Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amazon nehir yunusu (Inia geoffrensis) ya da diğer adlarıyla Boto, Pembe nehir yunusuAmazon Nehri ve Orinoco Nehri sistemlerinde bulunan bir tatlısu nehir yunusudur. Nehir yunuslarının en büyüğü olan bu tür, aynı yaşam alanı içinde bulunan ancak gerçek bir nehir yunusu türü olmayan Tucuxi (Sotalia fluviatilis) ile karıştırılmamalıdır.
| Amazon nehir yunusu | ||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | ||||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||
Inia geoffrensis Blainville, 1817 | ||||||||||||||||||||||
 Amazon nehir yunusu doğal yaşam alanı | ||||||||||||||||||||||
Alttürler | ||||||||||||||||||||||
| Inia geoffrensis geoffrensis |
IUCN bu yunus türüne verilen diğer adları şöyle sıralar: Amazon yunusu, Boto Vermelho, Boto Cor-de-Rosa, Bouto, Bufeo, Inia, Pembe yunus, Pembe tatlısu yunusu, Pembe porpoise ve Tonina.
Taksonomi
İlk örnek 1817 yılında Henri Marie Ducrotay de Blainville tarafından tanımlanmıştır.
Rice'ın 1998 sınıflamasında Inia cinsinde tek tür olarak I. geoffrensis listelenir ve üç alttür tanımlanır:Inia geoffrensis geoffrensis - Amazon havzası popülasyonu (Bolivya'da Teotonio Rapids yukarısındaki Madeira Nehri akaçlama alanı dışında)
- Inia geoffrensis boliviensis - Madeira Nehri akaçlama alanı içindeki Amazon havzası popülasyonu
- Inia geoffrensis humboldtiana - Orinoco havzası popülasyonu
Bazı eski sınıflandırmalarda boliviensis popülasyonu ayrı bir tür olarak sınıflanmıştır.
Fiziksel tanımlama
Amazon nehir yunusunun rengi akılda kalıcı parlak pembe renkten hoş olmayan bir kahverengiye, gri, mavi-gri renkten krem beyaz renge kadar değişiklik gösterebilir. Yetişkin bireyler tipik olarak 2,5 metre boyunda ve 150 kg ağırlığında olur. Gövde boyutlarına göre yan yüzgeçleri büyüktür ve arkaya doğru kıvrılır. Amazon nehir yunusunun yoktur ancak sırtındaki çıkıntı evrimsel olarak geçmişte bir sırt yüzgeci bulunduğunu gösterir. Oldukça belirgin, ince ve uzun bir ağzı ve hem alt hem üst çenede 25-35 çift dişi vardır. Ön dişler kanca şeklinde iken arka dişler sivri uçlu ama daha düzdür. Öndeki dişler avı yakalamaya arkadakiler de ezmeye yarar. Amazon nehir yunusları genellikle nehir tabanından beslenir ve tercih ettikleri avlar yengeç ve küçük balıklardır. Bazen küçük kaplumbağaları da yedikleri olur.
Bu tür yunuslar nadiren ikiden fazla birarda görülür ancak yirmiye kadar yunusun bir arada görüldüğü de olmuştur. Diğer yunuslar gibi Amazon nehir yunusunun boyun omurları bir arada kaynamadığı için başları daha geniş bir hareket alanına sahiptir. Gözleri küçük olmasına rağmen oldukça iyi görebilirler, ancak dışarı çıkık yanakları nedeniyle aşağıyı çok iyi göremezler. Ancak sırtüstü yüzerek bunu aşarlar.
Koruma
Nehir yunuslarının içinde Amazon nehir yunusu en az tehdit altında olan yunus sayılabilir ancak IUCN tarafından 1994 ve 2000'de yayımlanan Kırmızı Liste'de Amazon nehir yunusunun durumu hassas olarak sınıflandırılmıştır. Yakın geçmişte soyu tükenen Çin nehir yunusu ile Ganj ve İndus nehir yunusunun doğal yaşam alanlarının hızla azalmasına karşın Amazon nehir yunusunun yaşam alanı zaman içinde oldukça sabit kalmıştır. Yağmurormanlarına ulaşmanın zorluğu nedeniyle popülasyon araştırmaları tam olarak yapılamadıysa da Amazon nehir yunusu popülasyonunun onbinlere ulaştığı sanılmaktadır.
Amazon nehir yunusları doğrudan hiçbir zaman avlanmamıştır. Ancak balıkçıların yakaladıkları balıkları ve malzemelerini korumak için yunusları öldürdükleri bilinmektedir. Bu uygulamanın yerel popülasyonlara zarar verecek kadar önemli olup olmadığı bilinmemektedir. 1988'den beri bu uygulama Brezilya ve Bolivya'nın tamamında, Peru, Venezuela ve Kolombiya'nın koruma altındaki bölgelerinde yasaklanmıştır.
Amazon ve Orinoco havzalarında insan nüfusunun artması biliminsanları arasında endişe yaratmaktadır. Asya'da bulunan nehir yunuslarının soyunu tüketen tarzda çeşitli baraj projeleri bu bölge için önerilmektedir. bu projelere oldukça sert bir şekilde karşı çıkmaktadır.
Yaşam alanlarında cıva zehirlenmesi nedeniyle bazı yunus ölümleri olmuştur. Altını kayadan ayırmaya yarayan cıvanın kullanıldığı yakın bölgelerde bu ölümlerle karşılaşılmaktadır.
Mitoloji
Geleneksel Amazon Nehri mitolojisinde yunus geceleri yakışıklı bir erkeğe dönüşür, kızları baştan çıkararak hamile bırakır ve sabah tekrar nehre dönerek yunusa dönüşür. Bu yunusadamlara Brezilya'da denir. Mitin ortaya çıkışına neden olarak yunus cinsel organlarının kısmen insan cinsel organlarına benzemesi öne sürülmüştür.
Notlar
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2006.
- ^ Rice, Dale W. (1998). Marine mammals of the world: systematics and distribution. Society of Marine Mammalogy Special Publication sayı 4 sayfa 231
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Mart 2007 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Aralık 2006.
- ^ Balinalar Uzmanlık Grubu (1996). Inia geoffrensis. 1 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 2006 IUCN Kırmızı Liste. IUCN 2006. 11 Mayıs 2006'da çekildi. Bilgibankası girişinde bu türün neden tehdit altında olduğu açıklanmaktadır.
Kaynakça
- Projeto Boto26 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Amazon'a özgü iki yunus türünün (Inia geoffrensis veSotalia fluviatilis) araştırılması için kâr gütmeyen araştırma projesi
- ARKive -
- Dolphins, Whales and Porpoises: 2002–2010 Conservation Action Plan for the World's Cetaceans. IUCN/SSC Cetacean Specialist Group 2003, Reeves et al. Kitap uzunluğundaki raporun HTML kopyası13 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Walker's Mammals of the World Online - Amazon nehir yunusu 8 Ağustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Amazon nehir yunusu Animal Info sayfası19 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- (İnternet arşivinden)
- - Virtual Explorers 30 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Amazon nehir yunusu Inia geoffrensis ya da diger adlariyla Boto Pembe nehir yunusuAmazon Nehri ve Orinoco Nehri sistemlerinde bulunan bir tatlisu nehir yunusudur Nehir yunuslarinin en buyugu olan bu tur ayni yasam alani icinde bulunan ancak gercek bir nehir yunusu turu olmayan Tucuxi Sotalia fluviatilis ile karistirilmamalidir Amazon nehir yunusuKorunma durumuHassas IUCN 2 3 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataAlt sube VertebrataInfa sube GnathostomataSinif MammaliaTakim CetaceaAlt takim OdontocetiUst familya PlatanistoideaFamilya Iniidae Gray 1846Cins IniaTur I geoffrensisIkili adlandirmaInia geoffrensis Blainville 1817Amazon nehir yunusu dogal yasam alaniAltturlerInia geoffrensis geoffrensis Inia geoffrensis boliviensis Inia geoffrensis humboldtiana IUCN bu yunus turune verilen diger adlari soyle siralar Amazon yunusu Boto Vermelho Boto Cor de Rosa Bouto Bufeo Inia Pembe yunus Pembe tatlisu yunusu Pembe porpoise ve Tonina TaksonomiIlk ornek 1817 yilinda Henri Marie Ducrotay de Blainville tarafindan tanimlanmistir Rice in 1998 siniflamasinda Inia cinsinde tek tur olarak I geoffrensis listelenir ve uc alttur tanimlanir Inia geoffrensis geoffrensis Amazon havzasi populasyonu Bolivya da Teotonio Rapids yukarisindaki Madeira Nehri akaclama alani disinda Inia geoffrensis boliviensis Madeira Nehri akaclama alani icindeki Amazon havzasi populasyonu Inia geoffrensis humboldtiana Orinoco havzasi populasyonu Bazi eski siniflandirmalarda boliviensis populasyonu ayri bir tur olarak siniflanmistir Fiziksel tanimlamaAmazon nehir yunusunun rengi akilda kalici parlak pembe renkten hos olmayan bir kahverengiye gri mavi gri renkten krem beyaz renge kadar degisiklik gosterebilir Yetiskin bireyler tipik olarak 2 5 metre boyunda ve 150 kg agirliginda olur Govde boyutlarina gore yan yuzgecleri buyuktur ve arkaya dogru kivrilir Amazon nehir yunusunun yoktur ancak sirtindaki cikinti evrimsel olarak gecmiste bir sirt yuzgeci bulundugunu gosterir Oldukca belirgin ince ve uzun bir agzi ve hem alt hem ust cenede 25 35 cift disi vardir On disler kanca seklinde iken arka disler sivri uclu ama daha duzdur Ondeki disler avi yakalamaya arkadakiler de ezmeye yarar Amazon nehir yunuslari genellikle nehir tabanindan beslenir ve tercih ettikleri avlar yengec ve kucuk baliklardir Bazen kucuk kaplumbagalari da yedikleri olur Bu tur yunuslar nadiren ikiden fazla birarda gorulur ancak yirmiye kadar yunusun bir arada goruldugu de olmustur Diger yunuslar gibi Amazon nehir yunusunun boyun omurlari bir arada kaynamadigi icin baslari daha genis bir hareket alanina sahiptir Gozleri kucuk olmasina ragmen oldukca iyi gorebilirler ancak disari cikik yanaklari nedeniyle asagiyi cok iyi goremezler Ancak sirtustu yuzerek bunu asarlar KorumaNehir yunuslarinin icinde Amazon nehir yunusu en az tehdit altinda olan yunus sayilabilir ancak IUCN tarafindan 1994 ve 2000 de yayimlanan Kirmizi Liste de Amazon nehir yunusunun durumu hassas olarak siniflandirilmistir Yakin gecmiste soyu tukenen Cin nehir yunusu ile Ganj ve Indus nehir yunusunun dogal yasam alanlarinin hizla azalmasina karsin Amazon nehir yunusunun yasam alani zaman icinde oldukca sabit kalmistir Yagmurormanlarina ulasmanin zorlugu nedeniyle populasyon arastirmalari tam olarak yapilamadiysa da Amazon nehir yunusu populasyonunun onbinlere ulastigi sanilmaktadir Amazon nehir yunuslari dogrudan hicbir zaman avlanmamistir Ancak balikcilarin yakaladiklari baliklari ve malzemelerini korumak icin yunuslari oldurdukleri bilinmektedir Bu uygulamanin yerel populasyonlara zarar verecek kadar onemli olup olmadigi bilinmemektedir 1988 den beri bu uygulama Brezilya ve Bolivya nin tamaminda Peru Venezuela ve Kolombiya nin koruma altindaki bolgelerinde yasaklanmistir Amazon ve Orinoco havzalarinda insan nufusunun artmasi biliminsanlari arasinda endise yaratmaktadir Asya da bulunan nehir yunuslarinin soyunu tuketen tarzda cesitli baraj projeleri bu bolge icin onerilmektedir bu projelere oldukca sert bir sekilde karsi cikmaktadir Yasam alanlarinda civa zehirlenmesi nedeniyle bazi yunus olumleri olmustur Altini kayadan ayirmaya yarayan civanin kullanildigi yakin bolgelerde bu olumlerle karsilasilmaktadir MitolojiGeleneksel Amazon Nehri mitolojisinde yunus geceleri yakisikli bir erkege donusur kizlari bastan cikararak hamile birakir ve sabah tekrar nehre donerek yunusa donusur Bu yunusadamlara Brezilya da denir Mitin ortaya cikisina neden olarak yunus cinsel organlarinin kismen insan cinsel organlarina benzemesi one surulmustur Notlar Arsivlenmis kopya 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Aralik 2006 Rice Dale W 1998 Marine mammals of the world systematics and distribution Society of Marine Mammalogy Special Publication sayi 4 sayfa 231 Arsivlenmis kopya 11 Mart 2007 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Aralik 2006 Balinalar Uzmanlik Grubu 1996 Inia geoffrensis 1 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde 2006 IUCN Kirmizi Liste IUCN 2006 11 Mayis 2006 da cekildi Bilgibankasi girisinde bu turun neden tehdit altinda oldugu aciklanmaktadir KaynakcaProjeto Boto26 Mayis 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Amazon a ozgu iki yunus turunun Inia geoffrensis veSotalia fluviatilis arastirilmasi icin kar gutmeyen arastirma projesi ARKive Dolphins Whales and Porpoises 2002 2010 Conservation Action Plan for the World s Cetaceans IUCN SSC Cetacean Specialist Group 2003 Reeves et al Kitap uzunlugundaki raporun HTML kopyasi13 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Walker s Mammals of the World Online Amazon nehir yunusu 8 Agustos 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde Amazon nehir yunusu Animal Info sayfasi19 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Internet arsivinden Virtual Explorers 30 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde