Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aden Yahudileri, Arap Yarımadası'nın güney ucunda, Hadramut'a sınırı olan Aden'de doğan veya Aden'de doğmuş kişilerin nesillerinden gelenlere denir. Aden, eskiden Birleşik Krallık'a ait bir liman şehriydi. Yahudilerin, burada ilk yerleşenlerden olmaları mümkündür. Bundan 500 yıldan uzun bir süre önce, Kudüs'e gelen Bartinuro'lu Rabbi Obadiah'ın yazdıklarına göre: "Eden topraklarından Yahudiler... Talmud ile pek tanışık değiller lakin sadece Rabbi Alfasi ve Rabbi Moşe ben Maymon ile [tanışıklar]". Aden Yahudilerinin hemen hemen hepsi Haziran 1947 ile Eylül 1967 arası ülkeyi terk etmişlerdir. Bugün çoğunluğu İsrail'de bir kısmı da başta Birleşik Krallık olmak üzere diğer yerlerde yaşamaktadır.
Tarihçe
200'lü yıllarda Aden'de Yahudi cemaatinin varlığı bilinmektedir, her ne kadar tarihi belgelerde bu cemaat gözden kaçmış ise dahi, Güney Arabistan'da Aden'den Kahire'ye 850 yıl önce yazılmış bir mektup mevcuttur. Bu mektupta, Yahudi bir tüccar ev gereksinimleri için Kahire'den erzak istediğini belirtmekteydi. 1896'da keşfedilen Kahire Genizası'nda bu iki cemaat arasındaki bilgelerin iletişimini gösteren mektuplar vardır. Bu mektuplar arasında rabbinik akademinin liderleri enstitüleri için Aden ve diğer Yahudi cemaatlerinden maddi destek arzuladığını belirten yazılar bulunur. İsrail'in Bet Şearim kazı alanında Aden ve Yemen'de mişna döneminde (2. ve 3. yüzyıllar) Yahudilerin yaşadığını belirten deliller keşfedildi. Yemen Yahudilerinin mezarlarının bulunduğu bir oda bulunmuştur. Bu Yahudiler Himyar'dan kutsal topraklara gömülmek için getirilmişlerdi. Aden'deki Yahudi mezarlıklarında ise 12. yüzyıla ait mezar taşları bulunmaktadır.
10.yüzyılda Yemen-Aden Yahudileri Babil Yahudileriyle temasa geçmiştir. Bunun kanıtı olarak sadece Babil Yahudilerinin kullandığı noktalama sisteminin Aden Yahudilerince bir süre kullanılmasına bağlanır. Bu gelenek uzun sürmediyse de bazı kitaplar bu stille basıldı. Aden Yahudilerinde, Saadia Gaon tarafından Tora'nın ve beş megillanın Arapçaya çevrilmiş tercümeleri bulunur. Babil bilgeleri tarafından tasarlanan ve Saadia Gaon'un dua kitabında yer alan Sukot için "Hoşanot" gibi dua ve ayinler Aden Yahudileri tarafından benimsenmiş ve bugüne kadar geleneklerinin bir parçası olarak gelmiştir. Kahire belgelerinde bulunan, 10. yüzyıla ait Yemen hükümdarının ve Aden'den Madmon Ben Yafter Ben Bendar'ın talimatları bu dönemde de Aden'de Yahudilerin varlığına bir kanıttır.
1083'ten 1173'e kadar Aden, bir Arap hanedanlığı olan Zuraitler tarafından yönetildi. Bu zamandan itibaren, Akdeniz'e, Hindistan'a ve Uzak Doğu'ya ticaret için önemli limanlardan biri olan Aden cemaat için önemli bir nokta haline geldi. Yahudiler büyük ölçüde uluslararası ticaretle ilgilenince varlıklandılar ve Babil, Mısır ve İsrail diyarındaki dini okullarına maddi desteklerde bulundular.
10. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar Aden, Yemen Yahudi yaşamının merkezini oluşturdu. "Yemen valileri" veya "cemaat başkanları" Aden'de bir araya gelip cemaatlerini yönettiler. Etkileri Pars'a, Babil'e, Arap Yarımadası'nda Hicaz'a ve Hadramut'a kadar yayıldı.
Yüzyıllar boyunca, 8550 kişilik güçlü Yahudi cemaati, bazı kindar Araplar olmasına rağmen 1947'ye kadar genelde sakin yaşadı.
Aden'in sinagogları
II. Dünya Savaşı'ndan önce Aden'de 7 sinagog ve binlerce Yahudi bulunmaktaydı.
1858'de diğer adları "Avraham'ın kalkanı" ve "al-Milama’l-kabira" olan inşa edildi. Bu tapınak 2000 kişiyi içine alabilecek büyüklükteydi.
Sinagogun yanına "Torah ve Hamitzvah" ismiyle bir yeşiva kuruldu. Yeşiva'da "Şulhan Aruh", zohar, "tikkun Hatzot", mezmular, "İsrail Yasası" ve Yaakov Havib tarafından bestelenen "Ein Yaakov" öğretildi.
Her ne kadar Büyük Sinagog Yahudi cemaatinin buluşma noktası idiyse de bunun yanında bazı küçük sinagoglar da mevcuttu. Bunlara, saygı gören Tora tomarlarının bulunduğu al-Fahri sinagogu ve 1940'lara kadar çocuklara Talmud eğitimi veren "Şemuel Nissim" sinagogu birer örnektir.
Aden'e yerleşen ve burada Avrupa'dan kutsal kitap ithal eden Moşe Hanoh Halevi isimli bir Yahudi kendi ismini taşıdığı bir sinagog açtı: "Milamat Hanoh".
1924'te Roşaşana arifesinde diğer ismi "Mialamat Silim" olan "Sukkat Şalom" isimli bir sinagog daha açıldı ve kutlamalar gece vakitlerine kadar sürdü.
Eserler
Yemen'de, Aden dışında, İbranice baskı yapan makine bulunmamaktaydı. Aden'de binlerce kitap basılmasına rağmen Yahudilerin kutsal kitapları elle yazıldı.
Londra'daki ana Aden sinagogu adını "Nahalat Yosef" kitabından alır. Bu kitap, üyelerinden üçüncü hakim Mori Yeşuah'ın torunu Rabbi Şmuel Ben Yosef tarafından yazıldı. Kitapta, 5.yüzyılda tamamlanan Kudüs Talmudu'ndan bu yana Aden Yahudi cemaatinin ibadet şekilleri anlatılmaktadır.
13.yüzyılda, Amram al-Adani, Kutsal kitaptan, iki Talmud'dan midraşları alarak ve eski midraşların üstüne ekleyerek ve hatta Targum ve Kabbala yazılarından alıntılar yaparak (Büyük Midraş) isimli kendine has bir midraş oluşturdu.
Birleşik Krallık hamiliğinde
Britanya İmparatorluğu, 19.yüzyılın ortalarında Orta Doğu'ya yayıldı ve bu zamanda Yahudiler, İslam hakimiyeti altındaki döneme kıyasla daha başarılı olunca Yemen'in diğer bölgelerindeki Yahudiler de buraya göç etmeye başladı. 1838'den sonra, sırf Aden şehrinde 5000 Yahudi, vilayetin geri kalanında ise 2000 Yahudi bulunmaktaydı.
Aden'de son 40 yıldaki Yahudi cemaati
1928'de Yahudi Ajansı Aden'de bir büro açtı. Bunu takip eden yıllarda, az sayıda, din gerekçeli saldırılar gerçekleşti; 1932'deki ayaklanma nispeten küçük sayılırdı. 1933'teki anti-Yahudi ayaklanmada birçok Yahudi taşlanıp bıçaklandı. Bu saldırılar, 1947'de, Birleşmiş Milletler Paylaşım Planının oylamasının ardından gerçekleşen ve Adanilerin yaşamlarını tedavi edilemez ölçüde parçalayan saldırıya kıyasla küçük çaplıydı.
Yahudilere, iki kız çocuğunu öldürdükleri iftirası atıldıktan sonra başlayan protestolar kanlı saldırılara dönüştü.
2 Aralık 1947'de tahrip edici pogrom patlak verdi - 82 Yahudi öldü, 76'sı yaralandı; mevcut 170 Yahudi işyerinden 106'sı tamamen 8'i ise kısmen soyuldu. Dört sinagog yakıldı ve 220 Yahudi evi yakıldı, yağmalandı veya hasara uğradı. 1929'da yağmalanan Selim Kız Okulunun yanında bulunan Kral V. George Yahudi Erkek Okulu ise 1947'deki ayaklanmalarda yağmalandı.
İngiliz askerlerinin bulunmadığı bu sırada kendilerini korumak için gönderileceğini duyan Yahudiler biraz rahatladı. Fakat, oluşan Milis güçleri saldırılara göz yumup kendileri ayrım yapmadan Yahudilere ateş açtı ve çoğunu öldürdü.
Cemaatin son yıkılışı, 1967'de, Aden İngilizlerden bağımsızlığını kazandıktan ve Altı Gün Savaşı'ndan kısa bir süre sonra gerçekleşti. Cinayetler, yağmalamalar ve sinagog yıkımları gerçekleşti. Sonunda, geriye kalan Yahudilere katliam yapılacağını anlayan İngilizlerin yardımıyla Yahudiler ülkeden çıkarıldı. Aden Yahudileri, "bir zamanların cemaati" haline geldi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Professor Reuben Ahroni
- http://www.youtube.com/watch?v=zndbhdnwQFg 5 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://Jewishrefugees.blogspot.com/2005/07/long-way-from-aden.html 18 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.fedor-pellmann.de/refugees2.htm 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.chabad.org/kids/article_cdo/aid/4778/Jewish/Sukkot-Far-Away.htm 3 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.cs.cmu.edu/~kraut/Family_Photos/pages/Aden.html 25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.manfredlehmann.com/sieg282.html 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.Jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Jewref.html15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- New Standard Jewish Encyclopedia, 1992, Encyclopedia Publishing, "Arabia", "Aden"
- http://www.imj.org.il/imagine/ 16 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://Yementimes.com/article.shtml?i=978&p=culture&a=1 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.slate.com/id/2077297/entry/2077334/ 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.adenairways.com 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.adenjc.com/24 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- "West of Aden", Yacov Tobi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Aden Yahudileri Arap Yarimadasi nin guney ucunda Hadramut a siniri olan Aden de dogan veya Aden de dogmus kisilerin nesillerinden gelenlere denir Aden eskiden Birlesik Krallik a ait bir liman sehriydi Yahudilerin burada ilk yerlesenlerden olmalari mumkundur Bundan 500 yildan uzun bir sure once Kudus e gelen Bartinuro lu Rabbi Obadiah in yazdiklarina gore Eden topraklarindan Yahudiler Talmud ile pek tanisik degiller lakin sadece Rabbi Alfasi ve Rabbi Mose ben Maymon ile tanisiklar Aden Yahudilerinin hemen hemen hepsi Haziran 1947 ile Eylul 1967 arasi ulkeyi terk etmislerdir Bugun cogunlugu Israil de bir kismi da basta Birlesik Krallik olmak uzere diger yerlerde yasamaktadir Aden hamiligiTarihce200 lu yillarda Aden de Yahudi cemaatinin varligi bilinmektedir her ne kadar tarihi belgelerde bu cemaat gozden kacmis ise dahi Guney Arabistan da Aden den Kahire ye 850 yil once yazilmis bir mektup mevcuttur Bu mektupta Yahudi bir tuccar ev gereksinimleri icin Kahire den erzak istedigini belirtmekteydi 1896 da kesfedilen Kahire Genizasi nda bu iki cemaat arasindaki bilgelerin iletisimini gosteren mektuplar vardir Bu mektuplar arasinda rabbinik akademinin liderleri enstituleri icin Aden ve diger Yahudi cemaatlerinden maddi destek arzuladigini belirten yazilar bulunur Israil in Bet Searim kazi alaninda Aden ve Yemen de misna doneminde 2 ve 3 yuzyillar Yahudilerin yasadigini belirten deliller kesfedildi Yemen Yahudilerinin mezarlarinin bulundugu bir oda bulunmustur Bu Yahudiler Himyar dan kutsal topraklara gomulmek icin getirilmislerdi Aden deki Yahudi mezarliklarinda ise 12 yuzyila ait mezar taslari bulunmaktadir 10 yuzyilda Yemen Aden Yahudileri Babil Yahudileriyle temasa gecmistir Bunun kaniti olarak sadece Babil Yahudilerinin kullandigi noktalama sisteminin Aden Yahudilerince bir sure kullanilmasina baglanir Bu gelenek uzun surmediyse de bazi kitaplar bu stille basildi Aden Yahudilerinde Saadia Gaon tarafindan Tora nin ve bes megillanin Arapcaya cevrilmis tercumeleri bulunur Babil bilgeleri tarafindan tasarlanan ve Saadia Gaon un dua kitabinda yer alan Sukot icin Hosanot gibi dua ve ayinler Aden Yahudileri tarafindan benimsenmis ve bugune kadar geleneklerinin bir parcasi olarak gelmistir Kahire belgelerinde bulunan 10 yuzyila ait Yemen hukumdarinin ve Aden den Madmon Ben Yafter Ben Bendar in talimatlari bu donemde de Aden de Yahudilerin varligina bir kanittir 1083 ten 1173 e kadar Aden bir Arap hanedanligi olan Zuraitler tarafindan yonetildi Bu zamandan itibaren Akdeniz e Hindistan a ve Uzak Dogu ya ticaret icin onemli limanlardan biri olan Aden cemaat icin onemli bir nokta haline geldi Yahudiler buyuk olcude uluslararasi ticaretle ilgilenince varliklandilar ve Babil Misir ve Israil diyarindaki dini okullarina maddi desteklerde bulundular 10 yuzyildan 13 yuzyila kadar Aden Yemen Yahudi yasaminin merkezini olusturdu Yemen valileri veya cemaat baskanlari Aden de bir araya gelip cemaatlerini yonettiler Etkileri Pars a Babil e Arap Yarimadasi nda Hicaz a ve Hadramut a kadar yayildi Yuzyillar boyunca 8550 kisilik guclu Yahudi cemaati bazi kindar Araplar olmasina ragmen 1947 ye kadar genelde sakin yasadi Aden in sinagoglariII Dunya Savasi ndan once Aden de 7 sinagog ve binlerce Yahudi bulunmaktaydi 1858 de diger adlari Avraham in kalkani ve al Milama l kabira olan insa edildi Bu tapinak 2000 kisiyi icine alabilecek buyuklukteydi Sinagogun yanina Torah ve Hamitzvah ismiyle bir yesiva kuruldu Yesiva da Sulhan Aruh zohar tikkun Hatzot mezmular Israil Yasasi ve Yaakov Havib tarafindan bestelenen Ein Yaakov ogretildi Her ne kadar Buyuk Sinagog Yahudi cemaatinin bulusma noktasi idiyse de bunun yaninda bazi kucuk sinagoglar da mevcuttu Bunlara saygi goren Tora tomarlarinin bulundugu al Fahri sinagogu ve 1940 lara kadar cocuklara Talmud egitimi veren Semuel Nissim sinagogu birer ornektir Aden e yerlesen ve burada Avrupa dan kutsal kitap ithal eden Mose Hanoh Halevi isimli bir Yahudi kendi ismini tasidigi bir sinagog acti Milamat Hanoh 1924 te Rosasana arifesinde diger ismi Mialamat Silim olan Sukkat Salom isimli bir sinagog daha acildi ve kutlamalar gece vakitlerine kadar surdu EserlerAden Yahudilerine ait bir el yazmasi dini kitap Yemen de Aden disinda Ibranice baski yapan makine bulunmamaktaydi Aden de binlerce kitap basilmasina ragmen Yahudilerin kutsal kitaplari elle yazildi Londra daki ana Aden sinagogu adini Nahalat Yosef kitabindan alir Bu kitap uyelerinden ucuncu hakim Mori Yesuah in torunu Rabbi Smuel Ben Yosef tarafindan yazildi Kitapta 5 yuzyilda tamamlanan Kudus Talmudu ndan bu yana Aden Yahudi cemaatinin ibadet sekilleri anlatilmaktadir 13 yuzyilda Amram al Adani Kutsal kitaptan iki Talmud dan midraslari alarak ve eski midraslarin ustune ekleyerek ve hatta Targum ve Kabbala yazilarindan alintilar yaparak Buyuk Midras isimli kendine has bir midras olusturdu Birlesik Krallik hamiligindeBritanya Imparatorlugu 19 yuzyilin ortalarinda Orta Dogu ya yayildi ve bu zamanda Yahudiler Islam hakimiyeti altindaki doneme kiyasla daha basarili olunca Yemen in diger bolgelerindeki Yahudiler de buraya goc etmeye basladi 1838 den sonra sirf Aden sehrinde 5000 Yahudi vilayetin geri kalaninda ise 2000 Yahudi bulunmaktaydi Aden de son 40 yildaki Yahudi cemaati1928 de Yahudi Ajansi Aden de bir buro acti Bunu takip eden yillarda az sayida din gerekceli saldirilar gerceklesti 1932 deki ayaklanma nispeten kucuk sayilirdi 1933 teki anti Yahudi ayaklanmada bircok Yahudi taslanip bicaklandi Bu saldirilar 1947 de Birlesmis Milletler Paylasim Planinin oylamasinin ardindan gerceklesen ve Adanilerin yasamlarini tedavi edilemez olcude parcalayan saldiriya kiyasla kucuk capliydi Yahudilere iki kiz cocugunu oldurdukleri iftirasi atildiktan sonra baslayan protestolar kanli saldirilara donustu 2 Aralik 1947 de tahrip edici pogrom patlak verdi 82 Yahudi oldu 76 si yaralandi mevcut 170 Yahudi isyerinden 106 si tamamen 8 i ise kismen soyuldu Dort sinagog yakildi ve 220 Yahudi evi yakildi yagmalandi veya hasara ugradi 1929 da yagmalanan Selim Kiz Okulunun yaninda bulunan Kral V George Yahudi Erkek Okulu ise 1947 deki ayaklanmalarda yagmalandi Ingiliz askerlerinin bulunmadigi bu sirada kendilerini korumak icin gonderilecegini duyan Yahudiler biraz rahatladi Fakat olusan Milis gucleri saldirilara goz yumup kendileri ayrim yapmadan Yahudilere ates acti ve cogunu oldurdu Cemaatin son yikilisi 1967 de Aden Ingilizlerden bagimsizligini kazandiktan ve Alti Gun Savasi ndan kisa bir sure sonra gerceklesti Cinayetler yagmalamalar ve sinagog yikimlari gerceklesti Sonunda geriye kalan Yahudilere katliam yapilacagini anlayan Ingilizlerin yardimiyla Yahudiler ulkeden cikarildi Aden Yahudileri bir zamanlarin cemaati haline geldi Ayrica bakinizMizrahi Temani Hadramaut Yahudileri Habbani Yahudileri Suudi Arabistan daki Yahudilerin tarihiKaynakcaProfessor Reuben Ahroni http www youtube com watch v zndbhdnwQFg 5 Mayis 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde http Jewishrefugees blogspot com 2005 07 long way from aden html 18 Eylul 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www fedor pellmann de refugees2 htm 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www chabad org kids article cdo aid 4778 Jewish Sukkot Far Away htm 3 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www cs cmu edu kraut Family Photos pages Aden html 25 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www manfredlehmann com sieg282 html 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www Jewishvirtuallibrary org jsource History Jewref html15 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde New Standard Jewish Encyclopedia 1992 Encyclopedia Publishing Arabia Aden http www imj org il imagine 16 Mayis 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde http Yementimes com article shtml i 978 amp p culture amp a 1 4 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www slate com id 2077297 entry 2077334 26 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www adenairways com 1 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www adenjc com 24 Mayis 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde West of Aden Yacov Tobi