Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Antoine-Laurent de Lavoisier (Telaffuz: ; 26 Ağustos 1743, Paris – 8 Mayıs 1794, Paris), Fransız kimyacı.
Antoine-Laurent de Lavoisier | |
|---|---|
 Modern Kimyanın Babası | |
| Doğum | 26 Ağustos 1743 Paris, Fransa |
| Ölüm | 8 Mayıs 1794 Paris, Fransa |
| Ölüm sebebi | Giyotin ile idam |
| Meslek | Bilim insanı |
| Evlilik | Marie-Anne Pierrette Paulze (e. 1771–1794) |
| İmza | |
 | |
Yaşamında iki devrim görmüş bir kişidir. Devrimlerden biri, yüzyıllar boyunca simya adı altında sürdürülen çalışmaların, bugünkü anlamda, kimya bilimine dönüşmesidir. İkinci devrim ise Fransız Devrimi'dir.
Hayatı
Antoine-Laurent Lavoisier Parisli zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Daha küçük yaşında iken annesini kaybeden Lavoisier, babasının yakın ilgi ve bakımıyla büyür; başlangıçta belki de onun etkisiyle, hukukçu olmaya yönelir. Ancak bu arada uyanan deneysel bilim merakı, çok geçmeden bir tutkuya dönüşür. Yirmi bir yaşına yeni bastığında, Paris'in sokaklarını aydınlatma proje yarışmasında birinciliği alır, Fransız Bilim Akademisi'nce altın madalya ile ödüllendirilir. 25 yaşına geldiğinde, özellikle kimya alanındaki çalışmaları göz önüne alınarak akademiye üye seçilir. Bu arada hükûmetin özel bir komisyonunda görevlendirilen genç bilim insanı, oluşturulması, Fransa'nın jeolojik haritasının çıkarılması gibi etkinliklerden tarımda verimin yükseltilmesine uzanan pek çok uygulamalı bilim çalışmalarını düzenler. Ayrıca o sırada bir tür abluka altında olan ülkesinin savunma ihtiyacı barutun üretim sorumluluğunu üstlenir. Genç bilim insanı bu kadarla da yetinmez; ileride yaşamını yitirmesine yol açan bir işe, ülkenin bozuk vergi sistemini düzeltme işine el atar. Ama tüm bu uğraşlarına karşın Lavoisier, kendisini asıl ilgilendiren bilimden kopmamıştır; her fırsatta özel laboratuvarına çekilip deneylerini sürdürmekten geri kalmaz.
Flogiston teorisi
Lavoisier bilim dünyasında en başta yanma olayına ilişkin geliştirdiği yeni kuramıyla ün kazanır. Ne var ki, simya devrimini oluşturmada başka önemli çalışmaları da vardır. Ayrıca deneylerinde, özellikle ölçme işleminde gösterdiği olağanüstü duyarlılık, kendisini izleyen yeni kuşak araştırmacılar için özenilen bir örnek olmuştur. Kimya dili; mantıksal düzen ve kuramsal açıklama yönlerinden bilimsel kimliğini Lavoisier'e borçludur. Tüm bu çalışmalarında ona büyük desteği eşi sağlar: deney şekillerini çizer, yabancı dillerden kaynak çeviriler yapar, makale ve kitaplarını yayıma hazırlar.
Lavoisier araştırmalarına başladığında, kimyada Antik Yunanların maddeye ilişkin dört element (toprak, su, ateş ve hava) öğretisinin yanı sıra yanmaya ilişkin flogiston kuramı geçerliydi. Bilindiği gibi, bir tahta ya da bez parçası yandığında duman ve alev çıkar, yanan nesne bir miktar kül bırakarak yok olur.
Yürürlükteki kurama göre, yanma; yanan nesnenin flogiston denen, ama ne olduğu bilinmeyen, gizemli bir madde çıkarması demekti. Odun kömürü gibi yandığında geriye en az kül bırakan nesneler flogiston bakımından en zengin nesnelerdi. Bilim adamlarının çoğunlukla doyurucu bulduğu bu kurama ters düşen kimi gözlemler de yok değildi. Bunlardan biri yanma için havanın gerekliliğiydi. Bir diğeri, kurşun gibi madenlerin, erime derecesinde ısıtıldığında, yüzeylerinde oluşan "calx"ın, madenin eksilen bölümünden daha ağır olmasıydı. Aslında yanma olayını açıklamadaki güçlüğün bir nedeni gazlara ilişkin bilgi eksikliğiydi. 1756'da İskoç kimyageri Joseph Black "sabit gaz" dediği karbon dioksidi buluncaya dek bilinen tek gaz hava idi. İngiliz kimya bilgini Joseph Priestley daha sonra deneysel olarak 10 kadar yeni gaz keşfeder. Bunlardan biri onun "yetkin gaz" dediği, ileride Lavoisier'nin "oksijen" adını verdiği gazdır.
Priestley, oksijeni bulmasına karşın flogiston kuramından kopamaz. Üstün bir deneyci olan bu İngiliz bilim insanı, kuramsal yönden rakibi Lavoisier ile boy ölçüşecek yeterlilikte değildi. Lavoisier yanma olayı ile 1770'lerin başında ilgilenmeye başlamıştı. Kapalı bir kapta fosfor yakınca gazın ağırlığının değişmediğini, oysa kabı açtığında havanın içeri girmesiyle birlikte gazın ağırlığının az da olsa arttığını saptamıştı. Bu gözlemin yürürlükteki kurama uymadığı belliydi, ama daha doyurucu bir açıklaması da yoktu.
Kütlenin Korunumu Kanunu
Lavoisier aradığı açıklamanın ipucunu birkaç yıl sonra Priestley'le Paris'te buluştuğunda elde eder. Priestley cıva oksit üzerindeki deneylerinden söz ederken bulduğu "yetkin gaz"ın özelliklerini belirtir. Lavoisier yayınlarının hiçbirinde Priestley'e hakkı olan önceliği tanımaz; sadece bir kez, "Oksijeni Priestley'le hemen aynı zamanda keşfetmiştik," demekle yetinir.
Doğrusu, oksijenin keşfinde öncelik Lavoisier'nin değildi; ama bu gazın gerçek önemini ilk kavrayan bilim insanı oydu. Priestley'in deneylerini kendine özgü dikkat ve özenle tekrarlamaya koyulur. Belli miktarda havaya yer verilen bir kapta cıva ısıtıldığında, cıvanın kırmızı cıva oksite dönüşmesiyle ağırlık kazandığı, havanın ise aynı ölçüde ağırlık yitirdiği görülür. Lavoisier deneylerinde bir adım daha ileri gider; cıvadan ayırdığı cıva oksiti (calx'ı) tarttıktan sonra daha fazla ısıtır; kora dönüşen kırmızı oksitin giderek yok olmaya yüz tuttuğunu, geriye belli sayıda cıva taneciğiyle, solunum ve yanma sürecinde atmosferik havadan daha etkili bir miktar "elastik akıcı" kaldığını saptar. Elastik akıcı Priestley'in "yetkin gaz" dediği şeydi.
Lavoisier üstelik bu artığın ağırlığı ile cıvanın ilk aşamadaki ısıtılmasından azalan hava ağırlığının da eşit olduğunu belirler. Dahası, cıva oksitin ısı altında cıvaya dönüşmesiyle kaybettiği ağırlık etkili bölümüyle (yani oksijenle) birleşmesiyle gerçekleşmektedir. Başta önemsenmeyen bu kuram, suyun iki gazın birleşmesiyle oluştuğuna ilişkin, Cavendish deney sonuçlarını da açıklayınca, bilim çevrelerinin dikkatini çekmede gecikmez. Cavendish deneylerinde, asitlerin metal üzerindeki etkisinden "yanıcı" dediği bir gaz elde etmiş, bunu flogiston sanmıştı. Ancak Priestley'in bir deneyi onu bu yanlış yorumdan kurtarır. Priestley, hidrojen ve oksijen karışımı bir gazı elektrik kıvılcımıyla patlattığında bir miktar çiyin oluştuğunu görmüştü. Aynı deneyi tekrarlayan Cavendish daha ileri giderek patlamada "yanıcı" gazın tümünün, normal havanın ise beşte birinin tüketildiğini, öylece oluşan çiyin ise arı su olduğunu saptar.
Flogiston teorisi yıkılmıştı artık. Yeni teorinin benimsenmesi, kimi bağnaz çevrelerin direnmesine karşın, uzun sürmez. Kimyada geciken atılım, sonunda gerçekleşmiş olur. Lavoisier, ulaştığı sonucu Bilim Akademisi'ne bir bildiriyle sunar; ne var ki, tek kelimeyle de olsa Priestley, Cavendish vb. deneycilerin katkılarından söz etmez. Lavoisier'in aslında ne yeni kimyasal bir nesne, ne de yeni kimyasal bir olgu keşfettiği söylenebilir. Onun amacı yeni ve işler bir sistem kurmaktı. 1789'da yayımlanan Traité Élémentaire de Chimie adlı yapıtı, kendi alanında, Newton'un Principia'sı sayılsa yeridir. Biri modern fiziğin, diğeri modern kimyanın temelini atmıştır.
Lavoisier'i unutulmaz yapan bir özelliği de nesnelerin kimyasal değişimlerini ölçmede gösterdiği olağanüstü duyarlılıktı. Bu özelliği ona "Kütlenin Korunumu Yasası" diye bilinen çok önemli bilimsel bir ilkeyi ortaya koyma olanağı sağlar. Lavoisier, kimi kez kendi adıyla da anılan bu ilkeyi şöyle dile getirmişti:
Doğanın tüm işleyişlerinde hiçbir şeyin yoktan var edilmediği, tüm deneysel dönüşümlerde maddenin miktar olarak aynı kaldığı, elementlerin tüm bileşimlerinde nicel ve nitel özelliklerini koruduğu gerçeğini tartışılmaz bir aksiyom olarak ortaya sürebiliriz demiştir ve modern kimyanın temelini atmıştır.
1794'te solunum üzerinde deneylerini yapmakta olduğu bir sırada, Lavoisier, Devrim Mahkemesi önüne çağrılır. İki suçlamaya hedef olmuştur:
- Devrim karşıtı olarak karalanan aristokrasiyle ilişkisi;
- Vergi toplamada yolsuzluk (Lavoisier topladığı vergilerin küçük bir bölümünü laboratuvar deneyleri için harcamıştı).
Lavoisier'yi kurtarmak için dostları mahkemeye koşmuştu ama tanık olarak bile dinlenme gereği duyulmamıştı. "Yurttaş Lavoisier'in çalışmalarıyla Fransa'ya onur sağlayan büyük bir bilgin olduğunda hepimiz birleşiyor, bağışlanmasını diliyoruz" dilekçesiyle başvuran günün seçkin bilim adamlarına, yargıç Jean-Baptiste Coffinhal'ın verdiği yanıt kesin ve çarpıcıdır: "Cumhuriyet'in bilginlere ve kimyacılara ihtiyacı yoktur! Adaletin seyri ertelenemez" Galileo yaşamının son on yılını Engizisyon'un göz hapsinde geçirmişti. Lavoisier'in sonu daha acıklı olur; 51 yaşında iken, "devrim" adına kafası giyotinle kesilir. Lavoisier, boynunun vurulmasını beklerken kitap okuyordur. Cellat, onu giyotine götürmek için yanına geldiğinde, Lavoisier, nerede kaldığını unutmamak için okuduğu kitabın arasına bir kitap ayracı koymuştur. 8 Mayıs 1794 tarihinde idam edildi. Ölümünden 1.5 yıl sonra Hükûmet tarafından temize çıkarıldı ve itibarı iade edildi. Ondan kalan eşyaları dul eşine teslim edildi. Ölümünden bir yüzyıl sonra Paris de heykeli dikildi. Onu idama mahkûm eden yargıç Coffinhal Thermidor tepki döneminden sonra Ağustos ayında tutuklandı ve 8 Mayıs 1794 yılında giyotin ile idam edildi.
Kaynakça
- ^ "Lavoisier davası" (PDF). 10 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından (PDF).
- Bilimin Öncüleri (Cemal Yıldırım), TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Antoine Laurent de Lavoisier Telaffuz ɑ ˈtwan lɔˈʁɑ de la vwaˈzje 26 Agustos 1743 Paris 8 Mayis 1794 Paris Fransiz kimyaci Antoine Laurent de LavoisierModern Kimyanin BabasiDogum26 Agustos 1743 Paris FransaOlum8 Mayis 1794 Paris FransaOlum sebebiGiyotin ile idamMeslekBilim insaniEvlilikMarie Anne Pierrette Paulze e 1771 1794 Imza Yasaminda iki devrim gormus bir kisidir Devrimlerden biri yuzyillar boyunca simya adi altinda surdurulen calismalarin bugunku anlamda kimya bilimine donusmesidir Ikinci devrim ise Fransiz Devrimi dir HayatiAntoine Laurent Lavoisier Parisli zengin bir ailenin cocugu olarak dunyaya gelir Daha kucuk yasinda iken annesini kaybeden Lavoisier babasinin yakin ilgi ve bakimiyla buyur baslangicta belki de onun etkisiyle hukukcu olmaya yonelir Ancak bu arada uyanan deneysel bilim meraki cok gecmeden bir tutkuya donusur Yirmi bir yasina yeni bastiginda Paris in sokaklarini aydinlatma proje yarismasinda birinciligi alir Fransiz Bilim Akademisi nce altin madalya ile odullendirilir 25 yasina geldiginde ozellikle kimya alanindaki calismalari goz onune alinarak akademiye uye secilir Bu arada hukumetin ozel bir komisyonunda gorevlendirilen genc bilim insani olusturulmasi Fransa nin jeolojik haritasinin cikarilmasi gibi etkinliklerden tarimda verimin yukseltilmesine uzanan pek cok uygulamali bilim calismalarini duzenler Ayrica o sirada bir tur abluka altinda olan ulkesinin savunma ihtiyaci barutun uretim sorumlulugunu ustlenir Genc bilim insani bu kadarla da yetinmez ileride yasamini yitirmesine yol acan bir ise ulkenin bozuk vergi sistemini duzeltme isine el atar Ama tum bu ugraslarina karsin Lavoisier kendisini asil ilgilendiren bilimden kopmamistir her firsatta ozel laboratuvarina cekilip deneylerini surdurmekten geri kalmaz Flogiston teorisi Flogiston deneyi Lavoisier bilim dunyasinda en basta yanma olayina iliskin gelistirdigi yeni kuramiyla un kazanir Ne var ki simya devrimini olusturmada baska onemli calismalari da vardir Ayrica deneylerinde ozellikle olcme isleminde gosterdigi olaganustu duyarlilik kendisini izleyen yeni kusak arastirmacilar icin ozenilen bir ornek olmustur Kimya dili mantiksal duzen ve kuramsal aciklama yonlerinden bilimsel kimligini Lavoisier e borcludur Tum bu calismalarinda ona buyuk destegi esi saglar deney sekillerini cizer yabanci dillerden kaynak ceviriler yapar makale ve kitaplarini yayima hazirlar Lavoisier arastirmalarina basladiginda kimyada Antik Yunanlarin maddeye iliskin dort element toprak su ates ve hava ogretisinin yani sira yanmaya iliskin flogiston kurami gecerliydi Bilindigi gibi bir tahta ya da bez parcasi yandiginda duman ve alev cikar yanan nesne bir miktar kul birakarak yok olur Yururlukteki kurama gore yanma yanan nesnenin flogiston denen ama ne oldugu bilinmeyen gizemli bir madde cikarmasi demekti Odun komuru gibi yandiginda geriye en az kul birakan nesneler flogiston bakimindan en zengin nesnelerdi Bilim adamlarinin cogunlukla doyurucu buldugu bu kurama ters dusen kimi gozlemler de yok degildi Bunlardan biri yanma icin havanin gerekliligiydi Bir digeri kursun gibi madenlerin erime derecesinde isitildiginda yuzeylerinde olusan calx in madenin eksilen bolumunden daha agir olmasiydi Aslinda yanma olayini aciklamadaki guclugun bir nedeni gazlara iliskin bilgi eksikligiydi 1756 da Iskoc kimyageri Joseph Black sabit gaz dedigi karbon dioksidi buluncaya dek bilinen tek gaz hava idi Ingiliz kimya bilgini Joseph Priestley daha sonra deneysel olarak 10 kadar yeni gaz kesfeder Bunlardan biri onun yetkin gaz dedigi ileride Lavoisier nin oksijen adini verdigi gazdir Priestley oksijeni bulmasina karsin flogiston kuramindan kopamaz Ustun bir deneyci olan bu Ingiliz bilim insani kuramsal yonden rakibi Lavoisier ile boy olcusecek yeterlilikte degildi Lavoisier yanma olayi ile 1770 lerin basinda ilgilenmeye baslamisti Kapali bir kapta fosfor yakinca gazin agirliginin degismedigini oysa kabi actiginda havanin iceri girmesiyle birlikte gazin agirliginin az da olsa arttigini saptamisti Bu gozlemin yururlukteki kurama uymadigi belliydi ama daha doyurucu bir aciklamasi da yoktu Kutlenin Korunumu Kanunu Lavoisier in Hotel de Ville Paris teki heykeli Mosyo Lavoisier ve Karisi adli portre Lavoisier aradigi aciklamanin ipucunu birkac yil sonra Priestley le Paris te bulustugunda elde eder Priestley civa oksit uzerindeki deneylerinden soz ederken buldugu yetkin gaz in ozelliklerini belirtir Lavoisier yayinlarinin hicbirinde Priestley e hakki olan onceligi tanimaz sadece bir kez Oksijeni Priestley le hemen ayni zamanda kesfetmistik demekle yetinir Dogrusu oksijenin kesfinde oncelik Lavoisier nin degildi ama bu gazin gercek onemini ilk kavrayan bilim insani oydu Priestley in deneylerini kendine ozgu dikkat ve ozenle tekrarlamaya koyulur Belli miktarda havaya yer verilen bir kapta civa isitildiginda civanin kirmizi civa oksite donusmesiyle agirlik kazandigi havanin ise ayni olcude agirlik yitirdigi gorulur Lavoisier deneylerinde bir adim daha ileri gider civadan ayirdigi civa oksiti calx i tarttiktan sonra daha fazla isitir kora donusen kirmizi oksitin giderek yok olmaya yuz tuttugunu geriye belli sayida civa tanecigiyle solunum ve yanma surecinde atmosferik havadan daha etkili bir miktar elastik akici kaldigini saptar Elastik akici Priestley in yetkin gaz dedigi seydi Lavoisier ustelik bu artigin agirligi ile civanin ilk asamadaki isitilmasindan azalan hava agirliginin da esit oldugunu belirler Dahasi civa oksitin isi altinda civaya donusmesiyle kaybettigi agirlik etkili bolumuyle yani oksijenle birlesmesiyle gerceklesmektedir Basta onemsenmeyen bu kuram suyun iki gazin birlesmesiyle olustuguna iliskin Cavendish deney sonuclarini da aciklayinca bilim cevrelerinin dikkatini cekmede gecikmez Cavendish deneylerinde asitlerin metal uzerindeki etkisinden yanici dedigi bir gaz elde etmis bunu flogiston sanmisti Ancak Priestley in bir deneyi onu bu yanlis yorumdan kurtarir Priestley hidrojen ve oksijen karisimi bir gazi elektrik kivilcimiyla patlattiginda bir miktar ciyin olustugunu gormustu Ayni deneyi tekrarlayan Cavendish daha ileri giderek patlamada yanici gazin tumunun normal havanin ise beste birinin tuketildigini oylece olusan ciyin ise ari su oldugunu saptar Flogiston teorisi yikilmisti artik Yeni teorinin benimsenmesi kimi bagnaz cevrelerin direnmesine karsin uzun surmez Kimyada geciken atilim sonunda gerceklesmis olur Lavoisier ulastigi sonucu Bilim Akademisi ne bir bildiriyle sunar ne var ki tek kelimeyle de olsa Priestley Cavendish vb deneycilerin katkilarindan soz etmez Lavoisier in aslinda ne yeni kimyasal bir nesne ne de yeni kimyasal bir olgu kesfettigi soylenebilir Onun amaci yeni ve isler bir sistem kurmakti 1789 da yayimlanan Traite Elementaire de Chimie adli yapiti kendi alaninda Newton un Principia si sayilsa yeridir Biri modern fizigin digeri modern kimyanin temelini atmistir Lavoisier i unutulmaz yapan bir ozelligi de nesnelerin kimyasal degisimlerini olcmede gosterdigi olaganustu duyarlilikti Bu ozelligi ona Kutlenin Korunumu Yasasi diye bilinen cok onemli bilimsel bir ilkeyi ortaya koyma olanagi saglar Lavoisier kimi kez kendi adiyla da anilan bu ilkeyi soyle dile getirmisti Doganin tum isleyislerinde hicbir seyin yoktan var edilmedigi tum deneysel donusumlerde maddenin miktar olarak ayni kaldigi elementlerin tum bilesimlerinde nicel ve nitel ozelliklerini korudugu gercegini tartisilmaz bir aksiyom olarak ortaya surebiliriz demistir ve modern kimyanin temelini atmistir 1794 te solunum uzerinde deneylerini yapmakta oldugu bir sirada Lavoisier Devrim Mahkemesi onune cagrilir Iki suclamaya hedef olmustur Devrim karsiti olarak karalanan aristokrasiyle iliskisi Vergi toplamada yolsuzluk Lavoisier topladigi vergilerin kucuk bir bolumunu laboratuvar deneyleri icin harcamisti Lavoisier yi kurtarmak icin dostlari mahkemeye kosmustu ama tanik olarak bile dinlenme geregi duyulmamisti Yurttas Lavoisier in calismalariyla Fransa ya onur saglayan buyuk bir bilgin oldugunda hepimiz birlesiyor bagislanmasini diliyoruz dilekcesiyle basvuran gunun seckin bilim adamlarina yargic Jean Baptiste Coffinhal in verdigi yanit kesin ve carpicidir Cumhuriyet in bilginlere ve kimyacilara ihtiyaci yoktur Adaletin seyri ertelenemez Galileo yasaminin son on yilini Engizisyon un goz hapsinde gecirmisti Lavoisier in sonu daha acikli olur 51 yasinda iken devrim adina kafasi giyotinle kesilir Lavoisier boynunun vurulmasini beklerken kitap okuyordur Cellat onu giyotine goturmek icin yanina geldiginde Lavoisier nerede kaldigini unutmamak icin okudugu kitabin arasina bir kitap ayraci koymustur 8 Mayis 1794 tarihinde idam edildi Olumunden 1 5 yil sonra Hukumet tarafindan temize cikarildi ve itibari iade edildi Ondan kalan esyalari dul esine teslim edildi Olumunden bir yuzyil sonra Paris de heykeli dikildi Onu idama mahkum eden yargic Coffinhal Thermidor tepki doneminden sonra Agustos ayinda tutuklandi ve 8 Mayis 1794 yilinda giyotin ile idam edildi Kaynakca Lavoisier davasi PDF 10 Temmuz 2013 tarihinde kaynagindan PDF Bilimin Onculeri Cemal Yildirim TUBITAK Populer Bilim Kitaplari