Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yöneylem araştırması (Amerikan İngilizcesiː operations research, İngiliz İngilizcesiː operational research), belirli kısıtların olduğu bir durumda, belirli bir amaca yönelik en uygun çözümün bulunması için geliştirilmiş bir yöntem.
Yöneylem araştırması; bir organizasyon içinde operasyonların koordinasyonu ve yürütmesi ile ilgili dünyanın gerçek karmaşık sorunları için fikir üretmede matematiksel modelleme, istatistik ve algoritma gibi bilimsel yöntemleri kullanan disiplinlerarası bir bilimdir. Organizasyonun doğası maddi değildir. Soruna bilimsel olarak en uygun çözümü sağlamak için bu bilimi kullandıktan sonraki hedef organizasyonun performansını iyileştirmek ve optimize etmektir.
Yöneylem araştırmasının İngilizce adındaki "operation" kavramı II. Dünya Savaşı sırasındaki askerî operasyonları anlatmak için kullanılmıştır. 1969 yılına kadar Harekât Araştırması olarak Türkiye'de öncelikle askerî kurumlarda, daha sonra üniversiteler ile kamu kurumlarında kullanılmıştır. Yöneylem Araştırması Derneği'nin (YAD) kurucuları arasında da yer alan Halim Doğrusöz'ün önerisi ile bu disiplinlerarası bilim dalı Yöneylem Araştırması olarak tanınır hale gelmiştir.
Kavramsal açıdan Yöneylem Araştırması ile Yönetim Bilimi (Management Science) modern bilim açısından aynı anlamdadır. Yönetim Bilimi (ya da Yöneylem Araştırması), işletmecilik alanındaki örgütsel çalışmaları ele alan Yönetim Bilimleri ile birbirlerinden kuramsal olarak ayrılan dallar olarak ele alınmaktadır.
Yöneylem araştırması endüstri mühendisliği ile yakından ilişkilidir. Endüstri mühendisliği mühendis bakış açısıyla yöneylem araştırması tekniklerini başlıca araç olarak düşünürler.
Yöneylem araştırmacıları tarafından kullanılan öncelikli araçlar istatistik, optimizasyon, rassallık, kuyruk kuramı, oyun kuramı, çizge kuramı, karar analizi ve simülasyondur. Bu alanların sayısal niteliğinden dolayı yöneylem araştırması bilgisayar bilimleri ile de ilgilidir. Dolayısıyla yöneylem araştırmacıları özel olarak yazılmış ya da hazır yazılımları kullanırlar.
Yöneylem araştırması, spesifik elemanlara yönelmektense sistem genelini ele alarak bütünüyle geliştirme yeteneğiyle diğerlerinden ayrılır. Yeni bir problemle karşılaşan yöneylem araştırmacısının hangi tekniklerin sistemin doğasına, geliştirme hedeflerine, zaman ve hesap gücü kısıtlarına en yatkın olduğuna karar vermesi beklenir. Bu ve diğer nedenlerden ötürü insan etkeni yöneylem araştırması için yaşamsaldır. Öteki herhangi araçlar gibi yöneylem araştırması teknikleri problemleri kendi başlarına çözemezler.
Yöneylem araştırmasının kapsamı
Yöneylem araştırmasının kullanıldığı birkaç uygulama örneği:
- Verimli bir madde akışı için fabrikanın yerleşim planını tasarlarken
- Belirli bağlantılar çok meşgul ya da hasarlı ise QoS ya da 'yi garanti ederek telekomünikasyon ağını kurarken
- Yol trafiği yönetiminde
- Araç sayısını mümkün olduğunca indirebilmek için toplu taşıma araçlarının güzergahını belirlerken
- Bilgisayar çipinin üretim zamanını ve maliyetini azaltmak için tasarımını değiştirirken
- Tedarik zincirinde bitmiş ürünler için belirsiz talep söz konusu olduğunda hammadde ve ürün akışını yönetirken
- Müşteriyle verimli bir iletişim ve geri bildirim için
- İnsanla yönetilen süreçlerin robotlaştırılması ve otomasyonunda
- Ucuz madde, işgücü, yer ve diğer üretkenlik girdilerinde avantaj sağlamak için operasyon süreçlerini küreselleştirirken
- Nakliyat ve taşıma yönetiminde
- Çizelgelemede:
- Personel görevlendirirken
- İmalat adımlarında
- Proje yönetiminde
- Ağ veri trafiğinde: bunlar kuyruk modeli olarak da bilinir.
- Spor olayları ve bunların televizyon sunumlarında
- Petrol rafinerilerinde hammaddeleri karıştırırken
Yöneylem araştırması devletler tarafından da geniş ölçüde kullanılmaktadır.
Tarihçe
Yöneylem araştırmasının modern alanı II. Dünya Savaşı sırasında ortaya çıktı. İngiltere’de (Patrick Blackett, , , ve de aralarındaydı) ve ABD'deki (George Dantzig) bilimciler lojistik ve talim çizelgelerinde daha iyi kararlar verebilmek için yollar aramaya başladılar. Savaştan sonra endüstrideki benzer problemlere uygulanmaya başladı.
İkinci Dünya Savaşı
Blackett’in ekibi savaş çabasını amaçlayan bir dizi can alıcı analiz yaptı. Britanya sevkiyat kayıplarını azaltmak için konvoy sistemini tanıttı. Ancak savaş gemilerini kullanma ilkesine karşın ticari gemilere eşlik etmeleri genel olarak kabul edilse de, konvoyların küçük ya da büyük olmasının daha iyi mi kötü mü olduğu açık değildi. Konvoylar en yavaş üyenin hızına göre yol alıyordu bu yüzden küçük konvoylar daha hızlı yol alabilirdi. Ayrıca küçük konvoyların Alman U-Bot’ları tarafından saptanmasının daha zor olacağı tartışılıyordu. Öte yandan büyük konvoylar saldıranlara karşı daha çok savaş gemisini intikal edebilecekti. Blackett’in ekibi açıkça şunu gösterdi:
- Geniş konvoylar daha etkilidir
- Bir U-Bot tarafından saptanma olasılığı istatistiksel olarak konvoyun büyüklüğüne bağlı değildir
- Yavaş konvoylar daha büyük bir risk altındadırlar (hepsi düşünüldüğünde geniş konvoylar yeğlendi)
Bir diğer çalışmada Blackett'in ekibi Kraliyet Hava Kuvvetleri Bombardıman Komutanlığı tarafından gerçekleştirilen bir araştırmanın raporunu incelediler. Araştırma için Bombardıman Komutanlığı Almanya’dan belli bir dönem sonra bombardıman baskınından dönen tüm bombardıman uçaklarını inceledi. Alman hava savunması tarafından uğratılan tüm hasar not edildi ve en hasarlı bölgelere zırh eklenmesi önerisi getirildi. Onların -hava aracı kaybının en düşük personel kaybıyla sonuçlanmasını sağlayabilecek- mürettebatın bir kısmını kaldırma önerisi komutanlıkça reddedildi.
Araştırmaya göre bunun yerine Blackett’in ekibi hasardan tümüyle kurtulmuş bölgelerin zırhla kaplanması gibi şaşırtıcı ve kontra sezgisel bir öneri yaptı. Araştırmanın sırf Almanya’dan başarıyla geri dönebilen hava araçlarını içerdiği için önyargılı olduğuna karar verdiler. Eğer alınan isabet aracın kaybına yol açıyorsa hasarsız bölgeler yaşamsal alanlar olmalıydı.
Almanlar hava savunmasını ’nda birleştirdiğinde Kraliyet Hava Kuvvetleri bombardıman uçaklarının kara kontrol tertibatının hedefindeki bireysel hücrelerine uçan gece savaşçılarını basabilecekleri bir bombardıman uçağı akımına doğru uçtukları fark edildi. Geriye Kraliyet Hava Kuvvetleri'nin kaybını en aza indirgeme amacıyla bombardıman uçaklarının ne kadar yakın uçmaları gerektiğini ölçmek için çarpışmalardan kaynaklanan istatistiksel kaybı gece savaşçılarının istatistiksel kaybına karşı hesaplamak kalmıştı.
Matematiksel modeller
Yöneylem problemlerinde öncelikle bir amaç fonksiyonu vardır. Bu problemlerde amaç fonksiyonunun azami veya asgari değerini bulmaya çalışırız. Bu değere uygun (optimum) çözüm denir. Her yöneylem probleminde ayrıca çözüm kümesini belirleyen kısıtlar bulunur. Uygun çözüm hem amaç fonksiyonunu, hem de kısıtları mutlaka sağlamalıdır.
Yöneylem araştırmaları ilk defa II. Dünya Savaşı'nda İngilizler tarafından cephane nakliyatının en verimli şekilde nasıl ulaştırılacağını hesaplamak için uygulanmıştır. Günümüzde ise genellikle şirketler tarafından üretim ve satış miktarlarının belirlenmesinde kullanılmaktadır.
Tipik bir Yöneylem Araştırması modeli, genel şekil olarak aşağıdaki gibi düzenlenir.
- Maksimum veya Minimum Amaç Fonksiyonu (maks A = lw)
- Kısıtlar (l + w = L/2)
Bu tür bir modelde pek çok alternatif çözüm bulunacaktır ama bu çözümlerden sadece biri veya birkaçı optimum çözümü sağlar. Bir matematiksel modelde nihai sonuç, değişkenler, kısıtlar ve amaç fonksiyonu bulunur. Matematiksel modeller grafik yardımı veya simpleks algoritması ile çözülebilirler.
Gelişen teknikler ve artan bilinçle birlikte yöneylem araştırması artık yalnızca operasyonlarla sınırlı değildir ve bilgisayar verisi toplamak analizcilerin yükünü hafifletti. Fakat yöneylem araştırması analizcisi hala bir sistemin nasıl işlediğini bilmeli ve hep bir öncekinden daha sofistike araştırmalar yapmayı öğrenmelidir.
Topluluklar
- Yöneylem Araştırması Derneği | Operational Research Society, Turkey (YAD 10 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- The International Federation of Operational Research Societies (IFORS 2 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Institute for Operations Research and the Management Sciences (INFORMS9 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- The OR Society (ORS)
- The Association of European Operational Research Societies (EURO 1 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Canadian Operations Research Society (CORS 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Australian Society for Operations Research (ASOR 5 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Military Operations Research Society (MORS 1 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Operations Research Society of New Zealand (ORSNZ 12 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Operations Research Society of the Philippines (ORSP 16 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Operational Research Society of India (ORSI 30 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Operations Research Society of South Africa (ORSSA 22 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
- Institute for Operations Research (IFOR 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .)
Makaleler
- European Journal of Operational Research (EJOR)
- Journal of The Operational Research Society (JORS)
- INFOR Journal
- Opsearch
- TOP 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bilimsel Yayın İndeksi Yöneylem Makaleleri()
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Yoneylem arastirmasi Amerikan Ingilizcesiː operations research Ingiliz Ingilizcesiː operational research belirli kisitlarin oldugu bir durumda belirli bir amaca yonelik en uygun cozumun bulunmasi icin gelistirilmis bir yontem Gelismis tasarim yonetimi tasviri Yoneylem arastirmasi bir organizasyon icinde operasyonlarin koordinasyonu ve yurutmesi ile ilgili dunyanin gercek karmasik sorunlari icin fikir uretmede matematiksel modelleme istatistik ve algoritma gibi bilimsel yontemleri kullanan disiplinlerarasi bir bilimdir Organizasyonun dogasi maddi degildir Soruna bilimsel olarak en uygun cozumu saglamak icin bu bilimi kullandiktan sonraki hedef organizasyonun performansini iyilestirmek ve optimize etmektir Yoneylem arastirmasinin Ingilizce adindaki operation kavrami II Dunya Savasi sirasindaki askeri operasyonlari anlatmak icin kullanilmistir 1969 yilina kadar Harekat Arastirmasi olarak Turkiye de oncelikle askeri kurumlarda daha sonra universiteler ile kamu kurumlarinda kullanilmistir Yoneylem Arastirmasi Dernegi nin YAD kuruculari arasinda da yer alan Halim Dogrusoz un onerisi ile bu disiplinlerarasi bilim dali Yoneylem Arastirmasi olarak taninir hale gelmistir Kavramsal acidan Yoneylem Arastirmasi ile Yonetim Bilimi Management Science modern bilim acisindan ayni anlamdadir Yonetim Bilimi ya da Yoneylem Arastirmasi isletmecilik alanindaki orgutsel calismalari ele alan Yonetim Bilimleri ile birbirlerinden kuramsal olarak ayrilan dallar olarak ele alinmaktadir Yoneylem arastirmasi endustri muhendisligi ile yakindan iliskilidir Endustri muhendisligi muhendis bakis acisiyla yoneylem arastirmasi tekniklerini baslica arac olarak dusunurler Yoneylem arastirmacilari tarafindan kullanilan oncelikli araclar istatistik optimizasyon rassallik kuyruk kurami oyun kurami cizge kurami karar analizi ve simulasyondur Bu alanlarin sayisal niteliginden dolayi yoneylem arastirmasi bilgisayar bilimleri ile de ilgilidir Dolayisiyla yoneylem arastirmacilari ozel olarak yazilmis ya da hazir yazilimlari kullanirlar Yoneylem arastirmasi spesifik elemanlara yonelmektense sistem genelini ele alarak butunuyle gelistirme yetenegiyle digerlerinden ayrilir Yeni bir problemle karsilasan yoneylem arastirmacisinin hangi tekniklerin sistemin dogasina gelistirme hedeflerine zaman ve hesap gucu kisitlarina en yatkin olduguna karar vermesi beklenir Bu ve diger nedenlerden oturu insan etkeni yoneylem arastirmasi icin yasamsaldir Oteki herhangi araclar gibi yoneylem arastirmasi teknikleri problemleri kendi baslarina cozemezler Yoneylem arastirmasinin kapsamiYoneylem arastirmasinin kullanildigi birkac uygulama ornegi Verimli bir madde akisi icin fabrikanin yerlesim planini tasarlarken Belirli baglantilar cok mesgul ya da hasarli ise QoS ya da yi garanti ederek telekomunikasyon agini kurarken Yol trafigi yonetiminde Arac sayisini mumkun oldugunca indirebilmek icin toplu tasima araclarinin guzergahini belirlerken Bilgisayar cipinin uretim zamanini ve maliyetini azaltmak icin tasarimini degistirirken Tedarik zincirinde bitmis urunler icin belirsiz talep soz konusu oldugunda hammadde ve urun akisini yonetirken Musteriyle verimli bir iletisim ve geri bildirim icin Insanla yonetilen sureclerin robotlastirilmasi ve otomasyonunda Ucuz madde isgucu yer ve diger uretkenlik girdilerinde avantaj saglamak icin operasyon sureclerini kuresellestirirken Nakliyat ve tasima yonetiminde Cizelgelemede Personel gorevlendirirken Imalat adimlarinda Proje yonetiminde Ag veri trafiginde bunlar kuyruk modeli olarak da bilinir Spor olaylari ve bunlarin televizyon sunumlarinda Petrol rafinerilerinde hammaddeleri karistirirken Yoneylem arastirmasi devletler tarafindan da genis olcude kullanilmaktadir TarihceYoneylem arastirmasinin modern alani II Dunya Savasi sirasinda ortaya cikti Ingiltere de Patrick Blackett ve de aralarindaydi ve ABD deki George Dantzig bilimciler lojistik ve talim cizelgelerinde daha iyi kararlar verebilmek icin yollar aramaya basladilar Savastan sonra endustrideki benzer problemlere uygulanmaya basladi Ikinci Dunya Savasi Blackett in ekibi savas cabasini amaclayan bir dizi can alici analiz yapti Britanya sevkiyat kayiplarini azaltmak icin konvoy sistemini tanitti Ancak savas gemilerini kullanma ilkesine karsin ticari gemilere eslik etmeleri genel olarak kabul edilse de konvoylarin kucuk ya da buyuk olmasinin daha iyi mi kotu mu oldugu acik degildi Konvoylar en yavas uyenin hizina gore yol aliyordu bu yuzden kucuk konvoylar daha hizli yol alabilirdi Ayrica kucuk konvoylarin Alman U Bot lari tarafindan saptanmasinin daha zor olacagi tartisiliyordu Ote yandan buyuk konvoylar saldiranlara karsi daha cok savas gemisini intikal edebilecekti Blackett in ekibi acikca sunu gosterdi Genis konvoylar daha etkilidir Bir U Bot tarafindan saptanma olasiligi istatistiksel olarak konvoyun buyuklugune bagli degildir Yavas konvoylar daha buyuk bir risk altindadirlar hepsi dusunuldugunde genis konvoylar yeglendi Bir diger calismada Blackett in ekibi Kraliyet Hava Kuvvetleri Bombardiman Komutanligi tarafindan gerceklestirilen bir arastirmanin raporunu incelediler Arastirma icin Bombardiman Komutanligi Almanya dan belli bir donem sonra bombardiman baskinindan donen tum bombardiman ucaklarini inceledi Alman hava savunmasi tarafindan ugratilan tum hasar not edildi ve en hasarli bolgelere zirh eklenmesi onerisi getirildi Onlarin hava araci kaybinin en dusuk personel kaybiyla sonuclanmasini saglayabilecek murettebatin bir kismini kaldirma onerisi komutanlikca reddedildi Arastirmaya gore bunun yerine Blackett in ekibi hasardan tumuyle kurtulmus bolgelerin zirhla kaplanmasi gibi sasirtici ve kontra sezgisel bir oneri yapti Arastirmanin sirf Almanya dan basariyla geri donebilen hava araclarini icerdigi icin onyargili olduguna karar verdiler Eger alinan isabet aracin kaybina yol aciyorsa hasarsiz bolgeler yasamsal alanlar olmaliydi Almanlar hava savunmasini nda birlestirdiginde Kraliyet Hava Kuvvetleri bombardiman ucaklarinin kara kontrol tertibatinin hedefindeki bireysel hucrelerine ucan gece savascilarini basabilecekleri bir bombardiman ucagi akimina dogru uctuklari fark edildi Geriye Kraliyet Hava Kuvvetleri nin kaybini en aza indirgeme amaciyla bombardiman ucaklarinin ne kadar yakin ucmalari gerektigini olcmek icin carpismalardan kaynaklanan istatistiksel kaybi gece savascilarinin istatistiksel kaybina karsi hesaplamak kalmisti Matematiksel modellerYoneylem problemlerinde oncelikle bir amac fonksiyonu vardir Bu problemlerde amac fonksiyonunun azami veya asgari degerini bulmaya calisiriz Bu degere uygun optimum cozum denir Her yoneylem probleminde ayrica cozum kumesini belirleyen kisitlar bulunur Uygun cozum hem amac fonksiyonunu hem de kisitlari mutlaka saglamalidir Yoneylem arastirmalari ilk defa II Dunya Savasi nda Ingilizler tarafindan cephane nakliyatinin en verimli sekilde nasil ulastirilacagini hesaplamak icin uygulanmistir Gunumuzde ise genellikle sirketler tarafindan uretim ve satis miktarlarinin belirlenmesinde kullanilmaktadir Tipik bir Yoneylem Arastirmasi modeli genel sekil olarak asagidaki gibi duzenlenir Maksimum veya Minimum Amac Fonksiyonu maks A lw Kisitlar l w L 2 Bu tur bir modelde pek cok alternatif cozum bulunacaktir ama bu cozumlerden sadece biri veya birkaci optimum cozumu saglar Bir matematiksel modelde nihai sonuc degiskenler kisitlar ve amac fonksiyonu bulunur Matematiksel modeller grafik yardimi veya simpleks algoritmasi ile cozulebilirler Gelisen teknikler ve artan bilincle birlikte yoneylem arastirmasi artik yalnizca operasyonlarla sinirli degildir ve bilgisayar verisi toplamak analizcilerin yukunu hafifletti Fakat yoneylem arastirmasi analizcisi hala bir sistemin nasil isledigini bilmeli ve hep bir oncekinden daha sofistike arastirmalar yapmayi ogrenmelidir TopluluklarYoneylem Arastirmasi Dernegi Operational Research Society Turkey YAD 10 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde The International Federation of Operational Research Societies IFORS 2 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Institute for Operations Research and the Management Sciences INFORMS9 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde The OR Society ORS The Association of European Operational Research Societies EURO 1 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Canadian Operations Research Society CORS 18 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Australian Society for Operations Research ASOR 5 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Military Operations Research Society MORS 1 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Operations Research Society of New Zealand ORSNZ 12 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Operations Research Society of the Philippines ORSP 16 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Operational Research Society of India ORSI 30 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Operations Research Society of South Africa ORSSA 22 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Institute for Operations Research IFOR 1 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde MakalelerEuropean Journal of Operational Research EJOR Journal of The Operational Research Society JORS INFOR Journal Opsearch TOP 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bilimsel Yayin Indeksi Yoneylem Makaleleri