Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Võro dili, (Võro dili: võro kiil, Estonca: võru keel)Fin-Ugor dillerinin Baltık-Fin koluna mensup bir dildir. Geçmişte Estoncanın Güney Estonca lehçelerinden biri olarak tanımlansa da günümüzde başlı başına bir dil olarak kabul görmektedir. Dili konuşan halk, günümüzde Estonya'nın azınlık dilleri arasında yer alma girişimlerinde bulunmaktadır. Dilin 70,000 kadar konuşanı olup konuşanlara da Võro adı verilmektedir. Bu dili konuşanların büyük çoğunluğu, Güney Estonya'daki Võru bölgesindeki sekiz bucakta bulunmaktadır. Bu bucaklar, , , , , Kanepi, Põlva, ve şeklindedir. Ancak bunun dışında başkent Tallinn ve Tartu gibi kentlerde de dilin konuşanlarına rastlamak mümkündür.
| Võro | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Estonya |
| Konuşan sayısı | 70.000 (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin |
| Resmî durumu | |
| Võro Enstitüsü (yarı resmî) | |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | vro |
Tarih
Võro dili, eski Güney Estonca dillerinin soyundan gelmiş olup günümüz Estoncasından en az etkilenen ve en çok farklılaşan Estonca dilidir. Dilin tarihte ulaştığı en geniş konuşma sınırı, bugün Letonya'nın ve Rusya'nın da bazı bölgelerini kapsayan alanca geniş sayılabilecek bir bölgedir. Võro dilinin yanında günümüzde Güney Estonca lehçeleri arasında , ve lehçeleri yer almaktadır.
Güney Estonca dillerinde basılan bilinen en eski eser, 1686 yılında yayımlanan bir Yeni Ahit çevirisidir. Her ne kadar bu dilleri konuşanların sayısı 1880'lerden sonra azalmaya başlasa da, 1980'lerden sonra tekrar canlandırma girişimlerine sahne olmuştur.
Günümüzdeki durumu
Võro dili, günümüzde Estonya'nın bilinen bazı ünlü senaristleri, şairleri ve yazarları tarafından kimi çalışmalarda kullanılmaktadır. Bu sanatçılardan en bilinenleri Madis Kõiv, Kauksi Ülle, Jaan Kaplinski ve 'tir. Yine sadece Võro dilinde bir gazete basılmakta olup ismi Uma Leht (Kendi Gazetemiz) şeklindedir. Bunun yanında ülkedeki yirmi altı devlet okulunda fazladan seçmeli çağdaş Võro dersleri verilmektedir.
2004 Eurovision Şarkı Yarışması'nda, Estonya'nın Neiokõsõ tarafından seslendirilen "Tii" adlı şarkı, Võro dilinde bir şarkıdır. Tüm bunlara rağmen dil, günümüzde özellikle Estonya hükûmetinin yetersiz koruma girişimleri yüzünden yüksek derecede yok olma tehlikesi altındadır.
Yazı sistemi
Võro, Estonca ve Fince gibi Latin alfabesi kullanmaktadır.
| А | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K |
| L | M | N | O | P | Q | R | S | Š | T | U |
| V | W | Õ | Ä | Ö | Ü | X | Y | Z | Ž | ' |
İçlerinde ä, ö, ü ve õ'nün de yer aldığı birçok harf Estoncadakiyle aynı sesi verir. Ancak q harfi gırtlak duraksaması /ʔ/ sesiyle okunur. Yine y harfi /ɨ/, Rusçadaki ы, Lehçedeki y ve Türkçedeki ı sesine çok yakındır.
Fonoloji
Ünlüler
| İnce | Kalın | |||
|---|---|---|---|---|
| Düz | Yuvarlak | Düz | Yuvarlak | |
| Kapalı | ||||
| Orta | ||||
| Açık | ||||
Võro dilinde sesli harflere dayanan ve Fin-Ugor dillerinde ve diğer birçok Ural-Altay dilinde rastlanması çok sıradan olan ancak Fince ve Estonca'da bulunmayan bir kuralı vardır.
Ünsüzler
| Yumuşak damak | Gırtlak | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sürtünmeli | ||||||
Tüm Võro ünsüzleri ( ve harfleri hariç) . Yine q harfi (gırtlak duraksaması) Võro dilinde duyulması çok sık olan bir ünsüzdür.
Dil örneği
Aşağıdaki cümle İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi'nin ilk maddesinin Võro dilindeki yazımıdır:
- Kõik inemiseq sünnüseq avvo ja õiguisi poolõst ütesugumaidsis. Näile om annõt mudsu ja süämetunnistus ja nä piät ütstõõsõga vele muudu läbi käümä.
Aşağıdaki cümle ise aynı cümleni Estonca ile yazımıdır:
- Kõik inimesed sünnivad vabadena ja võrdsetena oma väärikuselt ja õigustelt. Neile on antud mõistus ja südametunnistus ja nende suhtumist üksteisesse peab kandma vendluse vaim.
Võro ve Estonca arasındaki farklar
- İki dil arasındaki en belirgin fark, ünlü uyumudur. İçinde Estoncanın da bulunduğu Kuzey Estonca lehçeleri ünlü uyumu barındırmazken, Võro dili bu uyumu barındırır. Aşağıda bunun bir örneği yer almaktadır:
| Estonca | Võro | Anlam |
|---|---|---|
| küla | külä | köy |
| küsinud | küsünüq | soruldu |
| hõbedane | hõbõhõnõ | gümüşten |
- Võro dilindeki bazı morfolojik özellikler çok eskidir. Örnek olarak üçüncü tekil kişinin gösterimi verilebilir:
| Estonca | Võro | Anlam |
|---|---|---|
| kirjutab | kirotas | yazar |
| annab | and | verir |
Fin dilleri arasında bu tür çift eylem çekimi örnekleri sadece Güney Estonca lehçeleri ve Karelyacada görülür.
- Võro dilinde eylemin sonuna eklenen olumsuz bir ilgeç bulunmaktadır. Estoncada olumsuz eylem ei hem geçmiş, hem de geniş zamanda kullanılırken, Võro dilinde tümü için farklı ekler mevcuttur.
| Estonca | Võro | Anlam |
|---|---|---|
| sa ei anna | saq anna-aiq | Vermezsin |
| ma ei tule | maq tulõ-õiq | Gelmem |
| sa ei andnud | saq anna-as | Vermedin |
| ma ei tulnud | maq tulõ-õs | Gelmedim |
- Sözcük dağarcığındaki farklar, günlük olarak Estonca ve Võro arasında görülebilmektedir. Ancak sıradan bir Estonca bilgisi, Võro dilindeki bilindik konuşmaları anlamaya yetmektedir.
| Estonca | Võro | Estonca (yazınsal) | Anlam |
|---|---|---|---|
| punane | verrev | verev | kırmızı |
| soe | lämmi | lämmi, lämbe | sıcak |
| jahe | oigõ | - | serin |
| õde | sõsar | sõsar- (birleşik sözcüklerde) | kızkardeş |
| uus | vahtsõnõ | vastne | yeni |
| koer | pini | peni | köpek |
| pöial | päss | - | başparmak |
| pesema | mõskma | mõskma | yıkamak |
| tänavu | timahavva | - | bu yıl |
| hunt | susi | susi | kurt |
| mäger | kähr | - | porsuk |
| laupäev | puulpäiv | - | Cumartesi |
| surema | kuulma | koolma | ölmek |
| sõstar | hõrak | - | kuşüzümü |
| kask | kõiv | kõiv | huş ağacı |
| nutma | ikma | itkema | ağlamak |
| märkama | rõbahtama | - | fark etmek |
Notlar
- ^ Võro language by Kara D. Brown, Phd at 4 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Indiana University
- ^ Võru kirjakeele sõnamuutmissüsteem (Inflectional Morphology in the Võro Literary Language) by Sulev Iva, Phd at 25 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Tartu University, (English summary pp 144-146)
- ^ UNESCO Interactive Atlas of the World's Languages in Danger 22 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . UNESCO
Kaynakça
- Ehala, Martin & Niglas, Katrin (2007): Empirical evaluation of a mathematical model of ethnolinguistic vitality: the case of Võro. Journal of Multilingual and Multicultural Development.
- Eller, Kalle (1999): Võro-Seto language. Võro Instituut'. Võro.
- Iva, Sulev; Pajusalu, Karl (2004): The Võro Language: Historical Development and Present Situation. In: Language Policy and Sociolinguistics I: "Regional Languages in the New Europe" International Scientific Conference; Rēzeknes Augstskola, Latvija; 20-23 May 2004. Rezekne: Rezekne Augstskolas Izdevnieceba, 2004, 58 - 63.
- Iva, Sulev (2007): Võru kirjakeele sõnamuutmissüsteem (Inflectional Morphology in the Võro Literary Language). Dissertationes Philologiae Estonicae Universitatis Tartuensis 20, Tartu: Tartu Ülikooli Kirjastus (online: [1]25 Şubat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., English summary pp 144–146).
- Jüvä, Sullõv (2002): Võro-eesti synaraamat (Võro-Estonian dictionary). Publications of Võro Institute 12. Tarto-Võro.
- Keem, Hella (1997): Võru keel (Võro language). Võro Instituut ja Eesti teaduste akadeemia Emakeele selts. Tallinn.
- Koreinik, Kadri (2007): The Võro language in education in Estonia. Regional dossiers series. Mercator. European Research Centre on Multilingualism and Language Learning (online: [2] 1 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .).
- Koreinik, Kadri; Pajusalu, Karl (2007): Language naming practices and linguistic identity in South-Eastern Estonia. – Language and Identity in the Finno-Ugric World. Proceedings of the Fourth International Symposium at the University of Groningen, May 17–19, 2006. R. Blokland and C. Hasselblatt (eds). (Studia Fenno-Ugrica Groningana 4). Maastricht: Shaker.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Voro dili Voro dili voro kiil Estonca voru keel Fin Ugor dillerinin Baltik Fin koluna mensup bir dildir Gecmiste Estoncanin Guney Estonca lehcelerinden biri olarak tanimlansa da gunumuzde basli basina bir dil olarak kabul gormektedir Dili konusan halk gunumuzde Estonya nin azinlik dilleri arasinda yer alma girisimlerinde bulunmaktadir Dilin 70 000 kadar konusani olup konusanlara da Voro adi verilmektedir Bu dili konusanlarin buyuk cogunlugu Guney Estonya daki Voru bolgesindeki sekiz bucakta bulunmaktadir Bu bucaklar Kanepi Polva ve seklindedir Ancak bunun disinda baskent Tallinn ve Tartu gibi kentlerde de dilin konusanlarina rastlamak mumkundur VoroAna dili olanlarEstonyaKonusan sayisi70 000 tarih gerekli Dil ailesiUral dilleri Fin UgorBaltik FinGuney EstoncaVoroYazi sistemiLatinResmi durumuVoro Enstitusu yari resmi Dil kodlariISO 639 3vro source source source source source source source source Voro dilini konusan bir adamTarihVoro dili eski Guney Estonca dillerinin soyundan gelmis olup gunumuz Estoncasindan en az etkilenen ve en cok farklilasan Estonca dilidir Dilin tarihte ulastigi en genis konusma siniri bugun Letonya nin ve Rusya nin da bazi bolgelerini kapsayan alanca genis sayilabilecek bir bolgedir Voro dilinin yaninda gunumuzde Guney Estonca lehceleri arasinda ve lehceleri yer almaktadir Guney Estonca dillerinde basilan bilinen en eski eser 1686 yilinda yayimlanan bir Yeni Ahit cevirisidir Her ne kadar bu dilleri konusanlarin sayisi 1880 lerden sonra azalmaya baslasa da 1980 lerden sonra tekrar canlandirma girisimlerine sahne olmustur Gunumuzdeki durumuVoro dili gunumuzde Estonya nin bilinen bazi unlu senaristleri sairleri ve yazarlari tarafindan kimi calismalarda kullanilmaktadir Bu sanatcilardan en bilinenleri Madis Koiv Kauksi Ulle Jaan Kaplinski ve tir Yine sadece Voro dilinde bir gazete basilmakta olup ismi Uma Leht Kendi Gazetemiz seklindedir Bunun yaninda ulkedeki yirmi alti devlet okulunda fazladan secmeli cagdas Voro dersleri verilmektedir 2004 Eurovision Sarki Yarismasi nda Estonya nin Neiokoso tarafindan seslendirilen Tii adli sarki Voro dilinde bir sarkidir Tum bunlara ragmen dil gunumuzde ozellikle Estonya hukumetinin yetersiz koruma girisimleri yuzunden yuksek derecede yok olma tehlikesi altindadir Yazi sistemiVoro dilinin konusuldugu alan Voro Estonca ve Fince gibi Latin alfabesi kullanmaktadir A ɑ B p C t s D t E e F f G k H h I i J j K kk L l M m N n O o P pp Q ʔ R r S ss S ʃʃ T tt U u V v W v O ɤ A ae O o U y X ks Y ɨ Z s Z ʃ ʲ Iclerinde a o u ve o nun de yer aldigi bircok harf Estoncadakiyle ayni sesi verir Ancak q harfi girtlak duraksamasi ʔ sesiyle okunur Yine y harfi ɨ Ruscadaki y Lehcedeki y ve Turkcedeki i sesine cok yakindir FonolojiUnluler Ince KalinDuz Yuvarlak Duz YuvarlakKapali i y ɨ u Orta e o ɤ o Acik ae ɑ Voro dilinde sesli harflere dayanan ve Fin Ugor dillerinde ve diger bircok Ural Altay dilinde rastlanmasi cok siradan olan ancak Fince ve Estonca da bulunmayan bir kurali vardir Unsuzler Yumusak damak Girtlak p pʲ t tʲ k kʲ ʔ ts tsʲ m mʲ n nʲ ŋ ŋʲ Surtunmeli v vʲ s sʲ h hʲ l lʲ j r rʲ Tum Voro unsuzleri j ve ʔ harfleri haric Yine q harfi girtlak duraksamasi Voro dilinde duyulmasi cok sik olan bir unsuzdur Dil ornegiAsagidaki cumle Insan Haklari Evrensel Bildirgesi nin ilk maddesinin Voro dilindeki yazimidir Koik inemiseq sunnuseq avvo ja oiguisi poolost utesugumaidsis Naile om annot mudsu ja suametunnistus ja na piat utstoosoga vele muudu labi kauma Asagidaki cumle ise ayni cumleni Estonca ile yazimidir Koik inimesed sunnivad vabadena ja vordsetena oma vaarikuselt ja oigustelt Neile on antud moistus ja sudametunnistus ja nende suhtumist uksteisesse peab kandma vendluse vaim Voro ve Estonca arasindaki farklarIki dil arasindaki en belirgin fark unlu uyumudur Icinde Estoncanin da bulundugu Kuzey Estonca lehceleri unlu uyumu barindirmazken Voro dili bu uyumu barindirir Asagida bunun bir ornegi yer almaktadir Estonca Voro Anlamkula kula koykusinud kusunuq sorulduhobedane hobohono gumustenVoro dilindeki bazi morfolojik ozellikler cok eskidir Ornek olarak ucuncu tekil kisinin gosterimi verilebilir Estonca Voro Anlamkirjutab kirotas yazarannab and verir Fin dilleri arasinda bu tur cift eylem cekimi ornekleri sadece Guney Estonca lehceleri ve Karelyacada gorulur Voro dilinde eylemin sonuna eklenen olumsuz bir ilgec bulunmaktadir Estoncada olumsuz eylem ei hem gecmis hem de genis zamanda kullanilirken Voro dilinde tumu icin farkli ekler mevcuttur Estonca Voro Anlamsa ei anna saq anna aiq Vermezsinma ei tule maq tulo oiq Gelmemsa ei andnud saq anna as Vermedinma ei tulnud maq tulo os GelmedimSozcuk dagarcigindaki farklar gunluk olarak Estonca ve Voro arasinda gorulebilmektedir Ancak siradan bir Estonca bilgisi Voro dilindeki bilindik konusmalari anlamaya yetmektedir Estonca Voro Estonca yazinsal Anlampunane verrev verev kirmizisoe lammi lammi lambe sicakjahe oigo serinode sosar sosar birlesik sozcuklerde kizkardesuus vahtsono vastne yenikoer pini peni kopekpoial pass basparmakpesema moskma moskma yikamaktanavu timahavva bu yilhunt susi susi kurtmager kahr porsuklaupaev puulpaiv Cumartesisurema kuulma koolma olmeksostar horak kusuzumukask koiv koiv hus agacinutma ikma itkema aglamakmarkama robahtama fark etmekNotlar Voro language by Kara D Brown Phd at 4 Ekim 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Indiana University Voru kirjakeele sonamuutmissusteem Inflectional Morphology in the Voro Literary Language by Sulev Iva Phd at 25 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Tartu University English summary pp 144 146 UNESCO Interactive Atlas of the World s Languages in Danger 22 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde UNESCOKaynakcaEhala Martin amp Niglas Katrin 2007 Empirical evaluation of a mathematical model of ethnolinguistic vitality the case of Voro Journal of Multilingual and Multicultural Development Eller Kalle 1999 Voro Seto language Voro Instituut Voro Iva Sulev Pajusalu Karl 2004 The Voro Language Historical Development and Present Situation In Language Policy and Sociolinguistics I Regional Languages in the New Europe International Scientific Conference Rezeknes Augstskola Latvija 20 23 May 2004 Rezekne Rezekne Augstskolas Izdevnieceba 2004 58 63 Iva Sulev 2007 Voru kirjakeele sonamuutmissusteem Inflectional Morphology in the Voro Literary Language Dissertationes Philologiae Estonicae Universitatis Tartuensis 20 Tartu Tartu Ulikooli Kirjastus online 1 25 Subat 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde English summary pp 144 146 Juva Sullov 2002 Voro eesti synaraamat Voro Estonian dictionary Publications of Voro Institute 12 Tarto Voro Keem Hella 1997 Voru keel Voro language Voro Instituut ja Eesti teaduste akadeemia Emakeele selts Tallinn Koreinik Kadri 2007 The Voro language in education in Estonia Regional dossiers series Mercator European Research Centre on Multilingualism and Language Learning online 2 1 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Koreinik Kadri Pajusalu Karl 2007 Language naming practices and linguistic identity in South Eastern Estonia Language and Identity in the Finno Ugric World Proceedings of the Fourth International Symposium at the University of Groningen May 17 19 2006 R Blokland and C Hasselblatt eds Studia Fenno Ugrica Groningana 4 Maastricht Shaker