Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Doğu Timor ya da resmî adıyla Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti, Güneydoğu Asya'da Avustralya ile Endonezya arasında yer alan bir ada devleti. Tek komşusu Endonezya'ya bağlı Batı Timor'dur. 14,874 km² yüz ölçümüne sahip olan Doğu Timor'un başkenti Dili'dir.
Doğu Timor Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e República Democrática de Timor-Leste Doğu Timor Demokratik Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Dili | ||||
| Resmî dil(ler) | Tetum Portekizce | ||||
| Hükûmet | Üniter yarı başkanlık cumhuriyeti | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Nüfus | |||||
• 2020 tahminî | 1.299.412 (153..) | ||||
• 2015 sayımı | 1.183.643 | ||||
• Yoğunluk | 78/km2 | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 5,315 milyar $ (162.) | ||||
• Kişi başına | 4.031 $ (144..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 1,920 milyar $ (169.) | ||||
• Kişi başına | 1.456 $ (150.) | ||||
| İGE (2019) |  0.606orta · 141. | ||||
| Para birimi | Amerikan doları (USD) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+9 | ||||
| Telefon kodu | 670 | ||||
| İnternet alan adı | .tl | ||||
16. yüzyılda Portekiz kolonisi olan Doğu Timor asırlarca Portekiz Timoru adıyla Portekiz'e bağlı kaldı. Endonezya tarafından işgal edilen Doğu Timor, 1975 yılında olarak Endonezya'nın 27. vilayeti oldu. 1999 yılında Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçti ve 20 Mayıs 2002'de bağımsız oldu. Doğu Timor Güneydoğu Asya'nın Katolik çoğunluklu nüfusuna sahip 2 devletinden biridir.
Kişi başına 800 $ millî geliri ile Doğu Timor gayri safi yurt içi hasıla ve satın alma gücü paritesi bakımından Asya'nın ve Dünya'nın en fakir ülkelerinden biridir. İnsani Gelişme Endeksine göre orta gelişmiş bir ülke olan Doğu Timor, dünya devletleri arasında gelişmişlik bakımından 142. gelmektedir.
Etimoloji
"Timor" sözcüğünün kökeni Timur sözcüğüdür. Resmî olarak Portekizce adı Timor-Leste (), gayriresmî olarak Tetumca adı Timór Lorosa'e ve bazen İngilizce adı kullanılır. Birleşmiş Milletler Fransızca olan Timor-L'este'i kullanır. Lorosa (Tetumca'da dünyanın "doğu"su) harfi harfine "doğan güneş" anlamına gelir.
Tarih
Erken tarih
Timor halkının kökenleri Güneydoğu Asya'ya ve Avustralya'ya dayanır. İlk başlarda göçen çok küçük halk nesilden nesile dalga dalga büyümüş ve halk kalabalıklaşmıştır. İlk akrabaları Yeni Gine ve Avustralya, 40.000 yıl önce Doğu Timor'a göçmeyi başarmıştır. Milattan 3000 yıl önce doğuya doğru göçmeye başlayan Avustranasya'lılar Okyanusya adaları'na gelmişlerdir.
Bu halk Timor'da mümkün olduğunca tarımı geliştirmiştir. Son olarak gelişmiş, uygar Malay toplumu güney Çin ve kuzey Çinhindi'nden gelir.
Portekiz koloniliği ve bağımsızlık
Portekiz, Avrupa'nın ilk kolonilerini 16. yüzyılda Güneydoğu Asya'da kurdu. Başta Timor Adası'nı ve etrafındaki adaları yönetmeye çalışmalarına rağmen sonradan bir tek Doğu Timor'da kolonilerini sürdürebilmişlerdir. Bu sırada Portekiz'de Habsburg Hanedanı hüküm sürmekteydi.
Portekiz, 400 yıl kadar adayı idaresi altında tutmasının ardından Karanfil Devrimi’yle birlikte bölgeden çekilmeye başlamıştır. Fretilin ve UDT’nin liderliğindeki bağımsızlık yanlısı hareket, aralarındaki rekabetin giderek artması sonucunda bölünmüş ve üç hafta süren bir iç savaş yaşanmıştır. 28 Kasım 1975’te iç savaşı kazanan Fretilin’in liderliğinde Doğu Timor bağımsızlığını ilan etmiştir.
Endonezya işgali ve yeniden bağımsızlık
Endonezya’nın bölge üzerinde yayılmacı bir politika izlemesi, Doğu Timor’un bağımsızlığını elde ettikten dokuz gün sonra Endonezya’yla yeni bir savaşa girmesine neden olmuştur. 7 Aralık 1975’te Dili’ye havadan ve denizden yapılan saldırılarla başlayan işgal, Baucau’nun kaybedilmesiyle devam etmiştir. Fretilin’in Sovyetler Birliği ve Çin’den aldığı desteklerle dağlara çekilmesinin ardından, Endonezya saldırganlığını artırmış ve bu süreçte birçok sivilin ölümüne neden olmuştur. UDT üyelerinin ise çoğu Endonezya’ya kaçmış, burada kendi aralarında işgalin meşruluğu üzerine yaşadıkları anlaşmazlıklar sonucunda iki gruba bölünmüşlerdir. 17 Temmuz 1976’da Endonezya, Doğu Timor’u resmen ilhak etmiştir. Fretilin bu süreçte verdiği mücadeleyi devam ettirmiş, UDT’nin işgale karşı çıkan grubu ve Katolik Kilisesi’yle birlikte hareket edebilmek için Marksizm-Leninizm’i terk etmiştir.
1999 yılını takiben Birleşmiş Milletler'in araya girmesiyle özerkliğin verilmesinin ardından Endonezya bölgenin kontrolü üzerindeki iddialarından vazgeçmiş ve 1999 yılında yapılan referandumun ardından 20 Mayıs 2002'de Doğu Timor yeniden bağımsızlığını kazanmıştır. 1999 yılında yapılan referandum sonrasında ve 2006 yılında rakip siyasi partiler, çeteler ve kabileler arasındaki çatışmalar ve ayaklanmalar sırasında başkent Dili ve diğer Doğu Timor kasabaları yakılarak ağır hasar görmüştür. Nüfusun çoğu mülteci kamplarına kaçmıştır ve gerginlik hâlâ devam etmektedir.
Bölge ve belediyeler
Doğu Timor'da 14 bölge vardır:
Bu 14 bölge 66 alt bölge, 452 sucos ve 2.233 kasaba, köy ve küçük köye ayrılır.
Coğrafya
Malay Takımadalarına bağlı Küçük Sunda Adalarının bir parçası olan Timor adası bu takımadanın en büyük adasıdır. Kuzeydeki dağlık adalardan ve ile ayrılan Timor Avustralya'dan güneydeki Timor Denizi ile ayrılır. Ülkenin batıdan Endonezya'ya bağlı olan Doğu Nusa Tenggara bölgesi ile komşudur. Doğu Timor'un en yüksek yeri Ramelau Dağı (ya da Tatamailau Dağı)'dır. 2.963 m
Ülkenin iklimi tropikal iklimdir. Ülke sıcak ve nemlidir. Ülkede kurak ve yağmurlu geçen 2 mevsim vardır. Başkent, en büyük şehir ve liman olan Dili'dir ve ülkenin kent denilebilecek tek şehridir. İkinci büyük şehir ise bir doğu kasabası olan 'dur. Dili'de uluslararası bir havalimanı, , Suai ve gibi daha küçük şehirlerde ise küçük havaalanları vardır.
Demografi
Doğu Timor nüfusu yaklaşık 1 milyondur. Son zamanlarda yetişkin nüfus oranı, yüksek doğum oranları ile artmaya başlamıştır, nüfusun artmasında mültecilerin ülkelerine geri dönmesinin katkısı vardır. Nüfus özellikle başkent ve tek kenti Dili'de yoğunlaşmıştır.
Din
Doğu Timor, Filipinler ile birlikte Asya'da Katolik nüfusun en yoğun olduğu 2 ülkeden biridir. Halkın %96,9'u Katolik, %2,2'si Protestan, %0,3'ü Müslüman ve geri kalanı Hinduizm, Budizm ile diğer yerel dinlere mensuptur.
Dil
Doğu Timor'da 2 resmî dil vardır. Bunlar, Portekizce ve Avustronezya dillerinden biri olan Tetum'dur. Halk arasında Tetum daha çok kullanılır. Bu iki dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konuşulmaktadır.
En önemli 15 yerli dil: , , , , Galoli, , , , Kemak, , , , , ve 'dir.
Tatiller
Doğu Timor'da resmi tatiller tarihi olayları anmak, bağımsızlık ve din (Katoliklik ve Müslümanlık) için yapılır. (16.7 ).
| Tarih | İsim | Not |
|---|---|---|
| 1 Ocak | Yılbaşı | |
| Değişken | Idul Adha | |
| Mart-Nisan | İyi Cuma | |
| 1 Mayıs | İşçi Bayramı | |
| 20 Mayıs | Bağımsız yenilenme günü | Birleşmiş Milletler egemenliğin birleşmiş milletler tarafından devredilmesi, 2002 |
| Mayıs-Haziran | ||
| 30 Ağustos | Halka Danışma Günü | Halkoylaması yıldönümü, 1999 |
| 1 Kasım | Tüm Azizler günü | |
| 2 Kasım | Tüm Ruhlar günü | |
| 12 Kasım | Ulusal Gençler günü | yıldönümü, 1991 |
| 28 Kasım | Bağımsızlığın ilanı günü | 1975 |
| Değişken | Ramazan Bayramı | |
| 7 Aralık | Ulusal Kahramanlar günü | Endonezya'nın Doğu Timor'a saldırısı, 1975 |
| 8 Aralık | Immaculate Conception | |
| 25 Aralık | Noel |
Resmi "Anısına tarihler" bunlar tatil değildir fakat iş zamanından kısıntılar yapar;
| Tarih | İsim |
|---|---|
| Şubat-Mart | Paskalya öncesi perhizin ilk çarşambası |
| Mart-Nisan | Kutsal Perşembe |
| Mayıs-Haziran | Miraç |
| 1 Haziran | Uluslararası çocuklar günü |
| 20 Ağustos | Doğu Timor Silahlı Kuvvetler Kurtuluş günü (FALINTIL) |
| 3 Kasım | Ulusal kadınlar günü |
| 10 Aralık | Uluslararası insan hakları günü |
Kaynakça
- ^ . Government of Timor-Leste. 25 Ekim 2015. 25 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2020.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN . 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN .
- ^ . Official Web Gateway to the Government of Timor-Leste. Government of the Democratic Republic of Timor-Leste. 2006. 29 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ A. Barbedo de Magalhães (24 Ekim 1994). . University of Coimbra website. University of Coimbra. 2 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Population and Housing Census of Timor-Leste, 2010 Volume 2: Population Distribution by Administrative Areas" (PDF). 10 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 13 Mart 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Dogu Timor ya da resmi adiyla Dogu Timor Demokratik Cumhuriyeti Guneydogu Asya da Avustralya ile Endonezya arasinda yer alan bir ada devleti Tek komsusu Endonezya ya bagli Bati Timor dur 14 874 km yuz olcumune sahip olan Dogu Timor un baskenti Dili dir Dogu TimorRepublika Demokratika Timor Lorosa e Republica Democratica de Timor Leste Dogu Timor Demokratik CumhuriyetiBayrak ArmaSlogan Honra Patria e Povo Portekizce Onur Anayurt ve Halk Milli mars Patria source source source track track track track track track track track track track track track Baskent ve en buyuk sehirDiliResmi dil ler Tetum PortekizceHukumetUniter yari baskanlik cumhuriyeti Devlet BaskaniJose Ramos Horta BasbakanXanana GusmaoTarihce Taninmadan28 Kasim 1975 Taninma20 Mayis 2002Nufus 2020 tahmini1 299 412 153 2015 sayimi1 183 643 Yogunluk78 km2GSYIH SAGP 2020 tahmini Toplam5 315 milyar 162 Kisi basina4 031 144 GSYIH nominal 2020 tahmini Toplam1 920 milyar 169 Kisi basina1 456 150 IGE 2019 0 606 orta 141 Para birimiAmerikan dolari USD Zaman dilimiUTC 9Telefon kodu670Internet alan adi tl 16 yuzyilda Portekiz kolonisi olan Dogu Timor asirlarca Portekiz Timoru adiyla Portekiz e bagli kaldi Endonezya tarafindan isgal edilen Dogu Timor 1975 yilinda olarak Endonezya nin 27 vilayeti oldu 1999 yilinda Endonezya bolgenin kontrolu uzerindeki iddialarindan vazgecti ve 20 Mayis 2002 de bagimsiz oldu Dogu Timor Guneydogu Asya nin Katolik cogunluklu nufusuna sahip 2 devletinden biridir Kisi basina 800 milli geliri ile Dogu Timor gayri safi yurt ici hasila ve satin alma gucu paritesi bakimindan Asya nin ve Dunya nin en fakir ulkelerinden biridir Insani Gelisme Endeksine gore orta gelismis bir ulke olan Dogu Timor dunya devletleri arasinda gelismislik bakimindan 142 gelmektedir Etimoloji Timor sozcugunun kokeni Timur sozcugudur Resmi olarak Portekizce adi Timor Leste ti moɾ lɛʃtɨ gayriresmi olarak Tetumca adi Timor Lorosa e ve bazen Ingilizce adi kullanilir Birlesmis Milletler Fransizca olan Timor L este i kullanir Lorosa Tetumca da dunyanin dogu su harfi harfine dogan gunes anlamina gelir TarihErken tarih Timor halkinin kokenleri Guneydogu Asya ya ve Avustralya ya dayanir Ilk baslarda gocen cok kucuk halk nesilden nesile dalga dalga buyumus ve halk kalabaliklasmistir Ilk akrabalari Yeni Gine ve Avustralya 40 000 yil once Dogu Timor a gocmeyi basarmistir Milattan 3000 yil once doguya dogru gocmeye baslayan Avustranasya lilar Okyanusya adalari na gelmislerdir Bu halk Timor da mumkun oldugunca tarimi gelistirmistir Son olarak gelismis uygar Malay toplumu guney Cin ve kuzey Cinhindi nden gelir Portekiz koloniligi ve bagimsizlik Portekiz Avrupa nin ilk kolonilerini 16 yuzyilda Guneydogu Asya da kurdu Basta Timor Adasi ni ve etrafindaki adalari yonetmeye calismalarina ragmen sonradan bir tek Dogu Timor da kolonilerini surdurebilmislerdir Bu sirada Portekiz de Habsburg Hanedani hukum surmekteydi Portekiz 400 yil kadar adayi idaresi altinda tutmasinin ardindan Karanfil Devrimi yle birlikte bolgeden cekilmeye baslamistir Fretilin ve UDT nin liderligindeki bagimsizlik yanlisi hareket aralarindaki rekabetin giderek artmasi sonucunda bolunmus ve uc hafta suren bir ic savas yasanmistir 28 Kasim 1975 te ic savasi kazanan Fretilin in liderliginde Dogu Timor bagimsizligini ilan etmistir Endonezya isgali ve yeniden bagimsizlik Endonezya nin bolge uzerinde yayilmaci bir politika izlemesi Dogu Timor un bagimsizligini elde ettikten dokuz gun sonra Endonezya yla yeni bir savasa girmesine neden olmustur 7 Aralik 1975 te Dili ye havadan ve denizden yapilan saldirilarla baslayan isgal Baucau nun kaybedilmesiyle devam etmistir Fretilin in Sovyetler Birligi ve Cin den aldigi desteklerle daglara cekilmesinin ardindan Endonezya saldirganligini artirmis ve bu surecte bircok sivilin olumune neden olmustur UDT uyelerinin ise cogu Endonezya ya kacmis burada kendi aralarinda isgalin mesrulugu uzerine yasadiklari anlasmazliklar sonucunda iki gruba bolunmuslerdir 17 Temmuz 1976 da Endonezya Dogu Timor u resmen ilhak etmistir Fretilin bu surecte verdigi mucadeleyi devam ettirmis UDT nin isgale karsi cikan grubu ve Katolik Kilisesi yle birlikte hareket edebilmek icin Marksizm Leninizm i terk etmistir 1999 yilini takiben Birlesmis Milletler in araya girmesiyle ozerkligin verilmesinin ardindan Endonezya bolgenin kontrolu uzerindeki iddialarindan vazgecmis ve 1999 yilinda yapilan referandumun ardindan 20 Mayis 2002 de Dogu Timor yeniden bagimsizligini kazanmistir 1999 yilinda yapilan referandum sonrasinda ve 2006 yilinda rakip siyasi partiler ceteler ve kabileler arasindaki catismalar ve ayaklanmalar sirasinda baskent Dili ve diger Dogu Timor kasabalari yakilarak agir hasar gormustur Nufusun cogu multeci kamplarina kacmistir ve gerginlik hala devam etmektedir Bolge ve belediyelerDogu Timor bolgeler haritasi Dogu Timor da 14 bolge vardir Bu 14 bolge 66 alt bolge 452 sucos ve 2 233 kasaba koy ve kucuk koye ayrilir CografyaDogu Timor haritasinda buyuk sehirler ve ulasim yollari Malay Takimadalarina bagli Kucuk Sunda Adalarinin bir parcasi olan Timor adasi bu takimadanin en buyuk adasidir Kuzeydeki daglik adalardan ve ile ayrilan Timor Avustralya dan guneydeki Timor Denizi ile ayrilir Ulkenin batidan Endonezya ya bagli olan Dogu Nusa Tenggara bolgesi ile komsudur Dogu Timor un en yuksek yeri Ramelau Dagi ya da Tatamailau Dagi dir 2 963 m Ulkenin iklimi tropikal iklimdir Ulke sicak ve nemlidir Ulkede kurak ve yagmurlu gecen 2 mevsim vardir Baskent en buyuk sehir ve liman olan Dili dir ve ulkenin kent denilebilecek tek sehridir Ikinci buyuk sehir ise bir dogu kasabasi olan dur Dili de uluslararasi bir havalimani Suai ve gibi daha kucuk sehirlerde ise kucuk havaalanlari vardir DemografiYerel kiyafetler Dogu Timor nufusu yaklasik 1 milyondur Son zamanlarda yetiskin nufus orani yuksek dogum oranlari ile artmaya baslamistir nufusun artmasinda multecilerin ulkelerine geri donmesinin katkisi vardir Nufus ozellikle baskent ve tek kenti Dili de yogunlasmistir Din Dogu Timor Filipinler ile birlikte Asya da Katolik nufusun en yogun oldugu 2 ulkeden biridir Halkin 96 9 u Katolik 2 2 si Protestan 0 3 u Musluman ve geri kalani Hinduizm Budizm ile diger yerel dinlere mensuptur Dil Dogu Timor da 2 resmi dil vardir Bunlar Portekizce ve Avustronezya dillerinden biri olan Tetum dur Halk arasinda Tetum daha cok kullanilir Bu iki dilden sonra Endonezce ve yerli dilleri konusulmaktadir En onemli 15 yerli dil Galoli Kemak ve dir TatillerDogu Timor da resmi tatiller tarihi olaylari anmak bagimsizlik ve din Katoliklik ve Muslumanlik icin yapilir 16 7 Tarih Isim Not1 Ocak YilbasiDegisken Idul AdhaMart Nisan Iyi Cuma1 Mayis Isci Bayrami20 Mayis Bagimsiz yenilenme gunu Birlesmis Milletler egemenligin birlesmis milletler tarafindan devredilmesi 2002Mayis Haziran30 Agustos Halka Danisma Gunu Halkoylamasi yildonumu 19991 Kasim Tum Azizler gunu2 Kasim Tum Ruhlar gunu12 Kasim Ulusal Gencler gunu yildonumu 199128 Kasim Bagimsizligin ilani gunu 1975Degisken Ramazan Bayrami7 Aralik Ulusal Kahramanlar gunu Endonezya nin Dogu Timor a saldirisi 19758 Aralik Immaculate Conception25 Aralik Noel Resmi Anisina tarihler bunlar tatil degildir fakat is zamanindan kisintilar yapar Tarih IsimSubat Mart Paskalya oncesi perhizin ilk carsambasiMart Nisan Kutsal PersembeMayis Haziran Mirac1 Haziran Uluslararasi cocuklar gunu20 Agustos Dogu Timor Silahli Kuvvetler Kurtulus gunu FALINTIL 3 Kasim Ulusal kadinlar gunu10 Aralik Uluslararasi insan haklari gunuKaynakca Government of Timor Leste 25 Ekim 2015 25 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Ocak 2020 a b Report for Selected Countries and Subjects www imf org 29 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ocak 2021 Human Development Report 2020 The Next Frontier Human Development and the Anthropocene PDF United Nations Development Programme 15 Aralik 2020 ss 343 346 ISBN 978 92 1 126442 5 15 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 16 Aralik 2020 a b c d e f g Nijman Jan 2020 Geography Realms Regions and Concepts 20 bas Wiley ISBN 978 1119607410 Official Web Gateway to the Government of Timor Leste Government of the Democratic Republic of Timor Leste 2006 29 Ekim 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi A Barbedo de Magalhaes 24 Ekim 1994 University of Coimbra website University of Coimbra 2 Subat 1999 tarihinde kaynagindan arsivlendi Population and Housing Census of Timor Leste 2010 Volume 2 Population Distribution by Administrative Areas PDF 10 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 13 Mart 2015