Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusu sağlamayabilir. ve maddeyi geliştirebilir ve kayda değer olduğunu ispat edebilirsiniz. Maddenin kayda değerliği kanıtlanamazsa Vikipedi'nin gereğince , kayda değerliği tartışmalı ise yerinde olacaktır. Kaynak ara: "Irmak İyesi" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR Bu madde Nisan 2023 tarihinden bu yana işaretli olarak durmaktadır. |
Bu madde olması gerekenden az içermektedir veya içermemektedir. (Ocak 2021) |
Irmak İyesi – Türk ve Altay inancında ırmağın koruyucu ruhu. Irmag (Yırmag) İyesi olarak da söylenir. Moğollar Mür (Mör) Ezen veya Müren (Mören) Ezen derler. Azeri dilinde Çay iyesi olarak da bilinir.
Özellikleri
Her ırmak için farklı bir İye vardır. Türklerde bazı ırmaklara özel önem verilir ve saygı duyulur. Özellikle Ötüken bölgesindeki ırmaklar On Irmak, Otuz Irmak gibi tabirlerle sınıflandırılır. Kutsal ırmaklar kaynaklarını genellikle Uçmag’dan (Cennetten) veya Yaşam Ağacı’nın kökünden alırlar. Türklerde iki ırmağın kesiştiği yerler özel öneme sahiptir. Buralarda bulunan adalar ise kutlu sayılır. Bu birleşme soyun iki kolunu Ana ve Atayı temsil eder. Örneğin Kıtan’ların ak ata binmiş ataları ile boz öküze binmiş anaları iki ırmağı izleyerek böyle bir yerde rastlaşmış ve evlenmişlerdir. Onlardan da sekiz boy türemiştir. Bu nedenle Bahar ve Güz mevsimlerinde ak bir aygırla boz bir inek kurban ederlermiş. Öteki dünyada “Doymadım (Toybadım) Irmağı” adı verilen bir akarsu vardır. Ölümü ve öteki dünyanın nimetlerinin sürekliliğini simgeler.
Ögüz İyesi
Ögüz İyesi – Türk ve Orta Asya halk inancında akarsu ruhudur. Irmak İyesi ile benzer özellikler taşıyan ve ona çok yakın olan bir varlıktır. Hatta kimi görüşlere göre aynı canlıdır. Öz İyesi olarak da bilinir. Eşanlamlı olarak Akar İyesi veya Akarsu İyesi tabiri de kullanılır. Dere İyesi de benzer bir anlam içerir. Akarsuyun koruyucu ruhudur. Her akarsu için farklı bir İye vardır. Yaşlı kadın kılığındadır. Çaylarda, derelerde yaşar. Köprüden geçerken suya bakanlara kızar ve başını döndürür. O kişi de suya düşer ve bazen boğulur. Suların kirletilmesi onu çok üzer. Suya kirli şeyler dökenlerin başına belalar getirir. Su kenarlarında yaşar. Bazen kuraklık ve hastalık getirir. İlk defa su doldurmaya giden bir gelin kendisine saçı verir. Bozuk para atılabilir. Veya sudaki canlıları beslemesi için peynir, çökelek, ekmek dökülebilir. İnsanları ayaklarından tutup suya çeker. Bazen aslında çok sığ olan bir yerde insanlar onlarca kulaç derinliğe batarlar. Dağınık saçları vardır. Çay (Say) İyesi küçük akarsuların koruyucu ruhudur. Öğüz sözcüğü, akarsu demektir. Bazı şive ve lehçelerde Öz olarak kullanılır. Öz sözü aynı zamanda bir varlığın temel unsuru demektir ki, su tüm canlı organizmalardaki temel unsurlardan belki de en önemlisidir.
Angara Çayı Efsanesi
Angara Nehri ve Yenisey nehirleri, Baykal Gölü ve Şaman taşı hakkında eski Buryat efsanesi Türklerin ırmak anlayışı hakkında çok derin bilgiler içerir. Eski devirlerde güçlü Baykal neşeli ve iyiliksever idi. O, kendi biricik kızı Angara’yı çok seviyordu. Dünyada ondan güzeli yoktu. Gündüzler o gökyüzünden daha parlak, geceleri ise bulutlardan daha soluk olurdu. Yanından geçen herkes onun güzelliğine hayran olur, onu târif ederdi. Hattâ göçmen kuşlar, turnalar, leylekler, kazlar da alçaktan uçarak onu seyrederlerdi. İhtiyar Baykal kendi kızını gözü gibi koruyordu. Bir kez Baykal uykuya daldıktan sonra Angara genç Yeniseyin yanına koştu. Uykudan uyanan Baykal kendi sularını titretti. Şiddetli fırtına koptu, ormanlar silkindi, gökyüzü üzüntüden karardı, hayvanlar korku içinde kaçıştılar, balıklar suyun derinliklerine indiler, kuşlar güneşe doğru uçuşdular. Kudretli Baykal dağdan bir kaya koparıp uzaklaşan kızına doğru fırlattı. Kaya güzel Anqaranın düz boğazının üstüne düştü. Mâvi gözlü Angara yalvarışlı sesle dediki: “Baba, ben susuzluktan yanıyorum, beni bağışla, en azından bir damla su ver.” Baykal kızgınlıkla bağırdı: “Ben sadece gözyaşlarımı verebilirim!” Bin yıllardır Angara, Yenisey'e doğru gözyaşı akıtır. İhtiyar Baykal ise somurtkan ve öfkelidir. Baykal'ın kendi kızına doğru attığı kayayı ise insanlar Şaman taşı olarak adlandırırlar.
Etimoloji
(Ir/Yır) kökünden türemiştir. Nehir demektir. Şırıldamak, çağıldamak, ezgi, şarkı söylemek anlamlarını taşır.
Kaynakça
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0) 27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Байкала - озера сказки. Сборник. Кн. 1/Сост. Н. И. Есипенок. — Ирк.: Восточно-Сибирское книжное издательство, 1989. — 287 с. (Rusça)
- Мифы и легенды Байкала. Брошюра. — Ирк.: ОАО НПО «Облмашинформ», 2008. (Rusça)
Dipnotlar
- ^ "Öz" kavramının anlamı için: Mevzii Coğrafya Yönünden Kırıkkale-Keskin ve Delice 13 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Dr. Aydoğan KÖKSAL, 1968, Ankara Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 2, 219–250 sayfalar arasında muhtelif örnekler, (Sayfa: 224, "c- Özler" altbaşlığında; "Sahamızda «öz» sulu susuz, küçük veya nisbeten büyük derelere verilen isimdir," denilmektedir.)
Dış bağlantılar
- Angara River, Southeast-central Russia. 10 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin konusu kayda degerlik yonergelerini saglamayabilir Konudan bagimsiz ve guvenilir kaynaklar kullanarak maddeyi gelistirebilir ve kayda deger oldugunu ispat edebilirsiniz Maddenin kayda degerligi kanitlanamazsa Vikipedi nin silme politikasi geregince hizli silinmesi kayda degerligi tartismali ise silinmeye aday gosterilmesi yerinde olacaktir Kaynak ara Irmak Iyesi haber gazete kitap akademik JSTOR Bu madde Nisan 2023 tarihinden bu yana isaretli olarak durmaktadir Bu madde olmasi gerekenden az ic baglanti icermektedir veya hic icermemektedir Lutfen bu sayfadan ilgili maddelere ic baglanti vermeye calisin Ocak 2021 Irmak Iyesi Turk ve Altay inancinda irmagin koruyucu ruhu Irmag Yirmag Iyesi olarak da soylenir Mogollar Mur Mor Ezen veya Muren Moren Ezen derler Azeri dilinde Cay iyesi olarak da bilinir OzellikleriHer irmak icin farkli bir Iye vardir Turklerde bazi irmaklara ozel onem verilir ve saygi duyulur Ozellikle Otuken bolgesindeki irmaklar On Irmak Otuz Irmak gibi tabirlerle siniflandirilir Kutsal irmaklar kaynaklarini genellikle Ucmag dan Cennetten veya Yasam Agaci nin kokunden alirlar Turklerde iki irmagin kesistigi yerler ozel oneme sahiptir Buralarda bulunan adalar ise kutlu sayilir Bu birlesme soyun iki kolunu Ana ve Atayi temsil eder Ornegin Kitan larin ak ata binmis atalari ile boz okuze binmis analari iki irmagi izleyerek boyle bir yerde rastlasmis ve evlenmislerdir Onlardan da sekiz boy turemistir Bu nedenle Bahar ve Guz mevsimlerinde ak bir aygirla boz bir inek kurban ederlermis Oteki dunyada Doymadim Toybadim Irmagi adi verilen bir akarsu vardir Olumu ve oteki dunyanin nimetlerinin surekliligini simgeler Oguz IyesiOguz Iyesi Turk ve Orta Asya halk inancinda akarsu ruhudur Irmak Iyesi ile benzer ozellikler tasiyan ve ona cok yakin olan bir varliktir Hatta kimi goruslere gore ayni canlidir Oz Iyesi olarak da bilinir Esanlamli olarak Akar Iyesi veya Akarsu Iyesi tabiri de kullanilir Dere Iyesi de benzer bir anlam icerir Akarsuyun koruyucu ruhudur Her akarsu icin farkli bir Iye vardir Yasli kadin kiligindadir Caylarda derelerde yasar Kopruden gecerken suya bakanlara kizar ve basini dondurur O kisi de suya duser ve bazen bogulur Sularin kirletilmesi onu cok uzer Suya kirli seyler dokenlerin basina belalar getirir Su kenarlarinda yasar Bazen kuraklik ve hastalik getirir Ilk defa su doldurmaya giden bir gelin kendisine saci verir Bozuk para atilabilir Veya sudaki canlilari beslemesi icin peynir cokelek ekmek dokulebilir Insanlari ayaklarindan tutup suya ceker Bazen aslinda cok sig olan bir yerde insanlar onlarca kulac derinlige batarlar Daginik saclari vardir Cay Say Iyesi kucuk akarsularin koruyucu ruhudur Oguz sozcugu akarsu demektir Bazi sive ve lehcelerde Oz olarak kullanilir Oz sozu ayni zamanda bir varligin temel unsuru demektir ki su tum canli organizmalardaki temel unsurlardan belki de en onemlisidir Angara Cayi Efsanesi Angara Nehri ve Yenisey nehirleri Baykal Golu ve Saman tasi hakkinda eski Buryat efsanesi Turklerin irmak anlayisi hakkinda cok derin bilgiler icerir Eski devirlerde guclu Baykal neseli ve iyiliksever idi O kendi biricik kizi Angara yi cok seviyordu Dunyada ondan guzeli yoktu Gunduzler o gokyuzunden daha parlak geceleri ise bulutlardan daha soluk olurdu Yanindan gecen herkes onun guzelligine hayran olur onu tarif ederdi Hatta gocmen kuslar turnalar leylekler kazlar da alcaktan ucarak onu seyrederlerdi Ihtiyar Baykal kendi kizini gozu gibi koruyordu Bir kez Baykal uykuya daldiktan sonra Angara genc Yeniseyin yanina kostu Uykudan uyanan Baykal kendi sularini titretti Siddetli firtina koptu ormanlar silkindi gokyuzu uzuntuden karardi hayvanlar korku icinde kacistilar baliklar suyun derinliklerine indiler kuslar gunese dogru ucusdular Kudretli Baykal dagdan bir kaya koparip uzaklasan kizina dogru firlatti Kaya guzel Anqaranin duz bogazinin ustune dustu Mavi gozlu Angara yalvarisli sesle dediki Baba ben susuzluktan yaniyorum beni bagisla en azindan bir damla su ver Baykal kizginlikla bagirdi Ben sadece gozyaslarimi verebilirim Bin yillardir Angara Yenisey e dogru gozyasi akitir Ihtiyar Baykal ise somurtkan ve ofkelidir Baykal in kendi kizina dogru attigi kayayi ise insanlar Saman tasi olarak adlandirirlar Etimoloji Ir Yir kokunden turemistir Nehir demektir Sirildamak cagildamak ezgi sarki soylemek anlamlarini tasir KaynakcaTurk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Bajkala ozera skazki Sbornik Kn 1 Sost N I Esipenok Irk Vostochno Sibirskoe knizhnoe izdatelstvo 1989 287 s Rusca Mify i legendy Bajkala Broshyura Irk OAO NPO Oblmashinform 2008 Rusca Dipnotlar Oz kavraminin anlami icin Mevzii Cografya Yonunden Kirikkale Keskin ve Delice 13 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dr Aydogan KOKSAL 1968 Ankara Universitesi Cografya Arastirmalari Dergisi 2 219 250 sayfalar arasinda muhtelif ornekler Sayfa 224 c Ozler altbasliginda Sahamizda oz sulu susuz kucuk veya nisbeten buyuk dere lere verilen isimdir denilmektedir Dis baglantilarAngara River Southeast central Russia 10 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde