Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cirit, at üzerinde oynanan spor dallarından biridir. At üzerindeki sporcunun ciridini rakibe karşı isabetli bir şekilde atmasını, muharebe anında kendisine ve bineğine olan hakimiyetini sağlayarak rakibine üstün gelmesini amaç edinen, kuralları olan bir spordur. Genellikle Kars, Bayburt, Ardahan, Uşak ve Erzurum'da oynanır.
Tarihçe
Cirit, Türklerin Orta Asya'dan Anadolu'ya geldikleri dönemden beri oynadıkları savaş oyunu olarak bilinmektedir. Daha sonraki dönemlerde Anadolu'da oynanan ve atlı spor olarak da anılan cirit, başlangıçtan beri nesilden nesile intikal ederek günümüzde de varlığını devam ettirmektedir. Alp Arslan döneminde Anadolu'da oynanan bu spor dalı, özellikle Doğu ve İç Anadolu'nun farklı yörelerinde daha yaygındır. Anadolu'da 11-16. yüzyıllarda bir savaş oyunu olarak oynanan cirit, sonraki dönemlerde özellikle 19. yüzyılda Osmanlı Devleti ülkesi ve sarayında en büyük gösteri sporuydu. Müsabakalarda yaşanan hayati tehlike nedeniyle II. Mahmut döneminde bu oyunun oynanması yasaklanmış, daha sonra tekrar bir gösteri oyunu olarak Anadolu'da oynanmaya başlanmıştır. Günümüzde Türkiye'de cirit sporuna Doğu Anadolu bölgesinde yaşayan insanlarca yoğun ilgi gösterildiği gözlenmektedir. Bu bölgede yer alan Erzurum ilinde ilk 1957 yılında kurulmuştur. Bu ile bağlı ilçe, belde ve köylerdeki atlı spor kulübü sayısı toplam 11'dir. Uşak ili bu alanda Türkiye'nin en çok atlı spor kulübüne sahip ilidir, ilde 30 kulüp faaliyet gösterir. Geleneksel cirit oyunun yanında tarihte "lobut atma" adıyla bilinen ve ciritten daha kısa olan lobutlarla oynanan "Mısır Odunu" oyunu da Uşak ilinde sürdürülmektedir.
Oyunun özellikleri
Savaşta düşmanı takım halinde alt etmeye, yenmeye yönelik davranışlar ve sonuçta güçlü olanın galibiyeti cirit müsabakalarının ana konusudur. Hiçbir spor müsabakasında bulunmayan sadece ciritte olan ‘rakibi affetme, bağışlama’ davranışı, cirit sporuna farklı bir anlam yüklemektedir. Rakibini bağışlayan sporcuya ve takımına puan kazandırmaktadır. Zayıf düşene el kaldırmamanın, güçsüze vurmak yerine onu bağışlamanın gerekliliğini ifade eden bu davranış, adeta spor ve erdemin bir arada sergilenişidir. Hasmının önünü kesip, ona ciritle vurma fırsatı varken vurmayan, rakibini affeden sporcuların bu anlamlı davranışları onların asaletini ortaya koymaktadır. Özellikle Erzurum, Bayburt, Erzincan, Sivas, Tokat, Uşak ve Söğüt yörelerinde Cirit müsabakaları yapılırken insanların bu spora karşı ilgisi yoğundur. Anadolu'da günden güne sayısı artan Cirit (atlı spor) kulüpleri hem kendi aralarında yöresel olarak ve hem de zaman zaman Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu işbirliği ile yılın her mevsiminde yarışmalar düzenlemektedirler. Federasyon olarak Türkiye'de oynanan cirit oyunları Türkler'in ciride verdikleri önemin göstergesidir.
Kullanılan ifadeler
Her spor dalında olduğu gibi ciritte de kullanılan özel ifadeler vardır. Bunlar hem oyunla alakalı ve hem de nesnel ifadelerdir.
- Oyunla ilgili olanlar: Cirit oynanan saha için Alan, ahaliyi oyundan haberdar etmek için davul ve zurna ile oyun öncesi ve oyun oynanırken de oyuna renk katması maksadıyla özel ritimlerde çalınan müziğe Cirit Havası, oyundan önce atları oyuna motive etmek maksadıyla oyunun oynandığı yöreye has olarak yine davul-zurna ile çalınan müziğe At Oynatma Havası, beş kişiden oluşan takıma Bölük, yedi kişiden oluşan takıma da Alay denir.
- Atlarla ilgili olanlar: Atın iki ayakla koşuyormuş gibi aynı tarafta bulunan ayaklarını eş zamanlı atarak yaptığı, düzenli yürüyüş şekline Rahvan, binicisini sarsmadan koşan ata Rahvan At, atın arka kalçalarına yüklenerek yaptığı yavaş yürüyüşüne Aheste, atın çapraz olarak ayak atmak suretiyle hızlı ve sert yürüyüşüne Tırısa Kalkmak, atın süratli koşma şekline Dörtnal, atın dörtnal koşmasının en hızlı olanına Hücum Dörtnal, iki atın aynı hizada oluşuna At Başı, atların baş kısmına takılan başlığa Dizgin, atın bel kısmına üstten keçe veya post üzerine konan kolon kayışları ile bağlanan ve kesici olmayan üzengilerden oluşan teçhizata da Eyer denir.
- Sporcularla ilgili olanlar: Atlı askere süvari anlamında Osmanlı, cirit oyununda iyi at binenler ve at sürmekte becerisi olan oyunculara Sipahi, at üzerinde hâkimiyet sağlamak ve hüner göstermek eylemine At Oynatmak, kendi içlerinde hiyerarşik bir düzende atlı olarak cirit oyununa katılan takım gücüne Seğmen, at üzerinde beceri ve hüner gösteren oyuncuya, biniciye At Cambazı, cirit oyununda at üzerinde sıra halinde duranlara Menzil, bir kolunda işaret bulunan takım kaptanına Takım Kolbaşısı, attığı ciridi rakibinin atına isabet ettiren oyuncuya Acemi, oyun esnasında isabet alıp ölen kişilere Şehit denir.
Oyun ve kuralları
Hakemler üzengileri kontrol ederek maçı başlatırlar. Kolbaşı, takımındaki bütün sporcuların olumlu olumsuz tüm hareketlerinden sorumludur. Takımına oyun taktiklerini o verir. Kolbaşı vakitli-vakitsiz çıkış yapan veya aynı anda çift çıkan oyunculara engel olur, saftaki oyuncuların ileri veya geriye doğru 5 m mesafede, alay durağında durmalarını sağlar. Takımlar bölük düzeninde ise ikişer, alay düzeninde iseler üçer yedek oyuncuları bulunur. Yedek oyuncular saha hakeminin arkasında ve kendi sahasında açıkta beklerler. Oyuncu değişiklikleri oyunun duraklama anında saha hakemi tarafından baş hakem bilgilendirilerek yapılır. Bir oyunda en fazla 3 oyuncu değişikliği yapılabilir. Oyundan çıkan oyuncu bir daha oyuna alınmaz. Her oyuncunun arkasında ve atlarının üzerine konulan kumaşın her iki tarafında yazılı numaralar bulunur. (sporcu ile atının numarası aynıdır..) Takımların formaları aynı renkte ise: takım numaraları; A takımında 1'den 10'a kadar, B takımında ise 11'den 20'ye kadardır. Oyuna başlama ve ilk çıkış hakkı kur’a sonunda sahayı kaybeden takıma verilir. Alay çıkışları alay durağından yapılır. Erken çıkış ihlâli, yasak saha olarak; çift çıkış ihlâli ise atış sahası dışından atış olarak değerlendirilir. Her iki hatalı duruma düşen oyuncular alay durağına geldikten sonra başka bir oyuncu ancak o zaman hamle yapabilir. Bir ciritçi oyun sahasında rakip sporculardan birine yarım veya tam çark yapmak suretiyle ciridini atar. İki defadan fazla tam çark yapılamaz. Cirit genelde gösteri mahiyetinde oynanır. Cirit oyununda, sporcu rakibinin kendisine atacağı ciritten sakınmak için çeşitli hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına veya boynuna yatar. Kimi sporcular rakiplerini kaçış çizgisine ulaşana kadar kovalar ve ardından cirit atarlar. İsabet ettirebildikleri için puan kazanırlar. Oyun esnasında baş ve yüz kısmına cirit isabet eden oyuncuların yaralanmaları muhtemeldir. Bu tür isabetler nedeniyle ölüm hadiseleri muhtemeldir. Bu durumda ölen sporcu, sporun geleneğine göre, er meydanında ölmüş sayılır. Ölen sporcu yakınlarının şikayetçi ve davacı olmadığı sporun kendi geleneğindendir. Hatta bunu yiğitlik sayıp övünürler. Cirit, puan üzerinden oynandığında; oyun öncesi takımlarca birlikte saptanan kurallar çerçevesinde, puanı en fazla olan takım cirit oyunun galibi sayılır. Her iki takım ve o esnada orada bulunanlarca; cirit oyununun kurallarını iyi bildiğine inanılan kişilerin hakemliği ile cirit oynanır. Bu kişinin (hakemin) verdiği kararlara ve puanlamaya hiç kimse itirazda bulunmaz.
Puanlama
, oyunda sergilenen hareketler dikkate alınır ve puan kazandıran veya kaybettiren özellikleri ile sayılı olarak değerlendirilir. Oyun puanlaması kriterleri takımlarca müsabakadan önce kararlaştırılır ve bu değerlere göre müsabaka sonuçlandırılır. Puan farkları takımların oyun puanını belirler. Toplam puanı yüksek olan takım yengin sayılır.
Hareketler ve sayılık değerleri
- Puan kazandıran hareketler: Alay durağında rakibe cirit isabet ettirme ve oyun alanında çelme yapma (kamçı ve sopa ile) karşı takıma isabet sayılır bu hareketlerinin her biri 4 puan olarak değerlendirilir. Rakibe alan içinde cirit isabet ettirme, rakibe cirit atmaktan vazgeçme (bağışlama), rakibinin hamlesini bozma, atılan ciridi oyun alanında havada tutma (alay durağı yasaklanan bölgede hariç), tehlikeli durumda puandan vazgeçme hareketlerinin her biri ise 3 puan olarak değerlendirilir.
- Puan kaybettiren hareketler: Yasak saha ihlali, atı ile karşı alaya bölgesine girme, yan çizgiyi ihlal etme, atış sahası dışına çıkıp atış yapma, cirit atma (hamle) hakkını kullanmama, sahasından erken veya çift çıkış yapma, attan inme (izinsiz), yasak sahada 3 veya daha fazla oyuncu bulunması, hamle hakkı doğan sporcunun yan çizgiden oyuna girmesi ve ciridini atış alanında sporcunun kasten yere atması ve sporcunun ciridini elinden düşürmesinin fena puan değeri 1, sporcunun ciridi rakibinin atına kasten vurması, yakın mesafede rakibine cirit atması, atını rakip atlıya kasten çarptırması, attan düşmesi, karşı alaya kasten dalması, rakibi yakalayıp bağışlaması beklenen ve gereken pozisyonda onu bağışlamaması, (ikinci kez) attan düşmesinin fena puan değeri 3'tür.
Kaynakça
- ^ a b c d . 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2012.
- ^ a b c d . 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2020.
- ^ . 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2012.
- ^ DENİZ MEHMET,SEZER ADEM,İNEL YUSUF (2012). Uşak ilinde Kültürel ve Sportif Olarak Yapılan Atçılık ve Sorunları. Türk Dünyası Araştırmaları, 101(200), 203-30
- . 31 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2012.
- . 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2012.
- . 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2012.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cirit at uzerinde oynanan spor dallarindan biridir At uzerindeki sporcunun ciridini rakibe karsi isabetli bir sekilde atmasini muharebe aninda kendisine ve binegine olan hakimiyetini saglayarak rakibine ustun gelmesini amac edinen kurallari olan bir spordur Genellikle Kars Bayburt Ardahan Usak ve Erzurum da oynanir CiritTarihceCirit Turklerin Orta Asya dan Anadolu ya geldikleri donemden beri oynadiklari savas oyunu olarak bilinmektedir Daha sonraki donemlerde Anadolu da oynanan ve atli spor olarak da anilan cirit baslangictan beri nesilden nesile intikal ederek gunumuzde de varligini devam ettirmektedir Alp Arslan doneminde Anadolu da oynanan bu spor dali ozellikle Dogu ve Ic Anadolu nun farkli yorelerinde daha yaygindir Anadolu da 11 16 yuzyillarda bir savas oyunu olarak oynanan cirit sonraki donemlerde ozellikle 19 yuzyilda Osmanli Devleti ulkesi ve sarayinda en buyuk gosteri sporuydu Musabakalarda yasanan hayati tehlike nedeniyle II Mahmut doneminde bu oyunun oynanmasi yasaklanmis daha sonra tekrar bir gosteri oyunu olarak Anadolu da oynanmaya baslanmistir Gunumuzde Turkiye de cirit sporuna Dogu Anadolu bolgesinde yasayan insanlarca yogun ilgi gosterildigi gozlenmektedir Bu bolgede yer alan Erzurum ilinde ilk 1957 yilinda kurulmustur Bu ile bagli ilce belde ve koylerdeki atli spor kulubu sayisi toplam 11 dir Usak ili bu alanda Turkiye nin en cok atli spor kulubune sahip ilidir ilde 30 kulup faaliyet gosterir Geleneksel cirit oyunun yaninda tarihte lobut atma adiyla bilinen ve ciritten daha kisa olan lobutlarla oynanan Misir Odunu oyunu da Usak ilinde surdurulmektedir Oyunun ozellikleriSavasta dusmani takim halinde alt etmeye yenmeye yonelik davranislar ve sonucta guclu olanin galibiyeti cirit musabakalarinin ana konusudur Hicbir spor musabakasinda bulunmayan sadece ciritte olan rakibi affetme bagislama davranisi cirit sporuna farkli bir anlam yuklemektedir Rakibini bagislayan sporcuya ve takimina puan kazandirmaktadir Zayif dusene el kaldirmamanin gucsuze vurmak yerine onu bagislamanin gerekliligini ifade eden bu davranis adeta spor ve erdemin bir arada sergilenisidir Hasminin onunu kesip ona ciritle vurma firsati varken vurmayan rakibini affeden sporcularin bu anlamli davranislari onlarin asaletini ortaya koymaktadir Ozellikle Erzurum Bayburt Erzincan Sivas Tokat Usak ve Sogut yorelerinde Cirit musabakalari yapilirken insanlarin bu spora karsi ilgisi yogundur Anadolu da gunden gune sayisi artan Cirit atli spor kulupleri hem kendi aralarinda yoresel olarak ve hem de zaman zaman Turkiye Geleneksel Spor Dallari Federasyonu isbirligi ile yilin her mevsiminde yarismalar duzenlemektedirler Federasyon olarak Turkiye de oynanan cirit oyunlari Turkler in ciride verdikleri onemin gostergesidir Kullanilan ifadelerHer spor dalinda oldugu gibi ciritte de kullanilan ozel ifadeler vardir Bunlar hem oyunla alakali ve hem de nesnel ifadelerdir Oyunla ilgili olanlar Cirit oynanan saha icin Alan ahaliyi oyundan haberdar etmek icin davul ve zurna ile oyun oncesi ve oyun oynanirken de oyuna renk katmasi maksadiyla ozel ritimlerde calinan muzige Cirit Havasi oyundan once atlari oyuna motive etmek maksadiyla oyunun oynandigi yoreye has olarak yine davul zurna ile calinan muzige At Oynatma Havasi bes kisiden olusan takima Boluk yedi kisiden olusan takima da Alay denir Atlarla ilgili olanlar Atin iki ayakla kosuyormus gibi ayni tarafta bulunan ayaklarini es zamanli atarak yaptigi duzenli yuruyus sekline Rahvan binicisini sarsmadan kosan ata Rahvan At atin arka kalcalarina yuklenerek yaptigi yavas yuruyusune Aheste atin capraz olarak ayak atmak suretiyle hizli ve sert yuruyusune Tirisa Kalkmak atin suratli kosma sekline Dortnal atin dortnal kosmasinin en hizli olanina Hucum Dortnal iki atin ayni hizada olusuna At Basi atlarin bas kismina takilan basliga Dizgin atin bel kismina ustten kece veya post uzerine konan kolon kayislari ile baglanan ve kesici olmayan uzengilerden olusan techizata da Eyer denir Sporcularla ilgili olanlar Atli askere suvari anlaminda Osmanli cirit oyununda iyi at binenler ve at surmekte becerisi olan oyunculara Sipahi at uzerinde hakimiyet saglamak ve huner gostermek eylemine At Oynatmak kendi iclerinde hiyerarsik bir duzende atli olarak cirit oyununa katilan takim gucune Segmen at uzerinde beceri ve huner gosteren oyuncuya biniciye At Cambazi cirit oyununda at uzerinde sira halinde duranlara Menzil bir kolunda isaret bulunan takim kaptanina Takim Kolbasisi attigi ciridi rakibinin atina isabet ettiren oyuncuya Acemi oyun esnasinda isabet alip olen kisilere Sehit denir Oyun ve kurallariHakemler uzengileri kontrol ederek maci baslatirlar Kolbasi takimindaki butun sporcularin olumlu olumsuz tum hareketlerinden sorumludur Takimina oyun taktiklerini o verir Kolbasi vakitli vakitsiz cikis yapan veya ayni anda cift cikan oyunculara engel olur saftaki oyuncularin ileri veya geriye dogru 5 m mesafede alay duraginda durmalarini saglar Takimlar boluk duzeninde ise ikiser alay duzeninde iseler ucer yedek oyunculari bulunur Yedek oyuncular saha hakeminin arkasinda ve kendi sahasinda acikta beklerler Oyuncu degisiklikleri oyunun duraklama aninda saha hakemi tarafindan bas hakem bilgilendirilerek yapilir Bir oyunda en fazla 3 oyuncu degisikligi yapilabilir Oyundan cikan oyuncu bir daha oyuna alinmaz Her oyuncunun arkasinda ve atlarinin uzerine konulan kumasin her iki tarafinda yazili numaralar bulunur sporcu ile atinin numarasi aynidir Takimlarin formalari ayni renkte ise takim numaralari A takiminda 1 den 10 a kadar B takiminda ise 11 den 20 ye kadardir Oyuna baslama ve ilk cikis hakki kur a sonunda sahayi kaybeden takima verilir Alay cikislari alay duragindan yapilir Erken cikis ihlali yasak saha olarak cift cikis ihlali ise atis sahasi disindan atis olarak degerlendirilir Her iki hatali duruma dusen oyuncular alay duragina geldikten sonra baska bir oyuncu ancak o zaman hamle yapabilir Bir ciritci oyun sahasinda rakip sporculardan birine yarim veya tam cark yapmak suretiyle ciridini atar Iki defadan fazla tam cark yapilamaz Cirit genelde gosteri mahiyetinde oynanir Cirit oyununda sporcu rakibinin kendisine atacagi ciritten sakinmak icin cesitli hareketler yapar atin sagina soluna karninin altina veya boynuna yatar Kimi sporcular rakiplerini kacis cizgisine ulasana kadar kovalar ve ardindan cirit atarlar Isabet ettirebildikleri icin puan kazanirlar Oyun esnasinda bas ve yuz kismina cirit isabet eden oyuncularin yaralanmalari muhtemeldir Bu tur isabetler nedeniyle olum hadiseleri muhtemeldir Bu durumda olen sporcu sporun gelenegine gore er meydaninda olmus sayilir Olen sporcu yakinlarinin sikayetci ve davaci olmadigi sporun kendi gelenegindendir Hatta bunu yigitlik sayip ovunurler Cirit puan uzerinden oynandiginda oyun oncesi takimlarca birlikte saptanan kurallar cercevesinde puani en fazla olan takim cirit oyunun galibi sayilir Her iki takim ve o esnada orada bulunanlarca cirit oyununun kurallarini iyi bildigine inanilan kisilerin hakemligi ile cirit oynanir Bu kisinin hakemin verdigi kararlara ve puanlamaya hic kimse itirazda bulunmaz Puanlama oyunda sergilenen hareketler dikkate alinir ve puan kazandiran veya kaybettiren ozellikleri ile sayili olarak degerlendirilir Oyun puanlamasi kriterleri takimlarca musabakadan once kararlastirilir ve bu degerlere gore musabaka sonuclandirilir Puan farklari takimlarin oyun puanini belirler Toplam puani yuksek olan takim yengin sayilir Hareketler ve sayilik degerleri Puan kazandiran hareketler Alay duraginda rakibe cirit isabet ettirme ve oyun alaninda celme yapma kamci ve sopa ile karsi takima isabet sayilir bu hareketlerinin her biri 4 puan olarak degerlendirilir Rakibe alan icinde cirit isabet ettirme rakibe cirit atmaktan vazgecme bagislama rakibinin hamlesini bozma atilan ciridi oyun alaninda havada tutma alay duragi yasaklanan bolgede haric tehlikeli durumda puandan vazgecme hareketlerinin her biri ise 3 puan olarak degerlendirilir Puan kaybettiren hareketler Yasak saha ihlali ati ile karsi alaya bolgesine girme yan cizgiyi ihlal etme atis sahasi disina cikip atis yapma cirit atma hamle hakkini kullanmama sahasindan erken veya cift cikis yapma attan inme izinsiz yasak sahada 3 veya daha fazla oyuncu bulunmasi hamle hakki dogan sporcunun yan cizgiden oyuna girmesi ve ciridini atis alaninda sporcunun kasten yere atmasi ve sporcunun ciridini elinden dusurmesinin fena puan degeri 1 sporcunun ciridi rakibinin atina kasten vurmasi yakin mesafede rakibine cirit atmasi atini rakip atliya kasten carptirmasi attan dusmesi karsi alaya kasten dalmasi rakibi yakalayip bagislamasi beklenen ve gereken pozisyonda onu bagislamamasi ikinci kez attan dusmesinin fena puan degeri 3 tur Kaynakca a b c d 14 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2012 a b c d 31 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Mart 2020 22 Haziran 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2012 DENIZ MEHMET SEZER ADEM INEL YUSUF 2012 Usak ilinde Kulturel ve Sportif Olarak Yapilan Atcilik ve Sorunlari Turk Dunyasi Arastirmalari 101 200 203 30 31 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2012 14 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 5 Haziran 2012 28 Agustos 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Haziran 2012