Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yönetim sistemleri veya siyasal sistemler, herhangi bir devletin, mikrodevletin ve mikroulusun yönetimi için, hükmetme (özellikle yasama ve yürütme) gücünün kimin veya kimlerin elinde bulunacağını belirleyerek oluşan ve farklılaşan devlet iktidarı türlerini ifade eder.
İnsanlık yeryüzünde var olduğundan bu yana farklı yönetim biçimleri ile ülkeler idare edilmiştir. Özellikle de Ulus Devlet kavramının ortaya çıkışı ile daha bütünsel ve yerleşik kavramlar bu yönetim anlayışlarını, sınıflandırmada genelgeçer kabul görmüş sistemler haline dönüştürmüştür.
Monarşi
Monarşi (Tekerklilik): (Yunanca Mono: “Bir, Tek” – Arch: “Erk, İktidar” sözcüklerinin bileşik halidir.) Ülke yönetiminde tek bir kişinin iktidara mutlak hakim olması durumudur. Bu tek kişinin gücünün çoğu zaman tanrısal kökenli olduğu kabul edilir. Yönetim hakkı soy yoluyla miras kalır ve çoğu zaman hanedanın erkek üyeleri arasında atadan oğula geçerek devam eder. Ancak soyun kadın tarafından sürdüğü ve/veya iktidarın kadın tarafından kullanıldığı hanedanlar da mevcuttur. Ayrıca kimi durumlarda zor kullanılarak ele geçirilmiş olan iktidar makamı silah gücüyle ayakta tutulabilir.
A. Geleneksel Monarşiler
Geleneksel (soya dayalı) monarşinin, Mutlak ve Meşruti olmak üzere iki türü mevcuttur.
- Mutlak Monarşi (Mutlakiyet): Hükümdarın yetkileri tek elde toplanmıştır, bu yetki mutlak ve paylaşılamazdır. Çünkü hükümdarın Tanrının temsilcisi olduğu, kutlu bir soydan geldiği hatta bazı toplumlarda Tanrının oğlu veya Tanrının bizzat kendisi bile olduğu inanışı mevcut olabilir.
- Meşruti Monarşi (Meşrutiyet): Hükümdarı çeşitli ölçülerde denetleyebilen ve iktidar yetkisini farklı düzeylerde paylaşabilen bir meclisin / parlamentonun bulunması halidir. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus, bu meclisin bir danışma kurulu veya bakanlar kurulu olmayıp (çünkü bunlar değişik adlarla mutlak monarşilerde de bulunabilir) hükümdarın iktidar ve yasama gücünü paylaşan ve kısıtlayan bir organ olmasıdır. Bu denetleme yetkisi de farklı tür ve ölçülerde uygulanabileceği gibi hükümdar da meclis üzerinde feshetme, seçimleri yenileme başta olmak üzere farklı haklara sahip bulunabilir.
Ayrıca Sembolik Monarşi adı verilen bir uygulama da mevcuttur.
- Sembolik (anayasal) monarşi: Hükümdarın ve ailesinin, hükmetme gücünün elinden alınmış olduğu, kraliyet kavramının tamamen sembolik bir hale geldiği yönetim biçimidir. Fiili yönetim erki, parlamentolar ve hükûmetlerce yürütülür. Örneğin günümüzde İngiltere, Hollanda, İsveç, Norveç gibi ülkelerde olduğu gibi… (Bkz. Cumhuriyet Türleri)
Erk yetkisinin genişliğine ve yayıldığı alana göre ise monarşiler iki düzeyde tezahür ederler:
- Tek Uluslu Monarşiler
- Çok Uluslu Monarşiler
Tek Uluslu Monarşiler
Krallık: Mutlak iktidar gücüne sahip bir yöneticinin tek bir ülkeyi idare etmesidir. Genelde tek uluslu (veya az uluslu) bir yönetim biçimidir. Bu erk sahibi kişiye, toplumdan topluma farklı isimler verilebilir: Padişah, Çar, Şah, Kral, Sultan, Emir, Melik, Han, Kağan, King, König, Mikado, Raca, Kaiser, Vang, Reks…
Çok Uluslu Monarşiler
İmparatorluk: Bu kavram ise krallıkla yönetim biçiminin bir üst aşaması olup, krallıkların birleş(tiril)ip bütünleş(tiril)mesi halidir. Bu bağlamda imparator, kralların kralıdır. Çok ulusludur. İmparator da farklı toplumlarda farklı isimlerle anılabilir: Hakan, Mihrace, Firavun, Basilius, Tenno…
B. Baskıcı Monarşiler
İktidara gelen ve otoriteyi tek elde toplayan kişinin, askeri ve/veya silahlı kuvvetlerle yani geleneksel olmayan yöntemlerle (ihtilal, ayaklanma, devrim ile) yönetimi ele geçirmesi ve (sonradan demokratik rejimlere dönüşenler hariç) bu baskıcı yönetim anlayışlarının bu ülkelerde sürdürülerek uygulanmasıdır.
Baskıcı monarşiler sivil veya militarist (askeri) görünümlü olarak iki türlü ortaya çıkar. Fakat bu yalnızca görüntüdeki bir farktır. Bu iki tür hızla birbirine dönüşebilir.
- Diktatörlük: Baskıcı monarşilerin en yaygın örneğidir. Bu gibi kişiler genellikle asker kökenli olup, ülkeyi tek başına yönetir. Diktatörün arkasında bulunan silahlı güç, iktidarının teminatıdır.
- Despotluk: Ülkenin başında bir “despot” bulunur. Bazen “tiran” adıyla da anılır. Ülke yönetiminde zorbalığın, acımasızlığın hakim olmasıdır. Sivil bir kişinin (bazen demokratik yollarla) işbaşına gelip ülkede baskıya dayalı bir rejim kurup yönetimi mutlak olarak ele geçirmesi ve iktidardan inmemek için her yola başvurmasıdır. Zaten Despot veya Tiran, kelime anlamı itibarıyla “zorba” demektir. Sivil görünümlü despot yeri geldiğinde silah kullanmaktan kaçınmaz.
Oligarşi
Oligarşi (Azerklilik): (Yunanca oligo: “Az, Azınlık” – arch: “Erk, İktidar” sözcüklerinin bileşik halidir.) Ülkedeki küçük bir grubun, az sayıda üyesi bulunan bir topluluğun veya geniş bir kitle oluşturmayan bir sınıfın yönetim yetkisine sahip olması durumudur. Değişik türleri mevcuttur.
A. Yerleşik Oligarşiler
- Teokrasi: (Teo, Tei: “Tanrı, Tanrısal”) Ülkeyi din adamları sınıfının yönetmesidir.
- Aristokrasi: (Aristus: “Seçkin, Üstün”) Seçkinler veya soylular sınıfı ülkeyi yönetir.
- Plütokrasi: (Plutos: “Zengin, Zenginlik”) Zenginler sınıfının ülkeyi yönetmesidir.
- Teknokrasi: (Techno: “Teknik, Yöntem”) Bilginlerin, akademisyenlerin iktidarıdır.
- Jüristokrasi: (Jure: “Adalet, Yargıç”) Yargıçlar sınıfına yönetim hakkı tanınmasıdır.
Not: Tamlamaların sonundaki Yunanca -Krasi (-Krasia, -Kratia): “Erk, İktidar” demektir.
B. İhtilalci Oligarşiler
Cunta: Bir grubun iktidarı silah gücüyle veya zor kullanarak ele geçirip iktidara sahip olmasıdır.
- Sivil Cunta: Ülkeyi zor kullanarak yöneten, görüntüde sivil olan ama gerektiğinde silah kullanmaktan çekinmeyen bir azınlığın iktidarıdır. Hızla militarist (askeri) bir rejime dönüşebilir.
- Askeri Cunta: Askerlerden oluşan küçük bir grup yönetimdedir. Sırf askeri bir görünüm sergilememek için Sivil Cunta’ya dönüşebilirler.
- Cunta’nın Diktatörlük’ten farkı, (tek bir kişinin değil de) bir grubun ve ona bağlı askeri örgütün yönetime hakim bulunmasıdır. Bazen Cuntanın içinden bir kişi Diktatöre dönüşebilir.
Demokrasi
Demokrasi (Toplumerki): (Yunanca Demos: “Nüfus, Halk” – Kratia: “Erk, İktidar” sözcüklerinin bileşik halidir.) Herkesin -veya hak tanınan çoğunlukların- yönetime doğrudan veya dolaylı olarak katılma olanağının bulunmasıdır. Temsile dayalı olup olmamasına göre iki türü bulunur. Doğrudan Demokrasi ve Dolaylı Demokrasi…
- Poliarşi (Poligarşi): (Yunanca Poly: “Çok, Çoğunluk” – Arch: “Erk, İktidar” sözcüklerinin bileşik halidir.) Şekli Demokrasi de denir. Şekil olarak demokrasiye çok benzer fakat eksik yönleri vardır. Sadece çoğunluğun istekleri dikkate alınır. Muhalefet yok sayılır. (Oysaki demokrasi her anlamda azınlıkta olanların ve herkesin haklarını da dikkat alır ve onları korur.) Ayrıca halkı siyasi bilince sahip olmayan ülkelerdeki yönetim anlayışı da kastedilir. Görüntüde bir demokrasi vardır.
A. Doğrudan Demokrasi
Doğrudan Demokrasi tüm herkesin toplumsal yönetim hakkının, yasama yetkisinin bulunmasını ifade eder. Bir topluluğun, şehrin, ülkenin veya yönetim biriminin bütün üyeleri bir araya gelir, tartışır, uzlaşır ve karar alırlar. Genelde büyük bir meydan veya bu iş için tahsis edilmiş kapalı veya yarı açık alanlarda gerçekleşen sistematik toplantılarla yönetim sürecine herkes katılır. Günümüzde bu sistemi büyük kitlelerden oluşan toplumlarda uygulamak çok zordur. Kısmen İsviçre’nin bazı kantonlarında ve yalıtılmış ilkel topluluklarda görülmektedir. Bu sistemin uygulanma olanağının bulunmadığı yönetim biçimlerinde ise Referandum (Halk Oylaması) adı verilen yöntem, Doğrudan Demokrasi uygulamasının bir kalıntısı veya yansıması niteliğinde ortaya çıkar.
B. Dolaylı Demokrasi
Dolaylı Demokrasi (Temsili Demokrasi) yönetim hakkının temsilciler veya vekiller aracılığıyla yürütülmesidir. Bu temsilci veya vekiller Meclis, Senato, Parlamento gibi isimlerle anılan toplulukları meydanı getirirler ve yasama işlevini yerine getirirler. Yönetim hakkına sahip olan bu meclis(ler) bir tane olabileceği gibi birden fazla da olabilir. Bu meclisler Genel Seçimler ile oluşturulur. Yönetimi tamamlayan Yerel Seçimler daha alt idari birimlerin seçimine de imkân verir. Demokrasilerin birçoğunda yürütme organının fiili sorumlusu olan bir başbakan ve bakanlardan oluşan bakanlar kurulu vardır. Bu kurula hükûmet veya kabine de denilir.
- Referandum (Plebisit): Halk Oylaması da denir. Dolaylı Demokrasiler içinde uygulanır ancak Doğrudan Demokrasilerin bir kalıntısıdır. Yapılacak yasal bir düzenleme halka sorulur. Milletvekili veya temsilci seçiminden çok farklı bir uygulamadır. Evet (Kabul) veya Hayır (Red) şeklinde iki oy vardır. Bazen de iki seçenekten birisinin tercih edilmesi istenir. Örneğin Anayasalar bütünsel olarak değiştirildiğinde (yeni bir Anayasa yapıldığında) halk oyuna sunulur. Bunun dışında pek çok hususta Referandum yapılabilir. Mesela tarihte Hatay’ın Türkiye’ye katılması o dönem mevcut olan Hatay Cumhuriyeti halkının referandumda verdiği kabul oyları ile gerçekleşmiştir. Genel Referandum ve Yerel Referandum olmak üzere iki türü vardır. İskandinav ülkelerinde çok yaygın olarak başvurulan bir yöntemdir. Çünkü bu ülkelerde yerel (il, ilçe, belediye düzeyinde) de referandumlar yapılabilmektedir. Örneğin bir köprünün yapılıp yapılmaması için sadece bir kasabada referanduma gidilebilir. Ancak her konu referanduma götürülmez, bu yola başvurmanın koşulları vardır, çünkü masraflı bir uygulamadır. Türkiye’de yerel referandum olanağı yoktur, sadece ülke genelinde (Genel Referandum) yapılabilir.
Devletin başında sembolik veya fiili olarak kimin bulunacağı ve yetkilerinin ne olacağına göre dolaylı demokrasiler aşağıdaki gibi sınıflandırmalara tabi tutulabilir. Bu sınıflandırmada Yasama ve Yürütme organlarının birbirlerinden ne ölçüde ayrılacağı (Bakanların mutlaka Parlamento içinden mi yoksa kesinlikle Parlamento dışından mı atanacağı), bu organları belirlemek için seçimlerin nasıl uygulanacağı, Parlamentoların, Yürütme Organı (Hükûmet, Kabine, Bakanlar Kurulu) üzerindeki denetim gücünün ne ölçüde gerçekleşeceği diğer belirleyici kriterler olarak sayılabilir.
Cumhuriyet (Republik, Respublica)
Cumhuriyet kavramı genel olarak temsili demokrasinin uygulanmasını ifade eder.
- Sembolik Cumhurbaşkanlığı: Ülkeyi ve milleti temsil eden seçilmiş bir kişinin devletin başında bulunmasıdır. Sadece temsil yetkisi vardır. Çoğu zaman meclis tarafından seçilir (kesin bir kural değildir). Fiili idare görevi ve sorumluluğu yoktur. Tüm yetkiler başbakandadır.
- Etkin Cumhurbaşkanlığı (Yarı-Başkanlık): Geniş yetkileri vardır ve başbakan üzerinde bağlayıcıdır. Genellikle halk tarafından seçilir (kesin bir kural değildir).
- Sembolik Monarşi (Anayasal Monarşi, Parlamenter Monarşi): Bir kraliyet ailesinin var olması ancak sembolik olarak görev yapmasıdır. Tüm sorumluluk başbakandadır. Yasama yetkisini ise parlamento kullanır. Bu durumda krallık tamamen sembolik olduğu için meşruti veya mutlakiyetçi bir monarşi olarak değil, demokrasinin farklı bir biçimi olan kendine özgü bir yönetim anlayışı olarak algılanmalıdır.
Federasyon (Federal Devlet, Birleşik Devlet)
Federasyon, içişlerinde bağımsız, kısmen özerk ama daha büyük bir devlet yapısına da sıkı sıkıya bağlı birimlerden oluşan yönetim biçimidir. Yani “devlet” sıfatı taşıyan fakat çeşitli nedenlerle bağımsız olarak davranamayan devletlerin birleşmesiyle oluşan daha büyük ve kapsayıcı bir devlettir. Küçük devletlere “Eyalet” veya “Federe Devlet”, hepsini kapsayan büyük devlete ise “Federal Devlet” denir. Amerika Birleşik Devletleri örneğinde olduğu gibi…
Ayrıca kabileler şeklinde örgütlenen (kabile devleti) bazı Afrika devletleri ile kavimler şeklinde örgütlenen (aşiret devleti) bazı Arap ülkeleri (örneğin Libya) ve içerisinde özerk devletler bulunan cumhuriyetler federasyon olarak değerlendirilebilir. Federasyonlarda genelde başkanlık sistemi tercih edilir ama bu kesin bir kural değildir.
- Başkanlık Sistemi: Başbakan ve Cumhurbaşkanı aynı kişidir. Bu kişiye artık “Başkan” veya “Devlet Başkanı” adı verilir. Yürütme tek elde toplanmıştır. Ancak Federal bölgelerin her birinin kendi başbakanı vardır. Yürütme organı yasama organından kesin olarak ayrıştırılmıştır. (Başkan ve Bakanlar, milletvekili/senatör değildir.)
Anarşi
Anarşi (Erksizlik): (Yunanca An: “Olumsuzluk Eki” – Arch: “Erk, İktidar” sözcüklerinin bileşik halidir.) Her tür otoriteyi, yönetim anlayışını reddeden görüştür. Herkesin eşit olduğunu, insanın devlet kurumuna ihtiyacı olmadığını savunur. Uygulanabilirliği mümkün gözükmemektedir. Savunucuları tarafından, Devletsiz toplumların karmaşaya sürükleneceği gerçeği göz ardı edilmiştir. Devleti ortadan kaldırmayı amaçlayan bu görüşler kimi zaman bunu başarabilmek için şiddete başvurmuşlardır ve anarşi kelimesi terör ile özdeş hale gelmiştir. İlk önce felsefi bir görüş olarak ortaya çıkmıştır. Devleti ortadan kaldırmak için Anarşist Komünizm gibi şiddete dayalı uygulamalar görülmüştür.
Kaynakça
- Siyasal Sistemler, Ahmet Taner Kışlalı, İmge Kitabevi Yayınları / Siyaset Dizisi, Ankara, 2006, ISBN : 9789755330082
- Almond, Gabriel A., et al. Comparative Politics Today: A World View (Seventh Edition). 2000. , June 25, 2011.
- Ferris, Kerry, and Jill Stein. The Real World An Introduction to Sociology. 3rd ed. New York City: W W Norton & Co, 2012. Print.
- "Political system". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online.
- Encyclopædia Britannica Inc., 2012, Confederations and Federations 30 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- Uwe Andersen, Wichard Woyke: Handwörterbuch des politischen Systems der Bundesrepublik Deutschland. 5., aktual. Auflage, Leske + Budrich, Opladen 2003. (Artikel „Politisches System 30 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .“ online auf den Seiten der Bundeszentrale für politische Bildung)
- Michael Becker, Johannes Schmidt, Reinhard Zintl: Politische Philosophie. 2., durchgesehene Auflage, Schöningh, Paderborn 2009, .
- Thomas Bernauer, Detlef Jahn, Patrick Kuhn, Stefanie Walter: Einführung in die Politikwissenschaft. Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2009, .
- Alexander Gallus, Eckhard Jesse: Staatsformen. Modelle politischer Ordnung von der Antike bis zur Gegenwart. Ein Handbuch. Böhlau, Köln/Weimar/Wien 2007, .
- Jürgen Hartmann: Westliche Regierungssysteme: Parlamentarismus, präsidentielles und semi-präsidentielles Regierungssystem. 2., aktualisierte Auflage, VS Verlag, Wiesbaden 2005, , S. 15 ff. 30 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . („Das Regierungssystem. Definition, Typologie und politiktheoretischer Hintergrund“).
- Göze, Ayferi: (1987) Siyasal Düşünceler ve Yönetimler, Beta Yayınları, İstanbul.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yonetim sistemleri veya siyasal sistemler herhangi bir devletin mikrodevletin ve mikroulusun yonetimi icin hukmetme ozellikle yasama ve yurutme gucunun kimin veya kimlerin elinde bulunacagini belirleyerek olusan ve farklilasan devlet iktidari turlerini ifade eder Insanlik yeryuzunde var oldugundan bu yana farkli yonetim bicimleri ile ulkeler idare edilmistir Ozellikle de Ulus Devlet kavraminin ortaya cikisi ile daha butunsel ve yerlesik kavramlar bu yonetim anlayislarini siniflandirmada genelgecer kabul gormus sistemler haline donusturmustur MonarsiMonarsi Tekerklilik Yunanca Mono Bir Tek Arch Erk Iktidar sozcuklerinin bilesik halidir Ulke yonetiminde tek bir kisinin iktidara mutlak hakim olmasi durumudur Bu tek kisinin gucunun cogu zaman tanrisal kokenli oldugu kabul edilir Yonetim hakki soy yoluyla miras kalir ve cogu zaman hanedanin erkek uyeleri arasinda atadan ogula gecerek devam eder Ancak soyun kadin tarafindan surdugu ve veya iktidarin kadin tarafindan kullanildigi hanedanlar da mevcuttur Ayrica kimi durumlarda zor kullanilarak ele gecirilmis olan iktidar makami silah gucuyle ayakta tutulabilir A Geleneksel Monarsiler Geleneksel soya dayali monarsinin Mutlak ve Mesruti olmak uzere iki turu mevcuttur Mutlak Monarsi Mutlakiyet Hukumdarin yetkileri tek elde toplanmistir bu yetki mutlak ve paylasilamazdir Cunku hukumdarin Tanrinin temsilcisi oldugu kutlu bir soydan geldigi hatta bazi toplumlarda Tanrinin oglu veya Tanrinin bizzat kendisi bile oldugu inanisi mevcut olabilir Mesruti Monarsi Mesrutiyet Hukumdari cesitli olculerde denetleyebilen ve iktidar yetkisini farkli duzeylerde paylasabilen bir meclisin parlamentonun bulunmasi halidir Burada dikkat edilmesi gereken en onemli husus bu meclisin bir danisma kurulu veya bakanlar kurulu olmayip cunku bunlar degisik adlarla mutlak monarsilerde de bulunabilir hukumdarin iktidar ve yasama gucunu paylasan ve kisitlayan bir organ olmasidir Bu denetleme yetkisi de farkli tur ve olculerde uygulanabilecegi gibi hukumdar da meclis uzerinde feshetme secimleri yenileme basta olmak uzere farkli haklara sahip bulunabilir Ayrica Sembolik Monarsi adi verilen bir uygulama da mevcuttur Sembolik anayasal monarsi Hukumdarin ve ailesinin hukmetme gucunun elinden alinmis oldugu kraliyet kavraminin tamamen sembolik bir hale geldigi yonetim bicimidir Fiili yonetim erki parlamentolar ve hukumetlerce yurutulur Ornegin gunumuzde Ingiltere Hollanda Isvec Norvec gibi ulkelerde oldugu gibi Bkz Cumhuriyet Turleri Erk yetkisinin genisligine ve yayildigi alana gore ise monarsiler iki duzeyde tezahur ederler Tek Uluslu Monarsiler Cok Uluslu MonarsilerTek Uluslu Monarsiler Krallik Mutlak iktidar gucune sahip bir yoneticinin tek bir ulkeyi idare etmesidir Genelde tek uluslu veya az uluslu bir yonetim bicimidir Bu erk sahibi kisiye toplumdan topluma farkli isimler verilebilir Padisah Car Sah Kral Sultan Emir Melik Han Kagan King Konig Mikado Raca Kaiser Vang Reks Cok Uluslu Monarsiler Imparatorluk Bu kavram ise krallikla yonetim biciminin bir ust asamasi olup kralliklarin birles tiril ip butunles tiril mesi halidir Bu baglamda imparator krallarin kralidir Cok ulusludur Imparator da farkli toplumlarda farkli isimlerle anilabilir Hakan Mihrace Firavun Basilius Tenno B Baskici Monarsiler Iktidara gelen ve otoriteyi tek elde toplayan kisinin askeri ve veya silahli kuvvetlerle yani geleneksel olmayan yontemlerle ihtilal ayaklanma devrim ile yonetimi ele gecirmesi ve sonradan demokratik rejimlere donusenler haric bu baskici yonetim anlayislarinin bu ulkelerde surdurulerek uygulanmasidir Baskici monarsiler sivil veya militarist askeri gorunumlu olarak iki turlu ortaya cikar Fakat bu yalnizca goruntudeki bir farktir Bu iki tur hizla birbirine donusebilir Diktatorluk Baskici monarsilerin en yaygin ornegidir Bu gibi kisiler genellikle asker kokenli olup ulkeyi tek basina yonetir Diktatorun arkasinda bulunan silahli guc iktidarinin teminatidir Despotluk Ulkenin basinda bir despot bulunur Bazen tiran adiyla da anilir Ulke yonetiminde zorbaligin acimasizligin hakim olmasidir Sivil bir kisinin bazen demokratik yollarla isbasina gelip ulkede baskiya dayali bir rejim kurup yonetimi mutlak olarak ele gecirmesi ve iktidardan inmemek icin her yola basvurmasidir Zaten Despot veya Tiran kelime anlami itibariyla zorba demektir Sivil gorunumlu despot yeri geldiginde silah kullanmaktan kacinmaz OligarsiOligarsi Azerklilik Yunanca oligo Az Azinlik arch Erk Iktidar sozcuklerinin bilesik halidir Ulkedeki kucuk bir grubun az sayida uyesi bulunan bir toplulugun veya genis bir kitle olusturmayan bir sinifin yonetim yetkisine sahip olmasi durumudur Degisik turleri mevcuttur A Yerlesik Oligarsiler Teokrasi Teo Tei Tanri Tanrisal Ulkeyi din adamlari sinifinin yonetmesidir Aristokrasi Aristus Seckin Ustun Seckinler veya soylular sinifi ulkeyi yonetir Plutokrasi Plutos Zengin Zenginlik Zenginler sinifinin ulkeyi yonetmesidir Teknokrasi Techno Teknik Yontem Bilginlerin akademisyenlerin iktidaridir Juristokrasi Jure Adalet Yargic Yargiclar sinifina yonetim hakki taninmasidir Not Tamlamalarin sonundaki Yunanca Krasi Krasia Kratia Erk Iktidar demektir B Ihtilalci Oligarsiler Cunta Bir grubun iktidari silah gucuyle veya zor kullanarak ele gecirip iktidara sahip olmasidir Sivil Cunta Ulkeyi zor kullanarak yoneten goruntude sivil olan ama gerektiginde silah kullanmaktan cekinmeyen bir azinligin iktidaridir Hizla militarist askeri bir rejime donusebilir Askeri Cunta Askerlerden olusan kucuk bir grup yonetimdedir Sirf askeri bir gorunum sergilememek icin Sivil Cunta ya donusebilirler Cunta nin Diktatorluk ten farki tek bir kisinin degil de bir grubun ve ona bagli askeri orgutun yonetime hakim bulunmasidir Bazen Cuntanin icinden bir kisi Diktatore donusebilir DemokrasiDemokrasi Toplumerki Yunanca Demos Nufus Halk Kratia Erk Iktidar sozcuklerinin bilesik halidir Herkesin veya hak taninan cogunluklarin yonetime dogrudan veya dolayli olarak katilma olanaginin bulunmasidir Temsile dayali olup olmamasina gore iki turu bulunur Dogrudan Demokrasi ve Dolayli Demokrasi Poliarsi Poligarsi Yunanca Poly Cok Cogunluk Arch Erk Iktidar sozcuklerinin bilesik halidir Sekli Demokrasi de denir Sekil olarak demokrasiye cok benzer fakat eksik yonleri vardir Sadece cogunlugun istekleri dikkate alinir Muhalefet yok sayilir Oysaki demokrasi her anlamda azinlikta olanlarin ve herkesin haklarini da dikkat alir ve onlari korur Ayrica halki siyasi bilince sahip olmayan ulkelerdeki yonetim anlayisi da kastedilir Goruntude bir demokrasi vardir A Dogrudan Demokrasi Dogrudan Demokrasi tum herkesin toplumsal yonetim hakkinin yasama yetkisinin bulunmasini ifade eder Bir toplulugun sehrin ulkenin veya yonetim biriminin butun uyeleri bir araya gelir tartisir uzlasir ve karar alirlar Genelde buyuk bir meydan veya bu is icin tahsis edilmis kapali veya yari acik alanlarda gerceklesen sistematik toplantilarla yonetim surecine herkes katilir Gunumuzde bu sistemi buyuk kitlelerden olusan toplumlarda uygulamak cok zordur Kismen Isvicre nin bazi kantonlarinda ve yalitilmis ilkel topluluklarda gorulmektedir Bu sistemin uygulanma olanaginin bulunmadigi yonetim bicimlerinde ise Referandum Halk Oylamasi adi verilen yontem Dogrudan Demokrasi uygulamasinin bir kalintisi veya yansimasi niteliginde ortaya cikar B Dolayli Demokrasi Dolayli Demokrasi Temsili Demokrasi yonetim hakkinin temsilciler veya vekiller araciligiyla yurutulmesidir Bu temsilci veya vekiller Meclis Senato Parlamento gibi isimlerle anilan topluluklari meydani getirirler ve yasama islevini yerine getirirler Yonetim hakkina sahip olan bu meclis ler bir tane olabilecegi gibi birden fazla da olabilir Bu meclisler Genel Secimler ile olusturulur Yonetimi tamamlayan Yerel Secimler daha alt idari birimlerin secimine de imkan verir Demokrasilerin bircogunda yurutme organinin fiili sorumlusu olan bir basbakan ve bakanlardan olusan bakanlar kurulu vardir Bu kurula hukumet veya kabine de denilir Referandum Plebisit Halk Oylamasi da denir Dolayli Demokrasiler icinde uygulanir ancak Dogrudan Demokrasilerin bir kalintisidir Yapilacak yasal bir duzenleme halka sorulur Milletvekili veya temsilci seciminden cok farkli bir uygulamadir Evet Kabul veya Hayir Red seklinde iki oy vardir Bazen de iki secenekten birisinin tercih edilmesi istenir Ornegin Anayasalar butunsel olarak degistirildiginde yeni bir Anayasa yapildiginda halk oyuna sunulur Bunun disinda pek cok hususta Referandum yapilabilir Mesela tarihte Hatay in Turkiye ye katilmasi o donem mevcut olan Hatay Cumhuriyeti halkinin referandumda verdigi kabul oylari ile gerceklesmistir Genel Referandum ve Yerel Referandum olmak uzere iki turu vardir Iskandinav ulkelerinde cok yaygin olarak basvurulan bir yontemdir Cunku bu ulkelerde yerel il ilce belediye duzeyinde de referandumlar yapilabilmektedir Ornegin bir koprunun yapilip yapilmamasi icin sadece bir kasabada referanduma gidilebilir Ancak her konu referanduma goturulmez bu yola basvurmanin kosullari vardir cunku masrafli bir uygulamadir Turkiye de yerel referandum olanagi yoktur sadece ulke genelinde Genel Referandum yapilabilir Devletin basinda sembolik veya fiili olarak kimin bulunacagi ve yetkilerinin ne olacagina gore dolayli demokrasiler asagidaki gibi siniflandirmalara tabi tutulabilir Bu siniflandirmada Yasama ve Yurutme organlarinin birbirlerinden ne olcude ayrilacagi Bakanlarin mutlaka Parlamento icinden mi yoksa kesinlikle Parlamento disindan mi atanacagi bu organlari belirlemek icin secimlerin nasil uygulanacagi Parlamentolarin Yurutme Organi Hukumet Kabine Bakanlar Kurulu uzerindeki denetim gucunun ne olcude gerceklesecegi diger belirleyici kriterler olarak sayilabilir Cumhuriyet Republik Respublica Cumhuriyet kavrami genel olarak temsili demokrasinin uygulanmasini ifade eder Sembolik Cumhurbaskanligi Ulkeyi ve milleti temsil eden secilmis bir kisinin devletin basinda bulunmasidir Sadece temsil yetkisi vardir Cogu zaman meclis tarafindan secilir kesin bir kural degildir Fiili idare gorevi ve sorumlulugu yoktur Tum yetkiler basbakandadir Etkin Cumhurbaskanligi Yari Baskanlik Genis yetkileri vardir ve basbakan uzerinde baglayicidir Genellikle halk tarafindan secilir kesin bir kural degildir Sembolik Monarsi Anayasal Monarsi Parlamenter Monarsi Bir kraliyet ailesinin var olmasi ancak sembolik olarak gorev yapmasidir Tum sorumluluk basbakandadir Yasama yetkisini ise parlamento kullanir Bu durumda krallik tamamen sembolik oldugu icin mesruti veya mutlakiyetci bir monarsi olarak degil demokrasinin farkli bir bicimi olan kendine ozgu bir yonetim anlayisi olarak algilanmalidir Federasyon Federal Devlet Birlesik Devlet Federasyon icislerinde bagimsiz kismen ozerk ama daha buyuk bir devlet yapisina da siki sikiya bagli birimlerden olusan yonetim bicimidir Yani devlet sifati tasiyan fakat cesitli nedenlerle bagimsiz olarak davranamayan devletlerin birlesmesiyle olusan daha buyuk ve kapsayici bir devlettir Kucuk devletlere Eyalet veya Federe Devlet hepsini kapsayan buyuk devlete ise Federal Devlet denir Amerika Birlesik Devletleri orneginde oldugu gibi Ayrica kabileler seklinde orgutlenen kabile devleti bazi Afrika devletleri ile kavimler seklinde orgutlenen asiret devleti bazi Arap ulkeleri ornegin Libya ve icerisinde ozerk devletler bulunan cumhuriyetler federasyon olarak degerlendirilebilir Federasyonlarda genelde baskanlik sistemi tercih edilir ama bu kesin bir kural degildir Baskanlik Sistemi Basbakan ve Cumhurbaskani ayni kisidir Bu kisiye artik Baskan veya Devlet Baskani adi verilir Yurutme tek elde toplanmistir Ancak Federal bolgelerin her birinin kendi basbakani vardir Yurutme organi yasama organindan kesin olarak ayristirilmistir Baskan ve Bakanlar milletvekili senator degildir AnarsiAnarsi Erksizlik Yunanca An Olumsuzluk Eki Arch Erk Iktidar sozcuklerinin bilesik halidir Her tur otoriteyi yonetim anlayisini reddeden gorustur Herkesin esit oldugunu insanin devlet kurumuna ihtiyaci olmadigini savunur Uygulanabilirligi mumkun gozukmemektedir Savunuculari tarafindan Devletsiz toplumlarin karmasaya suruklenecegi gercegi goz ardi edilmistir Devleti ortadan kaldirmayi amaclayan bu gorusler kimi zaman bunu basarabilmek icin siddete basvurmuslardir ve anarsi kelimesi teror ile ozdes hale gelmistir Ilk once felsefi bir gorus olarak ortaya cikmistir Devleti ortadan kaldirmak icin Anarsist Komunizm gibi siddete dayali uygulamalar gorulmustur KaynakcaSiyasal Sistemler Ahmet Taner Kislali Imge Kitabevi Yayinlari Siyaset Dizisi Ankara 2006 ISBN 9789755330082 Almond Gabriel A et al Comparative Politics Today A World View Seventh Edition 2000 ISBN 0 316 03497 5 June 25 2011 Ferris Kerry and Jill Stein The Real World An Introduction to Sociology 3rd ed New York City W W Norton amp Co 2012 Print Political system Encyclopaedia Britannica Encyclopaedia Britannica Online Encyclopaedia Britannica Inc 2012 Confederations and Federations 30 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Uwe Andersen Wichard Woyke Handworterbuch des politischen Systems der Bundesrepublik Deutschland 5 aktual Auflage Leske Budrich Opladen 2003 Artikel Politisches System 30 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde online auf den Seiten der Bundeszentrale fur politische Bildung Michael Becker Johannes Schmidt Reinhard Zintl Politische Philosophie 2 durchgesehene Auflage Schoningh Paderborn 2009 ISBN 978 3 825 22816 3 Thomas Bernauer Detlef Jahn Patrick Kuhn Stefanie Walter Einfuhrung in die Politikwissenschaft Nomos Verlagsgesellschaft Baden Baden 2009 ISBN 978 3 832 93807 9 Alexander Gallus Eckhard Jesse Staatsformen Modelle politischer Ordnung von der Antike bis zur Gegenwart Ein Handbuch Bohlau Koln Weimar Wien 2007 ISBN 978 3 8252 8343 8 Jurgen Hartmann Westliche Regierungssysteme Parlamentarismus prasidentielles und semi prasidentielles Regierungssystem 2 aktualisierte Auflage VS Verlag Wiesbaden 2005 ISBN 3 5311 4221 6 S 15 ff 30 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Das Regierungssystem Definition Typologie und politiktheoretischer Hintergrund Goze Ayferi 1987 Siyasal Dusunceler ve Yonetimler Beta Yayinlari Istanbul