Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
United Fruit Company, ABD şirketi. Özellikle üçüncü dünya ülkelerindeki çiftliklerden aldığı havuç, patates, bezelye gibi sebze ve ağırlıklı olarak muz, ananas gibi tropik meyveleri ABD ve Avrupa pazarlarına satmaktadır.
Kuruluş
1871 yılında Amerikalı demiryolu şirketi sahibi Henry Meiggs, Kosta Rika hükûmetiyle bir demiryolu inşa anlaşması imzalar. Buna göre başkent San Jose ile sahildeki Limon kenti arasında demiryolu yapılacaktır. Meiggs’e projede genç yeğeni Minor Keith yardımcı olmaktadır. Amcasının 1877 yılında ölmesiyle Keith projenin başına geçer. Keith demiryolu inşaatında çalışan işçilere düşük maliyetli bir yiyecek arayışında olduğu için inşa etmekte olduğu demiryolu hattı boyunca muz yetiştirmeye başlar. Hat tamamlanınca muz çiftliğini ülkesine taşımaya karar verir. Muz yetiştiriciliğinin kârlılığını gören Keith muz ticaretine girer.
Zamanla büyüyen Keith’in muz ticaret işletmesi ile Andrew Preston’ın Boston Fruit Şirketinin birleşmesiyle 1899 yılında United Fruit doğar. 20.yüzyılda şirket büyüyecek ve Orta Amerika ve Karayiplerde, özellikle de Kolombiya, Ekvador ve Karayiplerde büyük çiftlikleri kontrol eder duruma gelmiştir. Standard Fruit Şirketi yle rekabet hâlinde olsa da dünya çapında bir tekel olacaktır. Şirketin Guatemala’daki etkisi o kadar büyüktür ki hükûmet 1901 yılında ülkenin posta hizmetlerini idare etme yetkisini United Fruit şirketine verecektir. 1930 yılına gelindiğinde şirket 20 tane rakip şirketi yutmuş, 215 milyon dolarlık sermayesiyle Orta Amerika’daki en büyük şirket hâline gelmiştir.
Bölgeye etkisi
Şirketin Latin Amerika ülkelerinin sosyal ve ekonomik hayatında büyük etkisi oldu. Şirkete dair yöneltilen eleştiriler de bu etkiyle ilgidir. Şirketin koloni çağındaki uygulamaları çağrıştıran örgütlenmesi, uyguladığı yoğun çalışma koşulları ve çiftliklerinin faaliyet gösterdiği ülkelerdeki siyasi yapıya müdahalesi yüzünden “muz cumhuriyeti” terimi ortaya çıkmıştır.
Kötü şöhreti
United Fruit sürekli olarak çıkar sağlamak amacıyla çeşitli ülke hükûmet yetkililerine rüşvet vermek, işçilerini sömürmek, vergi vermeyerek faaliyet gösterdiği ülkeye yatırım yapmamakla eleştirilmektedir. Ayrıca tekelci yapı kurmakla itham edilmektedir. Şirket, Latin Amerikalı gazeteciler tarafından “ahtapot” olarak adlandırılmakta ve bölgedeki sol partiler sürekli olarak şirket işçilerini grev yapmak için teşvik etmektedir. Şirketin bölge ülkeleri üzerindeki egemen yapısı, Latin Amerika’daki komünist partiler tarafından Bolşevik lider Vladimir Lenin tarafından formüle edilen emperyalizmin doğrudan yansıması olarak tanımlanmaktadır. Latin Amerika ülkelerinin bağımsızlığından yana tavır alan önde gelen yazarlar olan Carlos Luis Fallas (Kosta Rika), Ramon Amaya Amador (Honduras), Miguel Angel Asturias (Guatemala), Eduardo Galeano (Uruguay), Gabriel Garcia Marquez (Kolombiya) ve Pablo Neruda (Şili) eserlerinde şirketi eleştireceklerdir.
Guatemala
1954 yılında Guatemala’daki seçim yoluyla iktidara gelmiş olan Albay Jacobo Arbenz Guzman hükûmeti, ülkeyi Honduras'tan işgal eden ABD destekli Albay Carlos Castillo Armas tarafından devrilir. ABD Başkanı Dwight Eisenhower tarafından onaylanan harekat için Armas’ın askerleri CIA tarafından silahlandırılmış, eğitilmiş ve desteklenmiştir. Darbeden önce Guatemala’da faaliyet gösteren United Fruit Company yöneticileri ABD’deki Truman ve Eisenhower yönetimlerini uyararak başa gelen Arbenz’in Guatemala’yı Sovyetler Birliği'ne yaklaştıracaklarını iddia etmişlerdir. Arbenz’in solcu olmasının yanı sıra hükûmetin almak üzere ilan ettiği toprak reformu kararı da United Fruit şirketini olumsuz yönde etkileyecektir. Guatemala’daki en büyük şirket olan United Fruit toprak reformunun hayata geçirilmesi hâlinde topraklarının %40’ını kaybedecektir. ABD Dışişleri Bakanı John Foster Dulles komünizme düşman bir kişiydi ve sahibi olduğu Sullivan & Cromwell Avukatlık Bürosu aracılığıyla United Fruit ile ilişkideydi. Kardeşi Allen Dulles ise CIA şefiydi ve United Fruit yönetim kurulundaydı. Bunun gibi ABD dış siyasetinde etki sahibi çok sayıda yetkili 1950’li yıllarda United Fruit ile bir şekilde ilişki hâlindeydi. Ancak darbe şirkete yarar sağlamadı. Hisselerinin değeri düşüşe geçti, Eisenhower yönetimi tarafından başlatılan yasaları da şirketi etkileyecektir. Şirket Guatemala’daki son işlerini de 1972 yılında tasfiye edecektir.
Küba
Şirketin Küba’daki yatırımları, özellikle Oriente bölgesindeki şeker değirmenleri 1959 yılında gerçekleşen Küba Devrimi sonrasında ulusallaştırılacak ve Fidel Castro yönetimi bu işletmelere el koyacaktır. 1960 yılı Nisan ayına gelindiğinde Castro, United Fruit şirketini Kübalı muhaliflere destek vermek ve adaya bir işgal planlamakla suçlayacaktır. Castro ABD’yi “Küba, Guatemala olmayacaktır” diyerek uyarmasına rağmen ABD destekli Kübalı sürgünler 1961 Nisan ayında Domuzlar Körfezi Çıkarması ile çıkacak ancak başarısız olacaklardır. Şirket el konulan mal varlığına dair Küba hükûmetinden zararlarını tazmin edemeyecektir.
Kolombiya
Latin Amerika bölgesinde United Fruit işçilerinin en ses getiren eylemi 12 Kasım 1928 tarihinde yaşanır. Onbinlerce işçi işi bırakacaktır. 6 Aralık günü grevci işçilere saldıran General Cortes Vargas komutasındaki ordu birlikleri yüzlerce işçinin ölmesine sebep olacaktır. Ordu birlikleri alınan ateş etme kararını işçilerin arasında komünistler olduğunu iddia ederek savunacaktır. Kolombiyalı milletvekili Jorge Eliecer Gaitan, askerlerin United Fruit şirketinin talimatıyla ateş açtıklarını iddia edecektir. Olay büyüyerek bir skandal halini alacak ve 1930 yılında devlet başkanı Miguel Abadia Mendez’in Muhafazakâr Partisinin 44 yıllık hükûmetinin sona ermesine yol açacaktır.
General Vargas, olaylardan sonra yaptığı açıklamada işçilere ateş etme emrini verirken, şirketin Amerikalı personelini koruma bahanesiyle bir ABD askeri çıkarmasını engellemeyi düşündüğünü söyleyecek; buna karşılık Meclis’de konuşan milletvekili Gaitan ise aynı kurşunların yabancı işgalciye karşı da kullanılabileceğini söyleyecektir. Olaydan sonra ABD Bogota Elçiliğinden ABD Dışişleri Bakanlığına çekilen 29 Aralık 1928 tarihli telgraf olayda ABD’nin ve United Fruit şirketinin rolünü aydınlatmaktadır: “Gururla belirtirim ki United Fruit şirketinin yetkilisinden aldığım bilgiye göre son olaylarda Kolombiya Ordusunca öldürülen grevci işçilerin sayısı beş ila altı yüz civarındayken sadece bir asker hayatını kaybetmiştir.” Olaylar daha sonraları La Violencia olarak adlandırılacak iç savaş döneminin ilk adımı olarak gösterilir.
Chiquita ismini alış
Mali krizin yaşandığı 1970’lı yıllarda şirket Eli Black’e ait AMK ile birleşerek United Brands adını alacak, 1984 yılında ise Carl Lindner tarafından şirket Chiquita Brands International adını alacaktır.
Kaynakça
- ^ Şirketin şimdiki ismi Doyle Food’dur.
- ^ Shoultz, Lars: "Beneath the United States", s. 343. Harvard University Press, 1998
- ^ ibidem s.340 Operasyonun kod adı PBSuccess’dir
- ^ Thomas, Hugh (1971). Cuba: The Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row. s.867
- ^ Gabriel Garcia Marquez’in Yüz Yıllık Sessizlik romanı bu olayları konu alır
- ^ ABD Bogota Elçiliğinden ABD Dışişleri Bakanlığına çekilen telgraf, 29 Aralık 1928
Şirketle ilgili yazılan eserler
- Bucheli, Marcelo (2005). Bananas and Business: The United Fruit Company in Colombia: 1899-2000. New York: New York University Press. http://books.google.com/books?id=kUfnWhn6H7gC 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Cepeda Samudio, Álvaro (1962). La Casa Grande.
- Chapman, Peter (2007). Jungle Capitalists. Canongate.
- Chapman, Peter (2007). Bananas: How the United Fruit Company Shaped the World. Canongate Books Ltd..
- Chomsky, Aviva. West Indian Workers and the United Fruit Company in Costa Rica, 1870-1940. Louisiana State University Press.
- Fallas, Carlos Luis (1940). Mamita Yunai.
- McCann, Thomas P (1987). On the Inside. Beverly, Massachusetts: Quinlan Press. Revised edition of An American Company (1976).
- McWhirter, Cameron; Michael Gallagher (May 3 1998). "How 'el pulpo' became Chiquita Banana". The Cincinnati Enquirer.
- Neruda, Pablo. Canto General. "La United Fruit Co."
- Schlesinger, Stephen; Kinzer, Stephen (1982). Bitter Fruit: The Untold Story of the American Coup in Guatemala.
- Striffler, Steve (2002). In the Shadows of State and Capital: The United Fruit Company, Popular Struggle, and Agrarian Restructuring in Ecuador, 1900-1995. Durham, N.C.; London: Duke Univ. Press.
- Vandermeer, John; Perfecto, Ivette (2005). Breakfast of Biodiversity. Oakland, California: Institute of Food an Development Poliy. .
- Bucheli, Marcelo (2005). Bananas and Business: The United Fruit Company in Colombia: 1899-2000. New York: New York University Press. http://books.google.com/books?id=kUfnWhn6H7gC 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Stanley, Diane K. (1994). For the Record: The United Fruit Company's Sixty-six Years in Guatemala. Guatemala City: Editorial Antigua. .
- Thomas, Hugh (1971). Cuba: The Pursuit of Freedom. New York: Harper & Row.
Ayrıca bakınız
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
United Fruit Company ABD sirketi Ozellikle ucuncu dunya ulkelerindeki ciftliklerden aldigi havuc patates bezelye gibi sebze ve agirlikli olarak muz ananas gibi tropik meyveleri ABD ve Avrupa pazarlarina satmaktadir Kurulus1920 li yillarda United Fruit Company gemileri ve agirlikli olarak kullandiklari New Orleans Limani 1871 yilinda Amerikali demiryolu sirketi sahibi Henry Meiggs Kosta Rika hukumetiyle bir demiryolu insa anlasmasi imzalar Buna gore baskent San Jose ile sahildeki Limon kenti arasinda demiryolu yapilacaktir Meiggs e projede genc yegeni Minor Keith yardimci olmaktadir Amcasinin 1877 yilinda olmesiyle Keith projenin basina gecer Keith demiryolu insaatinda calisan iscilere dusuk maliyetli bir yiyecek arayisinda oldugu icin insa etmekte oldugu demiryolu hatti boyunca muz yetistirmeye baslar Hat tamamlaninca muz ciftligini ulkesine tasimaya karar verir Muz yetistiriciliginin karliligini goren Keith muz ticaretine girer Zamanla buyuyen Keith in muz ticaret isletmesi ile Andrew Preston in Boston Fruit Sirketinin birlesmesiyle 1899 yilinda United Fruit dogar 20 yuzyilda sirket buyuyecek ve Orta Amerika ve Karayiplerde ozellikle de Kolombiya Ekvador ve Karayiplerde buyuk ciftlikleri kontrol eder duruma gelmistir Standard Fruit Sirketi yle rekabet halinde olsa da dunya capinda bir tekel olacaktir Sirketin Guatemala daki etkisi o kadar buyuktur ki hukumet 1901 yilinda ulkenin posta hizmetlerini idare etme yetkisini United Fruit sirketine verecektir 1930 yilina gelindiginde sirket 20 tane rakip sirketi yutmus 215 milyon dolarlik sermayesiyle Orta Amerika daki en buyuk sirket haline gelmistir Bolgeye etkisiSirketin Latin Amerika ulkelerinin sosyal ve ekonomik hayatinda buyuk etkisi oldu Sirkete dair yoneltilen elestiriler de bu etkiyle ilgidir Sirketin koloni cagindaki uygulamalari cagristiran orgutlenmesi uyguladigi yogun calisma kosullari ve ciftliklerinin faaliyet gosterdigi ulkelerdeki siyasi yapiya mudahalesi yuzunden muz cumhuriyeti terimi ortaya cikmistir Kotu sohreti United Fruit surekli olarak cikar saglamak amaciyla cesitli ulke hukumet yetkililerine rusvet vermek iscilerini somurmek vergi vermeyerek faaliyet gosterdigi ulkeye yatirim yapmamakla elestirilmektedir Ayrica tekelci yapi kurmakla itham edilmektedir Sirket Latin Amerikali gazeteciler tarafindan ahtapot olarak adlandirilmakta ve bolgedeki sol partiler surekli olarak sirket iscilerini grev yapmak icin tesvik etmektedir Sirketin bolge ulkeleri uzerindeki egemen yapisi Latin Amerika daki komunist partiler tarafindan Bolsevik lider Vladimir Lenin tarafindan formule edilen emperyalizmin dogrudan yansimasi olarak tanimlanmaktadir Latin Amerika ulkelerinin bagimsizligindan yana tavir alan onde gelen yazarlar olan Carlos Luis Fallas Kosta Rika Ramon Amaya Amador Honduras Miguel Angel Asturias Guatemala Eduardo Galeano Uruguay Gabriel Garcia Marquez Kolombiya ve Pablo Neruda Sili eserlerinde sirketi elestireceklerdir Guatemala 1954 yilinda Guatemala daki secim yoluyla iktidara gelmis olan Albay Jacobo Arbenz Guzman hukumeti ulkeyi Honduras tan isgal eden ABD destekli Albay Carlos Castillo Armas tarafindan devrilir ABD Baskani Dwight Eisenhower tarafindan onaylanan harekat icin Armas in askerleri CIA tarafindan silahlandirilmis egitilmis ve desteklenmistir Darbeden once Guatemala da faaliyet gosteren United Fruit Company yoneticileri ABD deki Truman ve Eisenhower yonetimlerini uyararak basa gelen Arbenz in Guatemala yi Sovyetler Birligi ne yaklastiracaklarini iddia etmislerdir Arbenz in solcu olmasinin yani sira hukumetin almak uzere ilan ettigi toprak reformu karari da United Fruit sirketini olumsuz yonde etkileyecektir Guatemala daki en buyuk sirket olan United Fruit toprak reformunun hayata gecirilmesi halinde topraklarinin 40 ini kaybedecektir ABD Disisleri Bakani John Foster Dulles komunizme dusman bir kisiydi ve sahibi oldugu Sullivan amp Cromwell Avukatlik Burosu araciligiyla United Fruit ile iliskideydi Kardesi Allen Dulles ise CIA sefiydi ve United Fruit yonetim kurulundaydi Bunun gibi ABD dis siyasetinde etki sahibi cok sayida yetkili 1950 li yillarda United Fruit ile bir sekilde iliski halindeydi Ancak darbe sirkete yarar saglamadi Hisselerinin degeri dususe gecti Eisenhower yonetimi tarafindan baslatilan yasalari da sirketi etkileyecektir Sirket Guatemala daki son islerini de 1972 yilinda tasfiye edecektir Kuba Sirketin Kuba daki yatirimlari ozellikle Oriente bolgesindeki seker degirmenleri 1959 yilinda gerceklesen Kuba Devrimi sonrasinda ulusallastirilacak ve Fidel Castro yonetimi bu isletmelere el koyacaktir 1960 yili Nisan ayina gelindiginde Castro United Fruit sirketini Kubali muhaliflere destek vermek ve adaya bir isgal planlamakla suclayacaktir Castro ABD yi Kuba Guatemala olmayacaktir diyerek uyarmasina ragmen ABD destekli Kubali surgunler 1961 Nisan ayinda Domuzlar Korfezi Cikarmasi ile cikacak ancak basarisiz olacaklardir Sirket el konulan mal varligina dair Kuba hukumetinden zararlarini tazmin edemeyecektir Kolombiya Latin Amerika bolgesinde United Fruit iscilerinin en ses getiren eylemi 12 Kasim 1928 tarihinde yasanir Onbinlerce isci isi birakacaktir 6 Aralik gunu grevci iscilere saldiran General Cortes Vargas komutasindaki ordu birlikleri yuzlerce iscinin olmesine sebep olacaktir Ordu birlikleri alinan ates etme kararini iscilerin arasinda komunistler oldugunu iddia ederek savunacaktir Kolombiyali milletvekili Jorge Eliecer Gaitan askerlerin United Fruit sirketinin talimatiyla ates actiklarini iddia edecektir Olay buyuyerek bir skandal halini alacak ve 1930 yilinda devlet baskani Miguel Abadia Mendez in Muhafazakar Partisinin 44 yillik hukumetinin sona ermesine yol acacaktir General Vargas olaylardan sonra yaptigi aciklamada iscilere ates etme emrini verirken sirketin Amerikali personelini koruma bahanesiyle bir ABD askeri cikarmasini engellemeyi dusundugunu soyleyecek buna karsilik Meclis de konusan milletvekili Gaitan ise ayni kursunlarin yabanci isgalciye karsi da kullanilabilecegini soyleyecektir Olaydan sonra ABD Bogota Elciliginden ABD Disisleri Bakanligina cekilen 29 Aralik 1928 tarihli telgraf olayda ABD nin ve United Fruit sirketinin rolunu aydinlatmaktadir Gururla belirtirim ki United Fruit sirketinin yetkilisinden aldigim bilgiye gore son olaylarda Kolombiya Ordusunca oldurulen grevci iscilerin sayisi bes ila alti yuz civarindayken sadece bir asker hayatini kaybetmistir Olaylar daha sonralari La Violencia olarak adlandirilacak ic savas doneminin ilk adimi olarak gosterilir Chiquita ismini alisMali krizin yasandigi 1970 li yillarda sirket Eli Black e ait AMK ile birleserek United Brands adini alacak 1984 yilinda ise Carl Lindner tarafindan sirket Chiquita Brands International adini alacaktir Kaynakca Sirketin simdiki ismi Doyle Food dur Shoultz Lars Beneath the United States s 343 Harvard University Press 1998 ibidem s 340 Operasyonun kod adi PBSuccess dir Thomas Hugh 1971 Cuba The Pursuit of Freedom New York Harper amp Row s 867 Gabriel Garcia Marquez in Yuz Yillik Sessizlik romani bu olaylari konu alir ABD Bogota Elciliginden ABD Disisleri Bakanligina cekilen telgraf 29 Aralik 1928Sirketle ilgili yazilan eserlerBucheli Marcelo 2005 Bananas and Business The United Fruit Company in Colombia 1899 2000 New York New York University Press http books google com books id kUfnWhn6H7gC 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cepeda Samudio Alvaro 1962 La Casa Grande Chapman Peter 2007 Jungle Capitalists Canongate Chapman Peter 2007 Bananas How the United Fruit Company Shaped the World Canongate Books Ltd Chomsky Aviva West Indian Workers and the United Fruit Company in Costa Rica 1870 1940 Louisiana State University Press Fallas Carlos Luis 1940 Mamita Yunai McCann Thomas P 1987 On the Inside Beverly Massachusetts Quinlan Press Revised edition of An American Company 1976 McWhirter Cameron Michael Gallagher May 3 1998 How el pulpo became Chiquita Banana The Cincinnati Enquirer Neruda Pablo Canto General La United Fruit Co Schlesinger Stephen Kinzer Stephen 1982 Bitter Fruit The Untold Story of the American Coup in Guatemala Striffler Steve 2002 In the Shadows of State and Capital The United Fruit Company Popular Struggle and Agrarian Restructuring in Ecuador 1900 1995 Durham N C London Duke Univ Press Vandermeer John Perfecto Ivette 2005 Breakfast of Biodiversity Oakland California Institute of Food an Development Poliy ISBN 0 935038 96 X Bucheli Marcelo 2005 Bananas and Business The United Fruit Company in Colombia 1899 2000 New York New York University Press http books google com books id kUfnWhn6H7gC 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Stanley Diane K 1994 For the Record The United Fruit Company s Sixty six Years in Guatemala Guatemala City Editorial Antigua ISBN 99922 722 0 1 Thomas Hugh 1971 Cuba The Pursuit of Freedom New York Harper amp Row Ayrica bakinizDomuzlar Korfezi Cikarmasi Jacobo Arbenz Guzman