Basilica Therma, diğer adlarıyla Terzili Hamam, Kral Hamamı veya Sarıkaya Roma Hamamı, Türkiye'nin Yozgat ilinin Sarıkaya ilçesinde yer alan Roma İmparatorluğu dönemine ait bir halk banyosudur. 2. yüzyılda inşa edilen hamamın jeotermal aktivitesi hâlâ mevcuttur.
Aquae Saravenae, Terzili Hamam, Kral Hamamı, Sarıkaya Roma Hamamı | |
Konum | Sarıkaya, Yozgat, Türkiye |
---|---|
Tür | Roma hamamı |
Uzunluk |
|
Tarihçe | |
Malzeme | Mermer, kireç taşı |
Kuruluş | 2. yüzyıl |
Sit ayrıntıları | |
Mülkiyet | Yozgat Müzesi |
Mimari | |
Mimari biçim | Antik Roma mimarisi |
Basilica Therma, Anadolu'da Roma mimarisine ait korunmuş tek termal hamamdır. Bu hamama en çok benzeyen antik yapı, Birleşik Krallık'ın Bath şehrindeki Aquae Sulis Hamamı'dır. Her iki hamam da birbirine benzer büyük havuzlara sahiptir. Ancak Aquae Sulis'e sonradan eklemeler yapılmışken, Basilica Therma'ya ne Bizans ne de Türkler döneminde eklemeler yapılmamıştır. Bu açıdan özgün halini korumuştur.
Etimoloji
Hamamdan ilk defa 2. yüzyılda Batlamyus Atlası'nda, Antik Yunan yazısıyla “Σαρούηνα” (Sarouena) şeklinde bahsedilmiştir.
Latince kaynaklarda “Aquae Saravenae” şeklinde yazılmıştır. Orijinalinin 4. veya 5. yüzyılda çizildiği tahmin edilen, Peutinger Haritası'nın 13. yüzyılda hazırlanan kopyasında ise bozuk Latince ile “Aquas Aravenas” yazar.
6. ve 7. yüzyıllardaki Bizans piskoposluk listelerinde ise “Βασιλικαί θέρμαι” (Basilikai Thermai; ‘kral hamamı’, ‘sultanhamam’) olarak geçmektedir.
Tarihçe
Basilica Therma, 2. yüzyılda Kapadokya Eyaleti'nin Bozok Platosu'nda büyük bir vadinin en derin kısmına, deniz seviyesinden 1170 metre yükseklikte, doğrudan termal kaynak üzerine inşa edilmiştir. Kayseri üzerinden Kamuliana, Euaissa ve Sibora yolu üzerinde bulunuyordu. Yine yakınlarında Tavium, Sebastopolis ve Rumdiğin gibi kentler bulunuyordu.
4. yüzyılda Anadoluda'da (Paganlığın yasaklanması) ve Hristiyanlığın yayılmasından sonra hamamın kuzey kısmına bir kilise binası eklenmiştir. Daha sonra kasaba bir psikoposluk merkezi olmuş ve 451 yılına kadar psikoposluk mevcudiyetini korumuştur. Bu dönemde büyük havuzun ortasına haç kabartmalı bir mermer vaftiz taşı yerleştirilmiştir. Paganlar Basilica Therma'nın havuzunda bu taş üzerinde vaftiz edilmiş ve yeni dine sokulmuştur. Bu özelliğinden dolayı hamam, Hristiyanlar için kutsal bir yer işlevi görüyordu.
979 sonbaharında Doğu Roma Generali Bardas Fokas, isyancı soylu asker Bardas Skleros'un ordusunu Basilica Therma yakınlarında mağlup etti. Ardından bu zaferin onurlandırılması amacıyla günümüzde Üçayak Kilisesi adıyla bilinen büyük bir kilise inşa edildi ancak zaferin kazanıldığı Basilica Therma civarı yerine savaşın başladığı bölgeye, 100 km batıya inşa edildi.
1067'de Doğu Roma, Kayseri Muharebesi'ni kaybetti ve 7 asırdır egemen olduğu Kapadokya eyaletini Selçuklu İmparatorluğu'na kaptırdı. Ardından sırasıyla Danişmentliler, Rum Selçuklu Devleti ve ardından Osmanlı İmparatorluğu'nun egemenliğine girdi.
Osmanlı'da hamama dair en net kayıtlardan biri 1905 yılına ait bir belgede yer alır. Buna göre Boğazlıyan kasabasında açılan bir mekteb-i iptidai muallimlerinin maaşları ödenemediği için, ‘Ilısu Kaplıcası’ gelirlerinin onlara tahsis edilmesi değerlendirilmiştir. Bu durum Basilica Therma'nın 20. yüzyıl başlarına değin faal olduğunun ve belli bir ziyaretçi kitlesine sahip olduğunun göstergesidir.
2014'teki kazılar sırasında ortaya çıkarılan hamamın çevresinde ₺10 milyonluk kamulaştırma yapıldı.
Hamam, 2018'de UNESCO tarafından (Dünya Mirası Geçici Listesi)'ne eklendi.
Mimari
Hamamdan geriye günümüze üç havuz ve küçük havuza inen merdivenler, bir dizi kemer, iki apsis duvarı ve çevredeki diğer duvar yıkıntıları kalmıştır. Çevredeki zemin ve yollar zamanla yükseldiği için hamam toprağa batmış ve yüzeyden birkaç metre aşağıda kalmıştır.
Hamamın yanındaki kilise ve diğer yapılardan geriye ise yalnızca temel ve yere çok yakın seviyede duvarlar kalmıştır.
Havuzlar
Basilica Therma'da biri büyük, diğer ikisi küçük olmak üzere üç havuz bulunur. Büyük havuzun ortasında bir vaftiz taşı bulunurken küçük havuzların her ikisinde de havuza inişi kolaylaştıran basamaklar bulunur. Havuzlardan çıkan termal su 48 °C sıcaklıktadır.
Büyük havuzun uzunluğu 23,3 metre, eni 12,8 metre genişliğinde, derinliği ise 1,34 metredir ve dikdörtgendir. Havuzun ortasındaki vaftiz taşı ise 120x140 santimetre ölçülerinde, 25 santimetre kalınlığında, ovale yakın altıgen şeklinde iki parçalıdır ve haç kabartmasına sahiptir.
Büyük havuzun kemerlerinin bitişiğinde, her iki yanında simetrik merdivenleri olan, 16 metre uzunluğunda ve 4 metre eninde yine dikdörtgen bir iç havuz bulunmaktadır. Bu iç havuz, büyük havuzun uzantısı şeklindedir ve suları kemerlerin altından birbirine karışır.
Zeminden fışkıran termal suların bulunduğu üçüncü havuz ise iç havuzlara 90° dik olarak konumlandırılmıştır. Ancak diğer iki havuzun aksine kenarları köşeli değil yuvarlatılmış dikdörtgen biçimindedir.
Kemerler
Hamamın duvar ve kemerlerinin büyük kısmı yıkılmış, yalnızca tonozlu arka mekâna geçişi sağlayan batı cephe duvarı ayakta kalabilmiştir. Bu kısımda 10 gözlü, 2 katlı mermer, kemerli bir duvar görülmektedir. Kemerler bindirme kemer üslubuyla inşa edilmiştir.
Kemerlerin her iki yanında kemeri destekleyen yarım daire biçiminde apsis duvarları bulunur. Kalan parçalar öküz, çiçek ve yaprak motifleriyle süslenmiş frizler bulunur. Her bir kemerin tam ortasında ise ve aslan başlı süslü kornişler vardır. Sütunların kornişinde yaprak ve bitki desenleri, öküz motifleri, Yunan mitolojisindeki Sağlık Tanrısı Asklepios'u simgeleyen yılan desenleri gibi desen ve kabartmalar bulunur. Özellikle Asklepios desenlerinden ötürü Basilica Therma'nın bir şifa merkezi işlevi gördüğü düşünülmektedir.
Buluntular
Kazılarda küçük buluntular keşfedilmiştir. İçlerinden özellikle İmparator Antoninus Pius portreli Roma sikkesi, Basilica Therma'nın yapılış tarihinin netlik kazanmasına yardımcı olmuştur.
- Kemik obje: Çay kaşığını andıran, gövde boyunca dairesel süslemeler içeren ve M.Ö. 1. yüzyıla ait kemik obje
- Roma sikkesi: Ön yüzünde İmparator Antoninus Pius portresi, arka yüzünde Erciyes Dağı olan bronz sikke
- Roma madalyonu: Geç Roma devrine ait haç motifli, okunaksız Latin harfler içeren madalyon
- Selçuklu koku kabı: 12-13. yüzyıllara ait, desenli Selçuklu koku kabı
- Tarak: Çift taraflı, ortasında iki aslan figürü yer alan Selçuklu Devri ahşap tarak
- Osmanlı sikkeleri: Sultan III. Ahmed dönemine ait altın ve gümüş sikkeler
Kaynakça
- ^ a b c d "Basilica Therma (Sarıkaya Roma Hamamı)" (İngilizce). UNESCO. 5 Haziran 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2018.
- ^ Miller, Konrad (1916). Römische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana dargestellt. s. 734.
- ^ Richard Talbert. Barrington Atlas of the Greek and Roman World (İngilizce) (8 Ekim 2000 bas.). Princeton, N.J.: Princeton University Press. ss. 981-982. ISBN .
- ^ . euratlas.net. Euratlas. 9 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ Strobel, Karl. . referenceworks.brillonline.com. Brill. 6 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Kasım 2022.
- ^ Laale, Hans Willer (2011). Ephesus (Ephesos) : An Abbreviated History From Androclus to Constantine XI. Bloomington, IN. s. 373. ISBN .
- ^ Şenyurt, Hasan K. (2016). "Sarıkaya Roma Hamamı Tarihçesi ve 2010-2015 Yılı Kazı Çalışmaları Sonuçları". I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı -. Bozok Üniversitesi. s. 4.
- ^ "Yozgat'ta iki bin yıllık Roma hamamı turizme kazandırılıyor". NTV. 4 Nisan 2018. 4 Nisan 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Haziran 2018.
- ^ "'Kral kızı' UNESCO'nun geçici listesinde". Anadolu Ajansı. 1 Haziran 2018. 6 Kasım 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2022.
- ^ "Yozgat'taki Basilica Therma Roma Hamamı'nın şifalı suyu 2 bin yıldır akıyor". CNN Türk. 30 Mart 2018. Erişim tarihi: 5 Haziran 2018.
- ^ Şenyurt, Hasan K. (2016). "Sarıkaya Roma Hamamı Tarihçesi ve 2010-2015 Yılı Kazı Çalışmaları Sonuçları". I. Uluslararası Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabı -. Bozok Üniversitesi. s. 6.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Basilica Therma diger adlariyla Terzili Hamam Kral Hamami veya Sarikaya Roma Hamami Turkiye nin Yozgat ilinin Sarikaya ilcesinde yer alan Roma Imparatorlugu donemine ait bir halk banyosudur 2 yuzyilda insa edilen hamamin jeotermal aktivitesi hala mevcuttur Basilica ThermaAquae Saravenae Terzili Hamam Kral Hamami Sarikaya Roma HamamiKonumSarikaya Yozgat TurkiyeTurRoma hamamiUzunlukBoyu 23 3 metre Eni 12 8TarihceMalzemeMermer kirec tasiKurulus2 yuzyilSit ayrintilariMulkiyetYozgat MuzesiMimariMimari bicimAntik Roma mimarisi Basilica Therma Anadolu da Roma mimarisine ait korunmus tek termal hamamdir Bu hamama en cok benzeyen antik yapi Birlesik Krallik in Bath sehrindeki Aquae Sulis Hamami dir Her iki hamam da birbirine benzer buyuk havuzlara sahiptir Ancak Aquae Sulis e sonradan eklemeler yapilmisken Basilica Therma ya ne Bizans ne de Turkler doneminde eklemeler yapilmamistir Bu acidan ozgun halini korumustur EtimolojiHamamdan ilk defa 2 yuzyilda Batlamyus Atlasi nda Antik Yunan yazisiyla Saroyhna Sarouena seklinde bahsedilmistir Latince kaynaklarda Aquae Saravenae seklinde yazilmistir Orijinalinin 4 veya 5 yuzyilda cizildigi tahmin edilen Peutinger Haritasi nin 13 yuzyilda hazirlanan kopyasinda ise bozuk Latince ile Aquas Aravenas yazar 6 ve 7 yuzyillardaki Bizans piskoposluk listelerinde ise Basilikai 8ermai Basilikai Thermai kral hamami sultanhamam olarak gecmektedir TarihceBasilica Therma 2 yuzyilda Kapadokya Eyaleti nin Bozok Platosu nda buyuk bir vadinin en derin kismina deniz seviyesinden 1170 metre yukseklikte dogrudan termal kaynak uzerine insa edilmistir Kayseri uzerinden Kamuliana Euaissa ve Sibora yolu uzerinde bulunuyordu Yine yakinlarinda Tavium Sebastopolis ve Rumdigin gibi kentler bulunuyordu 4 yuzyilda Anadoluda da Paganligin yasaklanmasi ve Hristiyanligin yayilmasindan sonra hamamin kuzey kismina bir kilise binasi eklenmistir Daha sonra kasaba bir psikoposluk merkezi olmus ve 451 yilina kadar psikoposluk mevcudiyetini korumustur Bu donemde buyuk havuzun ortasina hac kabartmali bir mermer vaftiz tasi yerlestirilmistir Paganlar Basilica Therma nin havuzunda bu tas uzerinde vaftiz edilmis ve yeni dine sokulmustur Bu ozelliginden dolayi hamam Hristiyanlar icin kutsal bir yer islevi goruyordu 979 sonbaharinda Dogu Roma Generali Bardas Fokas isyanci soylu asker Bardas Skleros un ordusunu Basilica Therma yakinlarinda maglup etti Ardindan bu zaferin onurlandirilmasi amaciyla gunumuzde Ucayak Kilisesi adiyla bilinen buyuk bir kilise insa edildi ancak zaferin kazanildigi Basilica Therma civari yerine savasin basladigi bolgeye 100 km batiya insa edildi 1067 de Dogu Roma Kayseri Muharebesi ni kaybetti ve 7 asirdir egemen oldugu Kapadokya eyaletini Selcuklu Imparatorlugu na kaptirdi Ardindan sirasiyla Danismentliler Rum Selcuklu Devleti ve ardindan Osmanli Imparatorlugu nun egemenligine girdi Osmanli da hamama dair en net kayitlardan biri 1905 yilina ait bir belgede yer alir Buna gore Bogazliyan kasabasinda acilan bir mekteb i iptidai muallimlerinin maaslari odenemedigi icin Ilisu Kaplicasi gelirlerinin onlara tahsis edilmesi degerlendirilmistir Bu durum Basilica Therma nin 20 yuzyil baslarina degin faal oldugunun ve belli bir ziyaretci kitlesine sahip oldugunun gostergesidir 2014 teki kazilar sirasinda ortaya cikarilan hamamin cevresinde 10 milyonluk kamulastirma yapildi Hamam 2018 de UNESCO tarafindan Dunya Mirasi Gecici Listesi ne eklendi MimariHamamdan geriye gunumuze uc havuz ve kucuk havuza inen merdivenler bir dizi kemer iki apsis duvari ve cevredeki diger duvar yikintilari kalmistir Cevredeki zemin ve yollar zamanla yukseldigi icin hamam topraga batmis ve yuzeyden birkac metre asagida kalmistir Hamamin yanindaki kilise ve diger yapilardan geriye ise yalnizca temel ve yere cok yakin seviyede duvarlar kalmistir Havuzlar Basilica Therma da biri buyuk diger ikisi kucuk olmak uzere uc havuz bulunur Buyuk havuzun ortasinda bir vaftiz tasi bulunurken kucuk havuzlarin her ikisinde de havuza inisi kolaylastiran basamaklar bulunur Havuzlardan cikan termal su 48 C sicakliktadir Buyuk havuzun uzunlugu 23 3 metre eni 12 8 metre genisliginde derinligi ise 1 34 metredir ve dikdortgendir Havuzun ortasindaki vaftiz tasi ise 120x140 santimetre olculerinde 25 santimetre kalinliginda ovale yakin altigen seklinde iki parcalidir ve hac kabartmasina sahiptir Buyuk havuzun kemerlerinin bitisiginde her iki yaninda simetrik merdivenleri olan 16 metre uzunlugunda ve 4 metre eninde yine dikdortgen bir ic havuz bulunmaktadir Bu ic havuz buyuk havuzun uzantisi seklindedir ve sulari kemerlerin altindan birbirine karisir Zeminden fiskiran termal sularin bulundugu ucuncu havuz ise ic havuzlara 90 dik olarak konumlandirilmistir Ancak diger iki havuzun aksine kenarlari koseli degil yuvarlatilmis dikdortgen bicimindedir Kemerler Hamamin duvar ve kemerlerinin buyuk kismi yikilmis yalnizca tonozlu arka mekana gecisi saglayan bati cephe duvari ayakta kalabilmistir Bu kisimda 10 gozlu 2 katli mermer kemerli bir duvar gorulmektedir Kemerler bindirme kemer uslubuyla insa edilmistir Kemerlerin her iki yaninda kemeri destekleyen yarim daire biciminde apsis duvarlari bulunur Kalan parcalar okuz cicek ve yaprak motifleriyle suslenmis frizler bulunur Her bir kemerin tam ortasinda ise ve aslan basli suslu kornisler vardir Sutunlarin kornisinde yaprak ve bitki desenleri okuz motifleri Yunan mitolojisindeki Saglik Tanrisi Asklepios u simgeleyen yilan desenleri gibi desen ve kabartmalar bulunur Ozellikle Asklepios desenlerinden oturu Basilica Therma nin bir sifa merkezi islevi gordugu dusunulmektedir Buluntular Kazilarda kucuk buluntular kesfedilmistir Iclerinden ozellikle Imparator Antoninus Pius portreli Roma sikkesi Basilica Therma nin yapilis tarihinin netlik kazanmasina yardimci olmustur Kemik obje Cay kasigini andiran govde boyunca dairesel suslemeler iceren ve M O 1 yuzyila ait kemik obje Roma sikkesi On yuzunde Imparator Antoninus Pius portresi arka yuzunde Erciyes Dagi olan bronz sikke Roma madalyonu Gec Roma devrine ait hac motifli okunaksiz Latin harfler iceren madalyon Selcuklu koku kabi 12 13 yuzyillara ait desenli Selcuklu koku kabi Tarak Cift tarafli ortasinda iki aslan figuru yer alan Selcuklu Devri ahsap tarak Osmanli sikkeleri Sultan III Ahmed donemine ait altin ve gumus sikkelerKaynakca a b c d Basilica Therma Sarikaya Roma Hamami Ingilizce UNESCO 5 Haziran 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2018 Miller Konrad 1916 Romische Reisewege an der Hand der Tabula Peutingeriana dargestellt s 734 Richard Talbert Barrington Atlas of the Greek and Roman World Ingilizce 8 Ekim 2000 bas Princeton N J Princeton University Press ss 981 982 ISBN 9780691031699 euratlas net Euratlas 9 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Kasim 2022 Strobel Karl referenceworks brillonline com Brill 6 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Kasim 2022 Laale Hans Willer 2011 Ephesus Ephesos An Abbreviated History From Androclus to Constantine XI Bloomington IN s 373 ISBN 1449716202 Senyurt Hasan K 2016 Sarikaya Roma Hamami Tarihcesi ve 2010 2015 Yili Kazi Calismalari Sonuclari I Uluslararasi Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabi Bozok Universitesi s 4 Yozgat ta iki bin yillik Roma hamami turizme kazandiriliyor NTV 4 Nisan 2018 4 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Haziran 2018 Kral kizi UNESCO nun gecici listesinde Anadolu Ajansi 1 Haziran 2018 6 Kasim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Kasim 2022 Yozgat taki Basilica Therma Roma Hamami nin sifali suyu 2 bin yildir akiyor CNN Turk 30 Mart 2018 Erisim tarihi 5 Haziran 2018 Senyurt Hasan K 2016 Sarikaya Roma Hamami Tarihcesi ve 2010 2015 Yili Kazi Calismalari Sonuclari I Uluslararasi Bozok Sempozyumu Bildiri Kitabi Bozok Universitesi s 6