Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sâmânîler (819-999) (Farsça: سامانیان, Sāmāniyān), Orta Asya ve doğu İran'da kurulmuş, adını kurucusu Sâmân Hüdâ'dan alan bir Farshanedanlıktır. İslâm ordularının İran'ı ele geçirmesinin ve Seferî egemenliğinin yıkılmasının ardından İran'da iktidarı ele geçiren ilk yerli yönetimdir.
Sâmânîler سامانیان | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 819-999 | |||||||||||||||||||
 Sâmânî İmparatorluğu. | |||||||||||||||||||
| Başkent | Semerkant (819–892) Buhara (892–999) | ||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||||||||||
| Resmî din | Sünnilik | ||||||||||||||||||
| Hükûmet | Emirlik | ||||||||||||||||||
| Emir | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||
| 928 | 2.850.000 km2 | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Sâmânîler dönemi İran milletinin başlangıcı olarak kabul edilir. Egemenlikleri 102 yıl süren Sâmânîler, topraklarını Horasan, Taberistan, Kirman, Cürcan, Rey ve Maveraünnehir'e kadar yaymışlardır. Egemenliklerini kabul ettirmek için Sasaniler'in devamıymış gibi davranmışlardır. Başkentleri Buhara, Semerkand ve Herat gibi kentler olmuştur.
Sâmânîler eski İran kültürünü canlandırmakla kalmadılar, İslâmiyetın yayılması için de büyük çaba sarf ettiler. Pers-İran kültürünün tüm etkilerini Orta Asya'ya yaydılar. Sanatta çanak-çömlek yapımında ileri gittiler ve süslemeli yazıları olan eserler verdiler. Toprakları içindeki birçok topluluk İslâmiyete girmeye başladı. Tarihçilere göre Sâmânîlerin gayretleri ile o dönemde yaklaşık 200.000 Türk İslâmiyete girdi.Türkler'in İslâm'a girişi gelecekte bölgeyi egemenlikleri altına alacak olan Gaznelilerin hızla güçlenmesine ortam hazırladı. Devletleri 999 yılında Karahanlılar tarafından yıkıldı.
Sâmânî saltanatı yönetimi ve rolleri İran'ın ve Orta Asya içlerinde Selçuklular, Gazneliler ve İlhanlılar da bulunan daha sonraki hükümdarlar için örnek teşkil etmiş olabilir. En önemlisi Sâmânîlerin istikrarı ve serveti, zengin bir kültür hayatına hâmîlik etmelerini sağlamıştı. Hanedan, bu himaye sayesinde Orta Asya'daki Türkler ve batıdaki Araplara karşı İran kimliğinin kesin temellerini atarak daha sonraki bütün İran tarihine damgasını vurdu. Sâmânîler önce 'ye hâmîlik yapmıştı. Bu şairin yarım kalan Şehnâme adlı eserini büyük şair Firdevsî (ö. 1020) Gaznelilerin himayesinde tamamlayacaktı. Şehnâme, Fars diline yaptığı büyük katkının yanında hükümdarlık konusunda İran tarihi ve efsanelerini içeren bir taban oluşturmuştu. Şehnâme'nin önemli temalarından biri, İran'la Orta Asya'daki Türk dünyası Turan arasındaki çatışmadır. Eser, ayrıca Selçuklularla başlayıp varlığını Modern Çağ'da da devam ettiren Türk etkisinin habercisidir. Selçukluların selefi olan Gaznelilerin iki lideri Sâmânî ordusunda komutanlık yapan memluklardı. Bu komutanlardan biri olan Gazneli Mahmud (998-1030), Sâmânîlerin bir nevî halefi olarak kabul edilir. Mahmud'un Firdevsî'nin kendisi için tamamladığı Şehnâme'ye kayıtsız kaldığı söylenmektedir. Bir diğer büyük eser olan tarihi, yine Gazneliler zamanında Farsça yazılmıştır.
Kökenleri
Hânedan, adını Belh şehrinin hâkimi iken düşmanlarının baskısından kaçarak Emevîlerin Horasan valisi Esed b. Abdullah el-Kasrî’ye sığınan ve onun yardımları sayesinde Belh’i yeniden ele geçiren ’tan alır. Sâmânîlerin kökeni hakkında iki görüş vardır. İran menşeli olduklarını savunan görüşün en önemli dayanağını Behram Çubin’e ve İranlılar’n efsanevî hükümdarı Keyûmers’e kadar uzanan soy kütükleri oluşturmaktadır. Buna karşı çıkanlar, şecerelerde Guzek (İbn Hurdâzbih, s. 39), Tamgaç (Dîvânü lugāti’t-Türk Tercümesi, I, s. 454) gibi Türk isimlerinin de geçtiğini, Behram Çubin’in İran kisrâsına karşı başarısız bir isyan girişiminin ardından Göktürk hakanının yanına giderek onun kızıyla evlendiğini, kaynaklarda birbirinden farklı şekilde Sâmânîlerin ortaya çıktığı yer adları olarak geçen Semerkant, Belh ve Eşnas şehirlerinin Akhunlar döneminden beri Türklerin hâkimiyetinde bulunduğunu, ailenin atası Sâmân’ın unvanı olan “hudât” kelimesinin Farsçada “sâhip”, eski Uygur Türkçesinde “ünvan ve rütbe” anlamında kullanıldığını belirterek Türk kökenli olduklarını ileri sürer (Caferoğlu, s. 83; Usta, s. 59-76). Ailenin İran kökenine dayandığını söyleyenlerin diğer bir delili de İran dili ve edebiyatının bu hânedan devrinde zirveye çıkmış olmasıdır. Ancak bu gelişmeyi sadece Sâmânîler dönemine bağlamak doğru değildir. Çünkü Sâmânîler, Farsça yazan şair ve edipler kadar Arapça yazanları da himaye etmişler, divanlarında resmî dil olarak Arapçayı kullanmışlardır. Sâmânîlerin Türk kökenli olduğunu söyleyen Reşîdüddin Fazlullāh-ı Hemedânî, onların Oğuzlardan (Türkmen) geldiklerini ileri sürmüş, ancak bu görüş kendisinin Sâmânîlerden birkaç yüzyıl sonra yaşamış olması ve kaynak belirtmemesinden ötürü şüpheyle karşılanmıştır.
Sâmânî emirleri
- (Sâmânîlerin atası)
- (819 - 864) (Ahmed Esad bin Sâmân)
- (864 - 892) (Nasr bin Ahmed)
- (892 - 907) (İsmail bin Ahmed)
- (907 - 914) (Ahmed bin İsmail)
- (914 - 943) (Said Nasr)
- (943 - 954) (Hamid Nuh)
- (954 - 961) (Müeyyed Abdül Melik)
- I. Mansur (961 - 976) (Mansur bin Nuh)
- (976 - 997) (Rıza Nuh)
- (997 - 999) (Ebu'l-Haris Mansur)
- (999) (Abdülmelik bin Nuh)
- (diriltmeye çalıştı) (İsmail el-Muntasır)
| Saman Hüda | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Esad | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Nuh | Ahmed | Yahya | İlyas | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| I. Nasır 1.(875-892) | I. İsmail 2.(892-907) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Ahmed 3.(907-914) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Nasır 4.(914-943) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I. Nuh 5.(943-954) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| I. Abdül Melik 6.(954-961) | I. Mansur 7.(961-976) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Nuh 8.(976-997) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||
| II. Mansur 9.(997-999) | II. Abdülmelik 10.(999) | İsmail el-Muntasır | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Notlar
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ Ibn Athir, Cilt 8, s.396
- ^ Gene R. Garthwaite, Pers İmparatorluğundan günümüze İran Tarihi, 2005, Blackwell Publishing Ltd., çeviri:Fethi Aytuna.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Samaniler 819 999 Farsca سامانیان Samaniyan Orta Asya ve dogu Iran da kurulmus adini kurucusu Saman Huda dan alan bir Farshanedanliktir Islam ordularinin Iran i ele gecirmesinin ve Seferi egemenliginin yikilmasinin ardindan Iran da iktidari ele geciren ilk yerli yonetimdir Samanilerسامانیان819 999Samani Imparatorlugu BaskentSemerkant 819 892 Buhara 892 999 Yaygin dil ler Farsca lingua franca saray akademi edebiyat Arapca teoloji burokrasi Resmi dinSunnilikHukumetEmirlikEmir 819 864 ilk 999II Abdul Melik son Tarihi donemOrta Cag Kurulusu819 Dagilisi999Yuzolcumu9282 850 000 km2Onculler ArdillarSeferilerAbbasilerZeydilerSogdya GaznelilerKarahanlilarBuveyhiler Samaniler donemi Iran milletinin baslangici olarak kabul edilir Egemenlikleri 102 yil suren Samaniler topraklarini Horasan Taberistan Kirman Curcan Rey ve Maveraunnehir e kadar yaymislardir Egemenliklerini kabul ettirmek icin Sasaniler in devamiymis gibi davranmislardir Baskentleri Buhara Semerkand ve Herat gibi kentler olmustur Samaniler eski Iran kulturunu canlandirmakla kalmadilar Islamiyetin yayilmasi icin de buyuk caba sarf ettiler Pers Iran kulturunun tum etkilerini Orta Asya ya yaydilar Sanatta canak comlek yapiminda ileri gittiler ve suslemeli yazilari olan eserler verdiler Topraklari icindeki bircok topluluk Islamiyete girmeye basladi Tarihcilere gore Samanilerin gayretleri ile o donemde yaklasik 200 000 Turk Islamiyete girdi Turkler in Islam a girisi gelecekte bolgeyi egemenlikleri altina alacak olan Gaznelilerin hizla guclenmesine ortam hazirladi Devletleri 999 yilinda Karahanlilar tarafindan yikildi Samani saltanati yonetimi ve rolleri Iran in ve Orta Asya iclerinde Selcuklular Gazneliler ve Ilhanlilar da bulunan daha sonraki hukumdarlar icin ornek teskil etmis olabilir En onemlisi Samanilerin istikrari ve serveti zengin bir kultur hayatina hamilik etmelerini saglamisti Hanedan bu himaye sayesinde Orta Asya daki Turkler ve batidaki Araplara karsi Iran kimliginin kesin temellerini atarak daha sonraki butun Iran tarihine damgasini vurdu Samaniler once ye hamilik yapmisti Bu sairin yarim kalan Sehname adli eserini buyuk sair Firdevsi o 1020 Gaznelilerin himayesinde tamamlayacakti Sehname Fars diline yaptigi buyuk katkinin yaninda hukumdarlik konusunda Iran tarihi ve efsanelerini iceren bir taban olusturmustu Sehname nin onemli temalarindan biri Iran la Orta Asya daki Turk dunyasi Turan arasindaki catismadir Eser ayrica Selcuklularla baslayip varligini Modern Cag da da devam ettiren Turk etkisinin habercisidir Selcuklularin selefi olan Gaznelilerin iki lideri Samani ordusunda komutanlik yapan memluklardi Bu komutanlardan biri olan Gazneli Mahmud 998 1030 Samanilerin bir nevi halefi olarak kabul edilir Mahmud un Firdevsi nin kendisi icin tamamladigi Sehname ye kayitsiz kaldigi soylenmektedir Bir diger buyuk eser olan tarihi yine Gazneliler zamaninda Farsca yazilmistir Kokenleri Hanedan adini Belh sehrinin hakimi iken dusmanlarinin baskisindan kacarak Emevilerin Horasan valisi Esed b Abdullah el Kasri ye siginan ve onun yardimlari sayesinde Belh i yeniden ele geciren tan alir Samanilerin kokeni hakkinda iki gorus vardir Iran menseli olduklarini savunan gorusun en onemli dayanagini Behram Cubin e ve Iranlilar n efsanevi hukumdari Keyumers e kadar uzanan soy kutukleri olusturmaktadir Buna karsi cikanlar secerelerde Guzek Ibn Hurdazbih s 39 Tamgac Divanu lugati t Turk Tercumesi I s 454 gibi Turk isimlerinin de gectigini Behram Cubin in Iran kisrasina karsi basarisiz bir isyan girisiminin ardindan Gokturk hakaninin yanina giderek onun kiziyla evlendigini kaynaklarda birbirinden farkli sekilde Samanilerin ortaya ciktigi yer adlari olarak gecen Semerkant Belh ve Esnas sehirlerinin Akhunlar doneminden beri Turklerin hakimiyetinde bulundugunu ailenin atasi Saman in unvani olan hudat kelimesinin Farscada sahip eski Uygur Turkcesinde unvan ve rutbe anlaminda kullanildigini belirterek Turk kokenli olduklarini ileri surer Caferoglu s 83 Usta s 59 76 Ailenin Iran kokenine dayandigini soyleyenlerin diger bir delili de Iran dili ve edebiyatinin bu hanedan devrinde zirveye cikmis olmasidir Ancak bu gelismeyi sadece Samaniler donemine baglamak dogru degildir Cunku Samaniler Farsca yazan sair ve edipler kadar Arapca yazanlari da himaye etmisler divanlarinda resmi dil olarak Arapcayi kullanmislardir Samanilerin Turk kokenli oldugunu soyleyen Residuddin Fazlullah i Hemedani onlarin Oguzlardan Turkmen geldiklerini ileri surmus ancak bu gorus kendisinin Samanilerden birkac yuzyil sonra yasamis olmasi ve kaynak belirtmemesinden oturu supheyle karsilanmistir Samani emirleri Samanilerin atasi 819 864 Ahmed Esad bin Saman 864 892 Nasr bin Ahmed 892 907 Ismail bin Ahmed 907 914 Ahmed bin Ismail 914 943 Said Nasr 943 954 Hamid Nuh 954 961 Mueyyed Abdul Melik I Mansur 961 976 Mansur bin Nuh 976 997 Riza Nuh 997 999 Ebu l Haris Mansur 999 Abdulmelik bin Nuh diriltmeye calisti Ismail el Muntasir 900 yilinda Avrasya ve Kuzey Afrika Saman Huda Esad Nuh Ahmed Yahya Ilyas I Nasir 1 875 892 I Ismail 2 892 907 II Ahmed 3 907 914 II Nasir 4 914 943 I Nuh 5 943 954 I Abdul Melik 6 954 961 I Mansur 7 961 976 II Nuh 8 976 997 II Mansur 9 997 999 II Abdulmelik 10 999 Ismail el Muntasir Notlar Arsivlenmis kopya 10 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2022 Arsivlenmis kopya 10 Ocak 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ocak 2022 Ibn Athir Cilt 8 s 396 Gene R Garthwaite Pers Imparatorlugundan gunumuze Iran Tarihi 2005 Blackwell Publishing Ltd ceviri Fethi Aytuna