Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türkiye'de askerî müdahaleler, Türk Silahlı Kuvvetlerinin kurumsal olarak ya da bazı subayların kendi başlarına inisiyatif alarak sivil yönetime yaptığı müdahalelerdir.
Türk Silahlı Kuvvetleri, iç güvenliğin tehdit altında olduğunu ifade ederek zaman zaman sivil yönetime müdahale etmiştir. Bu müdahalelerde temel hukuki dayanak, Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu'nun 35. maddesinde yer alan, "Madde 35 - Silahlı Kuvvetlerin vazifesi; Türk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmiş olan Türkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktır." hükmü olmuştur. Ancak 12 Eylül Darbesi'nin yargılanması için hazırlanan iddianamede bu maddenin darbeye meşruiyet kazandırmayacağı ve hiçbir kanun maddesinin Anayasa’nın üzerinde olamayacağının altı çizildi. Devlet düzeninin temel kurumlarından TBMM'yi ve tüm hak ve özgürlükleri ortadan kaldırmak için 35. maddeyi gerekçe göstermenin hukuka aykırılığa kılıf bulma gayreti olduğu aktarıldı.
Türkiye 1946 yılındaki demokratik seçimlerle çok partili hayata geçiş yapmıştır. TSK, iç güvenliğin tehdit altında olduğunu ifade ederek bazen bazı yasaların geçmesini engellemek ya da bazı yasaları geçirmeye zorlayarak, bazen de Türkiye Cumhuriyeti hükûmetlerini istifaya zorlayarak ya da alaşağı ederek demokratik sivil yönetime müdahale etmiştir.[] Bu darbe ve muhtıralar bazen emir komuta zinciri içinde (12 Eylül Darbesi gibi), bazen de emir komuta zinciri dışında sadece bir grup subay tarafından (27 Mayıs Darbesi gibi) planlanmış ve icra edilmiştir.
TSK, 1960 ve 1980 yıllarında iki kez yönetime el koymuş, 1971 ve 1997 yıllarında ise hükûmeti istifaya zorlamıştır.
2007 yılından sonra Türk Silahlı Kuvvetlerinin bazı muvazzaf ve emekli mensupları, "darbe planı ve ülkeyi kontrol altına almak amaçlı kaos planları iddiaları"na ilişkin davalarla ilgili olarak yargılanmaya başlamıştır. Bu davalar arasında Sarıkız, Ayışığı, Yakamoz ve Eldiven darbe teşebbüsü iddiaları, Balyoz darbe planı, (İrticayla Mücadele Eylem Planı), Ergenekon davaları, 12 Eylül Darbesi ve 28 Şubat Süreci davaları bulunmaktadır. Bu davalar çerçevesinde 200'den fazla TSK mensubu tutuklu olarak yargılanmıştır. Yapılan yargılamalar sonucunda; Sarıkız, Ayışığı, Yakamoz, Eldiven, Balyoz, Ergenekon davalarının TSK'ye kurulan bir kumpas olduğu, sahte delillerle ordunun yetkin durumunun bozulmasının amaçlandığı ortaya çıkartılmış, soruşturmaları başlatan tüm savcılar hakkında davalar açılmış ve bu savcılar meslekten menedilmişlerdir. 15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi sonrası; 12 Eylül Darbesi'nin lideri Kenan Evren'in ifadesini alan dönemin Ankara Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya'ya dava açan dönemin Ankara Cumhuriyet Savcısı, açılan davaya ilk bakan hâkimler ve iddia makamında bulunan savcılar, "Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) soruşturması" kapsamında meslekten ihraç edilmişlerdir.
Darbeler
27 Mayıs 1960 Darbesi
27 Mayıs 1960'ta yapılan ve Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşen ilk askerî darbedir. Dönemin Genelkurmay Başkanı da dâhil 200'den fazla general, Cumhurbaşkanı Celâl Bayar ve Başbakan Adnan Menderes ve diğer Demokrat Partililer, yönetime el koyan askerî grup tarafından tutuklanmıştır. 37 düşük rütbeli subay tarafından planlanıp icra edilen darbe, emir komuta zinciri içinde yapılmamıştır. Darbeden sonra bu subaylar ve Emekli Orgeneral Cemal Gürsel'in oluşturduğu Millî Birlik Komitesi ülke yönetimini üstlenmiştir. Yassıada Yargılamaları sonunda Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan idam edilmişlerdir.
9 Temmuz 1961'de kabul edilen 1961 Anayasası, 1924 Anayasası'nı yürürlükten kaldırmıştır. 27 Mayıs 1960’tan seçimlerin yapılarak normal yaşama geçildiği 15 Ekim 1961 yılına kadar geçen süre, askerin Millî Birlik Komitesi eliyle cunta olarak iktidarda olduğu dönemdir.
12 Eylül 1980 Darbesi
Türk Silahlı Kuvvetlerinin 12 Eylül 1980 günü emir komuta zinciri içinde gerçekleştirdiği askerî müdahaledir. 27 Mayıs 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtırası'nın ardından Türkiye tarihinde Silahlı Kuvvetlerin yönetime üçüncü açık müdahalesidir. Bu müdahale ile Süleyman Demirel'in başbakan olduğu hükûmetin faaliyetine son verildi, parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı, ülkenin her yerinde sıkıyönetim ilan edildi, yurt dışına çıkışlar yasaklandı. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren devlet başkanı oldu. Yasama yetkisini kullanmak üzere Kenan Evren başkanlığında kuvvet komutanlarından oluşan Millî Güvenlik Konseyi kuruldu. Siyasi partiler lağvedildi, parti liderleri önce askerî üslerde gözetim altında tutuldu, sonra serbest bırakıldı, bir süre sonra ise bazıları yargılandı. 12 Mart 1971 Muhtırası sonrasında değiştirilen 1961 Anayasası uygulamadan kaldırıldı.
Darbeden sonra 1982 Anayasası hazırlandı, 7 Kasım 1982'de yapılan halk oylamasında 1982 Anayasası ve Kenan Evren'in cumhurbaşkanlığı %91,37 ile kabul edildi. 1983 yılında siyasi partilerin kurulmasına izin verildi, 6 Kasım 1983'te genel seçimler yapıldı. Askerî idare, 7 Aralık 1983'te sona erdi.
2010 anayasa referandumunda değişikliklerin kabul edilmesiyle 13 Eylül 2010 tarihinden itibaren çeşitli sivil toplum kuruluşları, sendikalar ve dernekler ile darbe mağduru kişiler, 12 Eylül Darbesi'ni yapanlar hakkında suç duyurusunda bulundu. Bütün suç duyurularını toplayan Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, "Millî Güvenlik Konseyi (MGK) adı altında 12 Eylül 1980'de ülke yönetimine el koyan ve 7 Aralık 1983 tarihine kadar bu statüsünü sürdüren askerî cunta yönetiminin hayatta kalan üyeleri Kenan Evren, Nejat Tümer ve Tahsin Şahinkaya'nın işlediği (A) Nürnberg Şartı ile kabul edilmiş ve tüm devletlerin kendi kanunlarında yer almasa dahi suçun oluşumu hâlinde takip etmek zorunda oldukları uluslararası hukukun buyruk kuralı niteliğine sahip insanlığa karşı suçlar (B) 765 Sayılı Ceza Kanunu'nun 146, 147, 153, 174, 179, 180, 181. maddeleri kapsamında, insanlığa karşı suçlar ve resen takdir edilecek suçlar nedeniyle haklarında başsavcılık tarafından ceza dava açılması ve haklarında gerekli önlemlerin alınması istemi..."[] ile 7 Nisan 2011 tarihinde ilk soruşturmayı başlattı. 4 Nisan 2012 tarihinde darbenin yargılanmasına başlandı. Yıllar sonra, 15 Temmuz 2016 Darbe Girişimi sonrası; Kenan Evren'in ifadesini alan dönemin Ankara Cumhuriyet Başsavcı Vekili, Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya'ya dava açan dönemin Ankara Cumhuriyet Savcısı, açılan davaya ilk bakan hâkimler ve iddia makamında bulunan savcılar, "Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) soruşturması" kapsamında meslekten ihraç edildiler.
Muhtıralar
12 Mart 1971
12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetlerinin Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç, Kara Kuvvetleri Komutanı Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutanı Celal Eyiceoğlu ve Hava Kuvvetleri Komutanı Muhsin Batur'un imzasıyla Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek Süleyman Demirel'in başbakan olduğu hükûmetin istifaya zorlandığı askerî müdahaledir.
27 Aralık 1979
27 Aralık 1979 tarihinde Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülend Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'un imzasını taşıyan ve dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'e verilen bir uyarı mektubudur.
12 Eylül Darbesi'nden yaklaşık bir sene önce verilen bu muhtırada; Türk Silahlı Kuvvetlerinin, Türkiye'nin yaşadığı önemli sıkıntılar karşısında siyasi partilerin bir araya gelmelerini ve gereken tedbirleri almalarını ısrarla istediği vurgulanmıştır. Bu muhtıranın ardından istenen ortam sağlanamayınca darbe gerçekleşmiş ve TSK yönetime el koymuştur.
28 Şubat 1997
Vikikaynak'ta 28 Şubat Kararları ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
28 Şubat 1997'de yapılan Millî Güvenlik Kurulu toplantısı sonucu açıklanan kararlarla başlayan ve irticaya karşı olduğu iddia edilen süreç. Yaşananlar, çeşitli kaynaklar tarafından postmodern darbe olarak adlandırılmıştır.
27 Nisan 2007
Vikikaynak'ta Türk Genelkurmay Başkanlığı 27 Nisan 2007 tarihli basın açıklaması ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Vikikaynak'ta Türkiye Başbakanlığı 28 Nisan 2007 tarihli basın açıklaması ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Türk Silahlı Kuvvetleri adına Genelkurmay Başkanlığının, cumhurbaşkanlığı seçimi dolayısı ile 27 Nisan 2007 tarihinde gece saat 23.20'de yaptığı laiklikle ilgili açıklama. Bu açıklama, bazı siyasetçi ve gazeteciler tarafından, bildiri internet aracılığıyla verildiği için "e-muhtıra" olarak da adlandırılmıştır.
Darbe girişimleri ve ayaklanmalar
21 Ekim 1961
27 Mayıs Darbesi sonrası İstanbullu bir grup general ve albayın imzaladığı darbeye teşebbüs protokolüdür.
22 Şubat 1962
22 Şubat 1962'de, Harp Okulu Komutanı Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaşlarının, ordu içindeki 27 Mayısçıların tasfiyesi için, 20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direnişi olayıdır.
20 Mayıs 1963
20 Şubat günü başlatılan atama ve gözaltına almalara karşı direniş olayının devamıdır.
20 Mayıs 1969
20 Mayıs 1969 darbe teşebbüsü, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde başarılı olamamış ve emir-komuta zinciri içerisinde gelişmiş bir askerî darbe teşebbüsüdür.
9 Mart 1971
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde başarılı olamamış ve emir-komuta zinciri dışında gelişmiş bir askerî darbe teşebbüsüdür.
15 Temmuz 2016
15-16 Temmuz 2016 tarihleri arasında Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanımlayan bir grup asker tarafından gerçekleştirilen askerî darbe teşebbüsü. 16 Temmuz sabahı, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Emniyet Genel Müdürlüğü personelinin gerçekleştirdiği operasyonlar sonucunda darbe girişimi bastırıldı ve askerler silahları ile birlikte teslim oldu. Olaylar sonucunda 104'ü darbe yanlısı olmak üzere 300'den fazla kişi hayatını kaybetti, 1491 kişi yaralandı, farklı rütbelerden 8036 asker gözaltına alındı. Yargı ve sivil siyaset mensupları dahil olmak üzere toplam gözaltı sayısı 22 Temmuz tarihi ile birlikte 10 bini buldu. Bunun yanı sıra askerî, idari ve adli kurumlarda birçok kişi görevden alındı. Gülen Hareketi desteğiyle olan askerî darbe girişiminin ardından İstanbul Bakırköy Cumhuriyet Başsavcılığı ve Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından Türk Ceza Kanununun anayasal düzene karşı suçlar kapsamında yer alan ‘cebir ve şiddet kullanarak Türkiye Büyük Millet Meclisini ve Türkiye Cumhuriyeti hükûmetini ortadan kaldırmaya veya görevlerini kısmen veya tamamen yapmasını engellemeye teşebbüs’, ‘Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın öngördüğü düzeni ortadan kaldırmaya veya bu düzen yerine başka bir düzen getirmeye teşebbüs’, ‘halkı, Türkiye Cumhuriyeti hükûmetine karşı silahlı isyana tahrik’ ve ‘cumhurbaşkanına suikast’ suçlarından soruşturma başlatıldı. 21 Temmuz'da Millî Güvenlik Kurulu toplantısı sonrasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından anayasanın 120. maddesi gereğince olağanüstü hâl ilan edildi.
Gülen Hareketinin lideri olan Fethullah Gülen, Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı tarafından yayımlanan "en çok aranan teröristler" listesinin "kırmızı" kategorisinde yer almakta, Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ) ve Paralel Devlet Yapılanması (PDY) lideri olmakla suçlanmaktadır.
Darbe ile ilişkilendirilen davalar
- 1957-1958'de bir grup subayın hükümete komplo hazırlamak suçundan tutuklanarak yargılanmaları.
- Nisan 2009'da Poyrazköy'de bulunan mühimmatlar ve bu mühimmatların azınlıklara karşı tedhiş eylemlerinde kullanılacağı iddiası üzerine açılan dava. 17 sanıkla başlayan dava 19 sanıklı Amirallere Suikast ve 33 sanıklı Kafes Eylem Planı davalarıyla birleştirilmiştir.
- 2004 yılında Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki hükûmeti devirmek için planlandığı iddia edilen darbe girişiminin safhalarını oluşturan operasyonların adlarıdır. Oramiral Özden Örnek'e ait olduğu iddia edilen günlüklere göre 2003 ve 2004 yıllarında dönemin Jandarma Genel Komutanı Şener Eruygur, Kara Kuvvetleri Komutanı Aytaç Yalman, Deniz Kuvvetleri Komutanı Özden Örnek ve Hava Kuvvetleri Komutanı İbrahim Fırtına tarafından darbe planları hazırlanmış fakat Genelkurmay Başkanı Hilmi Özkök'ün engellemesiyle bu girişimler sonuçsuz kalmıştır. Darbe planları hakkında dava süreci devam etmektedir.
- 2003 Mart ayında 1. Ordu Komutanlığında dönemin AK Parti hükûmetini devirmek için, dönemin 1. Ordu Komutanı Çetin Doğan'ın liderliğindeki cunta tarafından hazırlandığı iddia edilen plan. Plan darbe zeminini hazırlama amaçlı Çarşaf, Sakal, Suga ve Oraj kod adlı eylem planlarından oluşmaktadır. 19 Temmuz 2010'da İstanbul 10. Ağır Ceza Mahkemesi İstanbul Cumhuriyet Savcılarının hazırladığı iddianameyi kabul ederek tamamı asker 196 kişi hakkında dava açtı. 968 sayfalık iddianamede sanıklara "Türkiye Cumhuriyeti yürütme organını cebren ıskat ve vazife görmekten cebren men etmeye teşebbüs etmek" suçlaması yöneltildi. Fakat eski TCK'nın 61/1. maddesine dayanılarak "eksik teşebbüs" nedeniyle cezalarda indirim yapılması istendi ve her sanık için 15 yıldan 20 yıla kadar hapis talep edildi. Dava halen devam etmektedir. 11 Şubat 2011 tarihinde dosyadaki delil durumu, dosyada kuvvetli suç şüphesini gösteren olguların bulunması, delillerin tam olarak toplanılmamış olması, sanıkların konumları itibarıyla delillere etki yapma ihtimalinin olması, tanıkların henüz dinlenilmemiş oluşu, atılı suçun CMK'nın 100. maddesinde belirtilen katalog suçlardan olması, belirtilen bu sebeplerle adli kontrol hükümlerinin uygulanmasının yetersiz kalacağı gerekçeleriyle 134 sanığın tutuklanmasına, 29 sanık hakkında da yakalama kararı çıkarılmasına karar verdi.
- Ergenekon zanlısı Mustafa Levent Göktaş'ın yine aynı soruşturma kapsamında tutuklanan avukatı Serdar Öztürk'ün ofisinde ele geçirilen ve 12 Haziran 2009'da Taraf gazetesinde manşetten verilen "İrticayla Mücadele Eylem Planı" başlıklı belge ve bu belgenin uygulanmaya konulmasından dolayı açılan davalar. Dursun Çiçek'in imzaladığı ileri sürülen belge Adalet ve Kalkınma Partisi ile Gülen hareketine (belgede FG’ciler) yönelik sahte bayrak, , komplo ve yıpratma planları içermekteydi.[]
Kaynakça
- ^ "TSK Genelkurmay Başkanlığının 2007'de yaptığı basın açıklaması". 16 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2023.
- ^ . 26 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2009.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Nisan 2008.
- ^ . 26 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2012.
- ^ . Risale Haber. 4 Ocak 2012. 2 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ekim 2011.
- ^ . 26 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Ekim 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Eylül 2010 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Mayıs 2012.
- ^ [1] 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 12 Eylül'ün ilk soruşturması
- ^ "12 Eylül darbesi yargı önüne çıktı, millet ayağa kalktı". Zaman. 5 Nisan 2012. Erişim tarihi: 5 Nisan 2012.[]
- ^ "Darbe yapmak da teşebbüs de suçtur". Yeni Şafak. 5 Nisan 2012. 13 Mart 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Nisan 2012.
- ^ . 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 27 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2011.
- ^ "Çevrimiçi". 19 Eylül 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2011.
- ^ radikal.com.tr 4 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . "e-muhtıra erken seçimi gündeme taşıdı" 29 Nisan 2007, Alındı 21 Mayıs 2008
- ^ . 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2011.
- ^ . Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı. 13 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
- ^ "İçişleri Bakanlığı "aranan teröristler"in listesini yayınladı". NTV.com.tr. Anadolu Ajansı. 28 Ekim 2015. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
- ^ CNN Türk. 5 Aralık 2009. 11 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2010.
- ^ "Balyoz iddianamesi kabul edildi". Bugün. 19 Temmuz 2010. 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Temmuz 2010.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 17 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2009.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 22 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 21 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 15 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 27 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
- ^ Baransu, Mehmet (12 Haziran 2009). . Taraf. 21 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2010.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye de askeri mudahaleler Turk Silahli Kuvvetlerinin kurumsal olarak ya da bazi subaylarin kendi baslarina inisiyatif alarak sivil yonetime yaptigi mudahalelerdir Genelkurmay Baskanliginin internet sitesinde 27 Nisan 2007 tarihli Basin Aciklamasi Turk Silahli Kuvvetleri ic guvenligin tehdit altinda oldugunu ifade ederek zaman zaman sivil yonetime mudahale etmistir Bu mudahalelerde temel hukuki dayanak Turk Silahli Kuvvetleri Ic Hizmet Kanunu nun 35 maddesinde yer alan Madde 35 Silahli Kuvvetlerin vazifesi Turk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmis olan Turkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktir hukmu olmustur Ancak 12 Eylul Darbesi nin yargilanmasi icin hazirlanan iddianamede bu maddenin darbeye mesruiyet kazandirmayacagi ve hicbir kanun maddesinin Anayasa nin uzerinde olamayacaginin alti cizildi Devlet duzeninin temel kurumlarindan TBMM yi ve tum hak ve ozgurlukleri ortadan kaldirmak icin 35 maddeyi gerekce gostermenin hukuka aykiriliga kilif bulma gayreti oldugu aktarildi Turkiye 1946 yilindaki demokratik secimlerle cok partili hayata gecis yapmistir TSK ic guvenligin tehdit altinda oldugunu ifade ederek bazen bazi yasalarin gecmesini engellemek ya da bazi yasalari gecirmeye zorlayarak bazen de Turkiye Cumhuriyeti hukumetlerini istifaya zorlayarak ya da alasagi ederek demokratik sivil yonetime mudahale etmistir daha iyi kaynak gerekli Bu darbe ve muhtiralar bazen emir komuta zinciri icinde 12 Eylul Darbesi gibi bazen de emir komuta zinciri disinda sadece bir grup subay tarafindan 27 Mayis Darbesi gibi planlanmis ve icra edilmistir TSK 1960 ve 1980 yillarinda iki kez yonetime el koymus 1971 ve 1997 yillarinda ise hukumeti istifaya zorlamistir 2007 yilindan sonra Turk Silahli Kuvvetlerinin bazi muvazzaf ve emekli mensuplari darbe plani ve ulkeyi kontrol altina almak amacli kaos planlari iddialari na iliskin davalarla ilgili olarak yargilanmaya baslamistir Bu davalar arasinda Sarikiz Ayisigi Yakamoz ve Eldiven darbe tesebbusu iddialari Balyoz darbe plani Irticayla Mucadele Eylem Plani Ergenekon davalari 12 Eylul Darbesi ve 28 Subat Sureci davalari bulunmaktadir Bu davalar cercevesinde 200 den fazla TSK mensubu tutuklu olarak yargilanmistir Yapilan yargilamalar sonucunda Sarikiz Ayisigi Yakamoz Eldiven Balyoz Ergenekon davalarinin TSK ye kurulan bir kumpas oldugu sahte delillerle ordunun yetkin durumunun bozulmasinin amaclandigi ortaya cikartilmis sorusturmalari baslatan tum savcilar hakkinda davalar acilmis ve bu savcilar meslekten menedilmislerdir 15 Temmuz 2016 Darbe Girisimi sonrasi 12 Eylul Darbesi nin lideri Kenan Evren in ifadesini alan donemin Ankara Cumhuriyet Bassavci Vekili Kenan Evren ve Tahsin Sahinkaya ya dava acan donemin Ankara Cumhuriyet Savcisi acilan davaya ilk bakan hakimler ve iddia makaminda bulunan savcilar Fethullahci Teror Orgutu FETO sorusturmasi kapsaminda meslekten ihrac edilmislerdir Darbeler27 Mayis 1960 Darbesi 27 Mayis 1960 ta yapilan ve Turkiye Cumhuriyeti tarihinde gerceklesen ilk askeri darbedir Donemin Genelkurmay Baskani da dahil 200 den fazla general Cumhurbaskani Celal Bayar ve Basbakan Adnan Menderes ve diger Demokrat Partililer yonetime el koyan askeri grup tarafindan tutuklanmistir 37 dusuk rutbeli subay tarafindan planlanip icra edilen darbe emir komuta zinciri icinde yapilmamistir Darbeden sonra bu subaylar ve Emekli Orgeneral Cemal Gursel in olusturdugu Milli Birlik Komitesi ulke yonetimini ustlenmistir Yassiada Yargilamalari sonunda Adnan Menderes Fatin Rustu Zorlu ve Hasan Polatkan idam edilmislerdir 9 Temmuz 1961 de kabul edilen 1961 Anayasasi 1924 Anayasasi ni yururlukten kaldirmistir 27 Mayis 1960 tan secimlerin yapilarak normal yasama gecildigi 15 Ekim 1961 yilina kadar gecen sure askerin Milli Birlik Komitesi eliyle cunta olarak iktidarda oldugu donemdir 12 Eylul 1980 Darbesi Turk Silahli Kuvvetlerinin 12 Eylul 1980 gunu emir komuta zinciri icinde gerceklestirdigi askeri mudahaledir 27 Mayis 1960 Darbesi ve 12 Mart 1971 Muhtirasi nin ardindan Turkiye tarihinde Silahli Kuvvetlerin yonetime ucuncu acik mudahalesidir Bu mudahale ile Suleyman Demirel in basbakan oldugu hukumetin faaliyetine son verildi parlamento uyelerinin dokunulmazligi kaldirildi ulkenin her yerinde sikiyonetim ilan edildi yurt disina cikislar yasaklandi Genelkurmay Baskani Orgeneral Kenan Evren devlet baskani oldu Yasama yetkisini kullanmak uzere Kenan Evren baskanliginda kuvvet komutanlarindan olusan Milli Guvenlik Konseyi kuruldu Siyasi partiler lagvedildi parti liderleri once askeri uslerde gozetim altinda tutuldu sonra serbest birakildi bir sure sonra ise bazilari yargilandi 12 Mart 1971 Muhtirasi sonrasinda degistirilen 1961 Anayasasi uygulamadan kaldirildi Darbeden sonra 1982 Anayasasi hazirlandi 7 Kasim 1982 de yapilan halk oylamasinda 1982 Anayasasi ve Kenan Evren in cumhurbaskanligi 91 37 ile kabul edildi 1983 yilinda siyasi partilerin kurulmasina izin verildi 6 Kasim 1983 te genel secimler yapildi Askeri idare 7 Aralik 1983 te sona erdi 2010 anayasa referandumunda degisikliklerin kabul edilmesiyle 13 Eylul 2010 tarihinden itibaren cesitli sivil toplum kuruluslari sendikalar ve dernekler ile darbe magduru kisiler 12 Eylul Darbesi ni yapanlar hakkinda suc duyurusunda bulundu Butun suc duyurularini toplayan Ankara Cumhuriyet Bassavciligi Milli Guvenlik Konseyi MGK adi altinda 12 Eylul 1980 de ulke yonetimine el koyan ve 7 Aralik 1983 tarihine kadar bu statusunu surduren askeri cunta yonetiminin hayatta kalan uyeleri Kenan Evren Nejat Tumer ve Tahsin Sahinkaya nin isledigi A Nurnberg Sarti ile kabul edilmis ve tum devletlerin kendi kanunlarinda yer almasa dahi sucun olusumu halinde takip etmek zorunda olduklari uluslararasi hukukun buyruk kurali niteligine sahip insanliga karsi suclar B 765 Sayili Ceza Kanunu nun 146 147 153 174 179 180 181 maddeleri kapsaminda insanliga karsi suclar ve resen takdir edilecek suclar nedeniyle haklarinda bassavcilik tarafindan ceza dava acilmasi ve haklarinda gerekli onlemlerin alinmasi istemi daha iyi kaynak gerekli ile 7 Nisan 2011 tarihinde ilk sorusturmayi baslatti 4 Nisan 2012 tarihinde darbenin yargilanmasina baslandi Yillar sonra 15 Temmuz 2016 Darbe Girisimi sonrasi Kenan Evren in ifadesini alan donemin Ankara Cumhuriyet Bassavci Vekili Kenan Evren ve Tahsin Sahinkaya ya dava acan donemin Ankara Cumhuriyet Savcisi acilan davaya ilk bakan hakimler ve iddia makaminda bulunan savcilar Fethullahci Teror Orgutu FETO sorusturmasi kapsaminda meslekten ihrac edildiler Muhtiralar5 Subat 1997 de Sincan dan gecen tanklar12 Mart 1971 12 Mart 1971 tarihinde Turk Silahli Kuvvetlerinin Genelkurmay Baskani Memduh Tagmac Kara Kuvvetleri Komutani Faruk Gurler Deniz Kuvvetleri Komutani Celal Eyiceoglu ve Hava Kuvvetleri Komutani Muhsin Batur un imzasiyla Cumhurbaskani Cevdet Sunay a bir muhtira vererek Suleyman Demirel in basbakan oldugu hukumetin istifaya zorlandigi askeri mudahaledir 27 Aralik 1979 27 Aralik 1979 tarihinde Genelkurmay Baskani Orgeneral Kenan Evren Kara Kuvvetleri Komutani Orgeneral Nurettin Ersin Deniz Kuvvetleri Komutani Oramiral Bulend Ulusu Hava Kuvvetleri Komutani Orgeneral Tahsin Sahinkaya ve Jandarma Genel Komutani Orgeneral Sedat Celasun un imzasini tasiyan ve donemin Cumhurbaskani Fahri Koruturk e verilen bir uyari mektubudur 12 Eylul Darbesi nden yaklasik bir sene once verilen bu muhtirada Turk Silahli Kuvvetlerinin Turkiye nin yasadigi onemli sikintilar karsisinda siyasi partilerin bir araya gelmelerini ve gereken tedbirleri almalarini israrla istedigi vurgulanmistir Bu muhtiranin ardindan istenen ortam saglanamayinca darbe gerceklesmis ve TSK yonetime el koymustur 28 Subat 1997 Vikikaynak ta 28 Subat Kararlari ile ilgili metin bulabilirsiniz 28 Subat 1997 de yapilan Milli Guvenlik Kurulu toplantisi sonucu aciklanan kararlarla baslayan ve irticaya karsi oldugu iddia edilen surec Yasananlar cesitli kaynaklar tarafindan postmodern darbe olarak adlandirilmistir 27 Nisan 2007 Vikikaynak ta Turk Genelkurmay Baskanligi 27 Nisan 2007 tarihli basin aciklamasi ile ilgili metin bulabilirsiniz Vikikaynak ta Turkiye Basbakanligi 28 Nisan 2007 tarihli basin aciklamasi ile ilgili metin bulabilirsiniz Turk Silahli Kuvvetleri adina Genelkurmay Baskanliginin cumhurbaskanligi secimi dolayisi ile 27 Nisan 2007 tarihinde gece saat 23 20 de yaptigi laiklikle ilgili aciklama Bu aciklama bazi siyasetci ve gazeteciler tarafindan bildiri internet araciligiyla verildigi icin e muhtira olarak da adlandirilmistir Darbe girisimleri ve ayaklanmalar21 Ekim 1961 27 Mayis Darbesi sonrasi Istanbullu bir grup general ve albayin imzaladigi darbeye tesebbus protokoludur 22 Subat 1962 22 Subat 1962 de Harp Okulu Komutani Kurmay Albay Talat Aydemir ve arkadaslarinin ordu icindeki 27 Mayiscilarin tasfiyesi icin 20 Subat gunu baslatilan atama ve gozaltina almalara karsi direnisi olayidir 20 Mayis 1963 20 Subat gunu baslatilan atama ve gozaltina almalara karsi direnis olayinin devamidir 20 Mayis 1969 20 Mayis 1969 darbe tesebbusu Turkiye Cumhuriyeti tarihinde basarili olamamis ve emir komuta zinciri icerisinde gelismis bir askeri darbe tesebbusudur 9 Mart 1971 Turkiye Cumhuriyeti tarihinde basarili olamamis ve emir komuta zinciri disinda gelismis bir askeri darbe tesebbusudur 15 Temmuz 2016 15 16 Temmuz 2016 tarihleri arasinda Turk Silahli Kuvvetleri bunyesinde kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tanimlayan bir grup asker tarafindan gerceklestirilen askeri darbe tesebbusu 16 Temmuz sabahi Turk Silahli Kuvvetleri ve Emniyet Genel Mudurlugu personelinin gerceklestirdigi operasyonlar sonucunda darbe girisimi bastirildi ve askerler silahlari ile birlikte teslim oldu Olaylar sonucunda 104 u darbe yanlisi olmak uzere 300 den fazla kisi hayatini kaybetti 1491 kisi yaralandi farkli rutbelerden 8036 asker gozaltina alindi Yargi ve sivil siyaset mensuplari dahil olmak uzere toplam gozalti sayisi 22 Temmuz tarihi ile birlikte 10 bini buldu Bunun yani sira askeri idari ve adli kurumlarda bircok kisi gorevden alindi Gulen Hareketi destegiyle olan askeri darbe girisiminin ardindan Istanbul Bakirkoy Cumhuriyet Bassavciligi ve Anadolu Cumhuriyet Bassavciligi tarafindan Turk Ceza Kanununun anayasal duzene karsi suclar kapsaminda yer alan cebir ve siddet kullanarak Turkiye Buyuk Millet Meclisini ve Turkiye Cumhuriyeti hukumetini ortadan kaldirmaya veya gorevlerini kismen veya tamamen yapmasini engellemeye tesebbus Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi nin ongordugu duzeni ortadan kaldirmaya veya bu duzen yerine baska bir duzen getirmeye tesebbus halki Turkiye Cumhuriyeti hukumetine karsi silahli isyana tahrik ve cumhurbaskanina suikast suclarindan sorusturma baslatildi 21 Temmuz da Milli Guvenlik Kurulu toplantisi sonrasinda Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafindan anayasanin 120 maddesi geregince olaganustu hal ilan edildi Gulen Hareketinin lideri olan Fethullah Gulen Turkiye Cumhuriyeti Icisleri Bakanligi tarafindan yayimlanan en cok aranan teroristler listesinin kirmizi kategorisinde yer almakta Fethullahci Teror Orgutu FETO ve Paralel Devlet Yapilanmasi PDY lideri olmakla suclanmaktadir Darbe ile iliskilendirilen davalarDokuz Subay Olayi1957 1958 de bir grup subayin hukumete komplo hazirlamak sucundan tutuklanarak yargilanmalari Poyrazkoy davasiNisan 2009 da Poyrazkoy de bulunan muhimmatlar ve bu muhimmatlarin azinliklara karsi tedhis eylemlerinde kullanilacagi iddiasi uzerine acilan dava 17 sanikla baslayan dava 19 sanikli Amirallere Suikast ve 33 sanikli Kafes Eylem Plani davalariyla birlestirilmistir Sarikiz Ayisigi Yakamoz ve Eldiven darbe tesebbusu iddialari2004 yilinda Recep Tayyip Erdogan liderligindeki hukumeti devirmek icin planlandigi iddia edilen darbe girisiminin safhalarini olusturan operasyonlarin adlaridir Oramiral Ozden Ornek e ait oldugu iddia edilen gunluklere gore 2003 ve 2004 yillarinda donemin Jandarma Genel Komutani Sener Eruygur Kara Kuvvetleri Komutani Aytac Yalman Deniz Kuvvetleri Komutani Ozden Ornek ve Hava Kuvvetleri Komutani Ibrahim Firtina tarafindan darbe planlari hazirlanmis fakat Genelkurmay Baskani Hilmi Ozkok un engellemesiyle bu girisimler sonucsuz kalmistir Darbe planlari hakkinda dava sureci devam etmektedir Balyoz darbe plani davasi2003 Mart ayinda 1 Ordu Komutanliginda donemin AK Parti hukumetini devirmek icin donemin 1 Ordu Komutani Cetin Dogan in liderligindeki cunta tarafindan hazirlandigi iddia edilen plan Plan darbe zeminini hazirlama amacli Carsaf Sakal Suga ve Oraj kod adli eylem planlarindan olusmaktadir 19 Temmuz 2010 da Istanbul 10 Agir Ceza Mahkemesi Istanbul Cumhuriyet Savcilarinin hazirladigi iddianameyi kabul ederek tamami asker 196 kisi hakkinda dava acti 968 sayfalik iddianamede saniklara Turkiye Cumhuriyeti yurutme organini cebren iskat ve vazife gormekten cebren men etmeye tesebbus etmek suclamasi yoneltildi Fakat eski TCK nin 61 1 maddesine dayanilarak eksik tesebbus nedeniyle cezalarda indirim yapilmasi istendi ve her sanik icin 15 yildan 20 yila kadar hapis talep edildi Dava halen devam etmektedir 11 Subat 2011 tarihinde dosyadaki delil durumu dosyada kuvvetli suc suphesini gosteren olgularin bulunmasi delillerin tam olarak toplanilmamis olmasi saniklarin konumlari itibariyla delillere etki yapma ihtimalinin olmasi taniklarin henuz dinlenilmemis olusu atili sucun CMK nin 100 maddesinde belirtilen katalog suclardan olmasi belirtilen bu sebeplerle adli kontrol hukumlerinin uygulanmasinin yetersiz kalacagi gerekceleriyle 134 sanigin tutuklanmasina 29 sanik hakkinda da yakalama karari cikarilmasina karar verdi Irticayla mucadele eylem planiErgenekon zanlisi Mustafa Levent Goktas in yine ayni sorusturma kapsaminda tutuklanan avukati Serdar Ozturk un ofisinde ele gecirilen ve 12 Haziran 2009 da Taraf gazetesinde mansetten verilen Irticayla Mucadele Eylem Plani baslikli belge ve bu belgenin uygulanmaya konulmasindan dolayi acilan davalar Dursun Cicek in imzaladigi ileri surulen belge Adalet ve Kalkinma Partisi ile Gulen hareketine belgede FG ciler yonelik sahte bayrak komplo ve yipratma planlari icermekteydi daha iyi kaynak gerekli Kaynakca TSK Genelkurmay Baskanliginin 2007 de yaptigi basin aciklamasi 16 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2023 26 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Haziran 2009 Arsivlenmis kopya 23 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Nisan 2008 26 Ekim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Subat 2012 Risale Haber 4 Ocak 2012 2 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Agustos 2023 Arsivlenmis kopya 23 Eylul 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2011 26 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2011 Arsivlenmis kopya 14 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Ekim 2011 Arsivlenmis kopya 16 Eylul 2010 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Mayis 2012 1 6 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde 12 Eylul un ilk sorusturmasi 12 Eylul darbesi yargi onune cikti millet ayaga kalkti Zaman 5 Nisan 2012 Erisim tarihi 5 Nisan 2012 olu kirik baglanti Darbe yapmak da tesebbus de suctur Yeni Safak 5 Nisan 2012 13 Mart 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Nisan 2012 3 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi 27 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2011 Cevrimici 19 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2011 radikal com tr 4 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde e muhtira erken secimi gundeme tasidi 29 Nisan 2007 Alindi 21 Mayis 2008 14 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Ekim 2011 Turkiye Cumhuriyeti Icisleri Bakanligi 13 Ocak 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Mart 2016 Icisleri Bakanligi aranan teroristler in listesini yayinladi NTV com tr Anadolu Ajansi 28 Ekim 2015 13 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Mart 2016 CNN Turk 5 Aralik 2009 11 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Ocak 2010 Balyoz iddianamesi kabul edildi Bugun 19 Temmuz 2010 18 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Temmuz 2010 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 17 Aralik 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Temmuz 2009 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 22 Agustos 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2010 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 21 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2010 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 15 Haziran 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2010 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 27 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2010 Baransu Mehmet 12 Haziran 2009 Taraf 21 Temmuz 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mayis 2010