"Yörünge bölgesini temizleme" (veya dinamik baskınlık, İngilizce: dynamical dominance), bir gök cisminin yörüngesi etrafında kütleçekimsel olarak baskın hale gelmesini ve doğal uyduları ya da kütleçekimsel etkisi altında olanlar dışında, kendi boyutuna yakın başka hiçbir cismin yörüngesinde bulunmamasını tanımlar.
"Yörünge bölgesini temizleme", Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından 2006 yılında kabul edilen tanıma göre, bir gök cisminin Güneş Sistemi'nde gezegen olarak kabul edilmesi için gerekli üç koşuldan biridir. 2015 yılında bu tanımın ötegezegenleri kapsayacak şekilde genişletilmesi önerilmiştir.
Tanıma göre bir gezegen, oluşumunun son aşamalarında "yörünge bölgesini temizlemiş" olur, yani benzer boyutlardaki diğer cisimleri ortadan kaldırmıştır. Diğer gezegen olma kriterlerini karşılayan, fakat yörünge bölgesini temizlememiş olan büyük bir cisim ise cüce gezegen olarak sınıflandırılır. Bu duruma, yörüngesi Neptün'ün yörüngesiyle kesişen ve Kuiper Kuşağı'ndaki birçok cisimle yörünge komşuluğunu paylaşan Plüton da dahildir. IAU’nun tanımı bu terime spesifik sayılar veya denklemler eklemez, fakat IAU tarafından tanınan tüm gezegenler, herhangi bir cüce gezegen veya cüce gezegen adayı ile karşılaştırıldığında yörünge bölgelerini çok daha büyük ölçüde (büyüklük mertebesine göre) temizlemişlerdir.
Bu ifade, gezegen bilimciler ve Harold F. Levison tarafından 2000 IAU genel kuruluna sunulan bir makaleden kaynaklanmaktadır. Yazarlar, bir yıldızın yörüngesinde dönen bir nesnenin, nesnenin kütlesine ve yörünge periyoduna bağlı olarak "komşu bölgesini gezegenimsilerden temizleme" olasılığını belirlemek için teorik bir temel geliştirirken birbirine benzer birkaç ifade kullandılar. dinamik baskınlık terimini kullanmayı tercih etmiş ve bunun "yanlış anlaşılmaya daha az yol açacağını" belirtmiştir.
2006 yılından önce IAU'nun gezegenleri tanımlama konusunda belirli kuralları yoktu, çünkü on yıllardır yeni bir gezegen keşfedilmemişti. Oysa asteroitler veya kuyruklu yıldızlar gibi yeni keşfedilen çok sayıda küçük cismi tanımlamak için köklü kurallar vardı. 2005 yılında keşfinin duyurulmasından sonra, boyutu Plüton ile karşılaştırılabilir olduğu için Eris'in tanımlanma süreci duraklamıştı. IAU, Eris'in tanımlanmasını çözmek için gezegenleri küçük gezegenlerden ayıran taksonomik bir tanım arayışına girmiştir.
Kriterler
Bu ifade, yörüngedeki bir cismin (bir gezegen veya öngezegen), zamanla yakınındaki daha küçük cisimlerle kütleçekimsel olarak etkileşime girerek yörünge bölgesini "süpürmesi" anlamına gelir. Birçok yörünge döngüsü boyunca, büyük bir cisim küçük cisimlerin ya kendisiyle birleşmesine ya da başka bir yörüngeye itilmelerine veya uydu olarak ya da rezonans yörüngesine yakalanmalarına neden olur. Sonuç olarak, kendi uyduları ya da kendi kütleçekimi etkisi altında olan cisimler dışında, önemli boyuttaki diğer cisimlerle yörüngesini paylaşmaz. Bu son kısıtlama, yörüngeleri kesişebilen fakat yörüngesel rezonans nedeniyle birbirleriyle asla çarpışmayacak olan Jüpiter ve truvalıları, Dünya ve 3753 Cruithne ya da Neptün ve plütinolar gibi cisimleri hariç tutmaktadır. Yörüngenin ne kadar temizlenmesi gerektiği konusunda Jean-Luc Margot, "Bir gezegen hiçbir zaman yörünge bölgesini tamamen temizleyemez, çünkü kütleçekimsel ve ışınımsal kuvvetler sürekli olarak asteroitlerin ve kuyruklu yıldızların yörüngelerini gezegen yörüngesiyle kesişecek şekilde bozar" diye vurgular ve IAU'nun kusursuz yörünge temizliği gibi imkansız bir standardı amaçlamadığını belirtir.
Stern–Levison'un Λ parametresi
ve Levison makalelerinde, "gezegensel cisimlerin çevrelerindeki bölgeyi ne kadar kontrol ettiklerini" belirlemek için bir algoritma aradılar.Λ (lambda), bir cismin evrenin yaşı kadar bir süre boyunca (Hubble zamanı) daha küçük kütleleri yörünge bölgesinden dışarıya saçma yeteneğini ölçen bir kavramdır. Λ, boyutsuz bir sayı olarak şu şekilde tanımlanır:
burada m cismin kütlesi, a cismin yarı-büyük ekseni (yörüngesinin en geniş çapı) ve k ise saçılan küçük cismin yörünge öğelerinin ve ne kadar saçılması gerektiğinin bir fonksiyonudur. Güneş Sistemi'ndeki gezegen diski alanında, küçük cisimlerin Güneş'e belirli bir mesafedeki ortalama k değerlerinde çok az değişiklik görülür.
Eğer Λ > 1 ise, cisim muhtemelen yörünge bölgesindeki küçük cisimleri temizleyecektir. Stern ve Levison bu ayırt edici parametreyi kullanarak, kütleçekimsel olarak yuvarlak ve Güneş etrafında dönen cisimleri, "komşu gezegenimsi cisimleri dinamik olarak yeterince temizlemiş" olan überplanets (üst gezegenler) ve bu kritere uymayanları ise unterplanets (alt gezegenler) olarak ayırdılar. Üst gezegenler, Güneş'in etrafında dönen en büyük sekiz cisimdir (yani IAU gezegenleri) ve alt gezegenler de geri kalanıdır (yani IAU cüce gezegenleri).
Soter'in μ ayırıcısı
, yıldızların yörüngesinde dönen cisimleri gezegenler ve gezegen olmayanlar olarak ayırmak için gözleme dayalı bir ölçü olarak μ'yu (mu) önerdi ve buna "gezegensel ayırt edici" adını verdi.μ şu şekilde tanımlanır: burada μ boyutsuz bir parametredir, M aday gezegenin kütlesi ve m ise aynı yörünge bölgesini paylaşan tüm diğer cisimlerin kütlesidir, yani yörüngeleri birincil cisme olan ortak bir radyal mesafeyi kesen ve rezonans dışı periyotları bir büyüklük mertebesinden daha az farklılık gösteren tüm cisimlerin kütlesidir.
Periyotların büyüklük mertebesindeki benzerlik kuyruklu yıldızları bu hesaplamadan hariç tutar, fakat kuyruklu yıldızların toplam kütlesi diğer küçük Güneş Sistemi cisimleriyle karşılaştırıldığında önemsizdir. Bu nedenle, dahil edilmeleri sonuçlar üzerinde büyük bir etki yapmaz. μ, aday cismin kütlesinin, yörünge bölgesini paylaşan diğer cisimlerin toplam kütlesine bölünmesiyle hesaplanır. Bu, yörünge bölgesinin gerçek temizlenme derecesinin bir ölçüsüdür. Soter, μ > 100 ise aday cismin gezegen olarak değerlendirilmesini önermiştir.
Margot'nun Π ayırıcısı
Astronom sadece bir cismin kendi kütlesine, yarı-büyük eksenine ve yıldızın kütlesine dayanarak bir cismi kategorize edebilen Π (pi) adında ayırt edici bir parametre önerdi. Stern–Levison'un Λ'sı gibi, Π de bir cismin yörüngesini temizleme yeteneğinin bir ölçüsüdür, fakat Λ'dan farklı olarak tamamen teorik bir temele dayanır ve Güneş Sistemi'nden ampirik veriler kullanmaz. Π, Soter'in yörünge bölgesinin doğru bir sayımını gerektiren μ'sinin aksine, gezegen dışı cisimler için bile uygun şekilde belirlenebilir özelliklere dayanır.
burada m aday cismin kütlesi (Dünya kütlesi olarak), a cismin yarı-büyük ekseni (AU olarak), M ana yıldızın kütlesi (Güneş kütlesi olarak), ve k ise Π > 1 olan ve yörüngesini temizleyebilen bir cisim için seçilmiş bir sabittir. k, istenen temizlenme derecesine ve bu işlemi gerçekleştirmek için gereken zamana bağlıdır. Margot, temizlenme derecesini Hill yarıçapı kadar ve ana yıldızın ana koldaki ömrünü (yıldızın kütlesine bağlı olarak) zaman limiti olarak seçmiştir. Bu birimlerde ve 10 milyar yıllık ana kol ömründe, k = 807'dir. Gök cismi, Π > 1 ise bir gezegen olarak kabul edilir. Verilen yörüngede temizlenmesi gereken minimum kütle, Π = 1 olduğunda elde edilir.
Π, aday cismin yakındaki bir yörüngedeki küçük bir cisme, daha küçük cismin istenen yörünge mesafesinden temizlenecek kadar enerji iletmesi için gereken yörünge sayısının hesaplamasına dayanır. Bu, asteroit kuşağındaki asteroitler için gereken temizlenme sürelerinin ortalamasını kullanan Λ'dan farklıdır ve bu nedenle Güneş Sistemi'nin bu bölgesine yöneliktir. Π'nin anakol ömrünü kullanması, cismin nihayetinde yıldızın etrafındaki bir yörüngeyi temizleyeceği anlamına gelir; Λ'nın bir Hubble zamanı kullanması, cismin yörüngesini gerçekten temizlemeden önce yıldızın gezegen sistemini bozabileceği (örneğin nova olarak) anlamına gelir.
Π formülü dairesel bir yörünge varsayar. Eliptik yörüngelere uyarlanması gelecek çalışmalara bırakılmıştır, fakat Margot bunun dairesel yörüngelerle aynı büyüklük mertebesine sahip olmasını beklemektedir.
2024 yılında, Kahverengi cücelerin etrafındaki gezegenleri hesaba katmak için 10 milyar yıllık tek tip bir temizleme zaman ölçeğine sahip güncellenmiş bir kriter yayımlandı. Güneş Sistemi cisimleri için Π değerleri değişmeden kalmıştır.
Sayısal değerler
Aşağıda, Margot'nun gezegen ayırıcısı Π'ye göre azalan sırayla sıralanmış gezegenler ve cüce gezegenlerin listesi bulunmaktadır. IAU tarafından tanımlanan sekiz gezegenin tümü için Π, 1'den çok daha büyük magnitüdlerdeyken (büyüklük), tüm cüce gezegenler için Π, 1'den çok daha küçük magnitüdlerde bulunur. Ayrıca Stern–Levison'un Λ'sı ve Soter'in μ'si de listelenmiştir. Yine, gezegenler Λ için 1'den çok daha büyük ve μ için 100'den çok daha büyüktür, cüce gezegenler ise Λ için 1'den çok daha küçük ve μ için 100'den çok daha küçüktür. Ayrıca, Π = 1 ve Λ = 1 olduğu mesafeler de gösterilmiştir (burada cisim gezegen olmaktan cüce gezegen olmaya geçiş yapar).
Sedna'nın kütlesi bilinmemektedir; burada yaklaşık 2 g/cm3'lük bir yoğunluk varsayımıyla çok kabaca 1021 kg olarak tahmin edilmiştir.
Sıra | İsim | Margot'nun gezegensel ayırıcısı Π | Soter'in gezegensel ayırıcısı μ | Stern–Levison Λ parametresi | Kütle (kg) | Nesne türü | Π = 1 uzaklık (AU) | Λ = 1 uzaklık (AU) |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | Jüpiter | 40.115 | 6,25×105 | 1,30×109 | 1,8986×1027 | 5. gezegen | 64.000 | 6.220.000 |
2 | Satürn | 6.044 | 1,9×105 | 4,68×107 | 5,6846×1026 | 6. gezegen | 22.000 | 1.250.000 |
3 | Venüs | 947 | 1,3×106 | 1,66×105 | 4,8685×1024 | 2. gezegen | 320 | 2.180 |
4 | Dünya | 807 | 1,7×106 | 1,53×105 | 5,9736×1024 | 3. gezegen | 380 | 2.870 |
5 | Uranüs | 423 | 2,9×104 | 3,84×105 | 8,6832×1025 | 7. gezegen | 4.100 | 102.000 |
6 | Neptün | 301 | 2,4×104 | 2,73×105 | 1,0243×1026 | 8. gezegen | 4.800 | 127.000 |
7 | Merkür | 129 | 9,1×104 | 1,95×103 | 3,3022×1023 | 1. gezegen | 29 | 60 |
8 | Mars | 54 | 5,1×103 | 9,42×102 | 6,4185×1023 | 4. gezegen | 53 | 146 |
9 | Ceres | 0,04 | 0,33 | 8,32×10-4 | 9,43×1020 | cüce gezegen | 0,16 | 0,024 |
10 | Plüton | 0,028 | 0,08 | 2,95×10-3 | 1,29×1022 | cüce gezegen | 1,70 | 0,812 |
11 | Eris | 0,020 | 0,10 | 2,15×10-3 | 1,67×1022 | cüce gezegen | 2,10 | 1,130 |
12 | Haumea | 0,0078 | 0,02 | 2,41×10-4 | 4,0×1021 | cüce gezegen | 0,58 | 0,168 |
13 | Makemake | 0,0073 | 0,02 | 2,22×10-4 | ~4,0×1021 | cüce gezegen | 0,58 | 0,168 |
14 | Quaoar | 0,0027 | 0,007 | 1,4×1021 | cüce gezegen | |||
15 | Gonggong | 0,0021 | 0,009 | 1,8×1021 | cüce gezegen | |||
16 | Orcus | 0,0014 | 0,003 | 6,3×1020 | cüce gezegen | |||
17 | Sedna | ~0,0001 | <0,07 | 3,64×10-7 | ? | cüce gezegen |
İtiraz
Plüton'a yönelik New Horizons görevinin baş araştırmacısı Stern, Plüton'un çevresini temizleyememesi nedeniyle yeniden sınıflandırılmasına karşı çıktı. IAU'nun ifadesinin belirsiz olduğunu ve -Plüton gibi- Dünya, Mars, Jüpiter ve Neptün'ün de yörüngelerindeki bölgeyi temizlemediklerini savundu. Dünya, 10.000 Dünya'ya yakın asteroit (NEA) ile aynı yörüngede döner ve Jüpiter'in yörünge yolunda 100.000 Truvalı vardır. Ayrıca, "Neptün bölgesini temizlemiş olsaydı, Plüton orada olmazdı" demiştir.
IAU'nun 'gezegenler' kategorisi, Stern'in kendi önerdiği 'überplanets' (üst gezegenler) kategorisiyle neredeyse aynıdır. Stern ve Levison'un Λ ayrımını öneren makalede, "bir üst gezegeni, bir yıldızın etrafındaki yörüngede bulunan ve komşu gezegenimsileri temizleyecek kadar dinamik açıdan önemli olan bir gezegensel cisim olarak tanımlarız..." diye belirtmişler ve birkaç paragraf sonra da "Dinamik bir bakış açısından, güneş sistemimiz açıkça 8 üst gezegen içerir" demişlerdir (Dünya, Mars, Jüpiter ve Neptün dahil). Stern bunu gezegenlerin dinamik alt kategorilerini tanımlamak için önermiş olsa da, gezegenlerin tanımında dinamik ilişkiler yerine içsel özelliklerin kullanılması gerektiğini savunarak bunu reddetmiştir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ k için bu ifade Margot'un makalesi takip edilerek aşağıdaki gibi türetilebilir: P yörünge periyoduna sahip M kütleli bir cismin yörüngesinde dönen m kütleli bir cisim için gereken zaman: burada ve C temizlenmesi gereken Hill yarıçaplarının sayısıdır. Bu, şu sonucu verir: temizleme süresinin karakteristik bir zaman ölçeğinden daha az olmasını gerektirir: Bu, kütlesi m olan bir cismin, aşağıdaki koşulları sağlaması halinde belirlenen zaman ölçeği içinde yörüngesini temizleyebileceği anlamına gelir Bu, aşağıdaki gibi yeniden yazılabilir Böylece değişkenler güneş kütleleri, Dünya kütleleri ve AU cinsinden mesafeler kullanılacak şekilde değiştirilebilir. ve Daha sonra, yıldızın ana kol ömrü olarak eşitlendiğinde, yukarıdaki ifade şu şekilde yeniden yazılabilir Güneş'in anakol ömrü ve değişkenlerde benzer bir değişiklik yaparak yıl cinsinden zaman Bu, daha sonra şu sonucu verir Bu durumda, yörünge temizleme parametresi cismin kütlesinin yörüngesini temizlemek için gereken minimum kütleye bölünmesiyle elde edilir (bu, yukarıdaki ifadenin sağ tarafıdır) ve basitlik açısından çubuklar çıkarıldığında bu makalede verilen Π ifadesi elde edilir: Bu da şu anlama gelir Dünya'nın yörünge periyodu daha sonra ve ifadesini çıkarmak için kullanılabilir: bu da şu sonucu verir böylece şu hale gelir Sayıları yerine koyduğumuzda k = 807 elde edilir.
- ^ Bu değerler, Ceres ve asteroit kuşağı için tahmin edilen k değerine dayanmaktadır: k, 1,53×105 AU1,5/M🜨2'ye eşittir, burada AU astronomik birimdir ve M🜨 Dünya'nın kütlesidir. Buna göre, Λ boyutsuz bir değerdir.
Kaynakça
- ^ "IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes". IAU. 24 Ağustos 2006. Erişim tarihi: 23 Ekim 2009.
- ^ a b c d e f Margot, Jean-Luc (15 Ekim 2015). "A Quantitative Criterion for Defining Planets". The Astronomical Journal. 150 (6). ss. 185–191. arXiv:1507.06300 $2. Bibcode:2015AJ....150..185M. doi:10.1088/0004-6256/150/6/185 .
- ^ a b c d Stern, S. Alan; Levison, Harold F. (2002). "Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes" (PDF). Highlights of Astronomy. Cilt 12. ss. 205–213, as presented at the XXIVth General Assembly of the IAU–2000 [Manchester, UK, 7–18 August 2000]. Bibcode:2002HiA....12..205S. doi:10.1017/S1539299600013289 .
- ^ a b c d e Soter, Steven (16 Ağustos 2006). "What Is a Planet?". . 132 (6). ss. 2513–2519. arXiv:astro-ph/0608359 $2. Bibcode:2006AJ....132.2513S. doi:10.1086/508861.
- ^ Margot, Jean-Luc; Gladman, Brett; Yang, Tony (1 Temmuz 2024). "Quantitative Criteria for Defining Planets". The Planetary Science Journal. 5 (7). s. 159. arXiv:2407.07590 $2. Bibcode:2024PSJ.....5..159M. doi:10.3847/PSJ/ad55f3 .
- ^ a b c d e Kuiper kuşağının kütlesi için Iorio, 2007 kaynağında bulunan 0,033 Dünya kütlesi tahmini kullanılarak hesaplanmıştır.
- ^ Bölgede en az 15 Sedna kütlesindeki nesnenin tahmini kullanarak hesaplanmıştır. Tahmin şu çalışmada bulunabilir: Schwamb, Megan E; Brown, Michael E; Rabinowitz, David L (2009). "A Search for Distant Solar System Bodies in the Region of Sedna". The Astrophysical Journal. 694 (1). ss. L45–8. arXiv:0901.4173 $2. Bibcode:2009ApJ...694L..45S. doi:10.1088/0004-637X/694/1/L45.
- ^ Rincon, Paul (25 Ağustos 2006). "Pluto vote 'hijacked' in revolt". BBC News. Erişim tarihi: 3 Eylül 2006.
- ^ "Pluto's Planet Title Defender: Q & A With Planetary Scientist Alan Stern". Space.com. 24 Ağustos 2011. Erişim tarihi: 8 Mart 2016.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yorunge bolgesini temizleme veya dinamik baskinlik Ingilizce dynamical dominance bir gok cisminin yorungesi etrafinda kutlecekimsel olarak baskin hale gelmesini ve dogal uydulari ya da kutlecekimsel etkisi altinda olanlar disinda kendi boyutuna yakin baska hicbir cismin yorungesinde bulunmamasini tanimlar Gorselde ic Gunes Sistemi ndeki nesnelerin dagilimi sematik olarak gosterilmistir Gezegenlerin yorungelerinde bulunan nesnelerin sayisi ile ana asteroit kusagindaki nesnelerin sayisi arasindaki fark dikkat cekicidir Soter tarafindan onerilen gezegen ayrimini hesaplamak icin iki bilgiye ihtiyac vardir Belirli bir yorunge bolgesinde bulunan nesnelerin sayisi ve kutleleri Bu harita ise bunlardan yalnizca birini sunmaktadir Bu durum ozellikle Jupiter in yorungesinde bulunan nesnelerin dagilimina bakildiginda belirgindir Gezegenin kutle cekimi tarafindan yorungelerinde hapsedilen Truva asteroitleri yesil renkte sayica oldukca fazladir bir milyondan fazla fakat toplam kutleleri Jupiter in kutlesinin yaklasik 3 10 7 si kadardir Yorunge bolgesini temizleme Uluslararasi Astronomi Birligi IAU tarafindan 2006 yilinda kabul edilen tanima gore bir gok cisminin Gunes Sistemi nde gezegen olarak kabul edilmesi icin gerekli uc kosuldan biridir 2015 yilinda bu tanimin otegezegenleri kapsayacak sekilde genisletilmesi onerilmistir Tanima gore bir gezegen olusumunun son asamalarinda yorunge bolgesini temizlemis olur yani benzer boyutlardaki diger cisimleri ortadan kaldirmistir Diger gezegen olma kriterlerini karsilayan fakat yorunge bolgesini temizlememis olan buyuk bir cisim ise cuce gezegen olarak siniflandirilir Bu duruma yorungesi Neptun un yorungesiyle kesisen ve Kuiper Kusagi ndaki bircok cisimle yorunge komsulugunu paylasan Pluton da dahildir IAU nun tanimi bu terime spesifik sayilar veya denklemler eklemez fakat IAU tarafindan taninan tum gezegenler herhangi bir cuce gezegen veya cuce gezegen adayi ile karsilastirildiginda yorunge bolgelerini cok daha buyuk olcude buyukluk mertebesine gore temizlemislerdir Bu ifade gezegen bilimciler ve Harold F Levison tarafindan 2000 IAU genel kuruluna sunulan bir makaleden kaynaklanmaktadir Yazarlar bir yildizin yorungesinde donen bir nesnenin nesnenin kutlesine ve yorunge periyoduna bagli olarak komsu bolgesini gezegenimsilerden temizleme olasiligini belirlemek icin teorik bir temel gelistirirken birbirine benzer birkac ifade kullandilar dinamik baskinlik terimini kullanmayi tercih etmis ve bunun yanlis anlasilmaya daha az yol acacagini belirtmistir 2006 yilindan once IAU nun gezegenleri tanimlama konusunda belirli kurallari yoktu cunku on yillardir yeni bir gezegen kesfedilmemisti Oysa asteroitler veya kuyruklu yildizlar gibi yeni kesfedilen cok sayida kucuk cismi tanimlamak icin koklu kurallar vardi 2005 yilinda kesfinin duyurulmasindan sonra boyutu Pluton ile karsilastirilabilir oldugu icin Eris in tanimlanma sureci duraklamisti IAU Eris in tanimlanmasini cozmek icin gezegenleri kucuk gezegenlerden ayiran taksonomik bir tanim arayisina girmistir KriterlerBu ifade yorungedeki bir cismin bir gezegen veya ongezegen zamanla yakinindaki daha kucuk cisimlerle kutlecekimsel olarak etkilesime girerek yorunge bolgesini supurmesi anlamina gelir Bircok yorunge dongusu boyunca buyuk bir cisim kucuk cisimlerin ya kendisiyle birlesmesine ya da baska bir yorungeye itilmelerine veya uydu olarak ya da rezonans yorungesine yakalanmalarina neden olur Sonuc olarak kendi uydulari ya da kendi kutlecekimi etkisi altinda olan cisimler disinda onemli boyuttaki diger cisimlerle yorungesini paylasmaz Bu son kisitlama yorungeleri kesisebilen fakat yorungesel rezonans nedeniyle birbirleriyle asla carpismayacak olan Jupiter ve truvalilari Dunya ve 3753 Cruithne ya da Neptun ve plutinolar gibi cisimleri haric tutmaktadir Yorungenin ne kadar temizlenmesi gerektigi konusunda Jean Luc Margot Bir gezegen hicbir zaman yorunge bolgesini tamamen temizleyemez cunku kutlecekimsel ve isinimsal kuvvetler surekli olarak asteroitlerin ve kuyruklu yildizlarin yorungelerini gezegen yorungesiyle kesisecek sekilde bozar diye vurgular ve IAU nun kusursuz yorunge temizligi gibi imkansiz bir standardi amaclamadigini belirtir Stern Levison un L parametresi ve Levison makalelerinde gezegensel cisimlerin cevrelerindeki bolgeyi ne kadar kontrol ettiklerini belirlemek icin bir algoritma aradilar L lambda bir cismin evrenin yasi kadar bir sure boyunca Hubble zamani daha kucuk kutleleri yorunge bolgesinden disariya sacma yetenegini olcen bir kavramdir L boyutsuz bir sayi olarak su sekilde tanimlanir L m2a3 2 k displaystyle Lambda frac m 2 a 3 2 k burada m cismin kutlesi a cismin yari buyuk ekseni yorungesinin en genis capi ve k ise sacilan kucuk cismin yorunge ogelerinin ve ne kadar sacilmasi gerektiginin bir fonksiyonudur Gunes Sistemi ndeki gezegen diski alaninda kucuk cisimlerin Gunes e belirli bir mesafedeki ortalama k degerlerinde cok az degisiklik gorulur Eger L gt 1 ise cisim muhtemelen yorunge bolgesindeki kucuk cisimleri temizleyecektir Stern ve Levison bu ayirt edici parametreyi kullanarak kutlecekimsel olarak yuvarlak ve Gunes etrafinda donen cisimleri komsu gezegenimsi cisimleri dinamik olarak yeterince temizlemis olan uberplanets ust gezegenler ve bu kritere uymayanlari ise unterplanets alt gezegenler olarak ayirdilar Ust gezegenler Gunes in etrafinda donen en buyuk sekiz cisimdir yani IAU gezegenleri ve alt gezegenler de geri kalanidir yani IAU cuce gezegenleri Soter in m ayiricisi yildizlarin yorungesinde donen cisimleri gezegenler ve gezegen olmayanlar olarak ayirmak icin gozleme dayali bir olcu olarak m yu mu onerdi ve buna gezegensel ayirt edici adini verdi m su sekilde tanimlanir m Mm displaystyle mu frac M m burada m boyutsuz bir parametredir M aday gezegenin kutlesi ve m ise ayni yorunge bolgesini paylasan tum diger cisimlerin kutlesidir yani yorungeleri birincil cisme olan ortak bir radyal mesafeyi kesen ve rezonans disi periyotlari bir buyukluk mertebesinden daha az farklilik gosteren tum cisimlerin kutlesidir Periyotlarin buyukluk mertebesindeki benzerlik kuyruklu yildizlari bu hesaplamadan haric tutar fakat kuyruklu yildizlarin toplam kutlesi diger kucuk Gunes Sistemi cisimleriyle karsilastirildiginda onemsizdir Bu nedenle dahil edilmeleri sonuclar uzerinde buyuk bir etki yapmaz m aday cismin kutlesinin yorunge bolgesini paylasan diger cisimlerin toplam kutlesine bolunmesiyle hesaplanir Bu yorunge bolgesinin gercek temizlenme derecesinin bir olcusudur Soter m gt 100 ise aday cismin gezegen olarak degerlendirilmesini onermistir Margot nun P ayiricisi Astronom sadece bir cismin kendi kutlesine yari buyuk eksenine ve yildizin kutlesine dayanarak bir cismi kategorize edebilen P pi adinda ayirt edici bir parametre onerdi Stern Levison un L si gibi P de bir cismin yorungesini temizleme yeteneginin bir olcusudur fakat L dan farkli olarak tamamen teorik bir temele dayanir ve Gunes Sistemi nden ampirik veriler kullanmaz P Soter in yorunge bolgesinin dogru bir sayimini gerektiren m sinin aksine gezegen disi cisimler icin bile uygun sekilde belirlenebilir ozelliklere dayanir P mM5 2a9 8 k displaystyle Pi frac m M 5 2 a 9 8 k burada m aday cismin kutlesi Dunya kutlesi olarak a cismin yari buyuk ekseni AU olarak M ana yildizin kutlesi Gunes kutlesi olarak ve k ise P gt 1 olan ve yorungesini temizleyebilen bir cisim icin secilmis bir sabittir k istenen temizlenme derecesine ve bu islemi gerceklestirmek icin gereken zamana baglidir Margot temizlenme derecesini 23 displaystyle 2 sqrt 3 Hill yaricapi kadar ve ana yildizin ana koldaki omrunu yildizin kutlesine bagli olarak zaman limiti olarak secmistir Bu birimlerde ve 10 milyar yillik ana kol omrunde k 807 dir Gok cismi P gt 1 ise bir gezegen olarak kabul edilir Verilen yorungede temizlenmesi gereken minimum kutle P 1 oldugunda elde edilir P aday cismin yakindaki bir yorungedeki kucuk bir cisme daha kucuk cismin istenen yorunge mesafesinden temizlenecek kadar enerji iletmesi icin gereken yorunge sayisinin hesaplamasina dayanir Bu asteroit kusagindaki asteroitler icin gereken temizlenme surelerinin ortalamasini kullanan L dan farklidir ve bu nedenle Gunes Sistemi nin bu bolgesine yoneliktir P nin anakol omrunu kullanmasi cismin nihayetinde yildizin etrafindaki bir yorungeyi temizleyecegi anlamina gelir L nin bir Hubble zamani kullanmasi cismin yorungesini gercekten temizlemeden once yildizin gezegen sistemini bozabilecegi ornegin nova olarak anlamina gelir P formulu dairesel bir yorunge varsayar Eliptik yorungelere uyarlanmasi gelecek calismalara birakilmistir fakat Margot bunun dairesel yorungelerle ayni buyukluk mertebesine sahip olmasini beklemektedir 2024 yilinda Kahverengi cucelerin etrafindaki gezegenleri hesaba katmak icin 10 milyar yillik tek tip bir temizleme zaman olcegine sahip guncellenmis bir kriter yayimlandi Gunes Sistemi cisimleri icin P degerleri degismeden kalmistir Sayisal degerlerAsagida Margot nun gezegen ayiricisi P ye gore azalan sirayla siralanmis gezegenler ve cuce gezegenlerin listesi bulunmaktadir IAU tarafindan tanimlanan sekiz gezegenin tumu icin P 1 den cok daha buyuk magnitudlerdeyken buyukluk tum cuce gezegenler icin P 1 den cok daha kucuk magnitudlerde bulunur Ayrica Stern Levison un L si ve Soter in m si de listelenmistir Yine gezegenler L icin 1 den cok daha buyuk ve m icin 100 den cok daha buyuktur cuce gezegenler ise L icin 1 den cok daha kucuk ve m icin 100 den cok daha kucuktur Ayrica P 1 ve L 1 oldugu mesafeler de gosterilmistir burada cisim gezegen olmaktan cuce gezegen olmaya gecis yapar Sedna nin kutlesi bilinmemektedir burada yaklasik 2 g cm3 luk bir yogunluk varsayimiyla cok kabaca 1021 kg olarak tahmin edilmistir Sira Isim Margot nun gezegensel ayiricisi P Soter in gezegensel ayiricisi m Stern Levison L parametresi Kutle kg Nesne turu P 1 uzaklik AU L 1 uzaklik AU 1 Jupiter amp 0000000000040115 000000 40 115 6 25 105 1 30 109 1 8986 1027 5 gezegen amp 0000000000064000 000000 64 000 amp 0000000006220000 000000 6 220 0002 Saturn amp 0000000000006044 000000 6 044 1 9 105 4 68 107 5 6846 1026 6 gezegen amp 0000000000022000 000000 22 000 amp 0000000001250000 000000 1 250 0003 Venus amp 0000000000000947 000000 947 1 3 106 1 66 105 4 8685 1024 2 gezegen amp 0000000000000320 000000 320 amp 0000000000002180 000000 2 1804 Dunya amp 0000000000000807 000000 807 1 7 106 1 53 105 5 9736 1024 3 gezegen amp 0000000000000380 000000 380 amp 0000000000002870 000000 2 8705 Uranus amp 0000000000000423 000000 423 2 9 104 3 84 105 8 6832 1025 7 gezegen amp 0000000000004100 000000 4 100 amp 0000000000102000 000000 102 0006 Neptun amp 0000000000000301 000000 301 2 4 104 2 73 105 1 0243 1026 8 gezegen amp 0000000000004800 000000 4 800 amp 0000000000127000 000000 127 0007 Merkur amp 0000000000000129 000000 129 9 1 104 1 95 103 3 3022 1023 1 gezegen amp 0000000000000029 000000 29 amp 0000000000000060 000000 608 Mars amp 0000000000000054 000000 54 5 1 103 9 42 102 6 4185 1023 4 gezegen amp 0000000000000053 000000 53 amp 0000000000000146 000000 1469 Ceres 0 04 0 33 8 32 10 4 9 43 1020 cuce gezegen amp 0000000000000000 160000 0 16 amp 1000000000000000 024000 0 02410 Pluton 0 028 0 08 2 95 10 3 1 29 1022 cuce gezegen amp 0000000000000001 700000 1 70 amp 0000000000000000 812000 0 81211 Eris 0 020 0 10 2 15 10 3 1 67 1022 cuce gezegen amp 0000000000000002 100000 2 10 amp 0000000000000001 130000 1 13012 Haumea 0 0078 0 02 2 41 10 4 4 0 1021 cuce gezegen amp 0000000000000000 580000 0 58 amp 0000000000000000 168000 0 16813 Makemake 0 0073 0 02 2 22 10 4 4 0 1021 cuce gezegen amp 0000000000000000 580000 0 58 amp 0000000000000000 168000 0 16814 Quaoar 0 0027 0 007 1 4 1021 cuce gezegen15 Gonggong 0 0021 0 009 1 8 1021 cuce gezegen16 Orcus 0 0014 0 003 6 3 1020 cuce gezegen17 Sedna 0 0001 lt 0 07 3 64 10 7 cuce gezegenItirazKuiper Kusagi ndaki gok cisimlerinin yorungeleri yaklasik uzakliklar ve egiklik acilariyla birlikte gosterilmistir Kirmiziyla isaretlenmis cisimler Neptun ile yorungesel rezonans icerisindedir En buyuk kirmizi daire olan Pluton 2 3 rezonansindaki plutinolarin yogunlastigi bolgede bulunmaktadir Pluton a yonelik New Horizons gorevinin bas arastirmacisi Stern Pluton un cevresini temizleyememesi nedeniyle yeniden siniflandirilmasina karsi cikti IAU nun ifadesinin belirsiz oldugunu ve Pluton gibi Dunya Mars Jupiter ve Neptun un de yorungelerindeki bolgeyi temizlemediklerini savundu Dunya 10 000 Dunya ya yakin asteroit NEA ile ayni yorungede doner ve Jupiter in yorunge yolunda 100 000 Truvali vardir Ayrica Neptun bolgesini temizlemis olsaydi Pluton orada olmazdi demistir IAU nun gezegenler kategorisi Stern in kendi onerdigi uberplanets ust gezegenler kategorisiyle neredeyse aynidir Stern ve Levison un L ayrimini oneren makalede bir ust gezegeni bir yildizin etrafindaki yorungede bulunan ve komsu gezegenimsileri temizleyecek kadar dinamik acidan onemli olan bir gezegensel cisim olarak tanimlariz diye belirtmisler ve birkac paragraf sonra da Dinamik bir bakis acisindan gunes sistemimiz acikca 8 ust gezegen icerir demislerdir Dunya Mars Jupiter ve Neptun dahil Stern bunu gezegenlerin dinamik alt kategorilerini tanimlamak icin onermis olsa da gezegenlerin taniminda dinamik iliskiler yerine icsel ozelliklerin kullanilmasi gerektigini savunarak bunu reddetmistir Ayrica bakinizGunes Sistemi ndeki cisimlerin listesi Gunes Sistemi ndeki kutlecekimiyle yuvarlak hale gelmis gok cisimleri listesi Gunes sistemindeki nesnelerin kutleye gore listesi Istisnai asteroitler listesiNotlar k icin bu ifade Margot un makalesi takip edilerek asagidaki gibi turetilebilir P yorunge periyoduna sahip M kutleli bir cismin yorungesinde donen m kutleli bir cisim icin gereken zaman tclear Pdx2Dx2 displaystyle t text clear P frac delta x 2 D x 2 burada dx Ca m3M 1 3 Dx 10amM P 2pa3GM displaystyle delta x simeq frac C a left frac m 3M right 1 3 D x simeq frac 10 a frac m M P 2 pi sqrt frac a 3 GM ve C temizlenmesi gereken Hill yaricaplarinin sayisidir Bu su sonucu verir tclear 2pa3GMC2a2 m3M 2 3a2M2100m2 2p100GC232 3a3 2M5 6m 4 3 displaystyle t text clear 2 pi sqrt frac a 3 GM frac C 2 a 2 left frac m 3M right 2 3 frac a 2 M 2 100m 2 frac 2 pi 100 sqrt G frac C 2 3 2 3 a 3 2 M 5 6 m 4 3 temizleme suresinin tclear displaystyle t text clear karakteristik bir zaman olceginden t displaystyle t daha az olmasini gerektirir t tclear 2pa3GMC2a2 m3M 2 3a2M2100m2 2p100GC232 3a3 2M5 6m 4 3 displaystyle t geq t text clear 2 pi sqrt frac a 3 GM frac C 2 a 2 left frac m 3M right 2 3 frac a 2 M 2 100m 2 frac 2 pi 100 sqrt G frac C 2 3 2 3 a 3 2 M 5 6 m 4 3 Bu kutlesi m olan bir cismin asagidaki kosullari saglamasi halinde belirlenen zaman olcegi icinde yorungesini temizleyebilecegi anlamina gelir m 2p100GC232 3t a3 2M5 6 3 4 2p100G 3 4C3 23t 3 4a9 8M5 8 displaystyle m geq left frac 2 pi 100 sqrt G frac C 2 3 2 3 t a 3 2 M 5 6 right 3 4 left frac 2 pi 100 sqrt G right 3 4 frac C 3 2 sqrt 3 t 3 4 a 9 8 M 5 8 Bu asagidaki gibi yeniden yazilabilir mmEarth 2p100G 3 4C3 23t 3 4 aaEarth 9 8 MMSun 5 8aEarth9 8MSun5 8mEarth displaystyle frac m m text Earth geq left frac 2 pi 100 sqrt G right 3 4 frac C 3 2 sqrt 3 t 3 4 left frac a a text Earth right 9 8 left frac M M text Sun right 5 8 frac a text Earth 9 8 M text Sun 5 8 m text Earth Boylece degiskenler gunes kutleleri Dunya kutleleri ve AU cinsinden mesafeler kullanilacak sekilde degistirilebilir MMSun M mmEarth m displaystyle frac M M text Sun to bar M frac m m text Earth to bar m ve aaEarth a displaystyle frac a a Earth to bar a Daha sonra t displaystyle t yildizin ana kol omru tMS displaystyle t text MS olarak esitlendiginde yukaridaki ifade su sekilde yeniden yazilabilir t tMS MMSun 5 2tSun displaystyle t simeq t text MS propto left frac M M text Sun right 5 2 t Sun tSun displaystyle t text Sun Gunes in anakol omru ve degiskenlerde benzer bir degisiklik yaparak yil cinsinden zaman tSunPEarth t Sun displaystyle frac t text Sun P text Earth to bar t Sun Bu daha sonra su sonucu verir m 2p100G 3 4C3 23t Sun3 4a 9 8M 5 2aEarth9 8MSun5 8mEarthPEarth3 4 displaystyle bar m geq left frac 2 pi 100 sqrt G right 3 4 frac C 3 2 sqrt 3 bar t text Sun 3 4 bar a 9 8 bar M 5 2 frac a text Earth 9 8 M text Sun 5 8 m text Earth P text Earth 3 4 Bu durumda yorunge temizleme parametresi cismin kutlesinin yorungesini temizlemek icin gereken minimum kutleye bolunmesiyle elde edilir bu yukaridaki ifadenin sag tarafidir ve basitlik acisindan cubuklar cikarildiginda bu makalede verilen P ifadesi elde edilir P mmclear ma9 8M5 2 100G2p 3 43tSun3 4C3 2mEarthPEarth3 4aEarth9 8MSun5 8 displaystyle Pi frac m m text clear frac m a 9 8 M 5 2 left frac 100 sqrt G 2 pi right 3 4 frac sqrt 3 t text Sun 3 4 C 3 2 frac m text Earth P text Earth 3 4 a text Earth 9 8 M text Sun 5 8 Bu da su anlama gelir k 100G2p 3 43tSun3 4C3 2mEarthPEarth3 4aEarth 9 8MSun 5 8 displaystyle k left frac 100 sqrt G 2 pi right 3 4 frac sqrt 3 t text Sun 3 4 C 3 2 m text Earth P text Earth 3 4 a text Earth 9 8 M text Sun 5 8 Dunya nin yorunge periyodu daha sonra aEarth displaystyle a text Earth ve PEarth displaystyle P text Earth ifadesini cikarmak icin kullanilabilir PEarth 2paEarth3MSunG displaystyle P text Earth 2 pi sqrt frac a text Earth 3 M text Sun G bu da su sonucu verir k 100G2p 3 43tSun3 4C3 2mEarth 2paEarth3MSunG 3 4aEarth 9 8MSun 5 8 displaystyle k left frac 100 cancel sqrt G cancel 2 pi right 3 4 frac sqrt 3 t text Sun 3 4 C 3 2 m text Earth left cancel 2 pi sqrt frac cancel a text Earth 3 M text Sun cancel G right 3 4 cancel a text Earth 9 8 M text Sun 5 8 boylece su hale gelir k 3C 3 2 100tSun 3 4mEarthMSun displaystyle k sqrt 3 C 3 2 100t text Sun 3 4 frac m text Earth M text Sun Sayilari yerine koydugumuzda k 807 elde edilir Bu degerler Ceres ve asteroit kusagi icin tahmin edilen k degerine dayanmaktadir k 1 53 105 AU1 5 M 2 ye esittir burada AU astronomik birimdir ve M Dunya nin kutlesidir Buna gore L boyutsuz bir degerdir Kaynakca IAU 2006 General Assembly Result of the IAU Resolution votes IAU 24 Agustos 2006 Erisim tarihi 23 Ekim 2009 a b c d e f Margot Jean Luc 15 Ekim 2015 A Quantitative Criterion for Defining Planets The Astronomical Journal 150 6 ss 185 191 arXiv 1507 06300 2 Bibcode 2015AJ 150 185M doi 10 1088 0004 6256 150 6 185 a b c d Stern S Alan Levison Harold F 2002 Regarding the criteria for planethood and proposed planetary classification schemes PDF Highlights of Astronomy Cilt 12 ss 205 213 as presented at the XXIVth General Assembly of the IAU 2000 Manchester UK 7 18 August 2000 Bibcode 2002HiA 12 205S doi 10 1017 S1539299600013289 a b c d e Soter Steven 16 Agustos 2006 What Is a Planet 132 6 ss 2513 2519 arXiv astro ph 0608359 2 Bibcode 2006AJ 132 2513S doi 10 1086 508861 Margot Jean Luc Gladman Brett Yang Tony 1 Temmuz 2024 Quantitative Criteria for Defining Planets The Planetary Science Journal 5 7 s 159 arXiv 2407 07590 2 Bibcode 2024PSJ 5 159M doi 10 3847 PSJ ad55f3 a b c d e Kuiper kusaginin kutlesi icin Iorio 2007 kaynaginda bulunan 0 033 Dunya kutlesi tahmini kullanilarak hesaplanmistir Bolgede en az 15 Sedna kutlesindeki nesnenin tahmini kullanarak hesaplanmistir Tahmin su calismada bulunabilir Schwamb Megan E Brown Michael E Rabinowitz David L 2009 A Search for Distant Solar System Bodies in the Region of Sedna The Astrophysical Journal 694 1 ss L45 8 arXiv 0901 4173 2 Bibcode 2009ApJ 694L 45S doi 10 1088 0004 637X 694 1 L45 Rincon Paul 25 Agustos 2006 Pluto vote hijacked in revolt BBC News Erisim tarihi 3 Eylul 2006 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Pluto s Planet Title Defender Q amp A With Planetary Scientist Alan Stern Space com 24 Agustos 2011 Erisim tarihi 8 Mart 2016