Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Şubat 2022) () |
Göz bebeği, gözün iris kısmının ortasında bulunan boşluktur ve ışığın retina üzerine düşmesini sağlar. Göz bebeğinden geçen ışık ışınları gözün içindeki dokular tarafından doğrudan soğurulduğu ya da gözün içinde yansıyan ışın saçılmalarının dar göz bebeğinden geri çıkmaması nedeniyle siyah renkli olarak görünür.
| gözbebeği | |
|---|---|
 | |
 | |
İnsan gözünün şematik diyagramı. | |
| Latince isim | oculus |
| Sistem | göz |
| Tanımlayıcılar | |
| JSTOR | pupil |
| Microsoft Academic | 2777394604 |
| MeSH | D011680 |
| TA | 6754 |
| FMA | 58252 |
İnsanların göz bebeği yuvarlak olur ancak diğer hayvan türlerinde farklı biçimlerde göz bebeklerine rastlanır. Kedilerin göz bebekleri dikey bir yarık şeklinde iken keçilerin göz bebekleri yatay dikdörtgen şeklindedir ve hatta türü balığın göz bebekleri halka şeklindedir.Optik terimlerle açıklanacak olursa anatomik göz bebeği gözün diyaframı iken iris de diyafram genişliğidir. Göz bebeğinin dışarıdan görülen görüntüsü giriş açıklığıdır ve fiziksel göz bebeğinin ne yerini ne de boyutunu gösterir çünkü kornea tarafından olduğundan büyük gösterilir.
Göz bebeğinin kontrolü
Göz bebeğini çevreleyen iris çoğunlukla düz kastan oluşan büzülebilir bir yapıdır. Işık göz bebeği yoluyla göze girer ve göz bebeğinin boyutunu kontrol eden iris içeri giren ışığın miktarını düzenler. İris iki grup düz kas içerir: dairesel sfinkter pupillae kas grubu ve radyal dilator pupillae kas grubu. Sphincter pupillae kasıldığında iris göz bebeğinin boyutunun küçülmesini sağlar. Üst servikal gangliyondan gelen sempatik sinirlerle innerve olan dilator pupillae kasıldığında ise göz bebeğinin büyümesine neden olur. Algı yolu her gözün optik liflerinin kısmi çaprazlaması ile iki gözü birbirine bağlar. Bu şekilde bir göze gelen etki diğer göze de taşınır. Eğer pilokarpin kimyasal maddesi vücuda enjekte edilirse dairesel kasların parasempatik kasılması ile göz bebeği küçülür ve atropin enjekte edilirse de göz bebekleri büyür.
Optik etkiler
Parlak ışık göze vurduğunda retinada bulunan fotoreseptör hücreler ve ganglion hücreleri okülomotor sinirin gelip dairesel iris kaslarında sonlanan parasempatik kısmına sinyal gönderir. İrisin dairesel kasları kasıldığında göz bebeğinin boyutu küçülür. Beyinsapı işlevlerinin önemli bir kontrolü olan bu tepkiye denir. Ayrıca eğer kişi ilgi çekici bir nesne görürse de göz bebekleri büyür.
Göz bebeği karanlıkta büyürken ışık altında küçülür. Küçüldüğünde göz bebeğinin çapı 2 ila 4 mm. arasındadır. Karanlıkta ilk önce aynı boyutlardadır ancak yavaş yavaş 3 ila 8 mm.'lik maksimum açıklığa ulaşır. İnsanlarda yaş gruplarına göre maksimum göz bebeği açıklığında büyük farklılıklar görülür. Örneğin 15 yaşında karanlığa uyum sağlamış olan göz bebeği kişiden kişiye göre 4 ila 9 mm. arasında değişebilir. 25 yaşından sonra ortalama göz bebeği boyutu düzenli olmayan bir oranda azalır. Bu aşamada göz bebekleri tamamen sabit kalmaz ve dalgalanmaya başlayabilir. Bu dalgalanmanın artması denen duruma yol açabilir. Göz bebeklerinin kısılması ve yakını görme yakından bağlantılıdır. Parlak ışıkta göz bebekleri kısılarak fazla ışığın girmesini engeller ve gözün net görmesini sağlar ancak karanlıkta bu geçerli değildir. Dolayısıyla göz bebeğinin asıl görevi göze yeterli derecede ışığın girmesini sağlamaktır.
Optik sinirler kısmen zarar gördüğünde bene dilitatizm denen bir durum ortaya çıkar. Bu durum optik sinirlerin ışığa tepki verme yeteneğinin azalması nedeniyle kronik olarak genişlemiş göz bebekleri ile karakterizedir. Normal ışık altında bu durumdan muzdarip kişilerin göz bebekleri açık hâldedir ve parlak ışık ağrı yapabilir. Öte yandan karanlıkta ise görmede sorun yaşayabilirler. Özellikle bu kişilerin tam perspektifte göremedikleri için geceleri araç sürmeleri sakıncalıdır. Bunun dışında bu durumun başka tehlikesi yoktur.
İnsan dışında hayvanlar
Bütün hayvanların göz bebekleri yuvarlak şeklinde değildir. timsahlar, engerekler, kediler ve tilkiler gibi bazı hayvanların göz bebekleri dikey yarık ya da oval şeklinde olabilirken vatozlar, kuyruksürengiller ile evcil koyun, Kanada geyiği, kızıl geyik, Ren geyiği ve su aygırı gibi çift toynaklıların ve ayrıca atların göz bebekleri de yatay ya da köşeleri yuvarlak dikdörtgen şeklinde olabilmektedir. Keçilerin, kurbağaların ve ahtapotların göz bebekleri yatay ve köşeleri yuvarlak dikdörtgen şeklnde olmaya meyilldir. Kimi vatozların göz bebekleri yarım ay şeklindedir.Gekogillerin göz bebekleri yuvarlak, yarık ya da inci kolyesi gibi olabilmektedir ve mürekkep balığının göz bebekleri ise yumuşak kıvrımlara sahip W harfi şeklindedir.
Çok yakın akraba hayvanlar arasında bile göz bebeği şekilleri farklılık gösterebilmektedir. Kedigillerde küçük ve büyük boyutlu türler arasında farklılıklar vardır. Evcil kedinin (Felis sylvestris domesticus) göz bebekleri dikey yarık şeklinde iken büyük akrabası Sibirya kaplanının (Panthera tigris altaica) göz bebekleri yuvarlaktır ve vaşağın göz bebeklerinin şekli kedi ile Sibirya kaplanının arasında yer alır. Küçük ve büyük türler arasındaki benzer bir farklılık köpekgillerde de görülür. Ufak boylu kızıl tilkinin göz bebekleri dikey yarık şeklinde iken daha büyük akrabaları kurt (Canis lupus lupus) ve evcil köpeklerin (Canis lupus familiaris) göz bebekleri yuvarlaktır.
Yarık şeklindeki göz bebeklerinin evrimi hakkında bir açıklama şekli yuvarlak göz bebeklerine nazaran ışığı daha kolay engelleyebilmeleri olabilir. Bu görüş alacakaranlıkta etkin olan hayvanların gündüzleri gün ışığına karşı gözlerini koruma ihtiyaçlarına yarık göz bebeklerinin neden yardımcı olabildiğini açıklamaktadır. Yuvarlak göz bebeklerine karşın yarık göz bebekleri kısılmak için iki ek kas daha kullanmakta ve yatay olarak da iris kasılabilmektedir. Örneğin insanın yuvarlak göz bebeği göze düşen ışığın yoğunluğunu 10 kat azaltabilirken kedinin yarık şeklindeki göz bebeği retinaya düşen ışığı 135 kat kadar azaltabilmektedir. Ancak bu görüş 0,5 mm. çapa kadar küçülebilen Tarsiidae memeli familyasının üyelerinin yuvarlak göz bebekleri ile parlak ışık altında çok daralmayan toynaklıların dikdörtgen göz bebeklerinin evrimini açıklayamamaktadır. Bir başka açıklama ise kısmen kısılmış yuvarlak göz bebeklerinin lensin çevresindeki görüşü azalttığı ve farklı dalga boylarında görüşün odaklanmasında zorluk yaşadığıdır. Dikey yarık göz bebekleri ise parlak ışık altında dahi lensin tam çapının kullanımına olanak vermesi dolayısıyla tüm dalga boylarında görüşün daha iyi olmasını sağlamasıdır. Ayrıca pusuya yatarak avlanan kimi yılanlar gibi hayvanlar için dikey yarık göz bebeklerinin gözün yuvarlak hattını kırarak kamuflaja yardımcı olduğu da önerilmiştir.
- Göz bebekleri yuvarlak olmayan hayvanlar
-
![image]()
Yatay dikdörtgen göz bebekleriyle bir keçi. -
![image]()
Yarımay şeklinde göz bebekleriyle bir vatoz. -
![image]()
Dikey yarık şeklinde göz bebekleriyle bir timsah. -
![image]()
W şeklinde göz bebekleriyle bir mürekkep balığı. -
![image]()
İnci kolye şeklinde göz bebekleriyle bir ev keleri. -
![image]()
Dikey yarık şeklinde göz bebekleriyle bir kedi. -
![image]()
Yatay yarık şeklinde göz bebekleriyle Bufo viridi türü kurbağa. -
![image]()
Dikdörtgen şeklinde göz bebekleriyle bir at.
Notlar
- ^ Cassin, B. and Solomon, S. Dictionary of Eye Terminology. Gainsville, Florida: Triad Publishing Company, 1990.
- ^ a b Malmström T, Kröger RH (Ocak 2006). "Pupil shapes and lens optics in the eyes of terrestrial vertebrates". J. Exp. Biol. 209 (Pt 1). ss. 18-25. doi:10.1242/jeb.01959. (PMID) 16354774.
- ^ . Amateurastronomy.org. 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ "Factors Affecting Light-Adapted Pupil Size in Normal Human Subjects" (PDF). 11 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ "Sensory Reception: Human Vision: Structure and Function of the Eye" Encyclopædia Brtiannicam Chicago, 1987
- ^ Murphy, C.J. and Howland, H.C., (2005). The functional significance of crescent-shaped pupils and multiple pupillary apertures. Journal of Experimental Zoology, 256, Issue Supplement S5: 22–28 doi: 10.1002/jez.1402560505
- ^ Walls, G.L., (1942). The Vertebrate Eye and its Adaptive Radiation. The Cranbrook Institute of Science, Bloomington Hills, Michigan.
- ^ Hughes, A. (1977). The topography of vision in mammals of contrasting life style: comparative optics and retinal organisation. In F. Crescitelli (Ed.), Handbook of Sensory Physiology VII/5., Springer-Verlag, Berlin. pp. 613–756
- ^ Land, M.F., (2006). Visual optics: the shapes of pupils. Current Biology, 16(5) pp. R167–R168
- ^ Brischoux, F., Pizzatto, L. and Shine, R., (2010). Insights into the adaptive significance of vertical pupil shape in snakes. Journal of Evolutionary Biology, 23(9): 1878-1885 doi: 10.1111/j.1420-9101.2010.02046.x
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Goz bebegi haber gazete kitap akademik JSTOR Subat 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Goz bebegi gozun iris kisminin ortasinda bulunan bosluktur ve isigin retina uzerine dusmesini saglar Goz bebeginden gecen isik isinlari gozun icindeki dokular tarafindan dogrudan soguruldugu ya da gozun icinde yansiyan isin sacilmalarinin dar goz bebeginden geri cikmamasi nedeniyle siyah renkli olarak gorunur gozbebegiInsan gozunun sematik diyagrami Latince isimoculusSistemgozTanimlayicilarJSTORpupilMicrosoft Academic2777394604MeSHD011680TA6754FMA58252 Insanlarin goz bebegi yuvarlak olur ancak diger hayvan turlerinde farkli bicimlerde goz bebeklerine rastlanir Kedilerin goz bebekleri dikey bir yarik seklinde iken kecilerin goz bebekleri yatay dikdortgen seklindedir ve hatta turu baligin goz bebekleri halka seklindedir Optik terimlerle aciklanacak olursa anatomik goz bebegi gozun diyaframi iken iris de diyafram genisligidir Goz bebeginin disaridan gorulen goruntusu giris acikligidir ve fiziksel goz bebeginin ne yerini ne de boyutunu gosterir cunku kornea tarafindan oldugundan buyuk gosterilir Goz bebeginin kontroluGoz bebegini cevreleyen iris cogunlukla duz kastan olusan buzulebilir bir yapidir Isik goz bebegi yoluyla goze girer ve goz bebeginin boyutunu kontrol eden iris iceri giren isigin miktarini duzenler Iris iki grup duz kas icerir dairesel sfinkter pupillae kas grubu ve radyal dilator pupillae kas grubu Sphincter pupillae kasildiginda iris goz bebeginin boyutunun kuculmesini saglar Ust servikal gangliyondan gelen sempatik sinirlerle innerve olan dilator pupillae kasildiginda ise goz bebeginin buyumesine neden olur Algi yolu her gozun optik liflerinin kismi caprazlamasi ile iki gozu birbirine baglar Bu sekilde bir goze gelen etki diger goze de tasinir Eger pilokarpin kimyasal maddesi vucuda enjekte edilirse dairesel kaslarin parasempatik kasilmasi ile goz bebegi kuculur ve atropin enjekte edilirse de goz bebekleri buyur Optik etkilerParlak isik goze vurdugunda retinada bulunan fotoreseptor hucreler ve ganglion hucreleri okulomotor sinirin gelip dairesel iris kaslarinda sonlanan parasempatik kismina sinyal gonderir Irisin dairesel kaslari kasildiginda goz bebeginin boyutu kuculur Beyinsapi islevlerinin onemli bir kontrolu olan bu tepkiye denir Ayrica eger kisi ilgi cekici bir nesne gorurse de goz bebekleri buyur Goz bebegi karanlikta buyurken isik altinda kuculur Kuculdugunde goz bebeginin capi 2 ila 4 mm arasindadir Karanlikta ilk once ayni boyutlardadir ancak yavas yavas 3 ila 8 mm lik maksimum acikliga ulasir Insanlarda yas gruplarina gore maksimum goz bebegi acikliginda buyuk farkliliklar gorulur Ornegin 15 yasinda karanliga uyum saglamis olan goz bebegi kisiden kisiye gore 4 ila 9 mm arasinda degisebilir 25 yasindan sonra ortalama goz bebegi boyutu duzenli olmayan bir oranda azalir Bu asamada goz bebekleri tamamen sabit kalmaz ve dalgalanmaya baslayabilir Bu dalgalanmanin artmasi denen duruma yol acabilir Goz bebeklerinin kisilmasi ve yakini gorme yakindan baglantilidir Parlak isikta goz bebekleri kisilarak fazla isigin girmesini engeller ve gozun net gormesini saglar ancak karanlikta bu gecerli degildir Dolayisiyla goz bebeginin asil gorevi goze yeterli derecede isigin girmesini saglamaktir Optik sinirler kismen zarar gordugunde bene dilitatizm denen bir durum ortaya cikar Bu durum optik sinirlerin isiga tepki verme yeteneginin azalmasi nedeniyle kronik olarak genislemis goz bebekleri ile karakterizedir Normal isik altinda bu durumdan muzdarip kisilerin goz bebekleri acik haldedir ve parlak isik agri yapabilir Ote yandan karanlikta ise gormede sorun yasayabilirler Ozellikle bu kisilerin tam perspektifte goremedikleri icin geceleri arac surmeleri sakincalidir Bunun disinda bu durumun baska tehlikesi yoktur Insan disinda hayvanlar source source source source source source source source Isiklar sonduruldugunde murekkep baliginin W seklindeki goz bebegi buyumektedir Butun hayvanlarin goz bebekleri yuvarlak seklinde degildir timsahlar engerekler kediler ve tilkiler gibi bazi hayvanlarin goz bebekleri dikey yarik ya da oval seklinde olabilirken vatozlar kuyruksurengiller ile evcil koyun Kanada geyigi kizil geyik Ren geyigi ve su aygiri gibi cift toynaklilarin ve ayrica atlarin goz bebekleri de yatay ya da koseleri yuvarlak dikdortgen seklinde olabilmektedir Kecilerin kurbagalarin ve ahtapotlarin goz bebekleri yatay ve koseleri yuvarlak dikdortgen seklnde olmaya meyilldir Kimi vatozlarin goz bebekleri yarim ay seklindedir Gekogillerin goz bebekleri yuvarlak yarik ya da inci kolyesi gibi olabilmektedir ve murekkep baliginin goz bebekleri ise yumusak kivrimlara sahip W harfi seklindedir Cok yakin akraba hayvanlar arasinda bile goz bebegi sekilleri farklilik gosterebilmektedir Kedigillerde kucuk ve buyuk boyutlu turler arasinda farkliliklar vardir Evcil kedinin Felis sylvestris domesticus goz bebekleri dikey yarik seklinde iken buyuk akrabasi Sibirya kaplaninin Panthera tigris altaica goz bebekleri yuvarlaktir ve vasagin goz bebeklerinin sekli kedi ile Sibirya kaplaninin arasinda yer alir Kucuk ve buyuk turler arasindaki benzer bir farklilik kopekgillerde de gorulur Ufak boylu kizil tilkinin goz bebekleri dikey yarik seklinde iken daha buyuk akrabalari kurt Canis lupus lupus ve evcil kopeklerin Canis lupus familiaris goz bebekleri yuvarlaktir Yarik seklindeki goz bebeklerinin evrimi hakkinda bir aciklama sekli yuvarlak goz bebeklerine nazaran isigi daha kolay engelleyebilmeleri olabilir Bu gorus alacakaranlikta etkin olan hayvanlarin gunduzleri gun isigina karsi gozlerini koruma ihtiyaclarina yarik goz bebeklerinin neden yardimci olabildigini aciklamaktadir Yuvarlak goz bebeklerine karsin yarik goz bebekleri kisilmak icin iki ek kas daha kullanmakta ve yatay olarak da iris kasilabilmektedir Ornegin insanin yuvarlak goz bebegi goze dusen isigin yogunlugunu 10 kat azaltabilirken kedinin yarik seklindeki goz bebegi retinaya dusen isigi 135 kat kadar azaltabilmektedir Ancak bu gorus 0 5 mm capa kadar kuculebilen Tarsiidae memeli familyasinin uyelerinin yuvarlak goz bebekleri ile parlak isik altinda cok daralmayan toynaklilarin dikdortgen goz bebeklerinin evrimini aciklayamamaktadir Bir baska aciklama ise kismen kisilmis yuvarlak goz bebeklerinin lensin cevresindeki gorusu azalttigi ve farkli dalga boylarinda gorusun odaklanmasinda zorluk yasadigidir Dikey yarik goz bebekleri ise parlak isik altinda dahi lensin tam capinin kullanimina olanak vermesi dolayisiyla tum dalga boylarinda gorusun daha iyi olmasini saglamasidir Ayrica pusuya yatarak avlanan kimi yilanlar gibi hayvanlar icin dikey yarik goz bebeklerinin gozun yuvarlak hattini kirarak kamuflaja yardimci oldugu da onerilmistir Goz bebekleri yuvarlak olmayan hayvanlar Yatay dikdortgen goz bebekleriyle bir keci Yarimay seklinde goz bebekleriyle bir vatoz Dikey yarik seklinde goz bebekleriyle bir timsah W seklinde goz bebekleriyle bir murekkep baligi Inci kolye seklinde goz bebekleriyle bir ev keleri Dikey yarik seklinde goz bebekleriyle bir kedi Yatay yarik seklinde goz bebekleriyle Bufo viridi turu kurbaga Dikdortgen seklinde goz bebekleriyle bir at Notlar Cassin B and Solomon S Dictionary of Eye Terminology Gainsville Florida Triad Publishing Company 1990 a b Malmstrom T Kroger RH Ocak 2006 Pupil shapes and lens optics in the eyes of terrestrial vertebrates J Exp Biol 209 Pt 1 ss 18 25 doi 10 1242 jeb 01959 PMID 16354774 Amateurastronomy org 23 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Agustos 2013 Factors Affecting Light Adapted Pupil Size in Normal Human Subjects PDF 11 Subat 2014 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Agustos 2013 Sensory Reception Human Vision Structure and Function of the Eye Encyclopaedia Brtiannicam Chicago 1987 Murphy C J and Howland H C 2005 The functional significance of crescent shaped pupils and multiple pupillary apertures Journal of Experimental Zoology 256 Issue Supplement S5 22 28 doi 10 1002 jez 1402560505 Walls G L 1942 The Vertebrate Eye and its Adaptive Radiation The Cranbrook Institute of Science Bloomington Hills Michigan Hughes A 1977 The topography of vision in mammals of contrasting life style comparative optics and retinal organisation In F Crescitelli Ed Handbook of Sensory Physiology VII 5 Springer Verlag Berlin pp 613 756 Land M F 2006 Visual optics the shapes of pupils Current Biology 16 5 pp R167 R168 Brischoux F Pizzatto L and Shine R 2010 Insights into the adaptive significance of vertical pupil shape in snakes Journal of Evolutionary Biology 23 9 1878 1885 doi 10 1111 j 1420 9101 2010 02046 x