Türkiye Cumhuriyeti Anayasası veya 1961 Anayasası, 9 Temmuz 1961 tarihli referandum ile kabul edilen ve 12 Eylül Darbesi'ne kadar yürürlükte olan anayasadır.
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası | |
---|---|
Genel bakış | |
Orjinal ad | Türkçe: 1961 Anayasası |
Yetki alanı | Türkiye |
Kapsam | Türkiye |
Yayımlanma tarihi | 9 Temmuz 1961 |
Devlet yapısı | |
Yönetim organları | Yasama, yürütme ve yargı |
Devlet başkanı | Cumhurbaşkanı |
Yasama | Türkiye Büyük Millet Meclisi Cumhuriyet Senatosu |
Yürütme | Bakanlar Kurulu |
Yargı | Bağımsız mahkemeler |
İdari bölünüş | Üniter devlet |
Kapsam alanı | Türkiye Cumhuriyeti'nin idaresi altındaki tüm iller; ilçeler ve bucaklar |
Yazmak için görevlendiren | Millî Birlik Komitesi |
Yazan | Kurucu meclis |
1961 Türkiye anayasa referandumu | |
İlga ettiği kanun(lar) | Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu |
Tam metin | |
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961) Vikikaynak'ta |
1961 Anayasası, genç subayların yaptığı 27 Mayıs Darbesi'nin ardından, 37 yıllık bir dönemde gelişen politik yaşamın ve özellikle de çok partili siyasi ortamın ihtiyaçlarına daha iyi cevap verebilecek bir anayasaya gerek olduğu düşünülmüştür. Bu anayasanın Soğuk Savaş döneminin genel akışına aykırı olarak özgürlükleri artıran bir anayasa olduğu ifade edilir fakat bazı hukukçular bu görüşe anayasanın getirdiği özgürlükleri kullanmaya imkan verecek mekanizmaların getirilmediğini söyleyerek karşı çıkarlar.
Hazırlanışı
- Arka plan: 27 Mayıs Darbesi
TSK mensubu 38 subay, iktidardaki Demokrat Parti'nin baskıcı politikalarını gerekçe göstererek 27 Mayıs 1960'ta DP iktidarına son vererek yönetime el koydu. 1924 Anayasası ve TBMM feshedildi; cumhurbaşkanı, başbakan, genelkurmay başkanı ve diğer pek çok kişi tutuklandı.
Ardından Millî Birlik Komitesi kuruldu. Bu komite Anayasa oluşturulana dek geçici yasalar çıkarttı ve hem yasama hem de yürütme yetkileri, bu subayların (23 kişi) oluşturduğu Millî Birlik Komitesi'nde toplandı.
Yetkileri ele geçirmesinin ardından Millî Birlik Komitesi hızla yeni anayasa çalışmalarına başladı. İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Sıddık Sami Onar başkanlığında çeşitli öğretim üyeleri derhal Ankara'ya getirildi ve İstanbul Komisyonu kuruldu. Bu komisyon, yürütme organını yetkilerini azaltan bir anayasa tasarısı hazırladı ancak bu tasarı çok tepki aldı. Bunun üzerine toplumu daha iyi temsil edecek bir Kurucu Meclis kurulması kararlaştırıldı.
Kurucu Meclis 6 Ocak 1961'de 2 parçadan oluşturuldu: Bir parçası Millî Birlik Komitesi, diğer parçası da TBMM yetkilerine sahip olan Temsilciler Meclisi idi. Bu meclisin üyelerinin bir kısmı çift dereceli seçim sistemi ile; bir kısmı siyasi partilerin vekilleri ile; bir kısmı da gazeteler, barolar, sendikalar, yargı mensupları, öğretim görevlileri ve üniversiteler, gençlik ve esnaf dernekleri, ticaret ve sanayi odalarının temsilcilerinden oluşuyordu.
Daha sonra Enver Ziya Karal ve Turhan Feyzioğlu başkanlığında Kurucu Meclis'e bağlı 20 kişilik bir anayasa komitesi kurularak yeni anayasa için çalışmalara başlandı. 20 kişilik Komisyon'da Emin Paksüt, Muammer Aksoy, Turan Güneş, Tarık Zafer Tunaya, Coşkun Kırca, Amil Artus, Doğan Avcıoğlu, Münci Kapani, Muin Küley, Ragıp Sarıca, Bahri Savcı, Celal Sait Siren, Mümtaz Soysal, Cafer Tüzel, Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Abdülhak Kemal Yörük, Sadık Aldoğan, Nurettin Ardıçoğlu, Hazım Dağlı vardı.
Yürürlüğe girmesi
9 Temmuz 1961'de halkın oyuna sunularak oylamaya katılanların %60.4'ü tarafından kabul edilmiştir. 1961 Anayasası referandumla yürürlüğe giren ilk Türk anayasasıdır. Ayrıca 1961 Anayasası için yapılan bu referandum Türk tarihinin de ilk referandumudur.
Referandum sonucunda yüzde 39 oranında ret oyu, bu anayasanın toplumun tüm kesimlerince benimsenmediğinin göstergesi olarak yorumlandı. Bunun sebepleri arasında şu sebepler gösterildi:
- DP'lilerin, bu darbeyi kendi iktidarlarına karşı yapılmış haksız bir darbe olarak görmesi ve bu darbenin ürünü olan yeni anayasayı da benimsememesi.
- Anayasa yapım sürecinde CHP ve CKMP partileri aktif rol almışken DP'nin dışlanması.
- Demokrat Parti ve ardılı Adalet Partisi, bu anayasadan önce de, sonra da iktidar partisi olmayı başardı. Ancak bu anayasaya dek parlamenter rejimin yetkileri genişti, sonrasında ise bu yetki çeşitli devlet organları arasında paylaştırıldı. Bu yüzden DP'liler kendilerini sınırlandırılmış hissettiler.
Özellikleri
- Güçler ayrılığı sağlanmıştır. (Yasama, yürütme, yargı)
- Cumhurbaşkanı olan kişinin partisi ile bağının kesilmesine karar verildi.
- Çoğulcu demokrasi ilkesi benimsenmiştir.
- TBMM, Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olmak üzere ikiye ayrılmıştır.
- Yargı bağımsızlığı sağlanmıştır.
- Çıkan yasaların anayasaya uygunluğunu kontrol eden Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. kaldırılmıştır. getirilmiştir.
- Yürütmenin, yönetimin tüm eylemleri, kararları anayasal bir kuruluş olan Danıştay denetimine verilmiştir. Yani TBMM egemenlik hakkını kullanan tek organ olmaktan çıkıp Anayasa'da sözü edilen yetkili organlardan biri olmuştur.
- Kişinin temel hak ve özgürlükleri Anayasa ile güvenceye alınmıştır. Temel hakların sınırlandırılmasının ancak Anayasa'nın ruhuna uygun olmak kaydıyla ve ancak kanun ile yapılabileceği belirtilmiştir.
- "Siyasi partiler demokratik hayatın vazgeçilmezidirler." hükmü ile ilk kez siyasi partilerden ve çoğulcu yapıdan bahsedilmiştir.
- İşçi ve memurlara sendika kurma hakkı ile grev hakkı tanınmıştır. Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.
- Üniversiteler ve TRT özerkleştirilmiştir.
- Yerel yönetimlerin yetkileri kısmen artırılmıştır.
- Önceden izin almaksızın dernek kurma hakkı ve gösteri/protesto yapma hakkı tanınmıştır.
- Kurumların yönetimindeki üst düzey kişilerin yargı kararı olmaksızın yönetimden uzaklaştırılmaları imkânı kaldırılmıştır.
- Sosyal devlet kavramı eklenmiştir.
1971-1973 değişiklikleri
1961 Anayasası ilerleyen yıllarda da AP'lilerce benimsenmedi. AP politikacıları sık sık anayasanın değiştirilmesi gerektiğini, mevcut anayasa ile ülkenin yönetilemeyeceğini ileri sürdüler.
Anayasanın özgürlükçü içeriği sayesinde 60'lı yıllar boyunca liberal ve sosyalist fikirler yayılmaya başladı, sendika hareketleri güçlendi. Bu durumdan hoşlanmayan kesimler anayasadan soğumaya başladı. 70'lere doğru siyasi tıkanıklıkların çözülememesi, terör olaylarının artması ile Anayasaya yöneltilen suçlamalar daha da arttı. Bunun üzerine TSK, 32. Türkiye Hükûmeti'ne muhtıra verdi ve hükûmet istifa etti. Ardından partiler üstü bir yönetim kurularak 1961 Anayasası'nda değişikliğe gidildi.
Değişiklikler
- Bakanlar Kurulu'na Kanun Hükmünde Kararname çıkartma yetkisi verildi.
- Vergi ve harçlarla ilgili Bakanlar Kurulu'nun yetkileri artırıldı.
- Üniversitelerin özerkliği azaltıldı; TRT'nin özerkliği kaldırıldı.
- Memurların sendika hakları kaldırıldı.
- Anayasa Mahkemesindeki davalara tüm partilerin iptal davası açabilme hakkı daraltılıp yalnızca TBMM'de grubu bulunan partilerle sınırlandırıldı.
- Hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması için gereken koşullar azaltıldı.
- TSK görevlileriyle ilgili hukuki işlemler Danıştay'ın yetki alanından çıkartıldı, bu işlemlerde Askerî Yüksek İdare Mahkemesi yetkilendirildi.
Feshedilmesi
- Ana Madde: 12 Eylül Darbesi
12 Eylül 1980 günü TSK, TBMM'nin görevini yapamaz hâle geldiğini ve ülkede yaşama güvenliğinin kalmadığını gerekçe göstererek 'emir ve komuta zinciri içinde ve emirle' hareket ederek yönetime el koydu. Ardından Millî Güvenlik Konseyi kuruldu.
Millî Güvenlik Konseyi'nin çıkarttığı Anayasa Düzeni Hakkında Kanun'uyla birlikte 1961 Anayasası'nın yürürlüğü resmi olarak sona ermiştir:
- Anayasada TBMM'ye, Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait olduğu belirtilmiş bulunan görev ve yetkiler 12 Eylül 1980 tarihinden itibaren geçici olarak Millî Güvenlik Konseyince; Cumhurbaşkanına ait olduğu belirtilmiş bulunan görev ve yetkiler de Millî Güvenlik Konseyi Başkanınca yerine getirilir ve kullanılır.
- Millî Güvenlik Konseyinin bildiri ve kararlarında yer alan ve alacak olan hükümlerle, Konseyce kabul edilerek yayımlanan ve yayımlanacak olan kanunların 9 Temmuz 1961 tarihli Anayasa hükümlerine uymayanları Anayasa değişikliği olarak; yürürlükteki kanunlara uymayanları da kanun değişikliği olarak yayımlandıkları tarihte veya metinlerinde gösterilen tarihlerde yürürlüğe girer.
Ayrıca bakınız
- Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
- Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu (1924)Vikikaynak'ta 1961 Anayasasıile ilgili metin bulabilirsiniz.
Kaynakça
- ^ "Anayasanın ulusal ölçü değerini yitirmesi". Radikal. 23 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Ağustos 2010.
- ^ a b Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku (say. 35, 36)
- ^ "27 Mayıs 1960 Hareketi". Erişim tarihi: 17 Haziran 2008.
- ^ Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, (s. 85-92'den alınmıştır) 2 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku (say. 46)
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Nisan 2017.
- ^ Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku (say. 39-44)
- ^ Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000, (s. 88-92'den alınmıştır) 2 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Ergun Özbudun, Türk Anayasa Hukuku (say. 52)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turkiye Cumhuriyeti Anayasasi veya 1961 Anayasasi 9 Temmuz 1961 tarihli referandum ile kabul edilen ve 12 Eylul Darbesi ne kadar yururlukte olan anayasadir Turkiye Cumhuriyeti AnayasasiGenel bakisOrjinal adTurkce 1961 AnayasasiYetki alani TurkiyeKapsam TurkiyeYayimlanma tarihi9 Temmuz 1961Devlet yapisiYonetim organlariYasama yurutme ve yargiDevlet baskaniCumhurbaskaniYasamaTurkiye Buyuk Millet Meclisi Cumhuriyet SenatosuYurutmeBakanlar KuruluYargiBagimsiz mahkemelerIdari bolunusUniter devletKapsam alaniTurkiye Cumhuriyeti nin idaresi altindaki tum iller ilceler ve bucaklarYazmak icin gorevlendirenMilli Birlik KomitesiYazanKurucu meclis1961 Turkiye anayasa referandumuIlga ettigi kanun lar Teskilat i Esasiye KanunuTam metinTurkiye Cumhuriyeti Anayasasi 1961 Vikikaynak ta 1961 Anayasasi genc subaylarin yaptigi 27 Mayis Darbesi nin ardindan 37 yillik bir donemde gelisen politik yasamin ve ozellikle de cok partili siyasi ortamin ihtiyaclarina daha iyi cevap verebilecek bir anayasaya gerek oldugu dusunulmustur Bu anayasanin Soguk Savas doneminin genel akisina aykiri olarak ozgurlukleri artiran bir anayasa oldugu ifade edilir fakat bazi hukukcular bu goruse anayasanin getirdigi ozgurlukleri kullanmaya imkan verecek mekanizmalarin getirilmedigini soyleyerek karsi cikarlar HazirlanisiArka plan 27 Mayis Darbesi TSK mensubu 38 subay iktidardaki Demokrat Parti nin baskici politikalarini gerekce gostererek 27 Mayis 1960 ta DP iktidarina son vererek yonetime el koydu 1924 Anayasasi ve TBMM feshedildi cumhurbaskani basbakan genelkurmay baskani ve diger pek cok kisi tutuklandi Ardindan Milli Birlik Komitesi kuruldu Bu komite Anayasa olusturulana dek gecici yasalar cikartti ve hem yasama hem de yurutme yetkileri bu subaylarin 23 kisi olusturdugu Milli Birlik Komitesi nde toplandi Yetkileri ele gecirmesinin ardindan Milli Birlik Komitesi hizla yeni anayasa calismalarina basladi Istanbul Universitesi Rektoru Prof Siddik Sami Onar baskanliginda cesitli ogretim uyeleri derhal Ankara ya getirildi ve Istanbul Komisyonu kuruldu Bu komisyon yurutme organini yetkilerini azaltan bir anayasa tasarisi hazirladi ancak bu tasari cok tepki aldi Bunun uzerine toplumu daha iyi temsil edecek bir Kurucu Meclis kurulmasi kararlastirildi Kurucu Meclis 6 Ocak 1961 de 2 parcadan olusturuldu Bir parcasi Milli Birlik Komitesi diger parcasi da TBMM yetkilerine sahip olan Temsilciler Meclisi idi Bu meclisin uyelerinin bir kismi cift dereceli secim sistemi ile bir kismi siyasi partilerin vekilleri ile bir kismi da gazeteler barolar sendikalar yargi mensuplari ogretim gorevlileri ve universiteler genclik ve esnaf dernekleri ticaret ve sanayi odalarinin temsilcilerinden olusuyordu Daha sonra Enver Ziya Karal ve Turhan Feyzioglu baskanliginda Kurucu Meclis e bagli 20 kisilik bir anayasa komitesi kurularak yeni anayasa icin calismalara baslandi 20 kisilik Komisyon da Emin Paksut Muammer Aksoy Turan Gunes Tarik Zafer Tunaya Coskun Kirca Amil Artus Dogan Avcioglu Munci Kapani Muin Kuley Ragip Sarica Bahri Savci Celal Sait Siren Mumtaz Soysal Cafer Tuzel Hifzi Veldet Velidedeoglu Abdulhak Kemal Yoruk Sadik Aldogan Nurettin Ardicoglu Hazim Dagli vardi Yururluge girmesi9 Temmuz 1961 de halkin oyuna sunularak oylamaya katilanlarin 60 4 u tarafindan kabul edilmistir 1961 Anayasasi referandumla yururluge giren ilk Turk anayasasidir Ayrica 1961 Anayasasi icin yapilan bu referandum Turk tarihinin de ilk referandumudur Referandum sonucunda yuzde 39 oraninda ret oyu bu anayasanin toplumun tum kesimlerince benimsenmediginin gostergesi olarak yorumlandi Bunun sebepleri arasinda su sebepler gosterildi DP lilerin bu darbeyi kendi iktidarlarina karsi yapilmis haksiz bir darbe olarak gormesi ve bu darbenin urunu olan yeni anayasayi da benimsememesi Anayasa yapim surecinde CHP ve CKMP partileri aktif rol almisken DP nin dislanmasi Demokrat Parti ve ardili Adalet Partisi bu anayasadan once de sonra da iktidar partisi olmayi basardi Ancak bu anayasaya dek parlamenter rejimin yetkileri genisti sonrasinda ise bu yetki cesitli devlet organlari arasinda paylastirildi Bu yuzden DP liler kendilerini sinirlandirilmis hissettiler OzellikleriGucler ayriligi saglanmistir Yasama yurutme yargi Cumhurbaskani olan kisinin partisi ile baginin kesilmesine karar verildi Cogulcu demokrasi ilkesi benimsenmistir TBMM Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi olmak uzere ikiye ayrilmistir Yargi bagimsizligi saglanmistir Cikan yasalarin anayasaya uygunlugunu kontrol eden Anayasa Mahkemesi kurulmustur kaldirilmistir getirilmistir Yurutmenin yonetimin tum eylemleri kararlari anayasal bir kurulus olan Danistay denetimine verilmistir Yani TBMM egemenlik hakkini kullanan tek organ olmaktan cikip Anayasa da sozu edilen yetkili organlardan biri olmustur Kisinin temel hak ve ozgurlukleri Anayasa ile guvenceye alinmistir Temel haklarin sinirlandirilmasinin ancak Anayasa nin ruhuna uygun olmak kaydiyla ve ancak kanun ile yapilabilecegi belirtilmistir Siyasi partiler demokratik hayatin vazgecilmezidirler hukmu ile ilk kez siyasi partilerden ve cogulcu yapidan bahsedilmistir Isci ve memurlara sendika kurma hakki ile grev hakki taninmistir Devlet Planlama Teskilati kurulmustur Universiteler ve TRT ozerklestirilmistir Yerel yonetimlerin yetkileri kismen artirilmistir Onceden izin almaksizin dernek kurma hakki ve gosteri protesto yapma hakki taninmistir Kurumlarin yonetimindeki ust duzey kisilerin yargi karari olmaksizin yonetimden uzaklastirilmalari imkani kaldirilmistir Sosyal devlet kavrami eklenmistir 1971 1973 degisiklikleri1961 Anayasasi ilerleyen yillarda da AP lilerce benimsenmedi AP politikacilari sik sik anayasanin degistirilmesi gerektigini mevcut anayasa ile ulkenin yonetilemeyecegini ileri surduler Anayasanin ozgurlukcu icerigi sayesinde 60 li yillar boyunca liberal ve sosyalist fikirler yayilmaya basladi sendika hareketleri guclendi Bu durumdan hoslanmayan kesimler anayasadan sogumaya basladi 70 lere dogru siyasi tikanikliklarin cozulememesi teror olaylarinin artmasi ile Anayasaya yoneltilen suclamalar daha da artti Bunun uzerine TSK 32 Turkiye Hukumeti ne muhtira verdi ve hukumet istifa etti Ardindan partiler ustu bir yonetim kurularak 1961 Anayasasi nda degisiklige gidildi Degisiklikler Bakanlar Kurulu na Kanun Hukmunde Kararname cikartma yetkisi verildi Vergi ve harclarla ilgili Bakanlar Kurulu nun yetkileri artirildi Universitelerin ozerkligi azaltildi TRT nin ozerkligi kaldirildi Memurlarin sendika haklari kaldirildi Anayasa Mahkemesindeki davalara tum partilerin iptal davasi acabilme hakki daraltilip yalnizca TBMM de grubu bulunan partilerle sinirlandirildi Hak ve hurriyetlerin sinirlandirilmasi icin gereken kosullar azaltildi TSK gorevlileriyle ilgili hukuki islemler Danistay in yetki alanindan cikartildi bu islemlerde Askeri Yuksek Idare Mahkemesi yetkilendirildi FeshedilmesiAna Madde 12 Eylul Darbesi 12 Eylul 1980 gunu TSK TBMM nin gorevini yapamaz hale geldigini ve ulkede yasama guvenliginin kalmadigini gerekce gostererek emir ve komuta zinciri icinde ve emirle hareket ederek yonetime el koydu Ardindan Milli Guvenlik Konseyi kuruldu Milli Guvenlik Konseyi nin cikarttigi Anayasa Duzeni Hakkinda Kanun uyla birlikte 1961 Anayasasi nin yururlugu resmi olarak sona ermistir Anayasada TBMM ye Millet Meclisine ve Cumhuriyet Senatosuna ait oldugu belirtilmis bulunan gorev ve yetkiler 12 Eylul 1980 tarihinden itibaren gecici olarak Milli Guvenlik Konseyince Cumhurbaskanina ait oldugu belirtilmis bulunan gorev ve yetkiler de Milli Guvenlik Konseyi Baskaninca yerine getirilir ve kullanilir Milli Guvenlik Konseyinin bildiri ve kararlarinda yer alan ve alacak olan hukumlerle Konseyce kabul edilerek yayimlanan ve yayimlanacak olan kanunlarin 9 Temmuz 1961 tarihli Anayasa hukumlerine uymayanlari Anayasa degisikligi olarak yururlukteki kanunlara uymayanlari da kanun degisikligi olarak yayimlandiklari tarihte veya metinlerinde gosterilen tarihlerde yururluge girer Ayrica bakinizTurkiye Cumhuriyeti Anayasasi Teskilat i Esasiye Kanunu 1924 Vikikaynak ta 1961 Anayasasi ile ilgili metin bulabilirsiniz Kaynakca Anayasanin ulusal olcu degerini yitirmesi Radikal 23 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Agustos 2010 a b Ergun Ozbudun Turk Anayasa Hukuku say 35 36 27 Mayis 1960 Hareketi Erisim tarihi 17 Haziran 2008 Kemal Gozler Turk Anayasa Hukuku Ekin Kitabevi Yayinlari 2000 s 85 92 den alinmistir 2 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ergun Ozbudun Turk Anayasa Hukuku say 46 Arsivlenmis kopya 4 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Nisan 2017 Ergun Ozbudun Turk Anayasa Hukuku say 39 44 Kemal Gozler Turk Anayasa Hukuku Ekin Kitabevi Yayinlari 2000 s 88 92 den alinmistir 2 Mayis 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ergun Ozbudun Turk Anayasa Hukuku say 52