Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Murgul Vadisi, Artvin ilinde, Murgul Çayı ile kollarının oluşturduğu vadidir. Bugünkü Kabaca köyünün üst kesiminden başlayıp Çoruh Nehri'ne kadar uzanır. Çoruh Havzası'nı oluşturan önemli vadilerden biridir.
Murgul Vadisi günümüzde idari açıdan Murgul ilçesi ile Borçka ilçesi arasında bölünmüştür. Vadinin Çoruh Nehri kıyısı Borçka ilçesinde yer alır. Vadideki tek kentsel yerleşme, Murgul ilçesinin merkezi olan Murgul kasabasıdır.
Murgul Çayı'na katılan derelerin oluşturduğu küçük vadiler, Murgul Vadisi'nin birer parçasıdır. Bunlar Kokolet, Kabarcet ve Başköy vadileridir. Bu küçük vadilerde taşıma usülüyle arıcılık yapılmaktadır.
Tarihçe
Murgul, eskiden bir yerleşim yerinin değil, akarsu ile vadinin adıydı. Murgul'dan ilk kez 7. yüzyılda Ermeni bilgin Anania Şirakatsi, "Mrul / Mruli" adıyla söz etmiştir. Geç dönemde Murgul Vadisi'ndeki köylerin bağlı olduğu idari birime Murgul nahiyesi denmiştir. Bugün Murgul ilçesinin merkezi olan kasaba, 1955 yılında, Damar köyünün Aduça (Adaklı) ve Küre köyünün Aşağı Küre mahallelerinin birleştirilmesiyle kurulmuştur. Bir yerleşim yeri adı olarak Murgul, bu tarihten itibaren kullanılmaktadır.
Murgul Vadisi, tarihsel Klarceti bölgesini oluşturan vadilerden biridir. Bu bölge erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü devletlerinin sınırları içinde bulunuyordu. Osmanlılar bu vadiyi 16. yüzyılın ortalarına doğru Gürcistan seferiyle ele geçirdi. Vadi uzun süre Çıldır Eyaleti sınırları içinde kaldı. Nitekim Osmanlı idaresinin askere alma ve vergi belirleme amacıyla 1835 yılında yaptığı nüfus tespitinde Murgul Vadisi'ndeki Tıraben-i Ulya-Tıraben-i Süfla (Yukarı Trapeni ve Aşağı Trapeni), Dzantsuli, Kaparçeti, Orci, Küre-i Süfla (Aşağı Kura), Avana, Aduça, Baga, Cuvani, Korideti, Ereguna, Osmanli, Bucuri, Gevli, Gurbini, Durça, Başköy, Goglieti, Çhaleti, Küre-i Ulya (Yukarı Kura), Arhva, Poroseti adlı köyler bu eyaletin Livane livasının Murgul kazasına bağlıydı. Bu tarihte Murgul kazası Murgul Vadisi'ndeki yerleşemelerin hepsini kapsıyordu.
Osmanlı Devleti'nin 1867 yılında vilayet sistemine geçmesinin ardından 1Murgul Vadisi, Trabzon Vilayeti'nin Lazistan sancağına bağlı Livana kazasında yer alıyordu. 1876 Trabzon vilayeti salnamesindeki yazılış biçiyle bu vadide yer alan Danpal, Tıraben-i Ulya-Tıraben-i Süfla, Arhva, Kobel, Bucur, Osmal, Koridet, Durca, Orca, Zansul, Kabarcet, Gürbin, Baga, Küre-i Süfla, Küre-i Ulya (Komciret dahil), Cılavur, Domiget (Lomiketi olmalı), Cıhalet, Başköy, Peroset, Gökliyet, Eregüne, Kamilet ve Civan adlı köyler Livana kazasına bağlıydı.
Murgul Vadisi, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından Rusların eline geçti. Rusların 1886 yılında gerçekleştirdiği nüfus sayımında bu bölge, Artvin sancağının (okrug) Artvin kazası (uçastok) sınırları içinde yer alıyordu. Murgul Vadisi'ndeki köylerin çoğu, Artvin kazasına bağlı Çhalet ve Dzansuli nahiyelerine bağlıydı. Çhalet nahiyesinde (сельское общество: kırsal topluluk) Baga, Baş-Köy, Gogliet, Gurbin, Cilaur, Cuvan, Kamelet, Kvamçiret, Aşağı Kura, Yukarı Kura, Poroset, Çhalet ve Ereguni köyleri; Dzansuli nahiyesinde (сельское общество: kırsal topluluk) ise, Adurça, Bucur, Dzansuli, Durça, Kabarcet, Korideti ve Osmal köyleri yer alıyordu. Çhalet nahiyesinde 1.397 kişi yaşıyordu ve nüfusun tamamı Gürcülerden oluşuyordu. Yedi köyü kapsayan Dzansul nahiyesinin nüfusu ise, tamamı Gürcü olan 929 kişiden oluşuyordu. Murgul Vadisi'nin Arhva, Gavil, Dampala, Orca ve Trapen adlı köyler ise, Kartla nahiyesine (сельское общество: kırsal topluluk) bağlanmıştı. Bu beş köyde, tamamı Gürcü olan toplam 240 kişi yaşıyordu.
Rus idaresi sırasında, 1892 yılında Murgul Vadisi'nin gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Murgul Vadisi'nin çok zengin bitki örtüsünden söz etmiştir. Murgul Vadisi'nin insan eli değmemiş ormanlarının nar, incir, kestane, ceviz, şimşir ağaçlarıyla dolu olduğunu yazmıştır. Bu sırada 26 köy tespit emiş ve bu köylerden Osmanlı ülkesine göç eden hane sayılarını vermiştir. Çiçinadze ayrıca Murgul bölgesinin maden yataklarıyla açısından zengin olduğunu yazmıştır. Çiçinadze’nin verdiği bilgiye göre, bu vadiden antik çağ kaynaklarında da söz edilmektedir. Bu çağda Gürcüler ve Yunanlar buradaki madenleri (demir, bakır, pirinç) birlikte işliyorlardı. Murgul vadisi Osmanlı döneminde de doğal kaynaklar ve tarımsal ürünler açısında Klarceti bölgesinin en zengin ve verimli yerlerden biriydi. Bu bölgede zeytin, portakal ve taflan yetişiyor, bağcılık yapılıyordu.
Artvin livasında 1922 tarihinde yapılan nüfus tespitinde, bu vadiyi kapsayan Murgul nahiyesi sınırları içinde 28 köy bulunuyordu. Nahiyenin nüfusu 1.506 kişiden oluşuyordu ve bu köylerin nüfusunun tamamı Gürcü olarak kaydedilmişti. 1922 yılında nüfusu yüz kişiyi geçen sadece iki köy bulunuyordu. Bu tespitler, Rus idaresi sırasında Osmanlı ülkesine gerçekleşen göçün ardından Murgul Vadisi'nin büyük ölçüde boşalmış olduğu göstermektedir. Bu tarihten sonra bazı köyler, birer mahalle olarak başka köylere bağlanmıştır. Murgul vadisinin birkaç köyü de bugün Murgul ilçesinde değil, Borçka ilçesi sınırları içindedir. Nitekim 1940 genel nüfus sayımında Murgul Vadisi'ndeki yerleşimlerin sadece sekizi köy statüsüne sahipti. Bu köylerden Damar, Başköy, Erenköy, Küre, Özmal ve Petek, bu tarihte Çoruh vilayetine bağlı Borçka kazasının Murgul nahiyesine, Ambarlı ve Sülüklü köyleri de bu kazanın merkez nahiyesine bağlıydı.
Yerleşim yeri adları
Murgul Vadisi'ndeki yerleşim yerlerinin adlarının neredeyse tamamı Gürcücedir. Bu yer adları, 16. yüzyılda Osmanlı Türkçesine Gürcüceden girmiştir. 93 Harbi'nin ardından Rusça yazılışta ise, Gürcüce veya Türkçe yazılış biçimleri temel alınmıştır. Bu yer adları, Türkçe veya Türkçeleşmiş olanları hariç, 1925 yılında değiştirilmiştir.
| Gürcüce | Osmanlıca (1876-1927) | Rusça (1886) | Türkçe (1925) |
|---|---|---|---|
| Aduça (آدوچە) | Adurça (Адурча) | Adaklı | |
| Arhva (آرخوا) | Arhoa (Архоа) | Sülüklü / Akpınar | |
| Avana (اوانە) | Avana (Авано) | Avcılar | |
| Baga (بكا) | Baga (Бага) | Beğendi | |
| Başköy (باشكوی) | Başköy (Баш-Кёв) | Başköy | |
| Bucur (بوجور) | Bucur (Буджур) | Akantaş | |
| Cuvan / Cvan (جوان) | Cuvan (Джуван) | Civan | |
| Çhalet (چخالت) | Çhalet (Чхалет) | Bakırköy | |
| Cilaur (جلاور) / Çilavur (چیلاوور) | Cilaur (Джилауль) | Çiller | |
| Danpal (دانپال) | Dampala (Дампала) | Anbarlı / Ambarlı | |
| Durca (دورجە) | Durça (Дурча) | Ardıç / Ardıçlı | |
| Zansul (زانسول) | Dzansuli (Дзансули) | Damar | |
| Ereguna (ارەكونە) | Ereguni (Эрегуни) | Erenköy | |
| Gevil (كویل) | Gyavil (Гявил) | Korucular | |
| Gogliyet (كوكلیت) | Gogliet (Гоглиет) | Göklü | |
| Gurbin / Gürbin (كوربین) | Gurbin / Kurbin (Гурбин / Курбин) | Petek | |
| Haçalet (خچالت) | - | Bayırköy | |
| Kabarcet (قبارجت) | Kabarcet (Кабарджет) | Kabaca | |
| Kamelet (كاملەت) | Kamelet (Камелет) | Kâmil | |
| Koridet (قوریدت) | Korideti (Коридети) | Çimenli | |
| Göre / Küre (كورە) | Kura (Кура) | Göre / Küre | |
| Kvamçeret (كوامچەرەت) | Kvamçiret (Квамчирет) | Geniştaş | |
| Lomiket (لومكت) | - | Arslanlı | |
| Orci (اورجی) | Orci (Орджи) | İncirli | |
| Osmal (اوثمال) | Osmal (Осмал) | Ormal / Özmal | |
| Poroset (پورەست) | Poroset (Поросет) | Balaban | |
| Trapen (طراپەن) | Trapen (Трапен) | Taraklı |
Kaynakça
- ^ Eter Beridze, Nigali (Gürcüce), Tiflis, 2009, s. 11 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, İstanbul, 2013, s. 52, .
- ^ Klarceti (Gürcüce), Mamia Pağava, Meri Tsintsadze, Maia Baramidze, Malhaz Çoharadze, Tina Şioşvili, Şota Mamuladze, Ramaz Halvaşi, Nugzar Mgeladze, Zaza Şaşikadze, Cemal Karalidze, Batum, 2016, s. 39-40 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 354-355, .
- ^ ""Artvin kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), Tiflis, 1913, s. 200-211" (PDF). 19 Ekim 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 21 Haziran 2021.
- ^ "Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcülerin Osmanlı Ülkesine Büyük Göçü (Gürcüce), Tiflis, 1912, s, 133-134" (PDF). 10 Kasım 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.
- ^ "Nurşen Gök, "Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler", Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 41, Mayıs 2008, s. 89-104" (PDF). 26 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2021.
- ^ Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü (1944). (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumat-ı Umumiye, 1927, s. 119-120". 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Kasım 2021.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Murgul Vadisi Artvin ilinde Murgul Cayi ile kollarinin olusturdugu vadidir Bugunku Kabaca koyunun ust kesiminden baslayip Coruh Nehri ne kadar uzanir Coruh Havzasi ni olusturan onemli vadilerden biridir Murgul Vadisi ndeki derelerden birindeki Deliklikaya Selalesi Murgul Vadisi gunumuzde idari acidan Murgul ilcesi ile Borcka ilcesi arasinda bolunmustur Vadinin Coruh Nehri kiyisi Borcka ilcesinde yer alir Vadideki tek kentsel yerlesme Murgul ilcesinin merkezi olan Murgul kasabasidir Murgul Cayi na katilan derelerin olusturdugu kucuk vadiler Murgul Vadisi nin birer parcasidir Bunlar Kokolet Kabarcet ve Baskoy vadileridir Bu kucuk vadilerde tasima usuluyle aricilik yapilmaktadir TarihceMurgul eskiden bir yerlesim yerinin degil akarsu ile vadinin adiydi Murgul dan ilk kez 7 yuzyilda Ermeni bilgin Anania Sirakatsi Mrul Mruli adiyla soz etmistir Gec donemde Murgul Vadisi ndeki koylerin bagli oldugu idari birime Murgul nahiyesi denmistir Bugun Murgul ilcesinin merkezi olan kasaba 1955 yilinda Damar koyunun Aduca Adakli ve Kure koyunun Asagi Kure mahallelerinin birlestirilmesiyle kurulmustur Bir yerlesim yeri adi olarak Murgul bu tarihten itibaren kullanilmaktadir Murgul Vadisi tarihsel Klarceti bolgesini olusturan vadilerden biridir Bu bolge erken ve gec Orta Cag da Gurcu devletlerinin sinirlari icinde bulunuyordu Osmanlilar bu vadiyi 16 yuzyilin ortalarina dogru Gurcistan seferiyle ele gecirdi Vadi uzun sure Cildir Eyaleti sinirlari icinde kaldi Nitekim Osmanli idaresinin askere alma ve vergi belirleme amaciyla 1835 yilinda yaptigi nufus tespitinde Murgul Vadisi ndeki Tiraben i Ulya Tiraben i Sufla Yukari Trapeni ve Asagi Trapeni Dzantsuli Kaparceti Orci Kure i Sufla Asagi Kura Avana Aduca Baga Cuvani Korideti Ereguna Osmanli Bucuri Gevli Gurbini Durca Baskoy Goglieti Chaleti Kure i Ulya Yukari Kura Arhva Poroseti adli koyler bu eyaletin Livane livasinin Murgul kazasina bagliydi Bu tarihte Murgul kazasi Murgul Vadisi ndeki yerlesemelerin hepsini kapsiyordu Osmanli Devleti nin 1867 yilinda vilayet sistemine gecmesinin ardindan 1Murgul Vadisi Trabzon Vilayeti nin Lazistan sancagina bagli Livana kazasinda yer aliyordu 1876 Trabzon vilayeti salnamesindeki yazilis biciyle bu vadide yer alan Danpal Tiraben i Ulya Tiraben i Sufla Arhva Kobel Bucur Osmal Koridet Durca Orca Zansul Kabarcet Gurbin Baga Kure i Sufla Kure i Ulya Komciret dahil Cilavur Domiget Lomiketi olmali Cihalet Baskoy Peroset Gokliyet Eregune Kamilet ve Civan adli koyler Livana kazasina bagliydi Murgul Vadisi ndeki Murgul Bakir Fabrikasi 1960 lar Murgul Vadisi 1877 1878 Osmanli Rus Savasi nin ardindan Ruslarin eline gecti Ruslarin 1886 yilinda gerceklestirdigi nufus sayiminda bu bolge Artvin sancaginin okrug Artvin kazasi ucastok sinirlari icinde yer aliyordu Murgul Vadisi ndeki koylerin cogu Artvin kazasina bagli Chalet ve Dzansuli nahiyelerine bagliydi Chalet nahiyesinde selskoe obshestvo kirsal topluluk Baga Bas Koy Gogliet Gurbin Cilaur Cuvan Kamelet Kvamciret Asagi Kura Yukari Kura Poroset Chalet ve Ereguni koyleri Dzansuli nahiyesinde selskoe obshestvo kirsal topluluk ise Adurca Bucur Dzansuli Durca Kabarcet Korideti ve Osmal koyleri yer aliyordu Chalet nahiyesinde 1 397 kisi yasiyordu ve nufusun tamami Gurculerden olusuyordu Yedi koyu kapsayan Dzansul nahiyesinin nufusu ise tamami Gurcu olan 929 kisiden olusuyordu Murgul Vadisi nin Arhva Gavil Dampala Orca ve Trapen adli koyler ise Kartla nahiyesine selskoe obshestvo kirsal topluluk baglanmisti Bu bes koyde tamami Gurcu olan toplam 240 kisi yasiyordu Rus idaresi sirasinda 1892 yilinda Murgul Vadisi nin gezen Gurcu tarihci Zakaria Cicinadze Murgul Vadisi nin cok zengin bitki ortusunden soz etmistir Murgul Vadisi nin insan eli degmemis ormanlarinin nar incir kestane ceviz simsir agaclariyla dolu oldugunu yazmistir Bu sirada 26 koy tespit emis ve bu koylerden Osmanli ulkesine goc eden hane sayilarini vermistir Cicinadze ayrica Murgul bolgesinin maden yataklariyla acisindan zengin oldugunu yazmistir Cicinadze nin verdigi bilgiye gore bu vadiden antik cag kaynaklarinda da soz edilmektedir Bu cagda Gurculer ve Yunanlar buradaki madenleri demir bakir pirinc birlikte isliyorlardi Murgul vadisi Osmanli doneminde de dogal kaynaklar ve tarimsal urunler acisinda Klarceti bolgesinin en zengin ve verimli yerlerden biriydi Bu bolgede zeytin portakal ve taflan yetisiyor bagcilik yapiliyordu Artvin livasinda 1922 tarihinde yapilan nufus tespitinde bu vadiyi kapsayan Murgul nahiyesi sinirlari icinde 28 koy bulunuyordu Nahiyenin nufusu 1 506 kisiden olusuyordu ve bu koylerin nufusunun tamami Gurcu olarak kaydedilmisti 1922 yilinda nufusu yuz kisiyi gecen sadece iki koy bulunuyordu Bu tespitler Rus idaresi sirasinda Osmanli ulkesine gerceklesen gocun ardindan Murgul Vadisi nin buyuk olcude bosalmis oldugu gostermektedir Bu tarihten sonra bazi koyler birer mahalle olarak baska koylere baglanmistir Murgul vadisinin birkac koyu de bugun Murgul ilcesinde degil Borcka ilcesi sinirlari icindedir Nitekim 1940 genel nufus sayiminda Murgul Vadisi ndeki yerlesimlerin sadece sekizi koy statusune sahipti Bu koylerden Damar Baskoy Erenkoy Kure Ozmal ve Petek bu tarihte Coruh vilayetine bagli Borcka kazasinin Murgul nahiyesine Ambarli ve Suluklu koyleri de bu kazanin merkez nahiyesine bagliydi Yerlesim yeri adlariMurgul Vadisi ndeki yerlesim yerlerinin adlarinin neredeyse tamami Gurcucedir Bu yer adlari 16 yuzyilda Osmanli Turkcesine Gurcuceden girmistir 93 Harbi nin ardindan Rusca yazilista ise Gurcuce veya Turkce yazilis bicimleri temel alinmistir Bu yer adlari Turkce veya Turkcelesmis olanlari haric 1925 yilinda degistirilmistir Gurcuce Osmanlica 1876 1927 Rusca 1886 Turkce 1925 Aduca ადუჩა Aduca آدوچە Adurca Adurcha AdakliArhva არხვა Arhva آرخوا Arhoa Arhoa Suluklu AkpinarAvana ავანა Avana اوانە Avana Avano AvcilarBaga ბაგა Baga بكا Baga Baga BegendiBaskoy Baskoy باشكوی Baskoy Bash Kyov BaskoyBucuri ბუჯური Bucur بوجور Bucur Budzhur AkantasCuani ჯუანი Cuvan Cvan جوان Cuvan Dzhuvan CivanChaleti ჩხალეთი Chalet چخالت Chalet Chhalet BakirkoyCilauri ჭილაური Cilaur جلاور Cilavur چیلاوور Cilaur Dzhilaul CillerDampala დამპალა Danpal دانپال Dampala Dampala Anbarli AmbarliDurca დურჩა Durca دورجە Durca Durcha Ardic ArdicliDzansuli ძანსული Zansul زانسول Dzansuli Dzansuli DamarEreguna ერეგუნა Ereguna ارەكونە Ereguni Ereguni ErenkoyGevuli გევული Gevil كویل Gyavil Gyavil KorucularGoglieti გოგლიეთი Gogliyet كوكلیت Gogliet Gogliet GokluGurbini გურბინი Gurbin Gurbin كوربین Gurbin Kurbin Gurbin Kurbin Petek Hacalet خچالت BayirkoyKabarceti კაბარჯეთი Kabarcet قبارجت Kabarcet Kabardzhet KabacaKameleti ქამელეთი Kamelet كاملەت Kamelet Kamelet KamilKorideti კორიდეთი Koridet قوریدت Korideti Korideti CimenliKura ქურა Gore Kure كورە Kura Kura Gore KureKvamcireti ქვამჭირეთი Kvamceret كوامچەرەت Kvamciret Kvamchiret GenistasLomiketi ლომიკეთი Lomiket لومكت ArslanliOrci ორჯი Orci اورجی Orci Ordzhi IncirliOsmali ოსმალი Osmal اوثمال Osmal Osmal Ormal OzmalPoroseti ფოროსეთი Poroset پورەست Poroset Poroset BalabanTrapeni ტრაპენი Trapen طراپەن Trapen Trapen TarakliKaynakca Eter Beridze Nigali Gurcuce Tiflis 2009 s 11 24 Kasim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 409 02 8 Taner Artvinli Artvin Yer Adlari Sozlugu Istanbul 2013 s 52 ISBN 9786055708856 Klarceti Gurcuce Mamia Pagava Meri Tsintsadze Maia Baramidze Malhaz Coharadze Tina Siosvili Sota Mamuladze Ramaz Halvasi Nugzar Mgeladze Zaza Sasikadze Cemal Karalidze Batum 2016 s 39 40 9 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ISBN 978 9941 0 8969 5 Trabzon Vilayeti Salnamesi 1869 1904 Hazirlayan Kudret Emiroglu Ankara 1993 2009 22 cilt 8 cilt s 354 355 ISBN 9789157871117 Artvin kazasi 1886 Yili Rusca 25 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Kasim 2021 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculer ve Gurcistan daki Koyleri Gurcuce Tiflis 1913 s 200 211 PDF 19 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 21 Haziran 2021 Zakaria Cicinadze Musluman Gurculerin Osmanli Ulkesine Buyuk Gocu Gurcuce Tiflis 1912 s 133 134 PDF 10 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Kasim 2021 Nursen Gok Artvin Livasi nin Anavatan a Katilisi Sirasindaki Durumuna Iliskin Belgeler Ankara Universitesi Turk Inkilap Tarihi Enstitusu Ataturk Yolu Dergisi Sayi 41 Mayis 2008 s 89 104 PDF 26 Haziran 2021 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 28 Kasim 2021 Basbakanlik Istatistik Genel Mudurlugu 1944 PDF sehirhafizasi sakarya edu tr 18 Subat 2020 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 18 Subat 2020 Muvahhid Zeki Artvin Vilayeti Hakkinda Malumat i Umumiye 1927 s 119 120 29 Mayis 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Kasim 2021