Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Ağustos 2013) |
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Nisan 2020) () |
Karma, Sanskrit dilinde “yapmak, eylemek, bir fiilde bulunmak” anlamındaki “kri” sözcüğünden türetilmiştir. Karma sözcüğü farklı sözcüklerle birlikte kullanılarak; karma yasası, karmik plan ve karmik telafi gibi farklı anlamlara gelen terimlerin oluşturulmasında kullanılmıştır. Hinduizm, Budizm, Jainizm, Taoizm, Sihizm ve teozofide kullanılan bir terimdir.
Genel bakış
Karma; hem fiziksel hem de zihinsel her türlü eylemin sonuçlarının kaçınılmaz olduğunu ifade eder; düşündüğümüz her şey ya da yaptığımız her eylemin sonuçlarının, bizi bu yaşamımızda ya da sonraki yaşamımızda etkileyeceğini söyleyen bir kuraldır. Yani; gerçekleştirmiş olduğumuz, fiziksel ya da zihinsel her türlü eylemin etkilerini şu anki gerçek yaşam içinde görmesek bile, bir sonraki yaşamımızda bu etkiler mutlaka kendini gösterecektir.
Hint dinlerindeki Karma öğretisi, “yeniden doğuş” inanışı olan Samsara ile bağlantılıdır. Sebep –sonuç (etki-tepki) ilkesinin geçerliliği ruh var oldukça devam eder. Hinduizm, Budizm ve Jainizm‘de Karma; herhangi bir eyleminin veya düşüncenin sonucunun, her şekilde sadece o kişiyi etkilediğini ifade eder.
Karma, Tanrı’nın ya da dünyada bir hâkimin hüküm vermediği, “ilahi bir lütuf” ya da “ceza” olmadan, kişinin kendini değerlendirdiği bir öğretidir.
Yeniden Doğuş Döngüsünü (Reenkarnasyon) sadece kötü eylemlerde bulunup, kötülük düşünenler değil, aynı zamanda iyilik yapıp temiz niyetli olanlar da yaşayacaklardır. Son amaç ise bu şekilde devam etmeden, Karma’nın sona ermesidir.
Budizme göre karma yasası
Budizm’deki Karma öğretisini anlamada “kendin-değil” ve “Koşullu Oluşum” kavramları önem taşır. Budist öğretisine göre (Dharma); “Ben” ifadesiyle bir insanı tek bir ruh olarak sınırlamak, gerçekliğe uygun değildir. Bir insan, sadece kendi varlığıyla ya da ruhuyla ifade edilmesinden çok daha fazlasıdır. İnsan varlığının ait olduğu, sürekli değişen beş yaşamsal durum başlıkları şunlardır: iç organlarının da dâhil olduğu somut bedeni; duyguları; dünyevi çıkarları; ilgi, arzu, özlem, amaç gibi ruhsal istekleri ve son olarak bilinçli olmasıdır. Bu sürekli değişen durumlar koşullu oluşumun kanunudur. Her eylem, maddelerden ruha kadar dünyadaki her şeyi yeniden düzenler.
Karma bu durumda, budist yazarlar tarafından “esas, temel, asıl” şey olarak kullanılır. Bu anlamda, ruhani istekler, dünyanın yaradılışı ve onu takip eden düşünceler ve eylemlerin anlamını ifade eder. Tüm eylemler ve düşünceler, Karma’yı oluşturur ve karmaşık dünyaya yön verir. Budist öğretisinin amacı, Karma’ya daha fazla yol açmamak ve bu döngüye bir son vermektir. Bunun için yapılması gereken ilk adım, Karma bağlığına yol açan, ruha zararlı üç sebebi anlamaktır. Bunlar; Hırs (Lobha), öfke ve nefret (Dosa), cahillik (Moha) olarak sıralanır. Olumlu Karma için üç yol ise; alçak gönüllülük, insaniyet (şefkat, iyilik) ve anlayıştır.
Bir eylem sonucunda oluşan Karma’nın niteliğini, o eylemi yapmanın temelindeki amaç (Cetana) belirler. Budist öğretisine göre, bedensel eylem türlerinden olan düşünce ve konuşma, Karma’da büyük önem taşır. Karma etkisinin oluşum zamanıyla ilgili üç farklı Karma türü vardır:
- Yaşandığı esnada oluşan Karma (Pali dilinde: Ditthadhamma-vedaniya-kamma)
- Önceki yaşamda oluşan Karma (Pali: Upapajja-vedaniya-kamma)
- Sonraki yaşamda oluşacak Karma (Pali: Aparapariya-vedaniya-kamma)
Bazı eylem ve davranışlar, sonucunda Karma oluşturmayabilir. Gereken durumlarda bu etki yaşanmayabilir veya önemsiz ölçülerde şiddete karşı tepki olaylarında, örneğin; iyi niyetler olumsuz sonuçlardan fazla olduğu zamanlarda, Karma etkisi oluşmayabilir. Bu durumda etkisiz Karma (Pali: Ahosi-kamma) söz konusudur.
Karma etkisi farklılıklar gösterebilir:
- “Yeniden doğuş” ile oluşan Karma Janaka-kamma: Yeniden doğuşla (reenkarnasyon) ve bulunduğu topluluğun koşullarıyla sınırlı yaşanır.
- Yardımcı Karma Upatthambhaka: Hiçbir Karma etkisi yoktur ve yalnız hareket ederek yaşanır.
- Zulmeden Karma Upapilaka: Karma etkisiyle baskı yaşanır.
- Yıkıcı, tahrip edici Karma Upaghataka: Diğer Karma etkilerinden daha fazlası yaşanır.
İstemeden yapılan eylemler için bir düzenleme yoktur. Bir eylemin temelinde ne kadar az art niyet varsa o kadar az Karma toplanır, oluşur.
Şu sözler buna işaret etmektedir: Her kim bir başkasına eziyet ediyor ve buna rağmen iyi bir yaşam arzu ediyorsa, o kişi bir sonraki yaşamında asla mutlu olmayacaktır. Her kim diğerleriyle iyi anlaşıyorsa ve iyi bir yaşam arzu ediyorsa, o kişi bir sonraki yaşamında mutluluk bulacaktır.(Dhammapada M.Ö 3.yüzyıl) Eylemlerin failini bulamayız; etkiyi yakalayan hiçbir “varlık”. Sadece boş şeyler geçer gider önümüzden: bu şekilde anlayışa kavuşan kişi, doğru bir bakışa sahiptir. Ve eylem ile etki bu şekilde gerçekleşip ilerlerken, köke bağlılık nedeniyle kimse tıpkı tohum ile ağaçta olduğu gibi hiçbir başlangıç asla bulunamaz. (Vis. XIX) Culakammavibhanga Sutta.
Anlamları
Terimin dört farklı anlama gelmesi anlamının Batılılarca iyi kavranamamasına ve kimi zaman tek anlamıyla kullanılmasına neden olmuştur. Terim Doğu’da şu dört anlamda kullanılır:
- Bedensel hareketler (söz, davranış) veya zihinsel hareketler (niyet, düşünce, imaj oluşturma). Bunlar “neden”dir.
- Bu hareketlerin sonucu. Bunlar “sonuç”tur.
- Bireyin şimdiki ve geçmiş yaşamdaki hareketlerinin sonuçlarının toplamı. Bunlar, nedenler toplamı olarak oluşan "mukadderat"tır.
- Manevi âlemdeki nedensellik kuralı (yasa).
Karma yasası ve karmik plan
Zen sisteminde karma yasası öte-alemdeki yaşamı ve tekrar doğuşları belirleyen evrensel nedensellik yasasıdır. Yani Upanişadlar’da belirtildiği şekilde karma yasası insanın şimdiki ve geçmiş yaşamında yaptıklarıyla karşılaşmasıdır. Yapılan hareketlerin karşılığı olarak yaşanması gereken sonuçların planlı ve programlı bir şekilde düzenlenmiş haline “karmik plan” denir.
Karmik planın oluşumu
Kişi her an iradesiyle yeni hareketler yapmakta olduğundan karmik plan kısmen belirli, kısmen oluşum halindedir. Bu bakımdan karmik planın oluşum süreci ve bu süreçteki hareketler üç grupta ele alınır:
- Mukadderat üzerine bir etkide bulunmuş hareketler (sanchita-karma)
- Neden oluşturmuş ve mukadderat üzerinde bir etkide (sonuçta) bulunma sürecine girmiş hareketler (prarabdha-karma)
- Birikmiş, fakat henüz mukadderat üzerinde bir sonuç oluşturmamış hareketler(agami-karma)
Karma yasası ve Samsara
Karma yasası, kısaca, her yaşamın, önceki yaşamlarda yapılan hareketlerin sonucu olarak belirmesi esasına dayanır. Yani, kişinin yaptığı hiçbir hareket sonuçsuz kalmayacak ve kişinin mukadderatının belirlenmesinde bir neden oluşturacaktır. Hiçbir neden, herhangi bir sonuç yaratmadan yok olup gitmez. (Bu, felsefe ve bilimde "nedensellik kuralı" olarak adlandırılır.) Dolayısıyla samsarayı esas alan Doğu öğretilerinde her yaşam ve her yaşamdaki koşullar, önceki yaşamlarda yapılan hareketlerin bir bileşkesi olarak meydana gelmekte olup, o yaşamda yapılacak hareketler de bir sonraki yaşamı ve koşullarını belirleyici bir etken olacaktır.
Daha kısa olarak ifade etmek gerekirse, Doğu’nun karma yasası bir Türk atasözüyle tek cümleyle şöyle ifade edilebilir: “Ne ekersen onu biçersin.”
Hindu mitolojisinde yasaları uygulayan, yasanın somutlaşmış biçimi olan karma ilahlarına Lipikas adı verilir.
Jainizme göre karma yasası
Jainizm’de Karma öğretisi, Hindistan kökenli diğer dinlerle kıyaslandığında farklılık gösterir. Jainizm’de Karma, sadece eylemlerin sebep ve sonuçlarının kaçınılmaz olduğuna dayalı yasa olarak değil; ayrıca bunların temelini kavrama bilincidir. Jainizm taraftarları bu anlamda ince maddelerden oluşan, algılanamayan “Karma parçaları”ndan veya “karmik töz”den bahsederken, iki ayrı kategoride sınıflanan toplam 148 çeşit tözün varlığını savunurlar.
Bu geniş kapsamlı sınıflandırma, “Dokuz Gerçek” (nava tattvani) öğretisinin temelindeki detayları açıklayarak, kavramayı sağlayan, yol gösteren bir kılavuzdur, bir rehber kitaptır. Amacı; öğrencilerin, Jain öğretisinin önemli koşullarını teoride başarılı bir şekilde anlamalarına yardımcı olmaktır.
Birbirini takip eden konular, örneğin; Karma etkisinin nasıl meydana geldiği, hangi şekillerde ortaya çıktığı, Karma etkisinden ne şekilde kurtulunacağı ve ayrıca var olan Karma’nın nasıl azaltılacağı, Yeniden Doğuş Döngüsü’nden (Reenkarnasyon) ne şekilde kesin olarak kurtulunacağı konuları pratik olarak açıklanmıştır. “Dokuz Gerçek” öğretisinin çıkış noktası, Jain düşüncesine göre tüm evrende var olan iki temel öz’ün (dravya) şeklidir. Bunlar:
- Bilinç; sonsuz sayıda insan ruhundan oluşan bilinç.
- Bilinçsiz; beş kategoriye ayrılan (1) Madde, Karma olarak sayılan; (2) Uzay, boşluk (akasha), (3) Hareket alanı (dharmastikaya), (4) Huzur, sessizlik alanı (adharmastikaya) ve son olarak (5) Zaman (kala)
Karma anlamıyla “Madde” ve Ruh arasındaki sorunlu ilişki, bu tanıma göre Yeniden Doğuş Döngüsü’nün (samsara) işleyişidir.
Bilinçsizce yapılan eylemler (mithyatva) sonucunda, ruhlar, evrenin sonsuz başlangıcından beri var olan sayısız Karma’lar yaşar. Bu sayede Karma her bir ruhun cismi bedeninde toplanır; bu bir tür ince tözden bir araya gelen bir kabuktur; ruh bunu sarar ve artan bir yoğunluk derecesi ile iki ayrı kabukla daha birleştirir. Bilinçsizce, cahilce kavramı (mithyatva) bu bağlamda her ruhun Samsara döngüsüne bağlı kalması ve kendi öz varlığını unutması anlamına gelir. Karma etkisiyle, bireylerin kişiliğinin oluşmasında ortaya çıkan sonuçlar, özellikle beden ve bedenin fonksiyonlarının bilinçsizce davranması; sınırsız algılama (anant darshan), her durumu idrak etme, her şeyi anlama (ananta jnana), sonsuz enerji (ananta virya) ve sonsuz mutluluk (ananta sukha) gibi içimizde saklı bulunan özelliklerdir. Bu özelliklerin açığa çıkmasıyla, bilinçsizlik yavaş yavaş azalır ve sonunda Karma etkisi altında kalma, bu döngüye bağlı olma zorunluluğu ortadan kalkar. Ruhun, bu her iki farklı olası görüntüsünü birbirinden ayırt etmek için, Jainizm’de “birbiriyle bağlantılı, bağlı” (samsari) ve “birbirinden bağımsız” (mukta) ruhlar olarak belirleyici özellikler vardır. Duruma bağlı olarak ruh dönüşümü, dört farklı şekilde ortaya çıkar. Bunlar; insan dünyası (manushya), bitki ve hayvan dünyası (tiryancha), göksel Tanrılar dünyası (devaloka) ve yedi cehennem’dir (naraki). Hatta dağlar, kayalar, tepeler, nehir, çayır, çimen, rüzgâr ve fırtınalar, Jain inancına göre, Samsara döngüsü içinde bulunan sayısız ruhların var olduğu dünyada insan dışındaki her şeyin varlığını sona erdirebilir; çünkü tek bir varlık olarak insan tüm kurtuluş çözümlerini beraberinde getirir.
Tüm Karma’larından arınmış bağımsız ruh “Siddha” olarak adlandırılır. Siddha’ların, sınırsız kazanım ve sonsuza dek var olmak gibi, “Siddhashila”, yani evrenin en yüce mertebesiyle mükemmel uyum içinde ve Samsara’da –birincil dünyada- Karma etkisinden tamamen arınmış bir şekilde var olmak gibi doğal özellikleri vardır. Bu özel ruhlar saf bilinçle var olurlar; onların varlığında, düşünce, duygu, arzu yoktur, bedensel dürtülerden arınmışlardır.
Jain’lerin uygulamalı olarak, dünyadaki olayların temelini oluşturan maddelerin her birini farklı özellikleriyle öğrenmeleri, bilinçsizce yaşamaktan uzak kalmaya çalışmaları ve doğa olaylarına uygun yaşamaları ve bunların sonunda, tüm maddelerden bağımsız yaşamayı (kaivalya) öğrenmeleri gerekir.
Karma etkilerinden ileriki zamanlarda sakınmak için, Karma etkilerinin sebeplerinin, çok iyi öğrenilmesi gereklidir. Sakınılması gereken tek sebep sadece bilinçsizlik değildir. Kişinin kendi kontrolünü kaybetmesi (aviratti), düşüncesizlik (pramada), hırs, öfke, gurur gibi tutkular (kasaya), ayrıca beden, konuşma ve zihin faaliyetlerinin etkilerini de Karma oluşturur.
Ayrıca Karma çeşitleri, amaçlara göre farklılıklar gösterir ve iki ana gruba ayrılır.
Zararlı Karma (Ghati karma)
- Jnana-varaniya karma: “Her şeyi idrak eden, her şeyi bilen Ruh”u bozan, Karma’dır.
- Darshana- varaniya karma: Ruhun sınırsız algı yeteneğini köreltir.
- Mohniya karma: Doğru algılama, doğru davranma, doğru hareket etme yetisini azaltır, böylece ruh kendini diğer maddelerle özdeşleştirir.
- Antaraya Karma: Ruhun sonsuz enerjisini azaltıp iyi eylemler yapmaya engel olur.
Zararsız Karma (Ahgati Karma)
- Vedniya karma: Mutlulukla birlikte üzüntü de vererek, ruhun aşırı mutluluk hissetmesini engeller.
- Nama karma: Sadece beden üzerinde yaşanır ve böylece herhangi bir şekli olmayan ruhun varlığını gizler.
- Gotra karma: Ruhun sakinliğini, huzurunu bozar ve ayrıca bu Karma, kişinin hangi Kasta ait olduğunu, hangi aileye mensup olduğunu, toplumdaki yerini ve kişiliğini belirler.
- Ayu karma: Kişinin ölüm zamanını belirler ve böylece ruhun ölümsüzlüğünü gizler.
Sadece, tamamen ruhu etkileyen zararlı Karma’lar, yaşam süresini azaltabilir. Bunun üstesinden gelebilmek için “Kevala jnana”, yani “Her şeyi bilmek, anlamak, idrak etmek” uygulanmalıdır. Bu durum “Kevali” (her şeyi bilen), “Arihanta” (kutsal olan), “Jaina” (galip olan, yenen) şeklinde ifade edilir.
Zararsız Karma, bedeni doğru kullanmayı sağlar ve bu fiziksel ölüme kadar geçen süre için gereklidir. Bu “Kevali” durumu, ölüme kadarki süre için çok önemlidir. Bu aşamada ruh, yeniden bedenleşme için kendini tamamlar ve Siddha olma yolunda ilerler. Karmik etkilerin ruha bağlı olarak ortaya çıkması, bu süreçte sorumlu olunan eylemleri bilinçli olarak etkiler. Karma etkileri ruhta var olduğu sürece, eylemleriyle kişi, belirli bir olgunluğa erişse bile, Karma kişide sürekli etkisini gösterir. Bu durumda bu etkiler ya kısa bir süre içinde ya da bir sonraki Yeniden Doğuşun hemen ardından kendini gösterir. Sürekli olarak kendini yenileyen ve ilerleyen Karma etkisi, ruha bağlı olarak, değişim sürecinde dünyevi olaylardan da etkilenir. Karmik etkilerin ruhta var olmasıyla birlikte, birçok karma, kişinin her eyleme bakış açısı doğrultusunda ortaya çıkar. Davranışlarda ne kadar doyumsuzluk, açgözlülük, kızgınlık, sinir varsa ruh içinde o kadar çok Karma oluşur. Ruh sakinlik, dinginlik (madhyastha) ve merhametle (karuna) kendini geliştirir ve böyle davranmakla çok daha az Karma etkisi oluşur.
Asıl amaç, kendini temizleme, arınma ve yeni Karma etkilerinin oluşmasını durdurmaktır. Bu amaç için Jainizm‘de çeşitli ahlaki davranış kuralları ve uygulamalar vardır. Bunlar:
- Dikkat edilmesi gereken “beş itina” kuralı (samiti): öğrencilere öğretilen; 1.Yürümek, 2. Konuşmak, 3. Sevap kazanmak, 4. Çevredeki her nesneye ve çöplerin temizlenmesine dikkat etmek, 5. Hiçbir canlıya zarar vermemek.
- Üç Kısıtlama (gupti), 1. bedeni, 2. konuşmaları, 3. ruhu kontrol edebilmek.
- On Erdem (yati dharma): 1. Hoşgörülü olmak, 2. Alçak gönüllük, 3. Temiz ahlaklı, namuslu olmak, 4. Tok gözlü, sade olmak, 5. Dürüst olmak, 6. Kendine hâkim olmak, 7. Dünyevi duygulardan arınmış olmak, 8. Özverili olmak, 9. Sükûnetli, sakin olmak, 10. Mütevazı olmak
- On iki Görüş, (Düşünce) (bhavna): 1. Kararsız olmak, 2. Savunmasız olmak, 3. Yeniden Doğuş, 4. Ruhun yalnızlığı, 5. Bilinçli ve Bilinçsiz olma arasındaki ayrım, 6. Beden Kirliliği, 7. Karma Etkisi, 8. Karma etkisinin durması, 9. Karma Yapısı, 10. Dünyanın Fani, geçici oluşu, 11. Üç İyilik Kuralını Gerçekleştirmenin Zorluğu (Aydınlanmanın Azalması), 12. Doğru Öğretinin Bulunmasının Zorluğu.
Yeni Karma’ların yaşanmaması ancak toplanan Karma’ların sona ermesinden sonra olur. Bu durum, katı çilekeşlik, dervişlik (tapas) uygulamalarının sonucunda meydana gelir. Jainizm’de 2 tür dervişlik vardır.
- Dışa dönük dervişlik (bahya tapas): Arzuların ortaya çıkmasına karşı vücudu disiplin eder. Bu dervişlikteki uygulamalar; düzenli oruç tutma, belli bir süre tamamen yeme ve içmeden uzak durma (anashana); açlık hissini bastırmayacak şekilde daha az yeme (unodari); beslenme ve yaşam için ihtiyaç duyulan maddelerde kısıtlama (vrtti-parisankhyana); yağ, süt, çay, tatlı, kızartma, baharatlı gıda ve meyve sularından uzak durma (rasa- parityaga); aşırı sıcak ya da soğukta yalın ayak yürümenin veya saçın çekilmesinin verdiği acı gibi fiziksel ağrılara karşı dayanıklı, iradeli olma (kaya-klesha); içe dönük bir halde, bir yerde yalnız ve huzurla oturmaktır. (sanlitana)
- İçe dönük Dervişlik (abhyantara tapas): Kötü eylemlerden pişmanlık duymak (prayashchitta); keşişlere, dervişlere, rahibelere, yaşlı insanlara karşı alçak gönüllü davranmak (viyana); keşişlere, dervişlere, rahibelere, yaşlı insanlara, dertlilere, hastalıklılara yardımcı olmak (vaiyavrata); kutsal yazıları ve dersleri dikkatlice dinlemek (svadhyaya); meditasyon, derin düşünme uygulamaları yapmak (dhyana); beden, konuşma ve zihin faaliyetlerinden kaçınmak (kayotsarga) gibi uygulamalarla ruhu temizlerler.
Sürekli uygulamalar sayesinde dört kötü Karma etkisi ortadan kalkar ve “Kevala-Jnana”, yani her şeyi bilme, idrak etme, anlama aşaması başlar. Ölüm zamanına kadar, dört zararsız Karma’lar ruhtan ayrıldığında “Moksha”ya (Nirvana) ulaşılır. Moksha (Nirvana), Yeniden Doğuş’un nihai kurtuluşudur. Oraya varan Ruh, evrenin en yüce yerindedir ve orada sonsuz mutluluk ve huzura kavuşur ve bir daha asla karışık Samsara döngüsüne dönmez.
Kaynakça
- Le Dictionnaire de la sagesse orientale, Kurt Friedrichs, Ingrid Fischer-Schreiber, Franz-Karl
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Agustos 2013 Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Nisan 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Karma Sanskrit dilinde yapmak eylemek bir fiilde bulunmak anlamindaki kri sozcugunden turetilmistir Karma sozcugu farkli sozcuklerle birlikte kullanilarak karma yasasi karmik plan ve karmik telafi gibi farkli anlamlara gelen terimlerin olusturulmasinda kullanilmistir Hinduizm Budizm Jainizm Taoizm Sihizm ve teozofide kullanilan bir terimdir Genel bakisKarma hem fiziksel hem de zihinsel her turlu eylemin sonuclarinin kacinilmaz oldugunu ifade eder dusundugumuz her sey ya da yaptigimiz her eylemin sonuclarinin bizi bu yasamimizda ya da sonraki yasamimizda etkileyecegini soyleyen bir kuraldir Yani gerceklestirmis oldugumuz fiziksel ya da zihinsel her turlu eylemin etkilerini su anki gercek yasam icinde gormesek bile bir sonraki yasamimizda bu etkiler mutlaka kendini gosterecektir Hint dinlerindeki Karma ogretisi yeniden dogus inanisi olan Samsara ile baglantilidir Sebep sonuc etki tepki ilkesinin gecerliligi ruh var oldukca devam eder Hinduizm Budizm ve Jainizm de Karma herhangi bir eyleminin veya dusuncenin sonucunun her sekilde sadece o kisiyi etkiledigini ifade eder Karma Tanri nin ya da dunyada bir hakimin hukum vermedigi ilahi bir lutuf ya da ceza olmadan kisinin kendini degerlendirdigi bir ogretidir Yeniden Dogus Dongusunu Reenkarnasyon sadece kotu eylemlerde bulunup kotuluk dusunenler degil ayni zamanda iyilik yapip temiz niyetli olanlar da yasayacaklardir Son amac ise bu sekilde devam etmeden Karma nin sona ermesidir Budizme gore karma yasasiBudizm deki Karma ogretisini anlamada kendin degil ve Kosullu Olusum kavramlari onem tasir Budist ogretisine gore Dharma Ben ifadesiyle bir insani tek bir ruh olarak sinirlamak gerceklige uygun degildir Bir insan sadece kendi varligiyla ya da ruhuyla ifade edilmesinden cok daha fazlasidir Insan varliginin ait oldugu surekli degisen bes yasamsal durum basliklari sunlardir ic organlarinin da dahil oldugu somut bedeni duygulari dunyevi cikarlari ilgi arzu ozlem amac gibi ruhsal istekleri ve son olarak bilincli olmasidir Bu surekli degisen durumlar kosullu olusumun kanunudur Her eylem maddelerden ruha kadar dunyadaki her seyi yeniden duzenler Karma bu durumda budist yazarlar tarafindan esas temel asil sey olarak kullanilir Bu anlamda ruhani istekler dunyanin yaradilisi ve onu takip eden dusunceler ve eylemlerin anlamini ifade eder Tum eylemler ve dusunceler Karma yi olusturur ve karmasik dunyaya yon verir Budist ogretisinin amaci Karma ya daha fazla yol acmamak ve bu donguye bir son vermektir Bunun icin yapilmasi gereken ilk adim Karma bagligina yol acan ruha zararli uc sebebi anlamaktir Bunlar Hirs Lobha ofke ve nefret Dosa cahillik Moha olarak siralanir Olumlu Karma icin uc yol ise alcak gonulluluk insaniyet sefkat iyilik ve anlayistir Bir eylem sonucunda olusan Karma nin niteligini o eylemi yapmanin temelindeki amac Cetana belirler Budist ogretisine gore bedensel eylem turlerinden olan dusunce ve konusma Karma da buyuk onem tasir Karma etkisinin olusum zamaniyla ilgili uc farkli Karma turu vardir Yasandigi esnada olusan Karma Pali dilinde Ditthadhamma vedaniya kamma Onceki yasamda olusan Karma Pali Upapajja vedaniya kamma Sonraki yasamda olusacak Karma Pali Aparapariya vedaniya kamma Bazi eylem ve davranislar sonucunda Karma olusturmayabilir Gereken durumlarda bu etki yasanmayabilir veya onemsiz olculerde siddete karsi tepki olaylarinda ornegin iyi niyetler olumsuz sonuclardan fazla oldugu zamanlarda Karma etkisi olusmayabilir Bu durumda etkisiz Karma Pali Ahosi kamma soz konusudur Karma etkisi farkliliklar gosterebilir Yeniden dogus ile olusan Karma Janaka kamma Yeniden dogusla reenkarnasyon ve bulundugu toplulugun kosullariyla sinirli yasanir Yardimci Karma Upatthambhaka Hicbir Karma etkisi yoktur ve yalniz hareket ederek yasanir Zulmeden Karma Upapilaka Karma etkisiyle baski yasanir Yikici tahrip edici Karma Upaghataka Diger Karma etkilerinden daha fazlasi yasanir Istemeden yapilan eylemler icin bir duzenleme yoktur Bir eylemin temelinde ne kadar az art niyet varsa o kadar az Karma toplanir olusur Su sozler buna isaret etmektedir Her kim bir baskasina eziyet ediyor ve buna ragmen iyi bir yasam arzu ediyorsa o kisi bir sonraki yasaminda asla mutlu olmayacaktir Her kim digerleriyle iyi anlasiyorsa ve iyi bir yasam arzu ediyorsa o kisi bir sonraki yasaminda mutluluk bulacaktir Dhammapada M O 3 yuzyil Eylemlerin failini bulamayiz etkiyi yakalayan hicbir varlik Sadece bos seyler gecer gider onumuzden bu sekilde anlayisa kavusan kisi dogru bir bakisa sahiptir Ve eylem ile etki bu sekilde gerceklesip ilerlerken koke baglilik nedeniyle kimse tipki tohum ile agacta oldugu gibi hicbir baslangic asla bulunamaz Vis XIX Culakammavibhanga Sutta AnlamlariTerimin dort farkli anlama gelmesi anlaminin Batililarca iyi kavranamamasina ve kimi zaman tek anlamiyla kullanilmasina neden olmustur Terim Dogu da su dort anlamda kullanilir Bedensel hareketler soz davranis veya zihinsel hareketler niyet dusunce imaj olusturma Bunlar neden dir Bu hareketlerin sonucu Bunlar sonuc tur Bireyin simdiki ve gecmis yasamdaki hareketlerinin sonuclarinin toplami Bunlar nedenler toplami olarak olusan mukadderat tir Manevi alemdeki nedensellik kurali yasa Karma yasasi ve karmik planZen sisteminde karma yasasi ote alemdeki yasami ve tekrar doguslari belirleyen evrensel nedensellik yasasidir Yani Upanisadlar da belirtildigi sekilde karma yasasi insanin simdiki ve gecmis yasaminda yaptiklariyla karsilasmasidir Yapilan hareketlerin karsiligi olarak yasanmasi gereken sonuclarin planli ve programli bir sekilde duzenlenmis haline karmik plan denir Karmik planin olusumuKisi her an iradesiyle yeni hareketler yapmakta oldugundan karmik plan kismen belirli kismen olusum halindedir Bu bakimdan karmik planin olusum sureci ve bu surecteki hareketler uc grupta ele alinir Mukadderat uzerine bir etkide bulunmus hareketler sanchita karma Neden olusturmus ve mukadderat uzerinde bir etkide sonucta bulunma surecine girmis hareketler prarabdha karma Birikmis fakat henuz mukadderat uzerinde bir sonuc olusturmamis hareketler agami karma Karma yasasi ve SamsaraKarma yasasi kisaca her yasamin onceki yasamlarda yapilan hareketlerin sonucu olarak belirmesi esasina dayanir Yani kisinin yaptigi hicbir hareket sonucsuz kalmayacak ve kisinin mukadderatinin belirlenmesinde bir neden olusturacaktir Hicbir neden herhangi bir sonuc yaratmadan yok olup gitmez Bu felsefe ve bilimde nedensellik kurali olarak adlandirilir Dolayisiyla samsarayi esas alan Dogu ogretilerinde her yasam ve her yasamdaki kosullar onceki yasamlarda yapilan hareketlerin bir bileskesi olarak meydana gelmekte olup o yasamda yapilacak hareketler de bir sonraki yasami ve kosullarini belirleyici bir etken olacaktir Daha kisa olarak ifade etmek gerekirse Dogu nun karma yasasi bir Turk atasozuyle tek cumleyle soyle ifade edilebilir Ne ekersen onu bicersin Hindu mitolojisinde yasalari uygulayan yasanin somutlasmis bicimi olan karma ilahlarina Lipikas adi verilir Jainizme gore karma yasasiJainizm de Karma ogretisi Hindistan kokenli diger dinlerle kiyaslandiginda farklilik gosterir Jainizm de Karma sadece eylemlerin sebep ve sonuclarinin kacinilmaz olduguna dayali yasa olarak degil ayrica bunlarin temelini kavrama bilincidir Jainizm taraftarlari bu anlamda ince maddelerden olusan algilanamayan Karma parcalari ndan veya karmik toz den bahsederken iki ayri kategoride siniflanan toplam 148 cesit tozun varligini savunurlar Bu genis kapsamli siniflandirma Dokuz Gercek nava tattvani ogretisinin temelindeki detaylari aciklayarak kavramayi saglayan yol gosteren bir kilavuzdur bir rehber kitaptir Amaci ogrencilerin Jain ogretisinin onemli kosullarini teoride basarili bir sekilde anlamalarina yardimci olmaktir Birbirini takip eden konular ornegin Karma etkisinin nasil meydana geldigi hangi sekillerde ortaya ciktigi Karma etkisinden ne sekilde kurtulunacagi ve ayrica var olan Karma nin nasil azaltilacagi Yeniden Dogus Dongusu nden Reenkarnasyon ne sekilde kesin olarak kurtulunacagi konulari pratik olarak aciklanmistir Dokuz Gercek ogretisinin cikis noktasi Jain dusuncesine gore tum evrende var olan iki temel oz un dravya seklidir Bunlar Bilinc sonsuz sayida insan ruhundan olusan bilinc Bilincsiz bes kategoriye ayrilan 1 Madde Karma olarak sayilan 2 Uzay bosluk akasha 3 Hareket alani dharmastikaya 4 Huzur sessizlik alani adharmastikaya ve son olarak 5 Zaman kala Karma anlamiyla Madde ve Ruh arasindaki sorunlu iliski bu tanima gore Yeniden Dogus Dongusu nun samsara isleyisidir Bilincsizce yapilan eylemler mithyatva sonucunda ruhlar evrenin sonsuz baslangicindan beri var olan sayisiz Karma lar yasar Bu sayede Karma her bir ruhun cismi bedeninde toplanir bu bir tur ince tozden bir araya gelen bir kabuktur ruh bunu sarar ve artan bir yogunluk derecesi ile iki ayri kabukla daha birlestirir Bilincsizce cahilce kavrami mithyatva bu baglamda her ruhun Samsara dongusune bagli kalmasi ve kendi oz varligini unutmasi anlamina gelir Karma etkisiyle bireylerin kisiliginin olusmasinda ortaya cikan sonuclar ozellikle beden ve bedenin fonksiyonlarinin bilincsizce davranmasi sinirsiz algilama anant darshan her durumu idrak etme her seyi anlama ananta jnana sonsuz enerji ananta virya ve sonsuz mutluluk ananta sukha gibi icimizde sakli bulunan ozelliklerdir Bu ozelliklerin aciga cikmasiyla bilincsizlik yavas yavas azalir ve sonunda Karma etkisi altinda kalma bu donguye bagli olma zorunlulugu ortadan kalkar Ruhun bu her iki farkli olasi goruntusunu birbirinden ayirt etmek icin Jainizm de birbiriyle baglantili bagli samsari ve birbirinden bagimsiz mukta ruhlar olarak belirleyici ozellikler vardir Duruma bagli olarak ruh donusumu dort farkli sekilde ortaya cikar Bunlar insan dunyasi manushya bitki ve hayvan dunyasi tiryancha goksel Tanrilar dunyasi devaloka ve yedi cehennem dir naraki Hatta daglar kayalar tepeler nehir cayir cimen ruzgar ve firtinalar Jain inancina gore Samsara dongusu icinde bulunan sayisiz ruhlarin var oldugu dunyada insan disindaki her seyin varligini sona erdirebilir cunku tek bir varlik olarak insan tum kurtulus cozumlerini beraberinde getirir Tum Karma larindan arinmis bagimsiz ruh Siddha olarak adlandirilir Siddha larin sinirsiz kazanim ve sonsuza dek var olmak gibi Siddhashila yani evrenin en yuce mertebesiyle mukemmel uyum icinde ve Samsara da birincil dunyada Karma etkisinden tamamen arinmis bir sekilde var olmak gibi dogal ozellikleri vardir Bu ozel ruhlar saf bilincle var olurlar onlarin varliginda dusunce duygu arzu yoktur bedensel durtulerden arinmislardir Jain lerin uygulamali olarak dunyadaki olaylarin temelini olusturan maddelerin her birini farkli ozellikleriyle ogrenmeleri bilincsizce yasamaktan uzak kalmaya calismalari ve doga olaylarina uygun yasamalari ve bunlarin sonunda tum maddelerden bagimsiz yasamayi kaivalya ogrenmeleri gerekir Karma etkilerinden ileriki zamanlarda sakinmak icin Karma etkilerinin sebeplerinin cok iyi ogrenilmesi gereklidir Sakinilmasi gereken tek sebep sadece bilincsizlik degildir Kisinin kendi kontrolunu kaybetmesi aviratti dusuncesizlik pramada hirs ofke gurur gibi tutkular kasaya ayrica beden konusma ve zihin faaliyetlerinin etkilerini de Karma olusturur Ayrica Karma cesitleri amaclara gore farkliliklar gosterir ve iki ana gruba ayrilir Zararli Karma Ghati karma Jnana varaniya karma Her seyi idrak eden her seyi bilen Ruh u bozan Karma dir Darshana varaniya karma Ruhun sinirsiz algi yetenegini koreltir Mohniya karma Dogru algilama dogru davranma dogru hareket etme yetisini azaltir boylece ruh kendini diger maddelerle ozdeslestirir Antaraya Karma Ruhun sonsuz enerjisini azaltip iyi eylemler yapmaya engel olur Zararsiz Karma Ahgati Karma Vedniya karma Mutlulukla birlikte uzuntu de vererek ruhun asiri mutluluk hissetmesini engeller Nama karma Sadece beden uzerinde yasanir ve boylece herhangi bir sekli olmayan ruhun varligini gizler Gotra karma Ruhun sakinligini huzurunu bozar ve ayrica bu Karma kisinin hangi Kasta ait oldugunu hangi aileye mensup oldugunu toplumdaki yerini ve kisiligini belirler Ayu karma Kisinin olum zamanini belirler ve boylece ruhun olumsuzlugunu gizler Sadece tamamen ruhu etkileyen zararli Karma lar yasam suresini azaltabilir Bunun ustesinden gelebilmek icin Kevala jnana yani Her seyi bilmek anlamak idrak etmek uygulanmalidir Bu durum Kevali her seyi bilen Arihanta kutsal olan Jaina galip olan yenen seklinde ifade edilir Zararsiz Karma bedeni dogru kullanmayi saglar ve bu fiziksel olume kadar gecen sure icin gereklidir Bu Kevali durumu olume kadarki sure icin cok onemlidir Bu asamada ruh yeniden bedenlesme icin kendini tamamlar ve Siddha olma yolunda ilerler Karmik etkilerin ruha bagli olarak ortaya cikmasi bu surecte sorumlu olunan eylemleri bilincli olarak etkiler Karma etkileri ruhta var oldugu surece eylemleriyle kisi belirli bir olgunluga erisse bile Karma kiside surekli etkisini gosterir Bu durumda bu etkiler ya kisa bir sure icinde ya da bir sonraki Yeniden Dogusun hemen ardindan kendini gosterir Surekli olarak kendini yenileyen ve ilerleyen Karma etkisi ruha bagli olarak degisim surecinde dunyevi olaylardan da etkilenir Karmik etkilerin ruhta var olmasiyla birlikte bircok karma kisinin her eyleme bakis acisi dogrultusunda ortaya cikar Davranislarda ne kadar doyumsuzluk acgozluluk kizginlik sinir varsa ruh icinde o kadar cok Karma olusur Ruh sakinlik dinginlik madhyastha ve merhametle karuna kendini gelistirir ve boyle davranmakla cok daha az Karma etkisi olusur Asil amac kendini temizleme arinma ve yeni Karma etkilerinin olusmasini durdurmaktir Bu amac icin Jainizm de cesitli ahlaki davranis kurallari ve uygulamalar vardir Bunlar Dikkat edilmesi gereken bes itina kurali samiti ogrencilere ogretilen 1 Yurumek 2 Konusmak 3 Sevap kazanmak 4 Cevredeki her nesneye ve coplerin temizlenmesine dikkat etmek 5 Hicbir canliya zarar vermemek Uc Kisitlama gupti 1 bedeni 2 konusmalari 3 ruhu kontrol edebilmek On Erdem yati dharma 1 Hosgorulu olmak 2 Alcak gonulluk 3 Temiz ahlakli namuslu olmak 4 Tok gozlu sade olmak 5 Durust olmak 6 Kendine hakim olmak 7 Dunyevi duygulardan arinmis olmak 8 Ozverili olmak 9 Sukunetli sakin olmak 10 Mutevazi olmak On iki Gorus Dusunce bhavna 1 Kararsiz olmak 2 Savunmasiz olmak 3 Yeniden Dogus 4 Ruhun yalnizligi 5 Bilincli ve Bilincsiz olma arasindaki ayrim 6 Beden Kirliligi 7 Karma Etkisi 8 Karma etkisinin durmasi 9 Karma Yapisi 10 Dunyanin Fani gecici olusu 11 Uc Iyilik Kuralini Gerceklestirmenin Zorlugu Aydinlanmanin Azalmasi 12 Dogru Ogretinin Bulunmasinin Zorlugu Yeni Karma larin yasanmamasi ancak toplanan Karma larin sona ermesinden sonra olur Bu durum kati cilekeslik dervislik tapas uygulamalarinin sonucunda meydana gelir Jainizm de 2 tur dervislik vardir Disa donuk dervislik bahya tapas Arzularin ortaya cikmasina karsi vucudu disiplin eder Bu dervislikteki uygulamalar duzenli oruc tutma belli bir sure tamamen yeme ve icmeden uzak durma anashana aclik hissini bastirmayacak sekilde daha az yeme unodari beslenme ve yasam icin ihtiyac duyulan maddelerde kisitlama vrtti parisankhyana yag sut cay tatli kizartma baharatli gida ve meyve sularindan uzak durma rasa parityaga asiri sicak ya da sogukta yalin ayak yurumenin veya sacin cekilmesinin verdigi aci gibi fiziksel agrilara karsi dayanikli iradeli olma kaya klesha ice donuk bir halde bir yerde yalniz ve huzurla oturmaktir sanlitana Ice donuk Dervislik abhyantara tapas Kotu eylemlerden pismanlik duymak prayashchitta kesislere dervislere rahibelere yasli insanlara karsi alcak gonullu davranmak viyana kesislere dervislere rahibelere yasli insanlara dertlilere hastaliklilara yardimci olmak vaiyavrata kutsal yazilari ve dersleri dikkatlice dinlemek svadhyaya meditasyon derin dusunme uygulamalari yapmak dhyana beden konusma ve zihin faaliyetlerinden kacinmak kayotsarga gibi uygulamalarla ruhu temizlerler Surekli uygulamalar sayesinde dort kotu Karma etkisi ortadan kalkar ve Kevala Jnana yani her seyi bilme idrak etme anlama asamasi baslar Olum zamanina kadar dort zararsiz Karma lar ruhtan ayrildiginda Moksha ya Nirvana ulasilir Moksha Nirvana Yeniden Dogus un nihai kurtulusudur Oraya varan Ruh evrenin en yuce yerindedir ve orada sonsuz mutluluk ve huzura kavusur ve bir daha asla karisik Samsara dongusune donmez KaynakcaLe Dictionnaire de la sagesse orientale Kurt Friedrichs Ingrid Fischer Schreiber Franz Karl