Azərbaycanca
Deutsch
Lietuvos
සිංහල
Türkçe
Українська
Üçüncü Ur Hanedanı, Üçüncü Ur Sülalesi, III. Ur Hanedanlığı ve benzeri isimlerle anılan, Mezopotamya'da bir dönem egemen olmuş, Ur kenti temelli Sümer hanedanıdır. Bundan dolayı “Yeni Sümer Devleti” olarak da tanımlanmaktadır. Kısa bir dönem boyunca (yaklaşık 100 yıl, MÖ 2060 - MÖ 1960) bölgesel bir siyasi güç olmuştur. Hanedan kısaca Ur III veya III. Ur olarak da anılmıştır.
Akkad yönetiminden ve peşi sıra gelen kısa dönemli Guti egemenliği ardından, Mezopotamya'nın önemli siyasi gücü haline gelmiştir. İsin, Larsa ve Eşnunna kentlerini yönetimi altına almıştır.
Tarihi
Akkadların yönetiminin zayıflamasıyla, III. Ur Hanedanı yükselişe geçmiştir. Son Akkad kralı, ile ilk III. Ur kralı, Ur-Nammu, arasındaki döneme dair pek bir kayda rastlanmamıştır ve bu nedenle de çok az şey bilinmektedir. III. Ur Hanedanının yükselişini çevreleyen etkenler de tam olarak bilinmemektedir. Bu konularda tarihçilerin farklı teorileri olmuştur.
Bunlardan bir tanesi Ur-Nammu'nun hanedanı kurduğu yönündedir. Bu düşünceye göre Uru-Nammu Uruk kralı 'in yerini almıştır ki Utu-khegal de kendinden önceki Guti kralı Tirigan'ı makamından etmiş, yerine geçmiştir. Sümer kral listesi, her ne kadar tarihi bir kaynak olarak temel alınmasa da, Utu-khegal'in yedi yıl boyunca iktidarda olduğunu gösterir. III. Ur'un yükselişine dair genel kabul görmüş ve gelenekselleşmiş kuram budur. Fakat diğer arkeolojik ve belgesel bulgular bu duruma yeni açılar getirmiştir.
Önem kazanmaya başlamış bir başka teoriye göre ise Utu-khegal Uruk'u yönetirken Ur-Nammu onun valisiydi. Ur'da Uru-Nammu'nın hayatını konu alan ve bu detayı barındıran iki dikilitaş (stela) bulunmuştur. Diğer teori ile kaynaştırarak bazı akademisyenler Ur-Nammu'nun bir ayaklanma ile Utu-khegal'i tahttan indirdiği ve yönetimi ele geçirdiği teorisini sunmuşlardır. Bunların dışında da çeşitli teoriler mevcuttur.
Assurologlar bu dönemin bir kronolojisini çıkartmak için birçok komplike metot kullanmaktadırlar, yine de tartışmalı noktalar bulunmaktadır. Genel olarak akademisyenler geleneksel ve düşük kronoloji. Bunlar şöyledir:
Geleneksel
- Utuhegal: 2119-2113
- Ur-Nammu: 2212-2095 dolayları
- Şulgi: (Dungi) 2094-2047
- Amar-Sin: (Bur-sin)2046-2037
- Şu-Sin: 2037-2027
- İbbi-Sin: 2026-2004?
Düşük
- Utuhegal: 2055-2048
- Ur-Nammu: 2047-2030
- Şulgi: 2029-1982
- Amar-Sin: 1981-1973
- Şu-Sin: 1972-1964
- İbbi-Sin: 1963-1940
Bu tarihlerin hepsi MÖ'dir.
Dönemlerinin sonu yoğun göçler ve çevre toplulukların saldırıları ile gelmiş ve yönetimleri zayıflamıştır. III. Ur Hanedanı MÖ 2004 yılında Elam işgali sonucu düşerken, Babil de etkisi altında kalmıştır. Ur Hanedanının yönetiminin sonu aynı zamanda Sümerlerin Mezopotamya'daki yönetimlerinin sonu demektir. Daha sonra Sümer kökenli olmayan kavim ve sülaleler egemen olmuşlardır. Yine de bu dönem kültürel, dini ve mimari açıdan medeni gelişimi büyük oranda etkilemiştir.
III. Ur Hanedanının kurucusu olarak bilinen kral Ur-Nammu aynı zamanda dünyanın bilinen ilk kanun koyucularından bir tanesidir. Akadların tüm Mezopotamya'yı yönetme düşüncesinin takipçilerinden olan Ur-Nammu kendisine unvan olarak 'Sümer ve Akad ülkelerinin kralı'nı uygun görmüştü. Ayrıca Ur'daki Ur Zigguratı'nı da o yaptırmıştır.
Hanedanın bir diğer önemli kralı da, Ur-Nammu'dan sonraki kral Şulgi'dir. Dünyanın bilinen ilk kanunnamelerinin ona ait olabileceği kanısı mevcuttur. Döneminin en büyük kralı olan Şulgi imparatorluğun yönetimsel işlemlerinde standartlaşma ve merkezileşme için çeşitli adımlar atmasının yanı sıra, vergi sistemi, ulusal takvim ve arşivsel belgeleme ona atfedilir.
Akad kralı Naram-Sin gibi Şulgi da tanrılaştırılmıştır. Daha ölmeden tanrılaştırılan ve takdis edilen Şulgi'nin adına tapınaklar yapılmıştır. Ayrıca adına Sümerce ilahiler de yazılmıştır.
Kültür
Döneme Sümer Rönesansı denilse de III. Ur Hanedanı kendilerinden önceki Akad kültürünü yadsımamışlardır. Her ne kadar bu dönemde Sümer dili ve edebiyatı gelişse ve tekrar dirilse de, Akad kültürü ve geleneği unutulmamış hatta Ur kralları Akad Hanedanı ile olan ilişkilerini vurgulamıştırlar. Her ne kadar kültürel atmosfer Sümer egemenliğine geçmiş olsa da her yerde Akad kültürünün unsurlarını görmek mümkündü. Önemli bir nokta da Akadların egemen olduğu dönemde Sümer kültürünün tamamen ortadan kalkmamış aksine Akad kültürü ile karışmış olduğu idi. Bu nedenle III. Ur Hanedanı ile birlikte tekrar dirilse bile Sümer kültürü, Akad kültürünü özümsemişti.
Görünüşe göre kraliyet ailesinin tüm üyelerinin isimleri Akadcadır. Ayrıca bu dönemde kurulan yeni kasabalara da Akadca isimler verildiği görülmektedir. Kültürel olarak hiç kuşkusuz dönemin en çarpıcı unsuru zigguratlardır, özellikle de Ur'daki büyük ziggurat. Bu dönemin mimari ve kültürel açıdan getirdiği yenilikler, her ne kadar daha sonraları Sümerler egemen olmasa da, gelecek kültürleri büyük oranda etkilemiştir. Ayrıca bu dönemin kültürünün Sümer temelli ve Akad etkisinde olmasının yanı sıra, günlük yaşama dair kültürel unsurlarda bölgenin aldığı yoğun göçün izleri, kültürel çeşitliliğin varlığı ile rahatlıkla gözlenebilir.
Edebiyat
III. Ur döneminde büyük oranlarda Sümerce metinler üretilmiş olsa da, 'diriliş' sözcüğü bu dönemi tanımlamak için doğru sözcük olamaz; zira daha önce olmuş herhangi bir düşüş dönemine dair arkeolojik bulgular yoktur. Bu nedenle bu dönemde Sümer edebiyatının büyük oranda geliştiğini söylemek daha doğru olur. Semitik Akad dili yaygınca konuşulan dil olmuşsa da, edebiyat ve idari evrak hâlâ Sümer dilinin egemenliğindeydi. Devlet görevlileri sadece Sümer edebiyatı kullanan özel okullarda yazmayı öğrenirlerdi.
Bazı akademisyenler Uruk Gılgamış Destanı'nın, klasik Sümer(ce) biçiminin bu dönemde yazıldığına inanır. III. Ur Hanedanı zaten ailesel ilişkileri olduğunu iddia ederek erken dönem Uruk krallarıyla aralarında bağ kurmuşlardır. Örneğin, III. Ur kralları, Gılgamış'ın ilahi ebeveynleri Ninsun ve Lugalbanda'nın kendilerinin de ebeveynleri olduğunu iddia etmişlerdir.
Bu dönemden bir başka metin, "Ur-Nammu'nun Ölümü" olarak anılır ve ahirette (yer altı dünyasında) geçen, Ur-Nammu'nun 'erkek kardeşi Gılgamış'ı' hediyeler yağmuruna tuttuğu bir sahneyi içerir.
Siyasi Örgütlenme
III. Ur krallarının egemenliği altındaki topraklar illere ayrılırdı ve her il bir vali tarafından yönetilirdi. Bu valilerin her birine ensi denirdi. Bazı karışık bölgelerde askeri kumandanlar yönetimde daha fazla güç sahibiydi.
Her ilin, il vergilerini toplayıp başkente gönderen bir merkezi bulunurdu. Vergiler çeşitli yollarla ödenebilirdi: ekinler, çiftlik hayvanları veya arazi gibi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Yararlanılan kaynaklar
- The State of Ur III Research27 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kemalettin Köroğlu, Tarih Öncesinden Perslere Kadar Mezopotamya, s.21, Toplumsal Tarih (dergisi), sayı:149, Mayıs 2006
- Amelie Kuhrt, “Eski Çağ’da Yakındoğu” (1995) Cilt 1 Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Şubat 2017
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ucuncu Ur Hanedani Ucuncu Ur Sulalesi III Ur Hanedanligi ve benzeri isimlerle anilan Mezopotamya da bir donem egemen olmus Ur kenti temelli Sumer hanedanidir Bundan dolayi Yeni Sumer Devleti olarak da tanimlanmaktadir Kisa bir donem boyunca yaklasik 100 yil MO 2060 MO 1960 bolgesel bir siyasi guc olmustur Hanedan kisaca Ur III veya III Ur olarak da anilmistir Ustunde hilal sekli barindiran Kral Sulgi tarafindan Ur daki ay tanrisinin tapinagina adanmis yarim minalik agirlik Gercek agirligi 248 g Louvre Muzesi Akkad yonetiminden ve pesi sira gelen kisa donemli Guti egemenligi ardindan Mezopotamya nin onemli siyasi gucu haline gelmistir Isin Larsa ve Esnunna kentlerini yonetimi altina almistir TarihiAkkadlarin yonetiminin zayiflamasiyla III Ur Hanedani yukselise gecmistir Son Akkad krali ile ilk III Ur krali Ur Nammu arasindaki doneme dair pek bir kayda rastlanmamistir ve bu nedenle de cok az sey bilinmektedir III Ur Hanedaninin yukselisini cevreleyen etkenler de tam olarak bilinmemektedir Bu konularda tarihcilerin farkli teorileri olmustur Bunlardan bir tanesi Ur Nammu nun hanedani kurdugu yonundedir Bu dusunceye gore Uru Nammu Uruk krali in yerini almistir ki Utu khegal de kendinden onceki Guti krali Tirigan i makamindan etmis yerine gecmistir Sumer kral listesi her ne kadar tarihi bir kaynak olarak temel alinmasa da Utu khegal in yedi yil boyunca iktidarda oldugunu gosterir III Ur un yukselisine dair genel kabul gormus ve geleneksellesmis kuram budur Fakat diger arkeolojik ve belgesel bulgular bu duruma yeni acilar getirmistir Onem kazanmaya baslamis bir baska teoriye gore ise Utu khegal Uruk u yonetirken Ur Nammu onun valisiydi Ur da Uru Nammu nin hayatini konu alan ve bu detayi barindiran iki dikilitas stela bulunmustur Diger teori ile kaynastirarak bazi akademisyenler Ur Nammu nun bir ayaklanma ile Utu khegal i tahttan indirdigi ve yonetimi ele gecirdigi teorisini sunmuslardir Bunlarin disinda da cesitli teoriler mevcuttur Assurologlar bu donemin bir kronolojisini cikartmak icin bircok komplike metot kullanmaktadirlar yine de tartismali noktalar bulunmaktadir Genel olarak akademisyenler geleneksel ve dusuk kronoloji Bunlar soyledir Geleneksel Utuhegal 2119 2113 Ur Nammu 2212 2095 dolaylari Sulgi Dungi 2094 2047 Amar Sin Bur sin 2046 2037 Su Sin 2037 2027 Ibbi Sin 2026 2004 Dusuk Utuhegal 2055 2048 Ur Nammu 2047 2030 Sulgi 2029 1982 Amar Sin 1981 1973 Su Sin 1972 1964 Ibbi Sin 1963 1940 Bu tarihlerin hepsi MO dir Donemlerinin sonu yogun gocler ve cevre topluluklarin saldirilari ile gelmis ve yonetimleri zayiflamistir III Ur Hanedani MO 2004 yilinda Elam isgali sonucu duserken Babil de etkisi altinda kalmistir Ur Hanedaninin yonetiminin sonu ayni zamanda Sumerlerin Mezopotamya daki yonetimlerinin sonu demektir Daha sonra Sumer kokenli olmayan kavim ve sulaleler egemen olmuslardir Yine de bu donem kulturel dini ve mimari acidan medeni gelisimi buyuk oranda etkilemistir III Ur Hanedaninin kurucusu olarak bilinen kral Ur Nammu ayni zamanda dunyanin bilinen ilk kanun koyucularindan bir tanesidir Akadlarin tum Mezopotamya yi yonetme dusuncesinin takipcilerinden olan Ur Nammu kendisine unvan olarak Sumer ve Akad ulkelerinin krali ni uygun gormustu Ayrica Ur daki Ur Ziggurati ni da o yaptirmistir Hanedanin bir diger onemli krali da Ur Nammu dan sonraki kral Sulgi dir Dunyanin bilinen ilk kanunnamelerinin ona ait olabilecegi kanisi mevcuttur Doneminin en buyuk krali olan Sulgi imparatorlugun yonetimsel islemlerinde standartlasma ve merkezilesme icin cesitli adimlar atmasinin yani sira vergi sistemi ulusal takvim ve arsivsel belgeleme ona atfedilir Akad krali Naram Sin gibi Sulgi da tanrilastirilmistir Daha olmeden tanrilastirilan ve takdis edilen Sulgi nin adina tapinaklar yapilmistir Ayrica adina Sumerce ilahiler de yazilmistir KulturDoneme Sumer Ronesansi denilse de III Ur Hanedani kendilerinden onceki Akad kulturunu yadsimamislardir Her ne kadar bu donemde Sumer dili ve edebiyati gelisse ve tekrar dirilse de Akad kulturu ve gelenegi unutulmamis hatta Ur krallari Akad Hanedani ile olan iliskilerini vurgulamistirlar Her ne kadar kulturel atmosfer Sumer egemenligine gecmis olsa da her yerde Akad kulturunun unsurlarini gormek mumkundu Onemli bir nokta da Akadlarin egemen oldugu donemde Sumer kulturunun tamamen ortadan kalkmamis aksine Akad kulturu ile karismis oldugu idi Bu nedenle III Ur Hanedani ile birlikte tekrar dirilse bile Sumer kulturu Akad kulturunu ozumsemisti Gorunuse gore kraliyet ailesinin tum uyelerinin isimleri Akadcadir Ayrica bu donemde kurulan yeni kasabalara da Akadca isimler verildigi gorulmektedir Kulturel olarak hic kuskusuz donemin en carpici unsuru zigguratlardir ozellikle de Ur daki buyuk ziggurat Bu donemin mimari ve kulturel acidan getirdigi yenilikler her ne kadar daha sonralari Sumerler egemen olmasa da gelecek kulturleri buyuk oranda etkilemistir Ayrica bu donemin kulturunun Sumer temelli ve Akad etkisinde olmasinin yani sira gunluk yasama dair kulturel unsurlarda bolgenin aldigi yogun gocun izleri kulturel cesitliligin varligi ile rahatlikla gozlenebilir EdebiyatIII Ur doneminde buyuk oranlarda Sumerce metinler uretilmis olsa da dirilis sozcugu bu donemi tanimlamak icin dogru sozcuk olamaz zira daha once olmus herhangi bir dusus donemine dair arkeolojik bulgular yoktur Bu nedenle bu donemde Sumer edebiyatinin buyuk oranda gelistigini soylemek daha dogru olur Semitik Akad dili yayginca konusulan dil olmussa da edebiyat ve idari evrak hala Sumer dilinin egemenligindeydi Devlet gorevlileri sadece Sumer edebiyati kullanan ozel okullarda yazmayi ogrenirlerdi Bazi akademisyenler Uruk Gilgamis Destani nin klasik Sumer ce biciminin bu donemde yazildigina inanir III Ur Hanedani zaten ailesel iliskileri oldugunu iddia ederek erken donem Uruk krallariyla aralarinda bag kurmuslardir Ornegin III Ur krallari Gilgamis in ilahi ebeveynleri Ninsun ve Lugalbanda nin kendilerinin de ebeveynleri oldugunu iddia etmislerdir Bu donemden bir baska metin Ur Nammu nun Olumu olarak anilir ve ahirette yer alti dunyasinda gecen Ur Nammu nun erkek kardesi Gilgamis i hediyeler yagmuruna tuttugu bir sahneyi icerir Siyasi OrgutlenmeIII Ur krallarinin egemenligi altindaki topraklar illere ayrilirdi ve her il bir vali tarafindan yonetilirdi Bu valilerin her birine ensi denirdi Bazi karisik bolgelerde askeri kumandanlar yonetimde daha fazla guc sahibiydi Her ilin il vergilerini toplayip baskente gonderen bir merkezi bulunurdu Vergiler cesitli yollarla odenebilirdi ekinler ciftlik hayvanlari veya arazi gibi Ayrica bakinizSumer krallari listesiKaynakca Cemil Bulbul sh 31 Amelie Kuhrt sh Yararlanilan kaynaklarThe State of Ur III Research27 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Kemalettin Koroglu Tarih Oncesinden Perslere Kadar Mezopotamya s 21 Toplumsal Tarih dergisi sayi 149 Mayis 2006 Amelie Kuhrt Eski Cag da Yakindogu 1995 Cilt 1 Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari Subat 2017Antik Suriye ve MezopotamyaSuriye Kuzey Mezopotamya Guney MezopotamyaMO y 3500 2350 Martu Subartu Sumer sehir devletleriMO y 2350 2200 Akad ImparatorluguMO y 2200 2100 GutilerMO y 2100 2000 Ucuncu Ur Hanedani Sumer Ronesansi MO y 2000 1800 Mari ve diger Amori sehir devletleri Asur Imparatorlugu Kuzey Asurlular Larsa ve diger Amori sehir devletleriMO y 1800 1600 Eski Hitit Kralligi Babil Imparatorlugu Guney Akadlilar MO y 1600 1400 Mitanni Hurriler Kassitler MO y 1400 1200 Yeni Hitit Kralligi Orta Asur ImparatorluguMO y 1200 1150 Bronz Cagi Cokusu Deniz Kavimleri AramilerMO y 1150 911 Fenike Gec Hititler Aramiler Orta Babil II Isin Kel da nilerMO 911 729 Yeni Asur ImparatorluguMO 729 609MO 626 539 Yeni Babil Imparatorlugu Keldaniler MO 539 331 Ahamenis Imparatorlugu Farslar MO 336 301 Makedon Imparatorlugu Antik Yunanistan ve Makedonlar MO 311 129 Seleukos ImparatorluguMO 129 63 Seleukos Imparatorlugu Part ImparatorluguMO 63 MS 243 Roma Imparatorlugu Bizans Imparatorlugu Suriye MS 243 636 Sasani Imparatorlugu