Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şapsığ Ulusal Rayonu (Adigece: Шапсыгъэ Националнэ Район, Rusça: Шапсугский национальный район), Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nde Krasnodar Krayı'na bağlı olarak 1924-1945 yılları arasında varlığını sürdürmüş olan etnik-bölgesel bir yönetim birimi.
Tarihçe
1864 Çerkes Sürgünü sonrasında geriye kalan Şapsığ nüfus, dağlarda yaşayan ve Ruslara boyun eğmeyen Hak'uçlara katılmış, bazıları ise iç sürgün yoluyla Kuban Oblastı'nda Kuban ve ırmaklarının doğusundaki düzlük yerlere yerleştirilmişti. Bunların bir bölümü daha sonraları dağlardan indi, bir bölümü ise 1870-1880'li yıllarda Rusların izin vermesi üzerine, sivil yerleşime açılmış olan Karadeniz kıyısındaki eski yerlerine döndü. Böylece, 1870'li ve 1880'li yıllarda yeni yeni Şapsığ köyleri oluşmaya başladı. Bu yerleri içine alan Karadeniz ili'nde pek de güvenilir olmadığı kabul edilen[]Rus belgelerine göre, 1897'de 1939 Çerkes (Şapsığ) yaşıyordu. Burada yaşayan Şapsığlar, 25 yıl sonra —1922'de— Karadeniz kıyısında, kuzeyde 'ndan başlayıp güneyde Abhazya Cumhuriyeti'ne değin uzanan, yani şimdiki Rusya'nın Krasnodar Krayına bağlı olan Tuapse rayonu ile Soçi'yi (Saçe) içine alan bir bölgede, Rusya SFSC'ye katılmak üzere,4 Eylül 1922'de Şapsığ Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni kurdular. Kuruluş, onanmak üzere 1922'de Moskova'ya, Rus yetkili makamlarına götürüldü. Üst makamlar, Şapsığlara özerklik verilmesini ilkesel olarak benimsediler.
Şapsığların güçlenmelerini istemeyen[] o zamanki Kuban-Karadeniz oblastı yerel makamları öncülüğünde Şapsığ aleyhtarı bir kampanya başlatıldı. Şapsığ Cumhuriyeti'nin kurulmasına önderlik edenlerden, İstanbul'da yayınlanan Ğuaze (Гъуазэ) gazetesinin bir ara başyazarı da olan Avukat Yusuf Suat Neğuç (1877-1930) ve kardeşi Ali Neğuç, Türk ajanı olmak ve halkı milliyetçi duygularla kışkırtmakla suçlanarak Sibirya'ya sürüldüler. Bu arada cumhuriyet kuruluşu da, daha alt düzeyde bir statüye indirilerek 23 Eylül 1924'te Şapsığ Ulusal Rayonu (ilçe) biçimine dönüştürüldü.
Şapsığ rayonuna ilişkin yönetim merkezi ve sınır değişiklikleri
Rayonun merkezi ilkin Karadeniz kıyısındaki Tuapse kenti idi. Ardından, merkez 1930'da kıyıdan alınıp içeride boyundaki Kalej köyüne (Rusça: Krasnoaleksandrovskiy II) taşındı ve rayonun denizle bağlantıları kesilerek idari ve ekonomik tecrit yoluna gidildi. Tepkiler üzerine merkez, 1931'de kıyıdaki Sovyet Kvace köyüne taşındı ve deniz kıyısından toprak verildi. 1934'te yönetim merkezi yine kıyıda bulunan ve şimdilerde Şapsığların en yoğun olduğu Psışuape (Псыш1уапэ, Rusça: Lazarevsk) beldesine taşındı. Rayon toprakları da, Şapsığ köylerinin çoğunu kapsayacak biçimde genişletildi.
İlkin 5 köy Sovyet birimini (bucak yönetimi) içine alan, yüzölçümü 746 km², Şapsığ nüfusu da 6.500 kadar olan Şapsığ Ulusal Rayonu'nun toprakları, 1925-26'da daraltıldı.[] Yeni durumda, rayonun nüfusu 3.336'sı Şapsığ, 361'i de Rus olmak üzere 3.730 idi. 1934'te rayon toprağı yeniden genişletildi. Sonuç olarak, yönetim merkezi nakilleri gibi, rayonun sınırları da sık sık değiştirildi: 1940'ta yeniden küçültme yoluna gidildi, Şapsığ köylerinin yarısı kadarı yeni oluşturulan bağlandı. 1942'de bu biçimde küçültülmüş olan Şapsığ rayonunun yüzölçümü 1.500 km², nüfusu da 4.000 kadarı (%22.8) Şapsığ olmak üzere 17.500 idi.
Özerklik döneminde Şapsığca eğitim, radyo ve gazete yayını olanağı sağlanmış, Şapsığcanın bir edebiyat dili olması için adımlar atılmıştı. Ne var ki; Şapsığ Ulusal Rayonu, 1943'te fiilen kaldırıldı, kararın onanması ve açıklanması da 24 Mayıs 1945'e kaldı.
Şapsığlar Gorbaçov'un getirdiği demokratikleşme ortamı sonucu yeniden örgütlenip eski özerk yönetimin iadesi için Rusya üst makamları, Krasnodar Krayı ve Adigey Cumhuriyeti katlarında art arda girişimlerde bulundular. Şapsığ taleplerini dikkate alan AC Devlet Parlamentosu-Khase, Karadeniz kıyısında yaşayan Şapsığların bir özerk bölge yönetimi kurulması yönündeki taleplerinin ilgili yerlere ulaştırılması, ayrıca AC sınırlarının doğudaki Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'ne, güneyde de Abhazya'ya değin uzatılması isteğinde bulundu. Buraları zaten binlerce yıl boyunca 1864 yılına değin Adıge egemenliğinde bulunmuş olan tarihsel Adıge topraklarıdır.[] Ne var ki, 15 Nisan 1995'te, Krasnodar Krayı Valisi Y. M. Haritonov, Şapsığlara özerklik verebilecek makamın Moskova (RF) olduğunu açıkladı. Ayrıca, Krasnodarlı Kazaklar da Şapsığlara ve AC'ye karşı harekete geçtiler. Sonuç olarak, RF üst yönetimi 1999'da Şapsığların bölgesel özerklik, AC'nin de sınır değişikliği taleplerini dikkate almadı; sadece Şapsığlara en alt statüde, yani topraksız "küçük bir yerli toplumu" statüsü verildi. Şapsığ adı da RF'deki küçük listesine eklendi. Bu yeni oluşuma da, Krasnodar Krayından yoğun itirazlar geldi, ancak yine de, Şapsığlara kültürel anlamda bazı haklar tanındı. Örneğin, bazı okullarda 1-10. sınıflarda sınıfına göre değişmek üzere haftada 1 ya da 2 ders saati tutarında seçmeli Adigece dersi okutulması, Maykop'taki Adigey Devlet Üniversitesi'ne (ADÜ) bağlı olarak Psışuape'de (Lazarevsk) Adıgece okutacak öğretmenleri yetiştirmek üzere bir fakülte ve bu fakülte içinde bir bölüm açıldı (Psışuape'de değişik bilim dallarında eğitim veren, ADÜ'ye bağlı 5 fakülte daha vardır).
Rayonun feshi
Rayonun kaldırılmasına ilişkin olarak toplanan Şapsığ Ulusal Rayonu Yürütme Komitesi'nin 1943'teki bir toplantısında komitedeki 2 Şapsığ üyenin red oyuna karşın, çoğunluğu oluşturan Rus üyelerin oyuyla rayonun lağvedilmesi kararı alındı. Karar, uzunca bir süre beklemede bırakıldıktan sonra 24 Mayıs 1945'te Rus SFSC Yüksek Prezidyumu tarafından da onarak kesinleşti. Şapsığların bir bölümü de sürgüne yollandı.[] Rayon toprakları da Soçi ve Tuapse rayonları arasında bölüşüldü. Bu konularda bastırılmış bir sessizlik dönemi açıldı. Şapsığ rayonu "Karadeniz Kıyısı Şapsığları Toplumsal Parlamentosu Adıge-Khase"nin ilk başkanı Murdin Teşu'nun (Т1эшъу Мурдин), Şapsığ aydını 'nin, ayrıca ünlü tarihçi, bilim insanı 'nın verdiği bilgilere göre stratejik bir bölgede bulunması, ileride bir tehlike oluşturabileceği gibisine güvenlik kaygıları nedeniyle lağvedilmiştir.
1864 yılı öncesine ait Şapsığ ve Natuhay bayrakları günümüze erişmiştir.
Kaynakça
Genel
- İslam Ansiklopedisi, Çerkesler, Mirza Bala.
- Teşu Murdin, Kafdağı dergisi, sayı 49-50, Ankara, 1991, s.29-31
- Genrikh Ananenko, Şapsığ Ulusal Rayonu'nun Tarihçesi, Kafkasya Gerçeği dergisi, sayı 5, Samsun, 1991, s. 8-9; Şapsığya, Jineps gazetesi, Kasım 2006; Sefer E.Berzeg, Yusuf Suad Neğuç
- Mehdi Nüzhet Çetinbaş, Şapsığların Hikayesi
- Doç. Dr. Ufuk Tavkul, Kafkasya'da bir tehdit unsuru "Kazaklar", Birleşik Kafkasya dergisi, Ankara,2007, sayı 6-7, s.33.
- Tamara V. Polovinkina, Çerkesya, Gönül Yaram, Ankara, 2007, s. 289-308
Notlar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sapsig Ulusal Rayonu Adigece Shapsyge Nacionalne Rajon Rusca Shapsugskij nacionalnyj rajon Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti nde Krasnodar Krayi na bagli olarak 1924 1945 yillari arasinda varligini surdurmus olan etnik bolgesel bir yonetim birimi Tarihce1864 Cerkes Surgunu sonrasinda geriye kalan Sapsig nufus daglarda yasayan ve Ruslara boyun egmeyen Hak uclara katilmis bazilari ise ic surgun yoluyla Kuban Oblasti nda Kuban ve irmaklarinin dogusundaki duzluk yerlere yerlestirilmisti Bunlarin bir bolumu daha sonralari daglardan indi bir bolumu ise 1870 1880 li yillarda Ruslarin izin vermesi uzerine sivil yerlesime acilmis olan Karadeniz kiyisindaki eski yerlerine dondu Boylece 1870 li ve 1880 li yillarda yeni yeni Sapsig koyleri olusmaya basladi Bu yerleri icine alan Karadeniz ili nde pek de guvenilir olmadigi kabul edilen kaynak belirtilmeli Rus belgelerine gore 1897 de 1939 Cerkes Sapsig yasiyordu Burada yasayan Sapsiglar 25 yil sonra 1922 de Karadeniz kiyisinda kuzeyde ndan baslayip guneyde Abhazya Cumhuriyeti ne degin uzanan yani simdiki Rusya nin Krasnodar Krayina bagli olan Tuapse rayonu ile Soci yi Sace icine alan bir bolgede Rusya SFSC ye katilmak uzere 4 Eylul 1922 de Sapsig Ozerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ni kurdular Kurulus onanmak uzere 1922 de Moskova ya Rus yetkili makamlarina goturuldu Ust makamlar Sapsiglara ozerklik verilmesini ilkesel olarak benimsediler Sapsiglarin guclenmelerini istemeyen kaynak belirtilmeli o zamanki Kuban Karadeniz oblasti yerel makamlari onculugunde Sapsig aleyhtari bir kampanya baslatildi Sapsig Cumhuriyeti nin kurulmasina onderlik edenlerden Istanbul da yayinlanan Guaze Guaze gazetesinin bir ara basyazari da olan Avukat Yusuf Suat Neguc 1877 1930 ve kardesi Ali Neguc Turk ajani olmak ve halki milliyetci duygularla kiskirtmakla suclanarak Sibirya ya surulduler Bu arada cumhuriyet kurulusu da daha alt duzeyde bir statuye indirilerek 23 Eylul 1924 te Sapsig Ulusal Rayonu ilce bicimine donusturuldu Sapsig rayonuna iliskin yonetim merkezi ve sinir degisiklikleriRayonun merkezi ilkin Karadeniz kiyisindaki Tuapse kenti idi Ardindan merkez 1930 da kiyidan alinip iceride boyundaki Kalej koyune Rusca Krasnoaleksandrovskiy II tasindi ve rayonun denizle baglantilari kesilerek idari ve ekonomik tecrit yoluna gidildi Tepkiler uzerine merkez 1931 de kiyidaki Sovyet Kvace koyune tasindi ve deniz kiyisindan toprak verildi 1934 te yonetim merkezi yine kiyida bulunan ve simdilerde Sapsiglarin en yogun oldugu Psisuape Psysh1uape Rusca Lazarevsk beldesine tasindi Rayon topraklari da Sapsig koylerinin cogunu kapsayacak bicimde genisletildi Ilkin 5 koy Sovyet birimini bucak yonetimi icine alan yuzolcumu 746 km Sapsig nufusu da 6 500 kadar olan Sapsig Ulusal Rayonu nun topraklari 1925 26 da daraltildi kaynak belirtilmeli Yeni durumda rayonun nufusu 3 336 si Sapsig 361 i de Rus olmak uzere 3 730 idi 1934 te rayon topragi yeniden genisletildi Sonuc olarak yonetim merkezi nakilleri gibi rayonun sinirlari da sik sik degistirildi 1940 ta yeniden kucultme yoluna gidildi Sapsig koylerinin yarisi kadari yeni olusturulan baglandi 1942 de bu bicimde kucultulmus olan Sapsig rayonunun yuzolcumu 1 500 km nufusu da 4 000 kadari 22 8 Sapsig olmak uzere 17 500 idi Ozerklik doneminde Sapsigca egitim radyo ve gazete yayini olanagi saglanmis Sapsigcanin bir edebiyat dili olmasi icin adimlar atilmisti Ne var ki Sapsig Ulusal Rayonu 1943 te fiilen kaldirildi kararin onanmasi ve aciklanmasi da 24 Mayis 1945 e kaldi Sapsiglar Gorbacov un getirdigi demokratiklesme ortami sonucu yeniden orgutlenip eski ozerk yonetimin iadesi icin Rusya ust makamlari Krasnodar Krayi ve Adigey Cumhuriyeti katlarinda art arda girisimlerde bulundular Sapsig taleplerini dikkate alan AC Devlet Parlamentosu Khase Karadeniz kiyisinda yasayan Sapsiglarin bir ozerk bolge yonetimi kurulmasi yonundeki taleplerinin ilgili yerlere ulastirilmasi ayrica AC sinirlarinin dogudaki Karacay Cerkes Cumhuriyeti ne guneyde de Abhazya ya degin uzatilmasi isteginde bulundu Buralari zaten binlerce yil boyunca 1864 yilina degin Adige egemenliginde bulunmus olan tarihsel Adige topraklaridir kaynak belirtilmeli Ne var ki 15 Nisan 1995 te Krasnodar Krayi Valisi Y M Haritonov Sapsiglara ozerklik verebilecek makamin Moskova RF oldugunu acikladi Ayrica Krasnodarli Kazaklar da Sapsiglara ve AC ye karsi harekete gectiler Sonuc olarak RF ust yonetimi 1999 da Sapsiglarin bolgesel ozerklik AC nin de sinir degisikligi taleplerini dikkate almadi sadece Sapsiglara en alt statude yani topraksiz kucuk bir yerli toplumu statusu verildi Sapsig adi da RF deki kucuk listesine eklendi Bu yeni olusuma da Krasnodar Krayindan yogun itirazlar geldi ancak yine de Sapsiglara kulturel anlamda bazi haklar tanindi Ornegin bazi okullarda 1 10 siniflarda sinifina gore degismek uzere haftada 1 ya da 2 ders saati tutarinda secmeli Adigece dersi okutulmasi Maykop taki Adigey Devlet Universitesi ne ADU bagli olarak Psisuape de Lazarevsk Adigece okutacak ogretmenleri yetistirmek uzere bir fakulte ve bu fakulte icinde bir bolum acildi Psisuape de degisik bilim dallarinda egitim veren ADU ye bagli 5 fakulte daha vardir Rayonun feshiRayonun kaldirilmasina iliskin olarak toplanan Sapsig Ulusal Rayonu Yurutme Komitesi nin 1943 teki bir toplantisinda komitedeki 2 Sapsig uyenin red oyuna karsin cogunlugu olusturan Rus uyelerin oyuyla rayonun lagvedilmesi karari alindi Karar uzunca bir sure beklemede birakildiktan sonra 24 Mayis 1945 te Rus SFSC Yuksek Prezidyumu tarafindan da onarak kesinlesti Sapsiglarin bir bolumu de surgune yollandi kaynak belirtilmeli Rayon topraklari da Soci ve Tuapse rayonlari arasinda bolusuldu Bu konularda bastirilmis bir sessizlik donemi acildi Sapsig rayonu Karadeniz Kiyisi Sapsiglari Toplumsal Parlamentosu Adige Khase nin ilk baskani Murdin Tesu nun T1eshu Murdin Sapsig aydini nin ayrica unlu tarihci bilim insani nin verdigi bilgilere gore stratejik bir bolgede bulunmasi ileride bir tehlike olusturabilecegi gibisine guvenlik kaygilari nedeniyle lagvedilmistir 1864 yili oncesine ait Sapsig ve Natuhay bayraklari gunumuze erismistir KaynakcaGenel Islam Ansiklopedisi Cerkesler Mirza Bala Tesu Murdin Kafdagi dergisi sayi 49 50 Ankara 1991 s 29 31 Genrikh Ananenko Sapsig Ulusal Rayonu nun Tarihcesi Kafkasya Gercegi dergisi sayi 5 Samsun 1991 s 8 9 Sapsigya Jineps gazetesi Kasim 2006 Sefer E Berzeg Yusuf Suad Neguc Mehdi Nuzhet Cetinbas Sapsiglarin Hikayesi Doc Dr Ufuk Tavkul Kafkasya da bir tehdit unsuru Kazaklar Birlesik Kafkasya dergisi Ankara 2007 sayi 6 7 s 33 Tamara V Polovinkina Cerkesya Gonul Yaram Ankara 2007 s 289 308Notlar kafkasfederasyonu org 21 Mart 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Mayis 2010 T V Golovinkina Cerkesya Gonul Yaram Ankara 2007 s 305 Doc Dr Ufuk Tavkul Kazaklar Birlesik Kafkasya dergisi sayi 6 7 2007 Ankara s 33