Assos (Grekçe: Άσσος), Çanakkale'nin Ayvacık ilçesinin yaklaşık 17 km güneyindeki Behramkale Köyü'nde yer alan bir antik kent.
Άσσος (Grekçe) | |
Assos Antik Kenti | |
Konum | Çanakkale, Ayvacık |
---|---|
Koordinatlar | 39°29′21″K 26°20′11″D / 39.48917°K 26.33639°D |
Tarihçe | |
Kuruluş | MÖ 7. yüzyıl |
Devir(ler) | Orta Çağ |
Kültür(ler) | Helenistik Dönem, Roma Dönemi |
Bağlı olduğu | Lidya, Pers, Pergamon¸ Roma |
Sit ayrıntıları | |
Buluntu(lar) | Akropolis, tiyatro, agora, stoa, nekropolis, Athena tapınağı |
Kazı tarihleri | Keşif 1521 (Piri Reis) |
Durum | Restore |
Kamusal erişim | Açık |
Antik Çağda Troas diye adlandırılan bölgenin güney ucunda volkanik bir tepenin zirvesi ve yamaçlarında, Midilli adasının karşısında kurulmuştur. Tarih boyunca Lidya, Pers, Pergamon¸ Roma egemenliği altına giren bölge Orta Çağ'da terk edilmiş; 1880-1883 yıllarında Amerikan Arkeoloji Enstitüsü'nün yaptığı kazılar sırasında Amerikalı genç mimar Francis H. Bacon tarafından bulunmuştur.
Aktif olduğu zamanlarda Assos, bulunduğu bölgedeki tek büyük limana sahip olduğu için geçen gemiler sayesinde zengin olmuştu. Assos'taki andezit taşından imal edilen lahitler, içine konan cesetlerin çabuk çürütmesi ile dünyaca ün yapmış; antik dönemde Lübnan, Suriye, Yunanistan ve Roma'ya ihraç edilmiştir.
Antik Çağ'ın büyük düşünürlerinden Aristo'nun bu kentte üç yıl yaşamış ve felsefe okulu kurmuş olması nedeniyle felsefe tarihi açısınan önem taşır. Assos, Pavlus tarafından da ziyaret edilmiştir ve kent bu nedenle Hıristiyanlarca kutsal olarak kabul edilir.
MÖ 900'lerde kurulan bu kentin en gözalıcı yeri en tepesine yapılmış olan, Dorik yapılı Athena Tapınağı'dır. Kentin ayrıca büyük bir amfitiyatrosu da vardır.
Günümüzde, şehrin olduğu dağın eteklerinde ve yamaçlarındaki Behramkale kenti hâlen aktiftir.
Assos, 2017 yılından beri UNESCO Dünya Miras Geçici Listesi'nde bulunmaktadır.
Tarihçe
Assos kentinde ilk defa iskan edenlerin kim olduğu bilinmez ancak arkeolojik verilerden kentte Tunç Çağı'ndan beri kesintisiz iskan edildiği anlaşılmaktadır. Bölge, MÖ 7. yüzyılda Lesbos Adası'ndan (Midilli) gelen Aiol kolonileri tarafından iskan edilerek gelişmiş, zenginleşmiştir. MÖ 6. yüzyılda Lidya Krallığı kıyılardaki hellen şehirleri üzerinde politik güç sağlamak istemiş ve bunun sonucunda Assos MÖ 560'ta Lidya Krallığı'nın hâkimiyetine girmiştir. MÖ 546 yılında Perslerin Lidya hakimiyetine son vermesi sonucu Pers egemenliği başladı. Bu dönemde vergi siteminde değişiklik olmadı. Vergi toplayanlar, Persler'den ziyade Hellen yöneticilerdi.
MÖ 5. yüzyılda Pers egemenliğine karşı Atina Devleti'nin liderliğinde kurulan Atina kent birliği'nin kuruluşu sırasında Assos, yılda 1 talent ödeme karşılığında kurucu üyeler arasında kaldı. Persler, uğradıkları yenilgilerden sonra Ege'nin Asya kıyılarından ayrılmaya başlamıştı. Ancak zaman içinde Persler yeniden Anadolu kıyılarına döndüler; Batı Anadolu kıyılarında yaşayanları yeniden Pers egemenliğine zorlayan Kral Barışı'nın (MÖ 387) imzalanmasından hemen sonra Eubolos adında bir tüccar kendini Assos ve Atarneus kentlerinin kralı ilan etti. Onun ölümünden sonra hizmetkarlarından Hermesisas yönetimi ele geçirdi. Gençliğinde Plato'nun okulunda öğrenim görmüş olan Hermesias, başta Aristo olmak üzere filozof dostlarını Assos’a davet etti. Hermesias’ın yeğeni Phtias ile evlenen Aristo, Assos'ta üç yıl yaşadı. MÖ 347’de Assos'ta bir felsefe okulu kurdu ve yaşambilimi üzerine çalışmalar yaptı. Kral Hermesias, MÖ 345 yılında bağımsızlığını yitirdi; Pers komutanı Rodoslu Memnon tarafından esir alınarak Persepolis'te çarmıha gerildi ve kentte yeniden Pers hakimiyeti başladı. MÖ 344'te Assos'tan ayrılan Aristo; Makedon Kralı II. Filip'in oğlu İskender'i yetiştirmek üzere Pella'ya gitmiştir. Bölgede Pers hakimiyeti, MÖ 334 yılında Büyük İskender'in Granikos Savaşı'nda kazandığı zafer ile son buldu.
Assos, Büyük İskender'in ölümünden sonra Galatlar tarafından işgal edildi. MÖ 241 yılında Pergamon Krallığı'nın egemenliği altına girdi. MÖ 133'te Kral III. Attolos'un vasiyeti ile Bergama Krallığı Roma'ya geçince Assos kenti de Roma egemenliğine girdi.
Kent, Roma yönetimi döneminde gelişti. Bu dönemde tarım arazilerinin verimliliği ile ünlü oldu. Erken imparatorluk döneminde Athena Polias, Zeus Soter ve Asklepios kültleri yanında Roma imparatoru Augustus ve karısı Livia'yı tanrılaştıran Assoslular, Hristiyanlığın doğuşundan sonra kenti Aziz Pavlus ve Aziz Luka'nın ziyaret etmiş olmasının da etkisi ile Hristiyanlığı kabul ettiler. MS 381 - 390 yıllarında, Hristiyanlığın etkisi ve imparatorluğun emirleri doğrultusunda, birçok tapınak kapatılmış ve yıkılmış, taşları kilise ve konut inşasında kullanılmıştır; ayrıca harç yapımına gerekli kirecin sağlanması için tüm mermer malzeme agora yakınındaki kireç kuyusunda yakılmıştır. Assos Athena Tapınağı ve tapınağa ait sunak da bu zamanda tahrip edilmiştir.
MS 3. yüzyılın ortalarından sonra kent önemini yitirdi. MS 5. yüzyılda piskoposluk merkezi haline gelen kentte yerleşim, 7. yüzyılda sonra erdi.
Latinler, Franklar, Selçuklu ve Osmanlı Türkleri akropolise birçok kez kente saldırmışlardır. Bizans Dönemi’nde piskoposluk merkezi haline gelen Assos, 1080 yılında, Selçuklu Hanedanının egemenliği altına girdi, ancak 17 yıl süren egemenlikten sonra I. Haçlı ordusu komutanlarından Keşiş Pierre, bölgeden Türkleri uzaklaştırdığı için burada 1330 yılına kadar Bizans hâkimiyeti devam etti. 14. yüzyılda Karesi Beyliği'nin topraklarında olan Assos, tüm Çanakkale çevresi ile birlikte 1359 yılında Sultan I. Murat'a satılarak Osmanlı topraklarının bir parçası oldu.
Yapılar
6x13 dor düzenli sütün ile çevrili Athena Tapınağı, Akropolün en önemli yapısıdır. Ön oda ve kutsal oda bölümlerinden oluşan tapınağın etrafı sütunlardan oluşmakta olduğunu tapınağın kutsal odasında bulunan tanrıça heykeli ise 1800 yıllarda yapılan kazı çalışmaları sonucunda ABD'ye götürüldüğünü Tekin Gün (Assos Athena Tapınağı) adlı araştırma notlarından anlaşılmaktadır. MÖ 530 yılına ait tapınak 14x30 m. ölçüsündedir. Tapınağın bazı sütunları yerine dikilmiştir. Athena Tapınağı frizlerinden bir kısmı İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndedir. 1838 yıllında yapılan kazı çalışmasında çıkan mimari bloklar, frizler ise; Boston müzesi, Fransa’daki Louvre müzesi arkeoloji müzesine götürülmüştür. İkinci bir surla takviye edilen akropoldeki iç surlar Orta Çağ'da, Osmanlı döneminde ve günümüzde de restore edilmiştir.
Assos Nekropolü, Helenistik ve Roma dönemlerinden kalmadır. Mezarlar, Helenistik çağdan Arkaik çağa kadar kesintisiz devam eder. Akropolün güney eteklerindeki teraslar üzerinde Agora inşa edilmiştir. Agoranın doğusunda meclis binası (bouleuterion), kuzey ve güneyde stoalar (revaklar) bulunur.
Agora ile Batı kapısı arasındaki gymnasium Helenistik dönemde yapılmıştır. Batı kapıdan aşağı inen taş yol hamamlara ve tiyatroya ulaşır. 5 bin kişilik tiyatro, doğal bir kaya oyuğuna MÖ 3. yüzyılda inşa edilmiştir.
Araştırmalar, Kazılar
Assos kalıntılarını ilk belirten, Piri Reis'tir (1521). 1672'de John Covel, 1785'te Choiseul-Gouffier kenti gezen ilk seyyahlardır; 19. yüzyılda başka seyyahlar onları takip etmiştir. Charles Texier, 1835 yılında kentin kapsamlı planı ile birlikte tapınak frizlerinin çizimlerini yapmış; bu araştırma üzerine, 1838 yılında Sultan II. Mahmut, yüzeydeki heykeltıraşlık eserlerinin büyük bölümünü Fransa Kralına armağan etmiştir. Assos'ta ilk sistemli kazı çalışmaları 1881’de Amerikan Arkeoloji Enstitüsü tarafından başlatıldı. Amerikan Arkeoloji Enstitüsü adına mimar J.T.Clarke ve F.H.Bacon başkanlığında ilk kazılar bağlanmıştır ve yaklaşık Amerikalı ekip, 3 yıllık çalışma sonunda kentin önemli mimari yapılarını açığa çıkardı. Çalışmalarda çıkarılan eserlerin bir kısmı Osmanlı Devleti'nin izni ile paylaşılarak Amerika Birleşik Devletleri'ne götürülmüş ve Boston Güzel Sanatlar Müzesi'nde sergilenmişti. Assos'taki kazı çalışmaları 1981 yılında Ümit Serdaroğlu tarafından yeniden başlatıldı ve 2005'te ölümüne kadar sürdürüldü. Serdaroğlu; batı nekropolisi, agora, tiyatro ve akropoliste çalışmalar yaptı. 2005 yılından itibaren kazı başkanlığını ÇOMÜ adına Prof.Dr.Nurettin Arslan sürdürmektedir.
Restorasyon çalışmalar
Assos’ta ilk olarak 2009 yılında sistematik yüzey araştırmasına başlanmıştır. 2010 yılında Batı Kapısı’nın doğusundaki alanda araştırmalar yapılmıştır. Sistematik olarak toplanan arkeolojik bulguların yanında, yüzeyde görülen tüm kalıntılar harita üzerine işlenmiştir. Yüzey araştırmasının bitirilmesinden sonra Assos kentinin çağlara göre nasıl bir gelişim gösterdiği daha iyi anlaşılabilecektir. Yüzey araştırması kapsamında Batı Kapısı’nın 20 m doğusunda ve gymnasionun güneyinde olmak üzere iki noktada sondaj yapılmıştır. Batı Kapısı doğusundaki sondajın üst seviyelerinde açma Bizans Çağı’na ait apsisli bir yapıya rastlanması nedeni ile buradaki çalışma sonlandırılmıştır. Daha sonra gymnasionun güneyinden geçip agoraya ulaşan caddenin bulunduğu alanda açma çalışmalara başlanmıştır. Bu alandaki kazılarda gynmasionun porticusuna ait üç adet sütünün ana cadde üzerine düştüğü görülmüştür. Genişliği 6,5 m olan ana caddenin zemini düzgün dörtgen andezit taş bloklar ile kaplanmıştır. Cadde üzerindeki dolgu içerisindeki bulgular Geç Roma ve Erken Bizans Çağlarına tarihlenmektedir. Caddenin kuzey ve güney kenarlarında yağmur sularını sarnıçlara ulaştıran kanallar yapılmıştır. Caddenin güney kenarında döşeme taşlarının eksik olduğu kısımda ana kayaya kadar inilmiştir. Taş blokların altında bulunan, küçük taşlardan oluşan 0,70 m kalınlığa sahip dolgu içerisindeki seramikler Hellenistik Çağ’a aittir. Stratigrafi, taş dolgunun altındaki Arkaik Çağ tabakasının ardından ana kayanın üzerindeki 0,15 - 0,20 m kalınlığındaki Bronz Çağı tabakası ile son bulmaktadır. Kent içerisindeki bu ilk sondaj Assos’taki iskân tarihinin aydınlatılması bakımından önemlidir. Önümüzdeki yıllarda yapılacak yüzey araştırması ve bununla bağlantılı küçük sondajlarla konu hakkındaki bilgilerin daha da zenginleşeceği beklenmektedir.
Athena Tapınağı
2009 yılında sürdürülen Athena Tapınağı’nın restorasyon çalışmaları başlatılmış, sütun gövdelerindeki beton parçaların sökülmesi işlemlerinde, ilk restorasyonda demirin kullanılmış olması yüzünden sıkıntılar yaşanmıştır. Ancak her şeye rağmen bu aşama başarılı bir şekilde sonlandırılmıştır. Daha sonra andezitten yapılmış sütun tamburları yivleri işlenmeden orijinal yerlerine konulmuştur. Bütün tamburların ve sütun başlıklarının yerlerine konulmasının ardından sütunların yivlerinin açılmasına başlanmıştır. Sütunlar yanında tapınağın güney ve doğu yönlerindeki eksik olan stylobat blokları da yine özgün malzemeden hazırlanarak yerlerine konmuştur. Böylece yılda yüz binlerce kişinin ayak bastığı bu blokların aşınması önlendiği gibi, tapınağın daha iyi algılanması mümkün olmuştur. Gelecek yıl imkânlar ölçüsünde doğu yöndeki friz, metop ve alınlığın, stylobat duvarı üzerinde ayağa kaldırılması hedeflenmektedir. Akropolisin kullanım evrelerini belirlemek üzere çalışmalara başlanmıştır. Bu kapsamda Athena Tapınağı’nın güney cephesindeki kazılarda Bizans Çağı’na ait duvar kalıntıları ortaya çıkartılmıştır.
Assos Athena Tapınağı Frizleri
Assos Athena Tapınağı Frizleri kısa kenarlarında 5, uzun kenarlarında 12 olmak üzere toplam 34 friz bloğundan 15’i iyi korunmuştur. Friz betimlemeleri, doğu kültürü özelliği de olan, farklı konularda ve karışıktır. Frizlerde Lydia, Lycia, Atina, Corinth kültürleri bulunur. Frizlerinde İon düzeninden alıntılarda vardır. Alınlık kısmı ise boş bırakılmıştır.
Agora
Agoranın güneyindeki terasta tespit edilen kireç ocağının (Açma 20) temizliği yapılmıştır. Kireç ocağı yaklaşık 2 m genişliğinde kalın bir duvara sahiptir. Ocağın işlevini yitirmesinden sonra içi doldurularak üzerine taş bloklar döşenmiştir. Kireç ocağının güneydoğu ve kuzeybatı yönlerinde iki kapısı bulunmaktadır. Kireç ocağı içerisinde tam olarak yanmamış mermer parçaları dikkati çekmektedir. Ocağın zemini altında ise doğu batı yönlerde uzanan Hellenistik Çağ’a ait bir temel ortaya çıkartılmıştır.
Sur
Kentin savunma duvarlarının ayrıntı araştırılmasına devam edilmiştir. 2010 yılında kentin doğusundaki kapılar ve kulelerin temizliği ve çizimleri yapılmıştır. Doğudaki kulelerin temizliğinde, sur duvarının bazı kesimlerine güçlendirmek amacı ile ilave duvarların yapıldığı görülmüştür. Surların ne zaman inşa edildiği, ilavelerin ne zaman yapıldığı ve hangi amaçla güçlendirildiği gibi sorulara araştırmanın bitirilmesinin ardından cevap verilebileceği beklenmektedir.
Ayazma kilisesi
Assos’un batısındaki Ayazma Kilisesi’nin açma içerisinde ve apsisin doğusundaki iki şapelde kazılar yapılmıştır. Kilise içerisinde, bemanın önünde kilisenin yapımı hakkında bilgi elde etmek üzere çok küçük bir alanda temizlik yapılmıştır. Çalışmalar sonrasında kilisenin tabanını kaplayan andezit taş plakaların altında kiremit levhalardan yapılmış bir başka döşemeye rastlanmıştır. Kilise Erken Roma Çağı’na ait bir anıt mezarın podyumu üzerine inşa edilmiştir. Söz konusu kiremit döşemenin bu mezar yapısı ile ilişkili olduğu tahmin edilmektedir. Kiremit zemin üzerinde ele geçen iyi korunmuş bir sikke MS geç 9. yüzyıl’a tarihlenmektedir. Kilisenin dışında apsisin doğu kesimindeki kazılarda dikdörtgen mekânların doğu yönleri apsidal olarak son bulmaktadır. Bu nedenle şapel olarak tanımlanan bu mekânların içerisinde önceki yıllarda gerçekleştirilen çalışmalardan da tanıdığımız çocuk mezarlarına rastlanmıştır. Çocuk iskeletleri küçük taşlar veya taş levhalar ile oluşturulmuş sandık tipi mezarlar içerisine bırakılmışlardır. Güneydeki şapelde mezarlar dışında apsisin hemen önünde vaftiz teknesi de gün yüzüne çıkartılmıştır. Duvarı devşirme mermer plakalar ile kaplanmış olan vaftiz havuzunun ortasında bir su boşaltma deliği göze çarpmaktadır. Mermer blokların bazıları üzerinde bulunan yazıtlar dikkat çekmektedir. Öyle anlaşılıyor ki kilisenin kullanımına son verilmesinin ardından, kilisenin iç kısmı gibi bu alanda mezarlık olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu iki şapelde dikkati çeken, çocukların bir ila üç yaş arasında olmalarıdır. Bunlar arasında doğumdan hemen sonra ölen bir iskelet de vardır.
Stoa
Agoranın kuzeyindeki stoa kazılarına bu yıl da devam edilmiştir. Stoanın zemini altında tespit edilen daha erken safhaya ait temelin daha ayrıntılı incelenmesi amacı ile bu alanda çalışılmıştır. Çalışmalar sonucunda erken evreye ait yapının (muhtemelen erken bir stoa) kuzeydoğu - güneybatı aksında uzanarak stoanın batı duvarı altından batıya doğru devam ettiği ve bouleuterion ile aynı aksa sahip olduğu anlaşılmıştır. Erken evreye ait temel duvar taşlarının stoanın alt katındaki duvarın taşları ile aynı özellikte olması erken yapının duvarlarının sökülerek yeni yapıda kullanıldığını göstermektedir. Elde edilen bulgular yardımı ile temel kalıntıları Helenistik Çağ’a tarihlenmektedir. Stoanın ana zemini üzerindeki dolgu tabakasında ele geçen iyi korunmuş çok sayıdaki sikke ve seramik örnekleri, stoanın Roma Çağı’ndaki kullanım evrelerinin belirlenmesine imkân vermiştir.
Bouleuterion
Asson antik şehir meclis binası olarak hizmet veren kare planlı Bouleuterion, 20.60x20.60 metre ölçülerindedir. Dor düzenindeki yapının batı yönü hariç, üç tarafı 0.60 metre kalınlığında taç duvarlarla çevrelidir. Meclis toplantılarına katılan üyelerin oturma yerlerinin ahşaptan olduğu tahmin edilmektedir. Bouleuterion, yapı kitabesine göre M.Ö.4.yüzyıla tarihlenmektedir. Roma Çağı’nda da siyasi yapısını koruyan Assoslular, Bouleuterion’u toplantı için kullandıkları ve kuzey duvarı önüne heykeller diktikleri belirlenmiştir.
Gymnasion
Assos antik şehrin Batı Kapısı’nı agoraya bağlayan yolun kuzeyinde, bir eğitim kurumu olan Gymnasion bulunmaktadır. 52x52 metre kare planlı avlunun etrafı, sundurma çatıyı taşıyan Dor stilindeki sütunlu bir galeri ile çevrilmiştir. Avlunun etrafını saran bu revaklı bölüm, öğrencileri yağmur ve güneşten korumaktaydı. Troas bölgesinde ilk Gymnasion’lar, Sestos ve Abydos kentlerinde kurulmuştur. Assos Gymnasion’u, M.Ö.2. yy.da inşa edilmiştir. Gymnasion’un arşitravı üzerindeki yazıta göre yapı Roma Çağı’nda da kullanılmıştır. Yazıtta Quintus Lollius Philetaerus adlı bir kişinin Gymnasion’a Stoa yaptırdığı yazılıdır. Bizans Çağı’na gelindiğinde yapının bir bölümü kiliseye dönüştürülmüştür.
Kaynakça
- ^ Congdon, Lenore O. Keene. . archive.archaeology.org. Archeology.org arşivi, Aralık 2006. 11 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ Bayer, Mehmet. "Assos'un Et Yiyen Lahitleri". www.hurriyet.com.tr/. Hürriyet gazetesi 29 Haziran 2014. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ . UNESCO World Heritage Centre (İngilizce). 28 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Nisan 2023.
- ^ a b c d Bakar, Esra. "Assos Araştırma Tarihi ve Yapıları". İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Esntitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ocak 2014. 22 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ a b c d e Kahraman, Emrah. "Assos Agorası". tez.yok.gov.tr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ . www.dergibursa.com.tr. Dergi Bursa, Nisan 2013. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ Sezgin, Kudret. "Assos Kuzey Stoasının inşası ve kullanım evreleri". tez.yok.gov.tr/. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2010. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ a b Ayaz, Mehmet. "Assos Kuzey Stoası Kırmızı astarlı Roma seramiği". tez.yok.gov.tr/. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 2014. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ a b c Çapalov, Osman. "Assos kenti Yunan ve Roma Dönemi zeytinyağı, şarap ve un üretim aletler". tez.yok.gov.tr/. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi ,2010. 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 25 Temmuz 2016.
- ^ a b c d e f DEMİR, Devrim (2020). Assos’un Araştırma ve Kazı Tarihçesi…Assos’un Lokalizasyonu. Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü. ss. 5,6,7,8,9,10,11. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
- ^ a b c d e f g h i BAKAN, Caner (2011). Assos Kazı ve Restorasyon Çalışmaları,Sayı31. Türk Esi Çağ Bilimleri Enstitüsü. ss. 20,21. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Eylül 2021.
- ^ a b c DEMİR, Devrim (2020). Assos Antik Kenti Mimari Unsurları. Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü. ss. 9,10,11. 1 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Ekim 2021.
Dış bağlantılar
- Boston Güzel Sanatlar Galerisi'ne Assos'tan götürülen eserler[]
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Assos Grekce Assos Canakkale nin Ayvacik ilcesinin yaklasik 17 km guneyindeki Behramkale Koyu nde yer alan bir antik kent AssosAssos Grekce Assos Antik KentiKonumCanakkale AyvacikKoordinatlar39 29 21 K 26 20 11 D 39 48917 K 26 33639 D 39 48917 26 33639TarihceKurulusMO 7 yuzyilDevir ler Orta CagKultur ler Helenistik Donem Roma DonemiBagli olduguLidya Pers Pergamon RomaSit ayrintilariBuluntu lar Akropolis tiyatro agora stoa nekropolis Athena tapinagiKazi tarihleriKesif 1521 Piri Reis DurumRestoreKamusal erisimAcikKentte yer alan Athena Tapinagi kalintilari Assos Athena Tapinagi frizi Louvre Muzesi Fransa Antik Cagda Troas diye adlandirilan bolgenin guney ucunda volkanik bir tepenin zirvesi ve yamaclarinda Midilli adasinin karsisinda kurulmustur Tarih boyunca Lidya Pers Pergamon Roma egemenligi altina giren bolge Orta Cag da terk edilmis 1880 1883 yillarinda Amerikan Arkeoloji Enstitusu nun yaptigi kazilar sirasinda Amerikali genc mimar Francis H Bacon tarafindan bulunmustur Aktif oldugu zamanlarda Assos bulundugu bolgedeki tek buyuk limana sahip oldugu icin gecen gemiler sayesinde zengin olmustu Assos taki andezit tasindan imal edilen lahitler icine konan cesetlerin cabuk curutmesi ile dunyaca un yapmis antik donemde Lubnan Suriye Yunanistan ve Roma ya ihrac edilmistir Antik Cag in buyuk dusunurlerinden Aristo nun bu kentte uc yil yasamis ve felsefe okulu kurmus olmasi nedeniyle felsefe tarihi acisinan onem tasir Assos Pavlus tarafindan da ziyaret edilmistir ve kent bu nedenle Hiristiyanlarca kutsal olarak kabul edilir MO 900 lerde kurulan bu kentin en gozalici yeri en tepesine yapilmis olan Dorik yapili Athena Tapinagi dir Kentin ayrica buyuk bir amfitiyatrosu da vardir Gunumuzde sehrin oldugu dagin eteklerinde ve yamaclarindaki Behramkale kenti halen aktiftir Assos 2017 yilindan beri UNESCO Dunya Miras Gecici Listesi nde bulunmaktadir TarihceAssos AkropolisiAssos Antik Kenti nin bulundugu tepeden Behramkale nin gorunusu Assos kentinde ilk defa iskan edenlerin kim oldugu bilinmez ancak arkeolojik verilerden kentte Tunc Cagi ndan beri kesintisiz iskan edildigi anlasilmaktadir Bolge MO 7 yuzyilda Lesbos Adasi ndan Midilli gelen Aiol kolonileri tarafindan iskan edilerek gelismis zenginlesmistir MO 6 yuzyilda Lidya Kralligi kiyilardaki hellen sehirleri uzerinde politik guc saglamak istemis ve bunun sonucunda Assos MO 560 ta Lidya Kralligi nin hakimiyetine girmistir MO 546 yilinda Perslerin Lidya hakimiyetine son vermesi sonucu Pers egemenligi basladi Bu donemde vergi siteminde degisiklik olmadi Vergi toplayanlar Persler den ziyade Hellen yoneticilerdi MO 5 yuzyilda Pers egemenligine karsi Atina Devleti nin liderliginde kurulan Atina kent birligi nin kurulusu sirasinda Assos yilda 1 talent odeme karsiliginda kurucu uyeler arasinda kaldi Persler ugradiklari yenilgilerden sonra Ege nin Asya kiyilarindan ayrilmaya baslamisti Ancak zaman icinde Persler yeniden Anadolu kiyilarina donduler Bati Anadolu kiyilarinda yasayanlari yeniden Pers egemenligine zorlayan Kral Barisi nin MO 387 imzalanmasindan hemen sonra Eubolos adinda bir tuccar kendini Assos ve Atarneus kentlerinin krali ilan etti Onun olumunden sonra hizmetkarlarindan Hermesisas yonetimi ele gecirdi Gencliginde Plato nun okulunda ogrenim gormus olan Hermesias basta Aristo olmak uzere filozof dostlarini Assos a davet etti Hermesias in yegeni Phtias ile evlenen Aristo Assos ta uc yil yasadi MO 347 de Assos ta bir felsefe okulu kurdu ve yasambilimi uzerine calismalar yapti Kral Hermesias MO 345 yilinda bagimsizligini yitirdi Pers komutani Rodoslu Memnon tarafindan esir alinarak Persepolis te carmiha gerildi ve kentte yeniden Pers hakimiyeti basladi MO 344 te Assos tan ayrilan Aristo Makedon Krali II Filip in oglu Iskender i yetistirmek uzere Pella ya gitmistir Bolgede Pers hakimiyeti MO 334 yilinda Buyuk Iskender in Granikos Savasi nda kazandigi zafer ile son buldu Assos Buyuk Iskender in olumunden sonra Galatlar tarafindan isgal edildi MO 241 yilinda Pergamon Kralligi nin egemenligi altina girdi MO 133 te Kral III Attolos un vasiyeti ile Bergama Kralligi Roma ya gecince Assos kenti de Roma egemenligine girdi Kent Roma yonetimi doneminde gelisti Bu donemde tarim arazilerinin verimliligi ile unlu oldu Erken imparatorluk doneminde Athena Polias Zeus Soter ve Asklepios kultleri yaninda Roma imparatoru Augustus ve karisi Livia yi tanrilastiran Assoslular Hristiyanligin dogusundan sonra kenti Aziz Pavlus ve Aziz Luka nin ziyaret etmis olmasinin da etkisi ile Hristiyanligi kabul ettiler MS 381 390 yillarinda Hristiyanligin etkisi ve imparatorlugun emirleri dogrultusunda bircok tapinak kapatilmis ve yikilmis taslari kilise ve konut insasinda kullanilmistir ayrica harc yapimina gerekli kirecin saglanmasi icin tum mermer malzeme agora yakinindaki kirec kuyusunda yakilmistir Assos Athena Tapinagi ve tapinaga ait sunak da bu zamanda tahrip edilmistir MS 3 yuzyilin ortalarindan sonra kent onemini yitirdi MS 5 yuzyilda piskoposluk merkezi haline gelen kentte yerlesim 7 yuzyilda sonra erdi Latinler Franklar Selcuklu ve Osmanli Turkleri akropolise bircok kez kente saldirmislardir Bizans Donemi nde piskoposluk merkezi haline gelen Assos 1080 yilinda Selcuklu Hanedaninin egemenligi altina girdi ancak 17 yil suren egemenlikten sonra I Hacli ordusu komutanlarindan Kesis Pierre bolgeden Turkleri uzaklastirdigi icin burada 1330 yilina kadar Bizans hakimiyeti devam etti 14 yuzyilda Karesi Beyligi nin topraklarinda olan Assos tum Canakkale cevresi ile birlikte 1359 yilinda Sultan I Murat a satilarak Osmanli topraklarinin bir parcasi oldu YapilarTiyatro 6x13 dor duzenli sutun ile cevrili Athena Tapinagi Akropolun en onemli yapisidir On oda ve kutsal oda bolumlerinden olusan tapinagin etrafi sutunlardan olusmakta oldugunu tapinagin kutsal odasinda bulunan tanrica heykeli ise 1800 yillarda yapilan kazi calismalari sonucunda ABD ye goturuldugunu Tekin Gun Assos Athena Tapinagi adli arastirma notlarindan anlasilmaktadir MO 530 yilina ait tapinak 14x30 m olcusundedir Tapinagin bazi sutunlari yerine dikilmistir Athena Tapinagi frizlerinden bir kismi Istanbul Arkeoloji Muzesi ndedir 1838 yillinda yapilan kazi calismasinda cikan mimari bloklar frizler ise Boston muzesi Fransa daki Louvre muzesi arkeoloji muzesine goturulmustur Ikinci bir surla takviye edilen akropoldeki ic surlar Orta Cag da Osmanli doneminde ve gunumuzde de restore edilmistir Assos Nekropolu Helenistik ve Roma donemlerinden kalmadir Mezarlar Helenistik cagdan Arkaik caga kadar kesintisiz devam eder Akropolun guney eteklerindeki teraslar uzerinde Agora insa edilmistir Agoranin dogusunda meclis binasi bouleuterion kuzey ve guneyde stoalar revaklar bulunur Agora ile Bati kapisi arasindaki gymnasium Helenistik donemde yapilmistir Bati kapidan asagi inen tas yol hamamlara ve tiyatroya ulasir 5 bin kisilik tiyatro dogal bir kaya oyuguna MO 3 yuzyilda insa edilmistir Arastirmalar KazilarAssos kalintilarini ilk belirten Piri Reis tir 1521 1672 de John Covel 1785 te Choiseul Gouffier kenti gezen ilk seyyahlardir 19 yuzyilda baska seyyahlar onlari takip etmistir Charles Texier 1835 yilinda kentin kapsamli plani ile birlikte tapinak frizlerinin cizimlerini yapmis bu arastirma uzerine 1838 yilinda Sultan II Mahmut yuzeydeki heykeltiraslik eserlerinin buyuk bolumunu Fransa Kralina armagan etmistir Assos ta ilk sistemli kazi calismalari 1881 de Amerikan Arkeoloji Enstitusu tarafindan baslatildi Amerikan Arkeoloji Enstitusu adina mimar J T Clarke ve F H Bacon baskanliginda ilk kazilar baglanmistir ve yaklasik Amerikali ekip 3 yillik calisma sonunda kentin onemli mimari yapilarini aciga cikardi Calismalarda cikarilan eserlerin bir kismi Osmanli Devleti nin izni ile paylasilarak Amerika Birlesik Devletleri ne goturulmus ve Boston Guzel Sanatlar Muzesi nde sergilenmisti Assos taki kazi calismalari 1981 yilinda Umit Serdaroglu tarafindan yeniden baslatildi ve 2005 te olumune kadar surduruldu Serdaroglu bati nekropolisi agora tiyatro ve akropoliste calismalar yapti 2005 yilindan itibaren kazi baskanligini COMU adina Prof Dr Nurettin Arslan surdurmektedir Restorasyon calismalarAssos ta ilk olarak 2009 yilinda sistematik yuzey arastirmasina baslanmistir 2010 yilinda Bati Kapisi nin dogusundaki alanda arastirmalar yapilmistir Sistematik olarak toplanan arkeolojik bulgularin yaninda yuzeyde gorulen tum kalintilar harita uzerine islenmistir Yuzey arastirmasinin bitirilmesinden sonra Assos kentinin caglara gore nasil bir gelisim gosterdigi daha iyi anlasilabilecektir Yuzey arastirmasi kapsaminda Bati Kapisi nin 20 m dogusunda ve gymnasionun guneyinde olmak uzere iki noktada sondaj yapilmistir Bati Kapisi dogusundaki sondajin ust seviyelerinde acma Bizans Cagi na ait apsisli bir yapiya rastlanmasi nedeni ile buradaki calisma sonlandirilmistir Daha sonra gymnasionun guneyinden gecip agoraya ulasan caddenin bulundugu alanda acma calismalara baslanmistir Bu alandaki kazilarda gynmasionun porticusuna ait uc adet sutunun ana cadde uzerine dustugu gorulmustur Genisligi 6 5 m olan ana caddenin zemini duzgun dortgen andezit tas bloklar ile kaplanmistir Cadde uzerindeki dolgu icerisindeki bulgular Gec Roma ve Erken Bizans Caglarina tarihlenmektedir Caddenin kuzey ve guney kenarlarinda yagmur sularini sarniclara ulastiran kanallar yapilmistir Caddenin guney kenarinda doseme taslarinin eksik oldugu kisimda ana kayaya kadar inilmistir Tas bloklarin altinda bulunan kucuk taslardan olusan 0 70 m kalinliga sahip dolgu icerisindeki seramikler Hellenistik Cag a aittir Stratigrafi tas dolgunun altindaki Arkaik Cag tabakasinin ardindan ana kayanin uzerindeki 0 15 0 20 m kalinligindaki Bronz Cagi tabakasi ile son bulmaktadir Kent icerisindeki bu ilk sondaj Assos taki iskan tarihinin aydinlatilmasi bakimindan onemlidir Onumuzdeki yillarda yapilacak yuzey arastirmasi ve bununla baglantili kucuk sondajlarla konu hakkindaki bilgilerin daha da zenginlesecegi beklenmektedir Athena Tapinagi 2009 yilinda surdurulen Athena Tapinagi nin restorasyon calismalari baslatilmis sutun govdelerindeki beton parcalarin sokulmesi islemlerinde ilk restorasyonda demirin kullanilmis olmasi yuzunden sikintilar yasanmistir Ancak her seye ragmen bu asama basarili bir sekilde sonlandirilmistir Daha sonra andezitten yapilmis sutun tamburlari yivleri islenmeden orijinal yerlerine konulmustur Butun tamburlarin ve sutun basliklarinin yerlerine konulmasinin ardindan sutunlarin yivlerinin acilmasina baslanmistir Sutunlar yaninda tapinagin guney ve dogu yonlerindeki eksik olan stylobat bloklari da yine ozgun malzemeden hazirlanarak yerlerine konmustur Boylece yilda yuz binlerce kisinin ayak bastigi bu bloklarin asinmasi onlendigi gibi tapinagin daha iyi algilanmasi mumkun olmustur Gelecek yil imkanlar olcusunde dogu yondeki friz metop ve alinligin stylobat duvari uzerinde ayaga kaldirilmasi hedeflenmektedir Akropolisin kullanim evrelerini belirlemek uzere calismalara baslanmistir Bu kapsamda Athena Tapinagi nin guney cephesindeki kazilarda Bizans Cagi na ait duvar kalintilari ortaya cikartilmistir Assos Athena Tapinagi Frizleri Assos Athena Tapinagi Frizleri kisa kenarlarinda 5 uzun kenarlarinda 12 olmak uzere toplam 34 friz blogundan 15 i iyi korunmustur Friz betimlemeleri dogu kulturu ozelligi de olan farkli konularda ve karisiktir Frizlerde Lydia Lycia Atina Corinth kulturleri bulunur Frizlerinde Ion duzeninden alintilarda vardir Alinlik kismi ise bos birakilmistir Agora Agoranin guneyindeki terasta tespit edilen kirec ocaginin Acma 20 temizligi yapilmistir Kirec ocagi yaklasik 2 m genisliginde kalin bir duvara sahiptir Ocagin islevini yitirmesinden sonra ici doldurularak uzerine tas bloklar dosenmistir Kirec ocaginin guneydogu ve kuzeybati yonlerinde iki kapisi bulunmaktadir Kirec ocagi icerisinde tam olarak yanmamis mermer parcalari dikkati cekmektedir Ocagin zemini altinda ise dogu bati yonlerde uzanan Hellenistik Cag a ait bir temel ortaya cikartilmistir Sur Kentin savunma duvarlarinin ayrinti arastirilmasina devam edilmistir 2010 yilinda kentin dogusundaki kapilar ve kulelerin temizligi ve cizimleri yapilmistir Dogudaki kulelerin temizliginde sur duvarinin bazi kesimlerine guclendirmek amaci ile ilave duvarlarin yapildigi gorulmustur Surlarin ne zaman insa edildigi ilavelerin ne zaman yapildigi ve hangi amacla guclendirildigi gibi sorulara arastirmanin bitirilmesinin ardindan cevap verilebilecegi beklenmektedir Ayazma kilisesi Assos un batisindaki Ayazma Kilisesi nin acma icerisinde ve apsisin dogusundaki iki sapelde kazilar yapilmistir Kilise icerisinde bemanin onunde kilisenin yapimi hakkinda bilgi elde etmek uzere cok kucuk bir alanda temizlik yapilmistir Calismalar sonrasinda kilisenin tabanini kaplayan andezit tas plakalarin altinda kiremit levhalardan yapilmis bir baska dosemeye rastlanmistir Kilise Erken Roma Cagi na ait bir anit mezarin podyumu uzerine insa edilmistir Soz konusu kiremit dosemenin bu mezar yapisi ile iliskili oldugu tahmin edilmektedir Kiremit zemin uzerinde ele gecen iyi korunmus bir sikke MS gec 9 yuzyil a tarihlenmektedir Kilisenin disinda apsisin dogu kesimindeki kazilarda dikdortgen mekanlarin dogu yonleri apsidal olarak son bulmaktadir Bu nedenle sapel olarak tanimlanan bu mekanlarin icerisinde onceki yillarda gerceklestirilen calismalardan da tanidigimiz cocuk mezarlarina rastlanmistir Cocuk iskeletleri kucuk taslar veya tas levhalar ile olusturulmus sandik tipi mezarlar icerisine birakilmislardir Guneydeki sapelde mezarlar disinda apsisin hemen onunde vaftiz teknesi de gun yuzune cikartilmistir Duvari devsirme mermer plakalar ile kaplanmis olan vaftiz havuzunun ortasinda bir su bosaltma deligi goze carpmaktadir Mermer bloklarin bazilari uzerinde bulunan yazitlar dikkat cekmektedir Oyle anlasiliyor ki kilisenin kullanimina son verilmesinin ardindan kilisenin ic kismi gibi bu alanda mezarlik olarak kullanilmaya baslanmistir Bu iki sapelde dikkati ceken cocuklarin bir ila uc yas arasinda olmalaridir Bunlar arasinda dogumdan hemen sonra olen bir iskelet de vardir Stoa Agoranin kuzeyindeki stoa kazilarina bu yil da devam edilmistir Stoanin zemini altinda tespit edilen daha erken safhaya ait temelin daha ayrintili incelenmesi amaci ile bu alanda calisilmistir Calismalar sonucunda erken evreye ait yapinin muhtemelen erken bir stoa kuzeydogu guneybati aksinda uzanarak stoanin bati duvari altindan batiya dogru devam ettigi ve bouleuterion ile ayni aksa sahip oldugu anlasilmistir Erken evreye ait temel duvar taslarinin stoanin alt katindaki duvarin taslari ile ayni ozellikte olmasi erken yapinin duvarlarinin sokulerek yeni yapida kullanildigini gostermektedir Elde edilen bulgular yardimi ile temel kalintilari Helenistik Cag a tarihlenmektedir Stoanin ana zemini uzerindeki dolgu tabakasinda ele gecen iyi korunmus cok sayidaki sikke ve seramik ornekleri stoanin Roma Cagi ndaki kullanim evrelerinin belirlenmesine imkan vermistir Bouleuterion Asson antik sehir meclis binasi olarak hizmet veren kare planli Bouleuterion 20 60x20 60 metre olculerindedir Dor duzenindeki yapinin bati yonu haric uc tarafi 0 60 metre kalinliginda tac duvarlarla cevrelidir Meclis toplantilarina katilan uyelerin oturma yerlerinin ahsaptan oldugu tahmin edilmektedir Bouleuterion yapi kitabesine gore M O 4 yuzyila tarihlenmektedir Roma Cagi nda da siyasi yapisini koruyan Assoslular Bouleuterion u toplanti icin kullandiklari ve kuzey duvari onune heykeller diktikleri belirlenmistir Gymnasion Assos antik sehrin Bati Kapisi ni agoraya baglayan yolun kuzeyinde bir egitim kurumu olan Gymnasion bulunmaktadir 52x52 metre kare planli avlunun etrafi sundurma catiyi tasiyan Dor stilindeki sutunlu bir galeri ile cevrilmistir Avlunun etrafini saran bu revakli bolum ogrencileri yagmur ve gunesten korumaktaydi Troas bolgesinde ilk Gymnasion lar Sestos ve Abydos kentlerinde kurulmustur Assos Gymnasion u M O 2 yy da insa edilmistir Gymnasion un arsitravi uzerindeki yazita gore yapi Roma Cagi nda da kullanilmistir Yazitta Quintus Lollius Philetaerus adli bir kisinin Gymnasion a Stoa yaptirdigi yazilidir Bizans Cagi na gelindiginde yapinin bir bolumu kiliseye donusturulmustur Assos taki Athena Tapinagi ndan oyma arsitrav Louvre Muzesi Paris Kaynakca Congdon Lenore O Keene archive archaeology org Archeology org arsivi Aralik 2006 11 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 Bayer Mehmet Assos un Et Yiyen Lahitleri www hurriyet com tr Hurriyet gazetesi 29 Haziran 2014 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 UNESCO World Heritage Centre Ingilizce 28 Nisan 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Nisan 2023 a b c d Bakar Esra Assos Arastirma Tarihi ve Yapilari Istanbul Teknik Universitesi Sosyal Bilimler Esntitusu Yuksek Lisans Tezi Ocak 2014 22 Agustos 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 a b c d e Kahraman Emrah Assos Agorasi tez yok gov tr Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi 2010 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 www dergibursa com tr Dergi Bursa Nisan 2013 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 Sezgin Kudret Assos Kuzey Stoasinin insasi ve kullanim evreleri tez yok gov tr Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi 2010 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 a b Ayaz Mehmet Assos Kuzey Stoasi Kirmizi astarli Roma seramigi tez yok gov tr Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi 2014 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 a b c Capalov Osman Assos kenti Yunan ve Roma Donemi zeytinyagi sarap ve un uretim aletler tez yok gov tr Canakkale Onsekiz Mart Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi 2010 6 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 25 Temmuz 2016 a b c d e f DEMIR Devrim 2020 Assos un Arastirma ve Kazi Tarihcesi Assos un Lokalizasyonu Canakkale 18 Mart Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Arkeoloji Bolumu ss 5 6 7 8 9 10 11 17 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2021 a b c d e f g h i BAKAN Caner 2011 Assos Kazi ve Restorasyon Calismalari Sayi31 Turk Esi Cag Bilimleri Enstitusu ss 20 21 17 Eylul 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Eylul 2021 a b c DEMIR Devrim 2020 Assos Antik Kenti Mimari Unsurlari Canakkale 18 Mart Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Arkeoloji Bolumu ss 9 10 11 1 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 1 Ekim 2021 Dis baglantilarBoston Guzel Sanatlar Galerisi ne Assos tan goturulen eserler olu kirik baglanti