Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şempanze ya da Bayağı şempanze (Pan troglodytes), primatlar (Primates) takımının büyük insansı maymunlar (Hominidae) familyasına dahil ''Pan'' (şempanze) cinsini oluşturan iki türün daha iri yapılı olanıdır. "Şempanze" adı daha çok bu türü ifade etmek için kullanılsa da bu durum teknik açıdan hatalıdır. Yakın geçmişe dek daha çok "pigme şempanze" ya da "cüce şempanze" adları ile anılmış olan bonobo (Pan paniscus), Pan cinsinin diğer türüdür.
| Şempanze | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 P. t. schweinfurthii, , Uganda | |||||||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||||||||||
 Tehlikede (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||||||
| Pan troglodytes (Blumenbach, 1775) | |||||||||||||||||||||||||
| Alt türler | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
Alt türlerin dağılım haritası
| |||||||||||||||||||||||||
| Sinonimler | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Morfoloji
Ağırlıkları 45–50 kg kadardır. Boyları 1.5 metreyi pek geçmez. Başparmaklarının yapısından dolayı elleri cisimleri kavramada – insan kadar iyi olmasa da – elverişlidir. Kolları – aynı bonobolardaki gibi – bonobolardan sonraki en yakın akrabaları olan insana göre oldukça uzundur.
Yaşam şekli
Sürüler halinde hiyerarşik bir biçimde yaşarlar. Genellikle meyve ve sebzelerle beslenirler. Hamilelik süreleri 9 aydır. 10-12 yaşlarında olgunluğa ulaşırlar.
Alt türler
Kongo Demokratik Cumhuriyeti'nin ormanlarıyla sınırlı bir dağılım alanı olan bonobonun aksine, bayağı şempanzenin Batı ve Orta Afrika'da daha geniş bir dağılım alanı vardır ve bu dağılım alanları içinde ayrı bölgelerde izlenen dört alt türü bulunur. Bu alt türler şöyle sıralanabilir:
- Pan troglodytes schweinfurthii (Doğu şempanzesi)
- Pan troglodytes troglodytes (Merkezî şempanze)
- Pan troglodytes vellerosus (Nijerya şempanzesi)
- Pan troglodytes verus (Batı Afrika şempanzesi)
Kaynakça
- ^ McBrearty, Sally; Jablonski, Nina G. (2005). "First fossil chimpanzee". Nature. 437 (7055): 105-108. Bibcode:2005Natur.437..105M. doi:10.1038/nature04008. ISSN 0028-0836. (PMID) 16136135.
- ^ Humle, T.; Maisels, F.; Oates, J.F.; Plumptre, A.; Williamson, E.A. (2016). "Pan troglodytes (errata 2018)". 2016: e.T15933A17964454. doi:10.2305/IUCN.UK.2016-2.RLTS.T15933A17964454.en.
Kitap
- Hayvanlar Ansiklopedisi. Parıltı Yayıncılık. 2013. s. 177-178. ISBN .
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Pan troglodytes ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur![image]()
Vikitür'de Pan troglodytes ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.- Şempanze Genom kaynağı 20 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Primate Info Net Pan troglodytes Factsheets 13 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- U.S. Fish & Wildlife Service Species Profile 2 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bayağı şempanze genomu 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .,
- Human Timeline (Interactive) 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – Smithsonian, National Museum of Natural History (Ağustos 2016).
 | Maymunlar ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sempanze ya da Bayagi sempanze Pan troglodytes primatlar Primates takiminin buyuk insansi maymunlar Hominidae familyasina dahil Pan sempanze cinsini olusturan iki turun daha iri yapili olanidir Sempanze adi daha cok bu turu ifade etmek icin kullanilsa da bu durum teknik acidan hatalidir Yakin gecmise dek daha cok pigme sempanze ya da cuce sempanze adlari ile anilmis olan bonobo Pan paniscus Pan cinsinin diger turudur Sempanze Yasadigi donem araligi 4 0 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgN P t schweinfurthii UgandaKorunma durumuTehlikede IUCN 3 1 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PrimatesAlt takim HaplorhiniInfra takim SimiiformesFamilya HominidaeAlt familya HomininaeOymak HomininiAlt oymak PaninaCins PanTur P troglodytesIkili adlandirmaPan troglodytes Blumenbach 1775 Alt turlerAlt turlerin dagilim haritasi Pan troglodytes verus yesil P t ellioti gri P t troglodytes kirmizi P t schweinfurthii mavi Sinonimlertroglodytes Blumenbach 1775 Troglodytes troglodytes Blumenbach 1776 Troglodytes niger E Geoffroy 1812 Pan niger E Geoffroy 1812 Anthropopithecus troglodytes 1883 MorfolojiAgirliklari 45 50 kg kadardir Boylari 1 5 metreyi pek gecmez Basparmaklarinin yapisindan dolayi elleri cisimleri kavramada insan kadar iyi olmasa da elverislidir Kollari ayni bonobolardaki gibi bonobolardan sonraki en yakin akrabalari olan insana gore oldukca uzundur Bir bebegin kafatasiYasam sekliBir disi yavrusuyla Suruler halinde hiyerarsik bir bicimde yasarlar Genellikle meyve ve sebzelerle beslenirler Hamilelik sureleri 9 aydir 10 12 yaslarinda olgunluga ulasirlar Alt turlerKongo Demokratik Cumhuriyeti nin ormanlariyla sinirli bir dagilim alani olan bonobonun aksine bayagi sempanzenin Bati ve Orta Afrika da daha genis bir dagilim alani vardir ve bu dagilim alanlari icinde ayri bolgelerde izlenen dort alt turu bulunur Bu alt turler soyle siralanabilir Pan troglodytes schweinfurthii Dogu sempanzesi Pan troglodytes troglodytes Merkezi sempanze Pan troglodytes vellerosus Nijerya sempanzesi Pan troglodytes verus Bati Afrika sempanzesi Kaynakca McBrearty Sally Jablonski Nina G 2005 First fossil chimpanzee Nature 437 7055 105 108 Bibcode 2005Natur 437 105M doi 10 1038 nature04008 ISSN 0028 0836 PMID 16136135 Humle T Maisels F Oates J F Plumptre A Williamson E A 2016 Pan troglodytes errata 2018 2016 e T15933A17964454 doi 10 2305 IUCN UK 2016 2 RLTS T15933A17964454 en Kitap Hayvanlar Ansiklopedisi Parilti Yayincilik 2013 s 177 178 ISBN 978 605 100 090 9 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Pan troglodytes ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur Vikitur de Pan troglodytes ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Sempanze Genom kaynagi 20 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Primate Info Net Pan troglodytes Factsheets 13 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde U S Fish amp Wildlife Service Species Profile 2 Ekim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bayagi sempanze genomu 30 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Human Timeline Interactive 17 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Smithsonian National Museum of Natural History Agustos 2016 Maymunlar ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz