Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kıyı oku, girintili çıkıntılı kıyılarda, enkaz göçü ve kıyı akıntıları ile taşınan malzeme, koy ve körfezlerin açıklarında birikerek zamanla su yüzüne çıkarlar. Bu şekilde koyların önünde bir ok biçiminde yer alırlar. Bu şekillere “kıyı oku” denir. Kıyı oku, kıyılardan ya da göl kıyılarından oluşan bir kıyı barı ya da plaj arazisidir. Bir koyun burun bölgelerinde olduğu gibi yeniden girişin gerçekleştiği yerlerde, kıyı şeridi akımları ile kıyı şeridi sürüklenme süreci ile gelişir. Sürüklenme, dalgaların sahile eğik bir açıyla gelmesi ve tortuları zikzak desenle sahile taşıması nedeniyle oluşur.
Oluşumu
Kıyı akıntıları, kıyı çizgisinin bütün girinti ve çıkıntılarını takip etmezler. Bundan ziyade, kıyı çizgisi boyunca bir çıkıntıdan (burundan) öbürüne uzanırlar. Ancak burunlar arasında yer alan koyların ve girintilerin ağızlarında derinlik genellikle fazladır. Bu sebepten dolayı, taşıdığı maddelerle birlikte bir burundan diğerine yönelen kıyı akıntısı, koyların ağzına rastgelen bu derin suları geçerken, sürüklediği maddelerin bir kısmını dibe bırakırlar. Biriktirme sürecinin ve gelişiminin uzun süre devam etmesi hâlinde dibe çöken maddeler yavaş yavaş birikir. Gelişerek yükselmeye başlarlar ve deniz seviyesine kadar ulaşır. Bu biriktirme olayı depolandığı ucu buruna bağlıdır ve oradan koyun ağzına doğru devam etmektedir. Bu biriktirme olayının yüzeyi deniz seviyesine kadar yükseldiği zamandan itibaren bu yüzeysel alan dalga tarafından aşındırılır. Bu yüzeyden koparılan maddelerin bir kısmı dalgalar tarafından oluşan setin üst kısmına ve iç yamacı üzerine yığılır. Bu olayın devam etmesiyle deniz altı seti yavaş yavaş yükselerek belirli bir zaman sonra deniz suyu seviyesinin üstüne çıkar. Bu olay sonucunda oluşan yüzey üzerinde dalga ve rüzgârlar aşındırma yaparlar. Son olarak meydana gelen bir ucu buruna bağlı, diğer ucu serbest olan birikim şekillerine kıyı oku denir.
Kıyı okunun oluşumunun ileri evrelerinde, kıyı boyu akıntılar ve dalgalar, bu çökel yığışımını hâkim dalga ve akıntı yönünde çengel görünümlü iç bükey kavisler çizerek ilerlemesini sağlar. Bu tarz yapıların oluşması genellikle yakınlarda önemli bir çökel kaynağı (delta) ile mümkündür. Çok çeşitli şekillerde görünebilirler. Kıyı oklarının son evrelerinde kıyı boyunca tamamen kapanmasını sağlayarak lagünler oluşur.
- Türkiye'de kıyı birikim şekillerinden kıyı oku şekline en iyi örneklerden birisi de Çanakkale Boğazı'nda bulunan Çardak kıyı okudur. Yaklaşık 2,5 km uzunluğa sahip olan kıyı okunun oluşturduğu lagünün alanı 2 km2dir. Kıyı okunun çökel kaynağı batısında bulunan Hacıömer Deltası'dır. Kıyı okunun görünümünde oklar akıntı yönününü göstermektedir.
Hidrolojisi ve jeolojisi
Tortullar kıyının iç kesimleri yeniden girerken veya yön değiştirirken, örneğin bir burunda, kıyı akıntısı yayılır veya dağılır. Tortullar artık yükünü taşıyamaz duruma gelince tortulun çoğu çöker, buna biriktirme denir. Bu suyun içinde kalmış kum seti, kıyı boyu sürüklenmeyle tortulları dalgaların kırıldığı yönde taşımaya devam eder ve su üstünde bir kıyı oku oluşturmasını sağlar. Tamamlayıcı kıyı boyu sürüklenme süreci olmadan, kıyı seti dalgaların yüzeyinin üzerinde bir kıyı oku hâline gelemeyecek ve bunun yerine su altında düzleşecektir.
Su basıncı (örneğin bir nehirden) kumun birikmesine izin vermeyecek kadar büyük olana kadar kıyı oku denizde birikimine devam eder. Kıyı okları üzerinde verimli bitki örtüsü oluşabilir. Kıyı okları özel bir balık sürüsü de oluşturabilir. Kıyı okları büyüdükçe, arkasında bıraktığı su, rüzgâr ve dalgalardan korunur ve bir tuz bataklığı oluşur.
Kıyı oklarını oluşturan tortullar, nehirlerden ve aşınan malzemeler olmak üzere çeşitli kaynaklardan gelir ve buradaki değişikliklerin kıyı okları diğer kıyı şekilleri üzerinde etkisi vardır. Akarsular üzerinde ağaç kesimi ve tarım gibi faaliyetler akarsuların tortul yükünü artırır ve bu da kıyı okundaki hassas yaşam alanlarını yok ederek kıyı oku etrafındaki canlı ortamına zarar verir.
Eğer tortullar kesintiye uğramazsa ve kıyı oku deniz tarafından ihlal edilmezse (veya bir haliç, nehir), kıyı oku bir bar hâline gelebilir, kıyı okunun iki ucu da karaya katılırsa çubuğun arasında bir lagün oluşturur. Kıyı oku herhangi bir adayı anakaraya bağlayana kadar büyümeye devam ederse, buna da tombolo denir.
Diğer diller
Kıyı oku kelimesi İngilizce coğrafi terimler sözlüğünde spit kelimesine karşılık gelir.
Almanya Baltık kıyılarında önemli ölçüde gelişmiş olan kıyı okları olarak tanımlanır.
İnsan yerleşim şekilleri
Tarih öncesinde insanlar, yerleşim yeri için kıyı oklarında yaşamayı tercih etmişlerdir. Bazı durumlarda, bu bölgeler deniz kaynaklarına yakınlığı için seçilmişlerdir.Morro Bay' daki Chumash Kızılderili tarih öncesi yerleşimi böyle bir yerdir.
Örnekler
- Türkiye'de kıyı birikim şekillerinden kıyı oku şekline en iyi örneklerden birisi de Çanakkale Boğazı'nda bulunan Çardak kıyı okudur.
- Dünyanın en uzun kıyı oku Azak Denizi'nde Arabat kıyı okudur. Yaklaşık 110 kilometre uzunluğundadır.
- Bir tatlı su kütlesindeki en uzun kıyı oku, Erie Gölü'ne yaklaşık 32 km (20 mil) uzanan Long Point, Ontario'dur
- İngiltere'de Humber Nehri'nin ağızında bulunan Spurn Point kıyı oku 4.8 (3.0 mil) km uzunluğuna sahiptir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Davinson - Arnott R., Introduction to Coastal Processes and Geomorphology ,Cambridge University Press The Edinburgh Building, Cambridge CB2 8RU, UK
- ^ Duane, D.B. and James, W.R., 1980, "Littoral transport in the surf zone elucidated by an Eulerian sediment tracer experiment:" Journal of Sedimentary Petrology. vol. 50, p. 929-942
- ^ Erinç, 1971, Jeomorfoloji 2, İstanbul Üniversitesi Yayınları, no: 1628
- ^ Evans, O.F. 1942, "The origin of spits, bars and related structures:" Journal of Geology, v. 50, p. 846-863
- ^ Hogan, C. Michael (December 2012). Burnham, A. (ed.). "Morro Creek". The Megalithic Portal.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kiyi oku girintili cikintili kiyilarda enkaz gocu ve kiyi akintilari ile tasinan malzeme koy ve korfezlerin aciklarinda birikerek zamanla su yuzune cikarlar Bu sekilde koylarin onunde bir ok biciminde yer alirlar Bu sekillere kiyi oku denir Kiyi oku kiyilardan ya da gol kiyilarindan olusan bir kiyi bari ya da plaj arazisidir Bir koyun burun bolgelerinde oldugu gibi yeniden girisin gerceklestigi yerlerde kiyi seridi akimlari ile kiyi seridi suruklenme sureci ile gelisir Suruklenme dalgalarin sahile egik bir aciyla gelmesi ve tortulari zikzak desenle sahile tasimasi nedeniyle olusur Juan de Fuca Bogazi ABD Pasifik sahili OlusumuKiyi akintilari kiyi cizgisinin butun girinti ve cikintilarini takip etmezler Bundan ziyade kiyi cizgisi boyunca bir cikintidan burundan oburune uzanirlar Ancak burunlar arasinda yer alan koylarin ve girintilerin agizlarinda derinlik genellikle fazladir Bu sebepten dolayi tasidigi maddelerle birlikte bir burundan digerine yonelen kiyi akintisi koylarin agzina rastgelen bu derin sulari gecerken surukledigi maddelerin bir kismini dibe birakirlar Biriktirme surecinin ve gelisiminin uzun sure devam etmesi halinde dibe coken maddeler yavas yavas birikir Geliserek yukselmeye baslarlar ve deniz seviyesine kadar ulasir Bu biriktirme olayi depolandigi ucu buruna baglidir ve oradan koyun agzina dogru devam etmektedir Bu biriktirme olayinin yuzeyi deniz seviyesine kadar yukseldigi zamandan itibaren bu yuzeysel alan dalga tarafindan asindirilir Bu yuzeyden koparilan maddelerin bir kismi dalgalar tarafindan olusan setin ust kismina ve ic yamaci uzerine yigilir Bu olayin devam etmesiyle deniz alti seti yavas yavas yukselerek belirli bir zaman sonra deniz suyu seviyesinin ustune cikar Bu olay sonucunda olusan yuzey uzerinde dalga ve ruzgarlar asindirma yaparlar Son olarak meydana gelen bir ucu buruna bagli diger ucu serbest olan birikim sekillerine kiyi oku denir Yeni Zelanda Kiyi okunun olusumunun ileri evrelerinde kiyi boyu akintilar ve dalgalar bu cokel yigisimini hakim dalga ve akinti yonunde cengel gorunumlu ic bukey kavisler cizerek ilerlemesini saglar Bu tarz yapilarin olusmasi genellikle yakinlarda onemli bir cokel kaynagi delta ile mumkundur Cok cesitli sekillerde gorunebilirler Kiyi oklarinin son evrelerinde kiyi boyunca tamamen kapanmasini saglayarak lagunler olusur Turkiye de kiyi birikim sekillerinden kiyi oku sekline en iyi orneklerden birisi de Canakkale Bogazi nda bulunan Cardak kiyi okudur Yaklasik 2 5 km uzunluga sahip olan kiyi okunun olusturdugu lagunun alani 2 km2dir Kiyi okunun cokel kaynagi batisinda bulunan Haciomer Deltasi dir Kiyi okunun gorunumunde oklar akinti yonununu gostermektedir Hidrolojisi ve jeolojisiTortullar kiyinin ic kesimleri yeniden girerken veya yon degistirirken ornegin bir burunda kiyi akintisi yayilir veya dagilir Tortullar artik yukunu tasiyamaz duruma gelince tortulun cogu coker buna biriktirme denir Bu suyun icinde kalmis kum seti kiyi boyu suruklenmeyle tortullari dalgalarin kirildigi yonde tasimaya devam eder ve su ustunde bir kiyi oku olusturmasini saglar Tamamlayici kiyi boyu suruklenme sureci olmadan kiyi seti dalgalarin yuzeyinin uzerinde bir kiyi oku haline gelemeyecek ve bunun yerine su altinda duzlesecektir Su basinci ornegin bir nehirden kumun birikmesine izin vermeyecek kadar buyuk olana kadar kiyi oku denizde birikimine devam eder Kiyi oklari uzerinde verimli bitki ortusu olusabilir Kiyi oklari ozel bir balik surusu de olusturabilir Kiyi oklari buyudukce arkasinda biraktigi su ruzgar ve dalgalardan korunur ve bir tuz batakligi olusur Kiyi oklarini olusturan tortullar nehirlerden ve asinan malzemeler olmak uzere cesitli kaynaklardan gelir ve buradaki degisikliklerin kiyi oklari diger kiyi sekilleri uzerinde etkisi vardir Akarsular uzerinde agac kesimi ve tarim gibi faaliyetler akarsularin tortul yukunu artirir ve bu da kiyi okundaki hassas yasam alanlarini yok ederek kiyi oku etrafindaki canli ortamina zarar verir Eger tortullar kesintiye ugramazsa ve kiyi oku deniz tarafindan ihlal edilmezse veya bir halic nehir kiyi oku bir bar haline gelebilir kiyi okunun iki ucu da karaya katilirsa cubugun arasinda bir lagun olusturur Kiyi oku herhangi bir adayi anakaraya baglayana kadar buyumeye devam ederse buna da tombolo denir Diger dillerKiyi oku kelimesi Ingilizce cografi terimler sozlugunde spit kelimesine karsilik gelir Almanya Baltik kiyilarinda onemli olcude gelismis olan kiyi oklari olarak tanimlanir Insan yerlesim sekilleriTarih oncesinde insanlar yerlesim yeri icin kiyi oklarinda yasamayi tercih etmislerdir Bazi durumlarda bu bolgeler deniz kaynaklarina yakinligi icin secilmislerdir Morro Bay daki Chumash Kizilderili tarih oncesi yerlesimi boyle bir yerdir OrneklerTurkiye de kiyi birikim sekillerinden kiyi oku sekline en iyi orneklerden birisi de Canakkale Bogazi nda bulunan Cardak kiyi okudur Dunyanin en uzun kiyi oku Azak Denizi nde Arabat kiyi okudur Yaklasik 110 kilometre uzunlugundadir Bir tatli su kutlesindeki en uzun kiyi oku Erie Golu ne yaklasik 32 km 20 mil uzanan Long Point Ontario dur Ingiltere de Humber Nehri nin agizinda bulunan Spurn Point kiyi oku 4 8 3 0 mil km uzunluguna sahiptir Ayrica bakinizDis kuvvetlerKaynakca Davinson Arnott R Introduction to Coastal Processes and Geomorphology Cambridge University Press The Edinburgh Building Cambridge CB2 8RU UK Duane D B and James W R 1980 Littoral transport in the surf zone elucidated by an Eulerian sediment tracer experiment Journal of Sedimentary Petrology vol 50 p 929 942 Erinc 1971 Jeomorfoloji 2 Istanbul Universitesi Yayinlari no 1628 Evans O F 1942 The origin of spits bars and related structures Journal of Geology v 50 p 846 863 Hogan C Michael December 2012 Burnham A ed Morro Creek The Megalithic Portal