Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Toharistan Yabguluğu (Çince: 吐火羅葉護政權 veya 吐火罗叶护政权; Pinyin: Tǔhuǒluó Yèhù Zhèngquán), Belh ile Badahşan arasında yer alan Toharistan'da Batı Göktürk yabguları tarafından yönetilmiş Türk hükümdarlığı.
Toharistan Yabguluğu | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 658-759 | |||||||
| Başkent | Varvaliz (Kunduz) | ||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||
| Yabgu | |||||||
| Tarihçe | |||||||
| |||||||
| |||||||
Tarihçe
Kuruluş dönemi
Toharistan bölgesi -Baktriya adıyla da tesmiye olunur- tarihin akışı içerisinde değişik boyların ilgisini çekmeyi başarmıştır. Ceyhun Irmağı'yla sulanan geniş otlaklara sahip olması bölgeyi geçimleri sürülere bağlı olan kabilelerin gözünde cazip kılan özelliklerden biridir. Öte yandan Himalaya Dağları'nın batı uzantısı olan tepeler ile Hindukuş Dağları bölgeyi çevreleyerek güvenli hâle getirmektedir. Ayrıca bölgenin bu özelliği sayesinde burada kurulan devletler varlıklarını uzun süre koruyabilmişlerdir.
6. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Toharistan ve Soğdiana'da bölgenin coğrafi şartlarından yararlanan Ak Hunlar (Eftalitler) hüküm sürmektedir. Göktürk Kağanlığı'nın batı kanadının hükümdarı İstemi Yabgu'nun 554-555 yıllarında savaş ilan etmesinin ardından 557'de Sasani Hükümdarı I. Hüsrev ile ittifak yapması sonucu Ak Hunlar mağlup düşmüş ve dağılma sürecine girmiştirler. Bilahare Toharistan'da otorite boşluğu ortaya çıkmıştır. Otoriteyi ele geçirmek isteyen Göktürk Kağanlığı, Çin kaynağı Soei chou'nun aktardığına göre bu durumdan faydalanmak için bölgeye T'ong chad Tse-k'i adlı bir şahsı göndermiştir. Göktürkler gün geçtikçe Toharistan'da etkisini arttırmıştır. Ak Hunlarlar ise devletleri yıkıldıktan sonra Toharistan'da yaşamaya devam etmişlerdir. Siyasi açıdan aktif olmasalar da oluşturdukları küçük müstakil krallıklar vardır.
616-617 yıllarında Ermeni asıllı Sasani komutan Smbat Bagratuni, Toharistan'da oturmakta olan Akhunlara karşı iki sefer düzenlemiştir. Bunun üzerine Akhunlar, Göktürk Kağanlığı'nın 6. yüzyılın sonlarında bölünmesi sonucu devletin batı kısmında kurulan Batı Göktürk Kağanlığı'ndan yardım istemiştir. Batı Göktürk Hükümdarı Tong Yabgu Kağan, bu isteğe cevap vermiş; fakat kağanlığın ordusu bilinmeyen nedenlerden ötürü geri dönmüştür. 625 yılında Tong Yabgu, bir sefer düzenleyerek İndus Nehri'ni geçmiş ve Toharistan'ın tamamını ele geçirmiştir. Bu olaylar yaşanırken oğlu Tardu Şad, bölgenin yönetimine atanarak yabguluğun ilk hükümdarı olmuştur. Bazı kaynaklar iki taraf arasında çatışmaların devam ettiği 618 senesini Tardu'nun tahta geçiş tarihi olarak vermektedir. Bu dönemdeki olaylara da kayıtsız kalan Ak Hun krallıkları ise yabguluğun egemenliğini kabul etmiş, özerk bir konum edinmiştirler.
Çin kaynaklarında Toharistan'da Göktürk egemenliği döneminin bahsi fazla geçmez. Çinli gezgin Xuan Zang, eserlerinde sadece yabguluktan Huo (Kunduz) şehrinde oturan Tardu Şad'a yaptığı ziyaret vesilesiyle söz etmektedir. Xuan Zang, 630'da gerçekleştirdiği bu ziyarette Tong Yabgu'dan haberler ve Tardu'nun kayınbiraderi olan Karahoca hükümdarından mektup getirmiştir; ne var ki hatun bu ziyaretten kısa bir süre önce ölmüştür. O sırada hasta olmasına rağmen Tardu gezgini huzuruna kabul etmiştir. Ona kalmasını ve iyileştiği takdirde ona Hindistan'a kadar eşlik edeceğini söylemiştir. Tardu hastalığı atlatır atlatmaz ölen eşinin kız kardeşiyle evlenmiştir. Xuan Zang burada bir entrikaya da şahit olmuştur. Tardu'nun ilk eşinden olma, Tigin (Çince: 特勤) adı veya unvanını taşıyan oğlu yasak aşk yaşadığı teyzesini kışkırtarak babasını ona zehirletmek suretiyle öldürtmüştür. Tardu için tertiplenen cenaze töreninde Göktürk adetlerine göre yas tutulmuştur. Xuan Zang bu törenlere katılmıştır. Bilahare Tigin teyzesiyle evlenmiş ve eski hatunun diğer oğlu reşit çağda olmadığı için şad unvanını alarak tahta kendisi oturmuştur. Gezgini kendi başkenti olan Belh'e davet etmiş, o da bu teklifi kabul etmiştir.
Yabguluk, tâbiyetinde bulunduğu Batı Göktürk Kağanlığı 630'dan sonra karışıklık dönemine girince vukua gelen olaylarla muhatap olmuştur. On-ok boyları, tarafını tuttukları Yabgu Kağan'ı rakibi olduğu için 641'in sonunda Taşkent beyi yardımıyla alt eden Bağaşa Tulu Kağan'ın kağanlığını tanımamış ve Toharistan'daki Türk boylarının yanına kaçmışlardır. Bu duruma öfkelenen kağan da bir sefer düzenleyerek Toharistan'ı cezalandırmıştır. Bu olaylardan birkaç sene sonra, 643-644 yıllarında Hindistan'dan Çin'e geri dönerken Toharistan'a uğrayan gezgin Xuan Zang yabguluğun hükümdarının sarayında bir ay kalmıştır. Tong Yabgu'nun torunu, Tardu'nun oğlu olduğunu söylediği hükümdarın "yabgu" unvanını taşıdığını not düşmüştür.
Yabguluk, Tang Hanedanı'nın Wu De (Çince: 武德) devrinde bir kez Çin sarayına elçi göndermiştir. Zhen Guan (Çince: 貞觀) devrinde de 635'in beşinci ve 645'in birinci ayında olmak üzere iki kez yollamıştır. Son elçi heyetini gönderen Toharistan hakimi yabgu olarak anılmaktadır ve muhtemelen Xuan Zang'ın dönüşü sırasında ziyaret ettiği kişidir. Fransız Türkolog Édouard Chavannes, son elçilik münasebeti ile Çin kroniklerinin bu yabgunun adını İşbara olarak bildirdiğini yazmış ve daha sonra yanlışlık yaptığını ifade etmiştir. Fakat bu tarihlerde devletin liderinin adının İşbara Yabgu olduğu başka kaynaklarca doğrulanmaktadır. İşbara'nın, Tardu'nun oğlu olduğu ve babasının ölümü üzerine 630'da yönetimi devralıp ikinci Toharistan şefi olduğu bilinmektedir; diğer kaynaklarda aynı yıl, adı veyahut unvanı Tigin olan prensin başa geçtiği yer alır.
Fransız Orta Asya Araştırmaları Enstitüsü Тардуш шад/Тарду шад
"Fortunately the new ruler was friendly and advised Hsuan-tsang to visit Balkh, which was under his rule, before resuming his journey to India."
Tardu Şad Toharistan'ı ele geçirdi ve Kunduz ile Belh'i merkez haline getirdi. Soğd Demirkapısından Gazne'ye kadar uzanan bölge de elinde kaldı.(Ali Ahmetbeyoğlu, Afganistan üzerine araştırmalar, Tarih ve Tabiat Vakfı, 2002, , s. 32.)
Hükümdarların tamamı Ashina Dounili ? (阿史那烏濕波), Ashina Dounili ? (阿史那都泥利), Ashina Shilimang Galuo ? (阿史那失裏忙伽羅) gibi Aşina ailesi mensuplarından olup Göktürk aristokratları Budizme meyletmişlerdir. ()
MS 689 civarında, Badgis'in Akhun hükümdarı ile Zübeyr Horasan valisi Abdullah bin Hâzim es-Sülemî'nin oğlu Arap asi Musa bin Abdullah bin Hâzim, Emevi Halifeliğinin güçlerine karşı bir ittifaka girdi. Ak Hunlar ve müttefikleri 689'da Tirmiz'i ele geçirdiler, Arapları püskürttüler ve Araplar tarafından "Akhunların karargahı" (dār mamlakat el-Hayāṭela) olarak tanımlanan Tirmiz başkentleri olmak üzere kısa bir süre için Horasan'ın tüm bölgesini işgal ettiler.Yezid bin Mühelleb yönetimindeki Emevi Halifeliği Arapları, 704'te Tirmiz'i yeniden ele geçirdiler. Badgis Ak Hun hükümdarı Nezak Tarkan, 709'da nominal hükümdarı olarak Toharistan Yabguluğu yanında diğer beyliklerin de desteğiyle yeni bir isyan başlattı. 710'da Kuteybe bin Müslim, Toharistan üzerinde Müslüman kontrolünü yeniden kurmayı başardı ve af vaatlerine rağmen Haccâc bin Yûsuf es-Sekafî'nin emriyle idam edilen Nizak Tarkan'ı yakalarken, Yabghu Şam'a sürgün edildi ve orada rehin olarak tutuldu.
Ara Tarih
A-che Tegin Pou-lo (Toharistan yabgusunun küçük kardeşi)
Yıkılış dönemi
Kutluk Dun Tardu
Yönetim
Ansiklopedi (冊府元龜, Chih-fu-yüan-kuei, Tch'e fou yuen koei), Xuan Zang 27 devlet
| Sıra | Adı | Eski Türkçe adı | Çince adı | Period of reign | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Çince karakterler | Pinyin | Wade-Giles | Chavannes | ||||
| 1 | Tardu Şad | 呾度設 | Dádù Shè | Ta-tu She | Ta-tou cho | ||
| 呾達度設 | Dádádù Shè | Ta-ta-tu She | Ta-ta-tou cho | ||||
| 2 | İşbara Yabgu | Išbara | 沙鉢羅葉護 | Shābōluó Yèhù | Sha-po-luo Yeh-hu | Cha-po-lo che-hou | |
| X | Kutluk Dun Tardu | Qutluγ Ton Tardu | Kou-tou-lou toen ta-tou | ||||
Kaynakça
- Enver Konukçu (1973). Kuşan ve Akhunlar tarihi. Atatürk Üniversitesi yayınları.
- Hüseyin Salman (Nisan 1990). "Toharistan Türk Yabguluğu". Türk dünyası araştırmaları. ss. S. 65, s. 133-138.
- J. Harmatta, B.A. Litvinsky (1999). "Tokharistan and Gandhara under Western Türk rule (650-750)". History of civilizations of Central Asia. South Asia Books. ss. c. 3, s. 367-402. .
- Thomas Watters (2006). On Yuan Chwang's Travels In India. Read Books. .
Dipnotlar
- ^ "吐火羅葉護政權" (İngilizce). Pin1yin1.com. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.[]
- ^ "吐火罗叶护政权" (İngilizce). Pin1yin.com. Erişim tarihi: 20 Eylül 2010.[]
- ^ René Grousset (1970). The Empire of the Steppes. Rutgers University Press. ss. s. 85.
- ^ Hüseyin Salman. "Toharistan Türk Yabguluğu". a.g.e. ss. s. 133.
- ^ Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca (2002). Genel Türk tarihi. Yeni Türkiye. ss. c. 2, s. 85.
- ^ a b Hüseyin Salman. "Toharistan Türk Yabguluğu". a.g.e. ss. s. 134.
- ^ Enver Konukçu. a.g.e. ss. s. 104.
- ^ J. Harmatta, B.A. Litvinsky. a.g.e. ss. s. 370.
- ^ a b Ş.S. Kamaliddinov (1996). İstoriçeskaya geografiya Yujnogo Sogda i Toharistana po araboyazıçnım istoçnikam IX-naçala XIII vv. ss. s. 196. 23 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Eylül 2010.
- ^ Enver Konukçu. a.g.e. ss. s. 105.
- ^ a b Thomas Watters. a.g.e. ss. s. 107.
- ^ a b Édouard Chavannes (1903). Documents sur les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux. Commissionnaires de l'Académie impériale des sciences. ss. s. 235.
Quand (Ta-tou) chad fut mort, comme le fils de la (défunte) princesse de Kao-tch’ang était en bas âge, le pouvoir fut usurpé par le fils précédent (qui avait le titre de) tegin; il devint chad et épousa en outre sa belle-mère.
- ^ Wilfrid Blunt (1973). The golden road to Samarkand. Hamish Hamilton. ss. s. 40. .
- ^ a b Hüseyin Salman. "Toharistan Türk Yabguluğu". a.g.e. ss. s. 135.
- ^ Hayrettin İhsan Erkoç (2008). Eski Türklerde Devlet Teşkilatı. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. ss. s. 106-107.
- ^ J. Harmatta, B.A. Litvinsky. a.g.e. ss. s. 371.
- ^ a b Beckwith 2009, s. 132.
- ^ a b Bosworth, C.E. "BĀḎḠĪS". Encyclopaedia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2022.
- ^ Kennedy 2007, ss. 243–254.
- ^ Grenet, F. "NĒZAK". Encyclopaedia Iranica. 29 Nisan 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Aralık 2022. Citing Tangshu XLIII, B, pp. 6–9 and Chavannes, Documents, p. 69, n. 2
- ^ Gibb 1923, ss. 36–38.
- ^ Shaban 1970, ss. 66–67.
- ^ Esin, E. (1977). "Tarkhan Nīzak or Tarkhan Tirek? An Enquiry concerning the Prince of Badhghīs Who in A. H. 91/A. D. 709–710 Opposed the 'Omayyad Conquest of Central Asia". Journal of the American Oriental Society. 97 (3): 330. doi:10.2307/600737. ISSN 0003-0279. JSTOR 600737.
- ^ Xue Zongzheng (1992). 突厥史 (A History of Tujue). China Social Sciences Press (中国社会科学出版社). ss. s. 370. .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Toharistan Yabgulugu Cince 吐火羅葉護政權 veya 吐火罗叶护政权 Pinyin Tǔhuǒluo Yehu Zhengquan Belh ile Badahsan arasinda yer alan Toharistan da Bati Gokturk yabgulari tarafindan yonetilmis Turk hukumdarligi Toharistan Yabgulugu658 759BaskentVarvaliz Kunduz HukumetMonarsiYabgu Tarihce Kurulusu658 Dagilisi759OncullerAk Hun ImparatorluguTarihceKurulus donemi Toharistan bolgesi Baktriya adiyla da tesmiye olunur tarihin akisi icerisinde degisik boylarin ilgisini cekmeyi basarmistir Ceyhun Irmagi yla sulanan genis otlaklara sahip olmasi bolgeyi gecimleri surulere bagli olan kabilelerin gozunde cazip kilan ozelliklerden biridir Ote yandan Himalaya Daglari nin bati uzantisi olan tepeler ile Hindukus Daglari bolgeyi cevreleyerek guvenli hale getirmektedir Ayrica bolgenin bu ozelligi sayesinde burada kurulan devletler varliklarini uzun sure koruyabilmislerdir 6 yuzyilin ortalarina gelindiginde Toharistan ve Sogdiana da bolgenin cografi sartlarindan yararlanan Ak Hunlar Eftalitler hukum surmektedir Gokturk Kaganligi nin bati kanadinin hukumdari Istemi Yabgu nun 554 555 yillarinda savas ilan etmesinin ardindan 557 de Sasani Hukumdari I Husrev ile ittifak yapmasi sonucu Ak Hunlar maglup dusmus ve dagilma surecine girmistirler Bilahare Toharistan da otorite boslugu ortaya cikmistir Otoriteyi ele gecirmek isteyen Gokturk Kaganligi Cin kaynagi Soei chou nun aktardigina gore bu durumdan faydalanmak icin bolgeye T ong chad Tse k i adli bir sahsi gondermistir Gokturkler gun gectikce Toharistan da etkisini arttirmistir Ak Hunlarlar ise devletleri yikildiktan sonra Toharistan da yasamaya devam etmislerdir Siyasi acidan aktif olmasalar da olusturduklari kucuk mustakil kralliklar vardir 616 617 yillarinda Ermeni asilli Sasani komutan Smbat Bagratuni Toharistan da oturmakta olan Akhunlara karsi iki sefer duzenlemistir Bunun uzerine Akhunlar Gokturk Kaganligi nin 6 yuzyilin sonlarinda bolunmesi sonucu devletin bati kisminda kurulan Bati Gokturk Kaganligi ndan yardim istemistir Bati Gokturk Hukumdari Tong Yabgu Kagan bu istege cevap vermis fakat kaganligin ordusu bilinmeyen nedenlerden oturu geri donmustur 625 yilinda Tong Yabgu bir sefer duzenleyerek Indus Nehri ni gecmis ve Toharistan in tamamini ele gecirmistir Bu olaylar yasanirken oglu Tardu Sad bolgenin yonetimine atanarak yabgulugun ilk hukumdari olmustur Bazi kaynaklar iki taraf arasinda catismalarin devam ettigi 618 senesini Tardu nun tahta gecis tarihi olarak vermektedir Bu donemdeki olaylara da kayitsiz kalan Ak Hun kralliklari ise yabgulugun egemenligini kabul etmis ozerk bir konum edinmistirler Cin kaynaklarinda Toharistan da Gokturk egemenligi doneminin bahsi fazla gecmez Cinli gezgin Xuan Zang eserlerinde sadece yabguluktan Huo Kunduz sehrinde oturan Tardu Sad a yaptigi ziyaret vesilesiyle soz etmektedir Xuan Zang 630 da gerceklestirdigi bu ziyarette Tong Yabgu dan haberler ve Tardu nun kayinbiraderi olan Karahoca hukumdarindan mektup getirmistir ne var ki hatun bu ziyaretten kisa bir sure once olmustur O sirada hasta olmasina ragmen Tardu gezgini huzuruna kabul etmistir Ona kalmasini ve iyilestigi takdirde ona Hindistan a kadar eslik edecegini soylemistir Tardu hastaligi atlatir atlatmaz olen esinin kiz kardesiyle evlenmistir Xuan Zang burada bir entrikaya da sahit olmustur Tardu nun ilk esinden olma Tigin Cince 特勤 adi veya unvanini tasiyan oglu yasak ask yasadigi teyzesini kiskirtarak babasini ona zehirletmek suretiyle oldurtmustur Tardu icin tertiplenen cenaze toreninde Gokturk adetlerine gore yas tutulmustur Xuan Zang bu torenlere katilmistir Bilahare Tigin teyzesiyle evlenmis ve eski hatunun diger oglu resit cagda olmadigi icin sad unvanini alarak tahta kendisi oturmustur Gezgini kendi baskenti olan Belh e davet etmis o da bu teklifi kabul etmistir Yabguluk tabiyetinde bulundugu Bati Gokturk Kaganligi 630 dan sonra karisiklik donemine girince vukua gelen olaylarla muhatap olmustur On ok boylari tarafini tuttuklari Yabgu Kagan i rakibi oldugu icin 641 in sonunda Taskent beyi yardimiyla alt eden Bagasa Tulu Kagan in kaganligini tanimamis ve Toharistan daki Turk boylarinin yanina kacmislardir Bu duruma ofkelenen kagan da bir sefer duzenleyerek Toharistan i cezalandirmistir Bu olaylardan birkac sene sonra 643 644 yillarinda Hindistan dan Cin e geri donerken Toharistan a ugrayan gezgin Xuan Zang yabgulugun hukumdarinin sarayinda bir ay kalmistir Tong Yabgu nun torunu Tardu nun oglu oldugunu soyledigi hukumdarin yabgu unvanini tasidigini not dusmustur Yabguluk Tang Hanedani nin Wu De Cince 武德 devrinde bir kez Cin sarayina elci gondermistir Zhen Guan Cince 貞觀 devrinde de 635 in besinci ve 645 in birinci ayinda olmak uzere iki kez yollamistir Son elci heyetini gonderen Toharistan hakimi yabgu olarak anilmaktadir ve muhtemelen Xuan Zang in donusu sirasinda ziyaret ettigi kisidir Fransiz Turkolog Edouard Chavannes son elcilik munasebeti ile Cin kroniklerinin bu yabgunun adini Isbara olarak bildirdigini yazmis ve daha sonra yanlislik yaptigini ifade etmistir Fakat bu tarihlerde devletin liderinin adinin Isbara Yabgu oldugu baska kaynaklarca dogrulanmaktadir Isbara nin Tardu nun oglu oldugu ve babasinin olumu uzerine 630 da yonetimi devralip ikinci Toharistan sefi oldugu bilinmektedir diger kaynaklarda ayni yil adi veyahut unvani Tigin olan prensin basa gectigi yer alir Fransiz Orta Asya Arastirmalari Enstitusu Tardush shad Tardu shad Fortunately the new ruler was friendly and advised Hsuan tsang to visit Balkh which was under his rule before resuming his journey to India Tardu Sad Toharistan i ele gecirdi ve Kunduz ile Belh i merkez haline getirdi Sogd Demirkapisindan Gazne ye kadar uzanan bolge de elinde kaldi Ali Ahmetbeyoglu Afganistan uzerine arastirmalar Tarih ve Tabiat Vakfi 2002 ISBN 978 975 6596 06 7 s 32 Hukumdarlarin tamami Ashina Dounili 阿史那烏濕波 Ashina Dounili 阿史那都泥利 Ashina Shilimang Galuo 阿史那失裏忙伽羅 gibi Asina ailesi mensuplarindan olup Gokturk aristokratlari Budizme meyletmislerdir MS 689 civarinda Badgis in Akhun hukumdari ile Zubeyr Horasan valisi Abdullah bin Hazim es Sulemi nin oglu Arap asi Musa bin Abdullah bin Hazim Emevi Halifeliginin guclerine karsi bir ittifaka girdi Ak Hunlar ve muttefikleri 689 da Tirmiz i ele gecirdiler Araplari puskurttuler ve Araplar tarafindan Akhunlarin karargahi dar mamlakat el Hayaṭela olarak tanimlanan Tirmiz baskentleri olmak uzere kisa bir sure icin Horasan in tum bolgesini isgal ettiler Yezid bin Muhelleb yonetimindeki Emevi Halifeligi Araplari 704 te Tirmiz i yeniden ele gecirdiler Badgis Ak Hun hukumdari Nezak Tarkan 709 da nominal hukumdari olarak Toharistan Yabgulugu yaninda diger beyliklerin de destegiyle yeni bir isyan baslatti 710 da Kuteybe bin Muslim Toharistan uzerinde Musluman kontrolunu yeniden kurmayi basardi ve af vaatlerine ragmen Haccac bin Yusuf es Sekafi nin emriyle idam edilen Nizak Tarkan i yakalarken Yabghu Sam a surgun edildi ve orada rehin olarak tutuldu Ara Tarih A che Tegin Pou lo Toharistan yabgusunun kucuk kardesi Yikilis donemi Kutluk Dun TarduYonetimAnsiklopedi 冊府元龜 Chih fu yuan kuei Tch e fou yuen koei Xuan Zang 27 devlet Sira Adi Eski Turkce adi Cince adi Period of reignCince karakterler Pinyin Wade Giles Chavannes1 Tardu Sad 呾度設 Dadu She Ta tu She Ta tou cho呾達度設 Dadadu She Ta ta tu She Ta ta tou cho2 Isbara Yabgu Isbara 沙鉢羅葉護 Shabōluo Yehu Sha po luo Yeh hu Cha po lo che houX Kutluk Dun Tardu Qutlug Ton Tardu Kou tou lou toen ta touKaynakcaEnver Konukcu 1973 Kusan ve Akhunlar tarihi Ataturk Universitesi yayinlari Huseyin Salman Nisan 1990 Toharistan Turk Yabgulugu Turk dunyasi arastirmalari ss S 65 s 133 138 J Harmatta B A Litvinsky 1999 Tokharistan and Gandhara under Western Turk rule 650 750 History of civilizations of Central Asia South Asia Books ss c 3 s 367 402 ISBN 81 208 1540 8 Thomas Watters 2006 On Yuan Chwang s Travels In India Read Books ISBN 1406713872 Dipnotlar 吐火羅葉護政權 Ingilizce Pin1yin1 com Erisim tarihi 20 Eylul 2010 olu kirik baglanti 吐火罗叶护政权 Ingilizce Pin1yin com Erisim tarihi 20 Eylul 2010 olu kirik baglanti Rene Grousset 1970 The Empire of the Steppes Rutgers University Press ss s 85 Huseyin Salman Toharistan Turk Yabgulugu a g e ss s 133 Hasan Celal Guzel Kemal Cicek Salim Koca 2002 Genel Turk tarihi Yeni Turkiye ss c 2 s 85 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b Huseyin Salman Toharistan Turk Yabgulugu a g e ss s 134 Enver Konukcu a g e ss s 104 J Harmatta B A Litvinsky a g e ss s 370 a b S S Kamaliddinov 1996 Istoriceskaya geografiya Yujnogo Sogda i Toharistana po araboyazicnim istocnikam IX nacala XIII vv ss s 196 23 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Eylul 2010 Enver Konukcu a g e ss s 105 a b Thomas Watters a g e ss s 107 a b Edouard Chavannes 1903 Documents sur les Tou Kiue Turcs Occidentaux Commissionnaires de l Academie imperiale des sciences ss s 235 Quand Ta tou chad fut mort comme le fils de la defunte princesse de Kao tch ang etait en bas age le pouvoir fut usurpe par le fils precedent qui avait le titre de tegin il devint chad et epousa en outre sa belle mere Wilfrid Blunt 1973 The golden road to Samarkand Hamish Hamilton ss s 40 ISBN 0241022983 a b Huseyin Salman Toharistan Turk Yabgulugu a g e ss s 135 Hayrettin Ihsan Erkoc 2008 Eski Turklerde Devlet Teskilati Hacettepe Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yayimlanmamis Yuksek Lisans Tezi ss s 106 107 J Harmatta B A Litvinsky a g e ss s 371 a b Beckwith 2009 s 132 a b Bosworth C E BAḎḠiS Encyclopaedia Iranica 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2022 Kennedy 2007 ss 243 254 Grenet F NEZAK Encyclopaedia Iranica 29 Nisan 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Aralik 2022 Citing Tangshu XLIII B pp 6 9 and Chavannes Documents p 69 n 2 Gibb 1923 ss 36 38 Shaban 1970 ss 66 67 Esin E 1977 Tarkhan Nizak or Tarkhan Tirek An Enquiry concerning the Prince of Badhghis Who in A H 91 A D 709 710 Opposed the Omayyad Conquest of Central Asia Journal of the American Oriental Society 97 3 330 doi 10 2307 600737 ISSN 0003 0279 JSTOR 600737 Xue Zongzheng 1992 突厥史 A History of Tujue China Social Sciences Press 中国社会科学出版社 ss s 370 ISBN 7 5004 0432 8