bulgarlarla uğraştıktan sonra 972 yılından itibaren dikkatini Abbasiler ve onların hükümdarlığını kabul etmiş vasallarına çevirdi. Önce Yukarı Mezopotamya'ya hücum edip istila etti. 975 yılındaki askeri seferinin hedefi Suriye ve Filistin oldu. 975 ilkbaharında başlattığı askeri seferde önce Nisan'da Antakya'yı eline geçirdi ve sonra Humus'a yöneldi ve bu şehir yıllık tazminat vererek Bizans tabiliğini kabul etti. Sonra ve biraz direniş gösterdiği için cezalandığı Baalbek Çimiskes eline geçti. Şam üzerine yürüyüp, Emeviler imparatorluğunun merkezliğini yapmış olan bu büyük şehri Bizans'a tazminat veren bir tabi şehir yaptı. Sonra Filistin'e yönelip Tiberya, Beyrut, Nasıra, Akka, Kayserya, Sayda, Biblos'u eline geçirdi. Ama Fatımilerin Filistin'deki sahil liman üslerini, Trablusşam'ı ve Kudüs'ü alamadı. 976 yazı sonunda Bizanslılar ta (610-641) döneminde hüküm sürmüş olan imparator Herakleios'tan beri ellerinde bulunmayan eski doğu Akdeniz arazilerini tekrar eline geçirmiş oldular. Güya Abbasilerin Halifesi olan Tai bu Hristiyan ilerlemesine karşı eli kolu bağlı en ufak bir iktidar gücü olmadan hiçbir şey yapamadan Bağdat'ta Buveyhîler idaresinde zaman geçirdi.
Bu yetişmezmiş gibi Buveyhîler emirliği de kendi arasında daha küçük emirliklere bölündü; bu değişik parçalar birbirleriyle askeri mücadeleye giriştiler. 977'de Buveyhiler emiri "Rukn ul-Devle" ölünce bu emirlik önce iki emirliğe bölündü. Bir parça Rey merkezli olup tarihçilerce "Rey Deylamileri" olarak anılır oldu ve "Fahr ad-Devle" idaresi altında idi. Diğeri ise Hamedan merkezli İran'da Fars bölgesinde olup ilk emiri "Mueyyed el-Devle" idi. Sonra bu emirlikler de birbirleriyle mücadele ederek bazen değişik parçalara bölündüler. 987'de "Saraf el-Devle" Fars ve Irak'ı birleştirdi ve Bağdat'ta bulunan Abbasi Halifesi Tai'nin Emir-ul Umerası oldu. 988'de ölmeden kendine ait bölgeleri ve bu arada Bağdat'ı oğlu olan Baha el-Devle'ye bıraktı.
Baha el-Devle böylece Abbasi Emir-ul Umera unvanı da aldı. Bu arada Abbasi Halifesi Bağdat'ta epeyce mülk edinmişti. Bu mülke tamah eden Buveyhi Emir-ul Ümerasi Baha el-Devle 991'de Abbasi Halifesi olan Tai'yi halifelik tahtından indirip yerine kuzeni olan Kâdir'i Abbasi halifesi yaptı.
Tai bundan sonra Bağdat'ta oturdu. Ölümü bu şehirde 3 Ağustos 1001 tarihinde oldu.
Kaynakça
- ^ Hilāl al-Sābi (Ing. cev. Elie A. Salem) (1977), Rusūm Dār al-Khilāfa: The Rules and Regulations of the Abbasid Court Beyrut: American University of Beirut. (İngilizce)
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Hitti, Philip H. (çev. Salih Tuğ), (1968) Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi (IV Cilt), İstanbul:Boğaziçi Yayınları.
- Üçok, Bahriye (1979) İslam Tarihi Emeviler-Abbasiler, Devlet Kitapları, Ankara: Milli Eğitim Basımevi (1.Basım:1968)
- Muir, William (1924), The Caliphate, its rise, decline and fall, Edinburgh:John Grant Buveyhidler Henedani. Halifeler: Muti, Tai, Kadir ve Kaim 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) (Erişim:21.9.2010)
- Bearman, P., Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel ve W.P. Heinrich (2008) Encyclopaedia of Islam. 2.Ed.. Leiden:Brill, . C.10, S.113 Brill-Online abone olanlar içcin9 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
Tâi Doğumu: 932 Ölümü: 1001 | ||
| Sünni İslam unvanları | ||
|---|---|---|
| Önce gelen Muti | Abbâsî Halifesi 974 - 991 | Sonra gelen Kâdir |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tai veya Abdulkerim et Tai Billah veya Ebu Bekir Abdulkerim et Taʾi Billah bin Fadil Muti Arapca عبد الكر يم بن الفضل أبو بكر الطائع لأمر الله Ebu bekr eṭ ṭaʾiʿ li ʿBi l Lah ʿabd el kerim bin el Faḍl d 932 o 3 Agustos 1001 Abbasi Halifelerinin yirmidorduncusudur Tai Ebu Bekir AbdulkerimAbbasi HalifesiHukum suresi974 991Once gelenMutiSonra gelenKadirDogum932Olum3 Agustos 1001Tam adiEbu Bekir Taʾi Billah Abdulkerim bin Fadil MutiʿHanedanAbbasi HanedaniBabasiMutiDiniSunni IslamYasamiAbdulkerim Tai 932 da Abbasi halifesi olan Muti nin oglu olarak dogdu Muti 946 dan itibaren halifelik yapmakta idi ama Emir ul Umera unvanli Buveyhiler emiri Muizzuddevle nin idaresi altinda nerede ise hic iktidar ve mali gucu bulunmamaktaydi Tai Ekim 974 te babasi Muti nin inme inip felc olmasi dolayisiyla halifelikten feragat etmesinden sonra halifelik tahtina Buveyhiler tarafindan cikartildi Tai de babasi gibi hic iktidar sahibi olamadi ve Buveyhiler emri altinda 991 e kadar halifelik yapti 991 de Buveyhiler emiri Baha el Devle tarafindan halledildi ve yerine amcasi Muttaki nin oglu Kadir halife yapildi Sahsi hayati ve halifelik idaresi hakkinda hemen hemen hic belgesel bilgi bulunmamaktadir Tai nin de babasi gibi hicbir halifelik iktidar gucu bulunmamaktaydi Tai nin idaresi ve halife Tai ile Buveyhiler emirleri arasindaki iliskiler icin zamanina ait tek kaynak Buveyhiler emiri Samsam el Devle altinda katiplik yapan ve Buveyhiler emiri Baha el Devle nin veziri olan Fahr ul Mulk un baskatibi olan Hilal el Sabi 358 447 tarafindan hazirlanmis saray protokolu kitabinda bulunmaktadir Halife Tai nin halife oldugu 974 991 doneminde nominal olarak Abbasilere ait ulke hemen hemen otonom guya vasal emirliklere ve devletlere bolunmustu Tai nin halifelik doneminde eski Abbasiler ulkesi buyuk askeri hucumlara ugrayip buyuk politik degismeler gosterip gittikce kuculdu Kuzey Afrika da Tunus ve Libya da bir Șii halifelik ve bir teokratik devlet kurmus olan Fatimiler Abbasi Halifesi Tai nin halifelik doneminden hemen once ve onun doneminde Abbasi topraklarina genislemeye basladilar Dorduncu Fatimi halifesi olan Ebu Tamim Ma add el Mu izz li Din Allah 953 975 doneminde 969 da Fatimiler Misir i Abbasiler in guya vasal emirligi olan Ihsidiler idaresinden almislardi ve bu ulkeyi Fatimi halifeligi teokratik devletinin merkezi yapmislardi Besinci Fatimi halifesi olan in oglu doneminde Hicaz Mekke ve Medine Fatimiler vasalligini kabul ettiler Bu Fatimi halifesi doneminde 977 978 den itibaren Fatimiler Filistin ve Suriye yi ellerine gecirmeye yoneldiler 982 de Filistin ve 963 te Sam Fatimiler eline gecmisti Sonra Fatimiler Halep te bulunan Hamdaniler uzerine hucumlara basladilar Fakat Suriye yi ellerine gecirme onlara gayet buyuk gaileler cikardi Suriye birbirleriyle devamli mucadele eden Turkler Fatimiler ve Karmatiler arasinda bir savas meydanina donustu Suriye bu hale donusmus iken Bizanslilar Muslumanlarin bu zayifligini gorup yuzyillar once kaybettikleri guney Anadolu ve Suriye topraklarini geri alma hevesine kapildilar Ioannis Cimiskes Bizans in Armania Themasi askeri valisi oldugu zaman yorel emirler elinde olan Araplar ile harp halindeydi Sonra dayisi Nikiforos Fokas ile birlikte Halep dahil 60 sinir sehrinin Bizanslilar eline gecmesini sagladi Dayisi bir askeri darbe ile 953 te Konstantinopolis te Bizans Imparatoru tahtini eline gecirdi 969 da ise bir komplo ile Ioannis Cimiskes dayisinin yerine Imparator oldu ve 976 yilina kadar hukum surdu Cimiskes once Balkanlarda Bulgarlarla ugrastiktan sonra 972 yilindan itibaren dikkatini Abbasiler ve onlarin hukumdarligini kabul etmis vasallarina cevirdi Once Yukari Mezopotamya ya hucum edip istila etti 975 yilindaki askeri seferinin hedefi Suriye ve Filistin oldu 975 ilkbaharinda baslattigi askeri seferde once Nisan da Antakya yi eline gecirdi ve sonra Humus a yoneldi ve bu sehir yillik tazminat vererek Bizans tabiligini kabul etti Sonra ve biraz direnis gosterdigi icin cezalandigi Baalbek Cimiskes eline gecti Sam uzerine yuruyup Emeviler imparatorlugunun merkezligini yapmis olan bu buyuk sehri Bizans a tazminat veren bir tabi sehir yapti Sonra Filistin e yonelip Tiberya Beyrut Nasira Akka Kayserya Sayda Biblos u eline gecirdi Ama Fatimilerin Filistin deki sahil liman uslerini Trablussam i ve Kudus u alamadi 976 yazi sonunda Bizanslilar ta 610 641 doneminde hukum surmus olan imparator Herakleios tan beri ellerinde bulunmayan eski dogu Akdeniz arazilerini tekrar eline gecirmis oldular Guya Abbasilerin Halifesi olan Tai bu Hristiyan ilerlemesine karsi eli kolu bagli en ufak bir iktidar gucu olmadan hicbir sey yapamadan Bagdat ta Buveyhiler idaresinde zaman gecirdi Bu yetismezmis gibi Buveyhiler emirligi de kendi arasinda daha kucuk emirliklere bolundu bu degisik parcalar birbirleriyle askeri mucadeleye giristiler 977 de Buveyhiler emiri Rukn ul Devle olunce bu emirlik once iki emirlige bolundu Bir parca Rey merkezli olup tarihcilerce Rey Deylamileri olarak anilir oldu ve Fahr ad Devle idaresi altinda idi Digeri ise Hamedan merkezli Iran da Fars bolgesinde olup ilk emiri Mueyyed el Devle idi Sonra bu emirlikler de birbirleriyle mucadele ederek bazen degisik parcalara bolunduler 987 de Saraf el Devle Fars ve Irak i birlestirdi ve Bagdat ta bulunan Abbasi Halifesi Tai nin Emir ul Umerasi oldu 988 de olmeden kendine ait bolgeleri ve bu arada Bagdat i oglu olan Baha el Devle ye birakti Baha el Devle boylece Abbasi Emir ul Umera unvani da aldi Bu arada Abbasi Halifesi Bagdat ta epeyce mulk edinmisti Bu mulke tamah eden Buveyhi Emir ul Umerasi Baha el Devle 991 de Abbasi Halifesi olan Tai yi halifelik tahtindan indirip yerine kuzeni olan Kadir i Abbasi halifesi yapti Tai bundan sonra Bagdat ta oturdu Olumu bu sehirde 3 Agustos 1001 tarihinde oldu Kaynakca Hilal al Sabi Ing cev Elie A Salem 1977 Rusum Dar al Khilafa The Rules and Regulations of the Abbasid Court Beyrut American University of Beirut Ingilizce Ayrica bakinizAbbasi Halifeleri soyagaci ve listeleriDis baglantilarHitti Philip H cev Salih Tug 1968 Siyasi ve Kulturel Islam Tarihi IV Cilt Istanbul Bogazici Yayinlari Ucok Bahriye 1979 Islam Tarihi Emeviler Abbasiler Devlet Kitaplari Ankara Milli Egitim Basimevi 1 Basim 1968 Muir William 1924 The Caliphate its rise decline and fall Edinburgh John Grant Buveyhidler Henedani Halifeler Muti Tai Kadir ve Kaim 17 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Erisim 21 9 2010 Bearman P Th Bianquis C E Bosworth E van Donzel ve W P Heinrich 2008 Encyclopaedia of Islam 2 Ed Leiden Brill C 10 S 113 Brill Online abone olanlar iccin9 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce TaiAbbasiDogumu 932 Olumu 1001Sunni Islam unvanlariOnce gelen Muti Abbasi Halifesi 974 991 Sonra gelen Kadir