Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Ekim 2021) () |
Ütopya; aslında olmayan, tasarlanmış ideal toplum.
Ütopyalar, bugün gerçekleşmesi imkânsız toplum tasarımlarıdır. Köken olarak Yunanca "yok/olmayan" anlamındaki ou, "mükemmel olan" anlamındaki eu ve "yer/toprak/ülke" anlamındaki topos sözcüklerinden türemiştir. Kullanımı Thomas More'un 1516'da yazdığı De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia veya kısaca Utopia isimli kitabıyla yaygınlaşmıştır.
Ütopyalar üzerine görüşler iki biçimde ortaya çıkmıştır. Bir kısmı özendirici, istenen nitelikte, diğer bir kısmı ise korkutucu, ürkütücü ütopyalardır.
İlgili terimler
Ütopya
Ütopya olumlu tasarımdır. Mükemmel ama kurgusal değildir. More'un ütopyası birçok açıdan Platon'un Devlet'ine dayanır. Sefiller ve fakirler toplumdan ayıklanır. Çok az yasa vardır ve avukat yoktur, çok az savaş vardır. Toplum bütün dinlere hoşgörülüdür. Bazı okuyucular bu hayali topluma sıcak bakmazken, bazıları millet için gerçekçi bir plan olarak görmüştür. Bazıları da More'un ütopyasını bir ideal toplum arayışından çok İngiliz toplumu için bir taşlama olarak algılamıştır.
Distopya
Distopya olumsuz ütopyadır. Totaliter ve baskıcı toplumları ifade eder. Jack London'nın 'i, George Orwell'in 1984'i; Aldous Huxley'in Brave New World'u; Anthony Burgess's A Clockwork Orange; Alan Moore's V for Vendetta; Margaret Atwood's The Handmaid'ın Tale; Evgenii Zamiatin'nın We’si; Ayn Rand'nin Anthem’i; Lois Lowry'in The Giver’ı; Samuel Butler'ın Erewhon’ı; Chuck Palahniuk'un Rant'ı; Cormac McCarthy'ın The Road’ı; Suzanne Collins'in Panem'i gibi örnekler yer almaktadır.
İstenen (özendirici) Ütopyalar
Bu tür ütopyalar, ideal toplum ve devlet tasarımlarıdır. Bu konuda eserler oluşturmuş bazı yazarlar ve eserleri aşağıdadır:
- Platon: Devlet ve Yasalar
- Thomas More: Ütopya
- : Icaria'ya Yolculuk
- Campanella: Güneş Ülkesi
- Edward Bellamy: Geçmişe Bakış
- William Morris: Olmayan Yerden Haberler
- Charlotte Perkins Gilman: Kadın Ülkesi
- Francis Bacon: Yeni Atlantis
- Farabi: El-Medinet'ül Fazıla
Platon'un Ütopyası
Platon, "Devlet" adlı eserinde ideal devletin nasıl olacağını belirtmiştir. Bu devlette insanlar üç sınıfa bölünmüştür; Çalışanlar (çiftçiler, zanaatkarlar), bekçiler (askerler) ve yöneticiler(bilginler özellikle filozoflar). İşçi sınıfı çalışıp üretimde bulunarak devletin maddi ihtiyaçlarını karşılar. Bekçiler sınıfı toplum içinde güvenliği ve dışarıya karşı devletin varlığını savunur. Yöneticiler sınıfı ise devleti yönetir.
Bu toplumda her sınıfın bir erdemi vardır. İşçi sınıfının erdemi kanaatkar olmak, bekçi sınıfının erdemi cesaret, yöneticilerin erdemi ise bilgeliktir.
Platon’un açtığı bu ütopik devlet anlayışı yolu, gelecekte hem doğu hem de batı felsefelerinde temsilciler bulmuştur. Doğu felsefesinde böyle ütopik bir devlet anlayışını Fârâbî’de görmekteyiz.
Farabi'nin Erdemli Toplumu
Farabi erdemli toplum ile ilgili El-Medinetü'l Fazıla kitabını yazmıştır. Bu kitapta erdemli bir toplumun özelliklerini yöneticilerin özelliklerini anlatmıştır. Adaleti sağlayacak kanunların olmasını istemiştir. Adaleti engelleyenlere ceza vermek toplumun erdemli olması için bir gerekliliktir çünkü topluma karşı yapılmıştır.
Erdemli bir toplumu erdemli yöneticilerin yönetmesini istemiştir. Erdemli şehrin reisi, sıradan herhangi bir insan olamaz, çünkü erdemli bir toplum erdemli yönetici ile mümkündür. Yöneticiler filozof ve halkına gerçek mutluluğu vermektir. Zenginlik ve zorbalıkla yönetmek, erdemli yönetimin özelliklerinden değildir.
Erdemli toplumun yöneticisinde aranacak vasıflar
- Sağlam bir beden.
- Sözü anlama kudreti.
- Güçlü bir hafıza.
- En küçük kanıtı değerlendirecek bir zekâ.
- Düşündüklerini açıklayabilecek kıvraklıkta bir dil.
- Öğretmeyi ve öğrenmeyi sevmek.
- Yemeye, içmeye ve kadınlara düşkün olmamak.
- Doğruluğu ve doğruları sevmek, yalandan nefret etmek.
- Altın ve gümüşün değil, yüceliğin peşinde koşmak.
- Adaleti sevmek, zulümden nefret etmek.
- Adalet isteyenlere karşı ılımlı, kötülere karşı sert bir mizaç.
- Doğruları korkmadan cesaretle hayata geçirebilecek bir azim ve irade.
- Ve en önemlisi de bilgelik.
Thomas More'un Ütopyası
Roman tarzında yazdığı "Utopia" adlı eserinde ütopik bir devlet tasarımı ortaya koyar. Bu devlette özel mülkiyet yoktur ve yasaktır. Herkes devlet adına üretir. Para geçerli değildir. Üretilenlerden herkes ihtiyacı kadar alır. Bireyler günde altı saat çalışır, geri kalan zamanlarını sanat ve bilimle uğraşarak geçirirler. Yöneticiler, tıpkı Platon’un ideal devletinde olduğu gibi, çok sıkı bir eğitimle yetiştirilir.
Tommaso Campanella'nın Ütopyası
"Güneş Devleti" adlı eserinde ütopik bir devlet tasarımı yaparken, o da Platon’un etkisi altında kalır. Güneş kentte her şey ortaktır. Aile yoktur. Eşlerin seçimi yönetimce yapılır. Kent bir rahip tarafından adilce yönetilir. Herkes dört saat çalışır. Geri kalan zamanda sanat, eğlence, okuma, beden ve ruhları eğitme gibi zevk veren işlere ayrılır. Yöneticinin yetkisi mutlaktır. Adları "Güç", "Akıl", " Sevgi" anlamına gelen üç yardımcısı vardır.
Francis Bacon'un Ütopyası
"Yeni Atlantis" adlı eserinde ütopik devletini tanıtır. "Ben Salen" adlı adada sağlam bir ahlâk anlayışı egemendir. Özel bir örgüt, halkın bu yüksek bilgi ve kültürünü planlar ve yürütür. Buna göre "Yeni Atlantis" bir bilgi devleti olarak tasarlanmıştır.
Distopyalar (Kötü bir geleceği anlatan romanlar)
Günümüzde de distopyalar yazılmaktadır. Ancak, bunların ortak bir niteliği vardır, o da toplumları gelecekte bekleyen tehlikeleri göstermektir. Bu tehlike, bir yandan makineleşen bir toplumda insanın duygu, düşünce ve değer sistemleri ile yok olup gitmesidir. Öte yandan, insan özgürlüklerinin, demokratik hakların kurulacak bir despotik devlet tarafından yok edilmesidir. Bu distopyaların amacı, insanları bu türden tehlikeler için önceden uyarmaktadır.
Aldous Leonard Huxley'in Distopyası
"Cesur Yeni Dünya" adlı eseri bir bilimkurgu özelliği taşır. "Yeni Dünya" da teknoloji çok gelişmiştir. İnsanlar suni yoldan üremektedir. Evlilik yoktur. İnsanlar çalışır ve eğlenirler. Hastalanma ve yaşlanma yoktur. Geçmiş, tüm değerleriyle yok edildiği için, geçmişi düşünme ve özlem duyma yoktur. Bu distopya, doğal yaşamdan kopmayı dile getirme açısından geleceğe ilişkin bir korku distopyasıdır.
George Orwell'in distopyası
George Orwell, Bin Dokuz Yüz Seksen Dört adlı eserinde despotizmin (zorbalık) egemen olduğu bir dünyayı tasvir eder. Bu ütopyaya göre, dünya eşit güce sahip üç bloka ayrılmıştır. Yönetenler tek egemen güçtür. İnsanlar yöneticilerin korkusu ile sinmiş, özgürlükler kaldırılmış, ahlâki ve insani duygular yok edilmiş, düşünme ve düşündüğünü söyleme yasaklanmış, yaşam tüm güzelliklerini yitirmiştir. Hiç kimse birbirine güvenememektedir. Çoğu kişiler casustur. En yakınlarını yönetime gammazlama bir ödev haline getirilmiştir. Bireylerin kişilikleri tamamen silinmiştir.
Orwell bu eserinde, gelecek üzerine korkularını dile getirmiştir. İnsanları, modern dünyayı etkileyebilecek sorunlar üzerinde düşünmeye yöneltmek istemiştir.
Ekonomik Ütopyalar
Bu ütopyalar ekonomik temellidir. Ekonomik ütopyalar 19. yüzyıl ın zor ekonomik koşullarına bir çözüm olarak oluşturuldu.
19. yüzyıl başlarındaki sosyal karmaşa ticaretin ve kapitalizmin gelişmesine neden oldu ve bunlara çözüm olarak birçok ütopya oluşturuldu. Bu ütopyalar malların eşit dağıtılması, paranın kaldırılması, insanların sevdikleri ve topluma yararlı işlerde çalışması ve onlara bilim ve sanatla ilgilenebilecek zaman ayırması gibi özelliklerinden dolayı genellikle ‘sosyal ütopyacılar’ hareketi içinde gruplandı. Bu klasik ütopyalardan biri Edward Bellamy'ın Looking Backward adlı ütopyasıdır. Diğer sosyalist ütopya da William Morris’in Bellamy'ın eserindeki bürokrasiye yanıt olarak yazdığı ve eleştirdiği News from Nowhere (Hiçbir Yerden Haberler)’dir. Ancak sosyalist hareket gelişemeye başladığında ütopyadan ayrıldı; Marx eski sosyalizmin eleştiri konusu oldu ve ütopyacı olarak tanımlandı. Ayrıca 'ın eseri The Great Explosion’nun (1963) son bölümü de ekonomik ve sosyal ütopyayla alakalı bilgiler içerir.Bu eserler Yerel Takas Ticari Sistemlerinin ilk vurgulandığı eserlerdir. Ayrıca ütopyalar siyasi görüşün karşıtı olarak görüldü. Örneğin, Robert A. Heinlein The Moon Is a Harsh Mistress adlı eserinde bireysel ve liberal ütopyayı tanımlar. Bu türün kapitalist ütopyaları genellikle devlet baskısı olmadan yapılan özel kuruluşlar ve bireysel girişimler toplum ve bireyler için büyük başarılar ve gelişme sağlayan serbest piyasa ekonomisine dayanıyordu. Diğer bir görüş ise kapitalist ütopyalar, sosyalist ütopyaların başarısızlık planları kadar borsa düşüklüğüyle ilgilenmiyordu. Sosyalizmin ve kapitalizmin harmanlanması bazıları tarafından ekonomik ütopya olarak görülüyordu. Bu küçük toplumların kapitalist ekonomiyle iş yerleri çalıştırmasından bahsediyor..
Politik ve Tarihi Ütopya
Politik ütopyalar hükümetin mükemmel toplum yaratma çabasının yer aldığı ütopyalardır. Dünya barışının küresel ütopyası genellikle tarihin muhtemel dayanılmaz sonu olarak görülür. Sparta Lycurgus tarafından oluşturulan militaristlik bir ütopyaydı. Özellikle Atinalılar bunu bir distopya olarak gördüler). Sparta, tarafından Leuctra savaşında yenilgiye uğratılana kadar önemli bir Yunan gücüydü.
Dini Ütopyalar
Bu ütopyalar dini temellidir ve insanlığın başından beri vardır. Üyeleri ütopyayı oluşturan bir dini geleneklere inanmak ve izleme ihtiyacı duyar. Yahudilik ve Hristiyanlıktaki Adem’in Bahçesi ve Cennet hakkındaki farklı görüşleri özellikle geleneksel din anlayışı açısından ütopya olarak değerlendirilebilir. Böyle ütopyalar varlığın sıkıntılardan uzak olduğu saadet ve aydınlanma yeri olan ‘zevk bahçesi’ olarak tanımlanır. Varlığı günahtan, acıdan, yoksulluktan ve ölümden ayrı olarak hayal ederler ve bazen melekler ve huriler olduğunu iddia ederler. Benzer şekilde Hindulardaki Moksha ve Budistlerdeki Nirvana kavramları da bir çeşit ütopya olarak kabul edilebilir. Hinduizm ve Budizm'de ütopya yer değil aklın halidir. Eğer düşüncelerden bağımsız meditasyon yaparlarsa aydınlığa ulaşabileceklerini düşünürler. Bu aydınlanma ütopya kavramıyla alakalı olarak ölüm ve yaşam çemberinden çıkmayı vadeder.
Ancak alışılagelmiş insan tarafından oluşturulmuş ütopyalar din temelli ütopyalar için daha açık bir kanıttır çünkü üyeleri yitirilen erdemleri ve değerleri Yaşam’dan Sonraki Hayatta yeniden kurmaya çalışır.
19. yüzyılda Birleşmiş Devletler ve Avrupa’da İkinci Büyük Uyanıştan sonra bazı radikal dini gruplar ütopik toplumlar yarattılar. İnsan hayatının tüm yönlerini inançlarına göre yönetebilecek toplumlar oluşturmaya çalıştılar. Bu ütopik toplumlar arasında en bilineni 18. yüzyılda İngiltere'de başlayıp kısa bir süre sonra Amerika’ya yayılan Shaker hareketidir. Diğer iyi örnekler ise; Riker'un Holy City(Kutsal Şehir) ve Kaliforniya’daki 15 ütopik koloni, Kanada ve Fin ‘kolkhozes’ ütopik toplumunu da kapsayan diğer 15 sosyalist ve dini topluluklar ve Sovyetler Birliği’dir.
Bilimsel ve Teknolojik Ütopyalar
Bu ütopyalar gelecekte kurgulanmıştır; gelişmiş bilim ve teknolojinin acı ve ölümün yok olması, insan doğasındaki değişiklikler ve insani koşullardaki değişiklikler gibi durumların ütopik yaşam standartlarının oluşmasına yol açacağına inanılır. Bu ütopyacı topluluklar insan hakkındaki her şeyi değiştirmek isterler. Teknoloji insanların uyku yemek ve doğum gibi normal işlevlerini yaşam şekillerini etkiledi ve suni bir anlam kazandı. Bu planlanmış ütopyaların diğer şekilleri insanların teknolojiyle dengeyi bozması ve yaşam koşullarını arttırmasını içerir (örn.:Star Trek-Yıldız Yolculuğu). Ütopyanın durağan mükemmelliğinin yerine liberal transhümanistlerin extropya düşüncesi bireylere ve gönüllü gruplara tercih ettikleri sosyal kurumları oluşturmalarına izin verir.
Garrett Jones, 2004 yılında yayımladığı eseri Ourtopia’da ‘hiçbir yer’ yerine ‘kendi yerimizi’ yapmak için elimizde olan bütün kaynakları iklim değişikliği ve kabileleşmeye karşı kullanmamız gerektiğini tartışır. Buckminster Fuller teknolojik ütopyacılık için teorik bir temel sundu ve bu teknolojik ütopyanın gelişmesini sağlayacak haritalar ve araba tasarımları geliştirdi.
Teknolojik ve liberal sosyalist ütopyanın bir belirgin örneği de İskoç yazar Iain M.’nin Bank Culture adlı eseridir.
Bu türün ilk çeşitleri kalıtsal teorilerle kuruldu. Doğadaki bazı özelliklerin kalıtsal olduğunu düşünen bazı genetikçiler sadece daha sağlıklı değil daha zeki bir ırk yaratılabileceğini ama beceri ya da aksine sarhoşluk ve suçluluk gibi bazı özelliklerin seçilebileceğini düşündüler. Bu durum iyi genlere sahip olanların çocuk yapmasını öneren, kötü genlere sahip olanlarınsa çocuk yapmalarını engelleyen bir durum haline dönüştü.
Jacque Fresco ve Venüs Projesi
Teknolojik ütopya idealinin bir diğer çeşidi Jacque Fresco'nun kurmuş olduğu Venüs Projesi'dir. Bu proje teknoloji ve bilimin yardımıyla tüm insanlığa ferah bir dünya kurmayı amaçlar. Dünya kaynaklarının tamamının, kurulacak teknolojik bir sistemle yönetilmesi gerektiğini savunur. Fresco'ya göre üretim kar sağlamak için değil, ihtiyaç karşılamak için yapılmalıdır. Kar üzerine kurulan ekonomik sistem savaşların temel sebebidir. Üretim insan gücü ile değil mutlak makine gücü ile yapılmalıdır.
| Wikimedia Commons'ta Ütopya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
Kaynakça
- Tandaçgüneş, Nilnur (2013). Ütopya: Antikçağ'dan Günümüze "Mutluluk Vaadi". Ayrıntı Yayınları. ISBN .
- Bora, Aksu (der.); Dede, Kadir (der.) (2018). Ütopyalar: Politikayla Arzunun Kesiştiği Yer. İletişim Yayınları. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Utopya haber gazete kitap akademik JSTOR Ekim 2021 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Utopya aslinda olmayan tasarlanmis ideal toplum Utopyalar bugun gerceklesmesi imkansiz toplum tasarimlaridir Koken olarak Yunanca yok olmayan anlamindaki ou mukemmel olan anlamindaki eu ve yer toprak ulke anlamindaki topos sozcuklerinden turemistir Kullanimi Thomas More un 1516 da yazdigi De Optimo Reipublicae Statu deque Nova Insula Utopia veya kisaca Utopia isimli kitabiyla yayginlasmistir Utopyalar uzerine gorusler iki bicimde ortaya cikmistir Bir kismi ozendirici istenen nitelikte diger bir kismi ise korkutucu urkutucu utopyalardir Ilgili terimlerUtopya Utopya olumlu tasarimdir Mukemmel ama kurgusal degildir More un utopyasi bircok acidan Platon un Devlet ine dayanir Sefiller ve fakirler toplumdan ayiklanir Cok az yasa vardir ve avukat yoktur cok az savas vardir Toplum butun dinlere hosgoruludur Bazi okuyucular bu hayali topluma sicak bakmazken bazilari millet icin gercekci bir plan olarak gormustur Bazilari da More un utopyasini bir ideal toplum arayisindan cok Ingiliz toplumu icin bir taslama olarak algilamistir Distopya Distopya olumsuz utopyadir Totaliter ve baskici toplumlari ifade eder Jack London nin i George Orwell in 1984 i Aldous Huxley in Brave New World u Anthony Burgess s A Clockwork Orange Alan Moore s V for Vendetta Margaret Atwood s The Handmaid in Tale Evgenii Zamiatin nin We si Ayn Rand nin Anthem i Lois Lowry in The Giver i Samuel Butler in Erewhon i Chuck Palahniuk un Rant i Cormac McCarthy in The Road i Suzanne Collins in Panem i gibi ornekler yer almaktadir Istenen ozendirici UtopyalarBu tur utopyalar ideal toplum ve devlet tasarimlaridir Bu konuda eserler olusturmus bazi yazarlar ve eserleri asagidadir Platon Devlet ve Yasalar Thomas More Utopya Icaria ya Yolculuk Campanella Gunes Ulkesi Edward Bellamy Gecmise Bakis William Morris Olmayan Yerden Haberler Charlotte Perkins Gilman Kadin Ulkesi Francis Bacon Yeni Atlantis Farabi El Medinet ul FazilaPlaton un Utopyasi Platon Devlet adli eserinde ideal devletin nasil olacagini belirtmistir Bu devlette insanlar uc sinifa bolunmustur Calisanlar ciftciler zanaatkarlar bekciler askerler ve yoneticiler bilginler ozellikle filozoflar Isci sinifi calisip uretimde bulunarak devletin maddi ihtiyaclarini karsilar Bekciler sinifi toplum icinde guvenligi ve disariya karsi devletin varligini savunur Yoneticiler sinifi ise devleti yonetir Bu toplumda her sinifin bir erdemi vardir Isci sinifinin erdemi kanaatkar olmak bekci sinifinin erdemi cesaret yoneticilerin erdemi ise bilgeliktir Platon un actigi bu utopik devlet anlayisi yolu gelecekte hem dogu hem de bati felsefelerinde temsilciler bulmustur Dogu felsefesinde boyle utopik bir devlet anlayisini Farabi de gormekteyiz Farabi nin Erdemli Toplumu Farabi erdemli toplum ile ilgili El Medinetu l Fazila kitabini yazmistir Bu kitapta erdemli bir toplumun ozelliklerini yoneticilerin ozelliklerini anlatmistir Adaleti saglayacak kanunlarin olmasini istemistir Adaleti engelleyenlere ceza vermek toplumun erdemli olmasi icin bir gerekliliktir cunku topluma karsi yapilmistir Erdemli bir toplumu erdemli yoneticilerin yonetmesini istemistir Erdemli sehrin reisi siradan herhangi bir insan olamaz cunku erdemli bir toplum erdemli yonetici ile mumkundur Yoneticiler filozof ve halkina gercek mutlulugu vermektir Zenginlik ve zorbalikla yonetmek erdemli yonetimin ozelliklerinden degildir Erdemli toplumun yoneticisinde aranacak vasiflar Saglam bir beden Sozu anlama kudreti Guclu bir hafiza En kucuk kaniti degerlendirecek bir zeka Dusunduklerini aciklayabilecek kivraklikta bir dil Ogretmeyi ve ogrenmeyi sevmek Yemeye icmeye ve kadinlara duskun olmamak Dogrulugu ve dogrulari sevmek yalandan nefret etmek Altin ve gumusun degil yuceligin pesinde kosmak Adaleti sevmek zulumden nefret etmek Adalet isteyenlere karsi ilimli kotulere karsi sert bir mizac Dogrulari korkmadan cesaretle hayata gecirebilecek bir azim ve irade Ve en onemlisi de bilgelik Thomas More un Utopyasi Roman tarzinda yazdigi Utopia adli eserinde utopik bir devlet tasarimi ortaya koyar Bu devlette ozel mulkiyet yoktur ve yasaktir Herkes devlet adina uretir Para gecerli degildir Uretilenlerden herkes ihtiyaci kadar alir Bireyler gunde alti saat calisir geri kalan zamanlarini sanat ve bilimle ugrasarak gecirirler Yoneticiler tipki Platon un ideal devletinde oldugu gibi cok siki bir egitimle yetistirilir Tommaso Campanella nin Utopyasi Gunes Devleti adli eserinde utopik bir devlet tasarimi yaparken o da Platon un etkisi altinda kalir Gunes kentte her sey ortaktir Aile yoktur Eslerin secimi yonetimce yapilir Kent bir rahip tarafindan adilce yonetilir Herkes dort saat calisir Geri kalan zamanda sanat eglence okuma beden ve ruhlari egitme gibi zevk veren islere ayrilir Yoneticinin yetkisi mutlaktir Adlari Guc Akil Sevgi anlamina gelen uc yardimcisi vardir Francis Bacon un Utopyasi Yeni Atlantis adli eserinde utopik devletini tanitir Ben Salen adli adada saglam bir ahlak anlayisi egemendir Ozel bir orgut halkin bu yuksek bilgi ve kulturunu planlar ve yurutur Buna gore Yeni Atlantis bir bilgi devleti olarak tasarlanmistir Distopyalar Kotu bir gelecegi anlatan romanlar Gunumuzde de distopyalar yazilmaktadir Ancak bunlarin ortak bir niteligi vardir o da toplumlari gelecekte bekleyen tehlikeleri gostermektir Bu tehlike bir yandan makinelesen bir toplumda insanin duygu dusunce ve deger sistemleri ile yok olup gitmesidir Ote yandan insan ozgurluklerinin demokratik haklarin kurulacak bir despotik devlet tarafindan yok edilmesidir Bu distopyalarin amaci insanlari bu turden tehlikeler icin onceden uyarmaktadir Aldous Leonard Huxley in Distopyasi Cesur Yeni Dunya adli eseri bir bilimkurgu ozelligi tasir Yeni Dunya da teknoloji cok gelismistir Insanlar suni yoldan uremektedir Evlilik yoktur Insanlar calisir ve eglenirler Hastalanma ve yaslanma yoktur Gecmis tum degerleriyle yok edildigi icin gecmisi dusunme ve ozlem duyma yoktur Bu distopya dogal yasamdan kopmayi dile getirme acisindan gelecege iliskin bir korku distopyasidir George Orwell in distopyasi George Orwell Bin Dokuz Yuz Seksen Dort adli eserinde despotizmin zorbalik egemen oldugu bir dunyayi tasvir eder Bu utopyaya gore dunya esit guce sahip uc bloka ayrilmistir Yonetenler tek egemen guctur Insanlar yoneticilerin korkusu ile sinmis ozgurlukler kaldirilmis ahlaki ve insani duygular yok edilmis dusunme ve dusundugunu soyleme yasaklanmis yasam tum guzelliklerini yitirmistir Hic kimse birbirine guvenememektedir Cogu kisiler casustur En yakinlarini yonetime gammazlama bir odev haline getirilmistir Bireylerin kisilikleri tamamen silinmistir Orwell bu eserinde gelecek uzerine korkularini dile getirmistir Insanlari modern dunyayi etkileyebilecek sorunlar uzerinde dusunmeye yoneltmek istemistir Ekonomik UtopyalarBu utopyalar ekonomik temellidir Ekonomik utopyalar 19 yuzyil in zor ekonomik kosullarina bir cozum olarak olusturuldu 19 yuzyil baslarindaki sosyal karmasa ticaretin ve kapitalizmin gelismesine neden oldu ve bunlara cozum olarak bircok utopya olusturuldu Bu utopyalar mallarin esit dagitilmasi paranin kaldirilmasi insanlarin sevdikleri ve topluma yararli islerde calismasi ve onlara bilim ve sanatla ilgilenebilecek zaman ayirmasi gibi ozelliklerinden dolayi genellikle sosyal utopyacilar hareketi icinde gruplandi Bu klasik utopyalardan biri Edward Bellamy in Looking Backward adli utopyasidir Diger sosyalist utopya da William Morris in Bellamy in eserindeki burokrasiye yanit olarak yazdigi ve elestirdigi News from Nowhere Hicbir Yerden Haberler dir Ancak sosyalist hareket gelisemeye basladiginda utopyadan ayrildi Marx eski sosyalizmin elestiri konusu oldu ve utopyaci olarak tanimlandi Ayrica in eseri The Great Explosion nun 1963 son bolumu de ekonomik ve sosyal utopyayla alakali bilgiler icerir Bu eserler Yerel Takas Ticari Sistemlerinin ilk vurgulandigi eserlerdir Ayrica utopyalar siyasi gorusun karsiti olarak goruldu Ornegin Robert A Heinlein The Moon Is a Harsh Mistress adli eserinde bireysel ve liberal utopyayi tanimlar Bu turun kapitalist utopyalari genellikle devlet baskisi olmadan yapilan ozel kuruluslar ve bireysel girisimler toplum ve bireyler icin buyuk basarilar ve gelisme saglayan serbest piyasa ekonomisine dayaniyordu Diger bir gorus ise kapitalist utopyalar sosyalist utopyalarin basarisizlik planlari kadar borsa dusukluguyle ilgilenmiyordu Sosyalizmin ve kapitalizmin harmanlanmasi bazilari tarafindan ekonomik utopya olarak goruluyordu Bu kucuk toplumlarin kapitalist ekonomiyle is yerleri calistirmasindan bahsediyor Politik ve Tarihi UtopyaPolitik utopyalar hukumetin mukemmel toplum yaratma cabasinin yer aldigi utopyalardir Dunya barisinin kuresel utopyasi genellikle tarihin muhtemel dayanilmaz sonu olarak gorulur Sparta Lycurgus tarafindan olusturulan militaristlik bir utopyaydi Ozellikle Atinalilar bunu bir distopya olarak gorduler Sparta tarafindan Leuctra savasinda yenilgiye ugratilana kadar onemli bir Yunan gucuydu Dini UtopyalarBu utopyalar dini temellidir ve insanligin basindan beri vardir Uyeleri utopyayi olusturan bir dini geleneklere inanmak ve izleme ihtiyaci duyar Yahudilik ve Hristiyanliktaki Adem in Bahcesi ve Cennet hakkindaki farkli gorusleri ozellikle geleneksel din anlayisi acisindan utopya olarak degerlendirilebilir Boyle utopyalar varligin sikintilardan uzak oldugu saadet ve aydinlanma yeri olan zevk bahcesi olarak tanimlanir Varligi gunahtan acidan yoksulluktan ve olumden ayri olarak hayal ederler ve bazen melekler ve huriler oldugunu iddia ederler Benzer sekilde Hindulardaki Moksha ve Budistlerdeki Nirvana kavramlari da bir cesit utopya olarak kabul edilebilir Hinduizm ve Budizm de utopya yer degil aklin halidir Eger dusuncelerden bagimsiz meditasyon yaparlarsa aydinliga ulasabileceklerini dusunurler Bu aydinlanma utopya kavramiyla alakali olarak olum ve yasam cemberinden cikmayi vadeder Ancak alisilagelmis insan tarafindan olusturulmus utopyalar din temelli utopyalar icin daha acik bir kanittir cunku uyeleri yitirilen erdemleri ve degerleri Yasam dan Sonraki Hayatta yeniden kurmaya calisir 19 yuzyilda Birlesmis Devletler ve Avrupa da Ikinci Buyuk Uyanistan sonra bazi radikal dini gruplar utopik toplumlar yarattilar Insan hayatinin tum yonlerini inanclarina gore yonetebilecek toplumlar olusturmaya calistilar Bu utopik toplumlar arasinda en bilineni 18 yuzyilda Ingiltere de baslayip kisa bir sure sonra Amerika ya yayilan Shaker hareketidir Diger iyi ornekler ise Riker un Holy City Kutsal Sehir ve Kaliforniya daki 15 utopik koloni Kanada ve Fin kolkhozes utopik toplumunu da kapsayan diger 15 sosyalist ve dini topluluklar ve Sovyetler Birligi dir Bilimsel ve Teknolojik UtopyalarBu utopyalar gelecekte kurgulanmistir gelismis bilim ve teknolojinin aci ve olumun yok olmasi insan dogasindaki degisiklikler ve insani kosullardaki degisiklikler gibi durumlarin utopik yasam standartlarinin olusmasina yol acacagina inanilir Bu utopyaci topluluklar insan hakkindaki her seyi degistirmek isterler Teknoloji insanlarin uyku yemek ve dogum gibi normal islevlerini yasam sekillerini etkiledi ve suni bir anlam kazandi Bu planlanmis utopyalarin diger sekilleri insanlarin teknolojiyle dengeyi bozmasi ve yasam kosullarini arttirmasini icerir orn Star Trek Yildiz Yolculugu Utopyanin duragan mukemmelliginin yerine liberal transhumanistlerin extropya dusuncesi bireylere ve gonullu gruplara tercih ettikleri sosyal kurumlari olusturmalarina izin verir Garrett Jones 2004 yilinda yayimladigi eseri Ourtopia da hicbir yer yerine kendi yerimizi yapmak icin elimizde olan butun kaynaklari iklim degisikligi ve kabilelesmeye karsi kullanmamiz gerektigini tartisir Buckminster Fuller teknolojik utopyacilik icin teorik bir temel sundu ve bu teknolojik utopyanin gelismesini saglayacak haritalar ve araba tasarimlari gelistirdi Teknolojik ve liberal sosyalist utopyanin bir belirgin ornegi de Iskoc yazar Iain M nin Bank Culture adli eseridir Bu turun ilk cesitleri kalitsal teorilerle kuruldu Dogadaki bazi ozelliklerin kalitsal oldugunu dusunen bazi genetikciler sadece daha saglikli degil daha zeki bir irk yaratilabilecegini ama beceri ya da aksine sarhosluk ve sucluluk gibi bazi ozelliklerin secilebilecegini dusunduler Bu durum iyi genlere sahip olanlarin cocuk yapmasini oneren kotu genlere sahip olanlarinsa cocuk yapmalarini engelleyen bir durum haline donustu Jacque Fresco ve Venus Projesi Teknolojik utopya idealinin bir diger cesidi Jacque Fresco nun kurmus oldugu Venus Projesi dir Bu proje teknoloji ve bilimin yardimiyla tum insanliga ferah bir dunya kurmayi amaclar Dunya kaynaklarinin tamaminin kurulacak teknolojik bir sistemle yonetilmesi gerektigini savunur Fresco ya gore uretim kar saglamak icin degil ihtiyac karsilamak icin yapilmalidir Kar uzerine kurulan ekonomik sistem savaslarin temel sebebidir Uretim insan gucu ile degil mutlak makine gucu ile yapilmalidir Wikimedia Commons ta Utopya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir KaynakcaTandacgunes Nilnur 2013 Utopya Antikcag dan Gunumuze Mutluluk Vaadi Ayrinti Yayinlari ISBN 978 975 539 739 9 Bora Aksu der Dede Kadir der 2018 Utopyalar Politikayla Arzunun Kesistigi Yer Iletisim Yayinlari ISBN 978 975 05 2364 9