Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Batı Macaristan Ayaklanması, 28 Ağustos 1921 ile 13 Ekim 1921 tarihleri arasında bugünkü Burgenland ve Macaristan'ın batı topraklarında gerçekleşti. 15 Temmuz ile 27 Temmuz 1922 arasında ikinci bir girişimde bulunuldu. Ayaklanmanın temel nedeni, 17 Kasım 1918'de Avusturya Devlet Konseyi'nin etnik ilkelere atıfta bulunarak, çoğunlukla Almanların yaşadığı ancak önemli bir Hırvat ve Macar azınlığa sahip olan Batı Macaristan üzerindeki toprak iddiasını ilan ettiği beyanıydı.İtilaf Devletleri, Avusturya'nın talebini kabul ederek, 10 Eylül 1919 Saint-Germain Antlaşması'nda toprakları Avusturya'ya verdi ve bunu 4 Haziran 1920 Trianon Antlaşması'nda onayladı.
| Batı Macaristan Ayaklanması | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İki savaş arası dönem | |||||||||||
 Avusturya'daki bugünkü Burgenland haritası, kısa ömürlü Lajtabánság eyaleti ve askeri çatışmalar (bugün parçası: Burgenland, Avusturya ve Macaristan) | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Rongyos Gárda Lajtabánság Bosnalı ve Arnavut Müslüman gönüllüler Macaristan (Birinci ayaklanmada) |
| ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
| Pál Prónay Iván Héjjas Gyula Ostenburg-Moravek Mihály Francia Kiss Károly Kaszala István Friedrich Gyula Gömbös Huszein Durics Hilmi |  Robert Davy Anton Petzt Rudolf Plenert | ||||||||||
| Güçler | |||||||||||
| 200 | 500 | ||||||||||
| Kayıplar | |||||||||||
| 24 | Bilinmiyor | ||||||||||
Macar hükûmeti de kararı protesto etti ve Avusturya hükûmeti ile anlaşmaya varmaya çalıştı, ancak girişimler başarısızlıkla sonuçlandı. O zaman, Iván Héjjas, Pál Prónay ve Gyula Ostenburg-Moravek liderliğindeki bir Macar isyancı gönüllü grubunun örgütlenmesi başlandı. 28 Ağustos 1921'de Avusturya jandarma birlikleri kendilerine tahsis edilen bölgeyi ele geçirmek için sınırı geçtiğinde, Mihály Kiss Francia ve Károly Kaszala liderliğindeki isyancılar Ágfalva'da jandarma ile karşı karşıya geldi ve onları püskürttü. Bu, Batı Macaristan'da yaklaşık bir buçuk ay süren ayaklanmanın başlangıcı oldu. Ayaklanma sırasında isyancılar Avusturyalıları tüm Burgenland bölgesinin dışına ittiler, ardından Lajtabánság devletini ilan ederek Pál Prónay'ı Lajtaban olarak atadılar.
Macar hükûmeti isyancıları resmi olarak desteklemedi, ancak ayaklanmayı bastırmak için de hiçbir şey yapmadı. Çatışmaların başarısı sayesinde, 11-13 Ekim 1921'de düzenlenen Venedik konferansında, hükûmet temsilcileri, Sopron ve çevredeki sekiz köyün bir referandumla bağlılığına karar verebilmesi için mücadele etti. Yapılan referandumda nüfusun %65,8'i Macaristan lehine oy kullandı. Bu, büyük güçler tarafından kalıcı olarak kabul edilen Trianon Antlaşması'nın tek ciddi bölgesel revizyonuydu.
Avusturya kaynakları, Düzensiz Muhafızlardan çoğunlukla Freischärler (özgür birlikler) olarak söz eder.
Geçmiş
Macaristan, I. Dünya Savaşı'nı kaybedenler arasında bitirdi. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu parçalandı ve Macaristan'ı çevreleyen devletlerden yeni oluşan Romanya, Sırbistan ve Çekoslovakya, Macar devletine yönelik toprak talepleriyle öne çıktı. Macaristan topraklarında yaşayan milliyetler birbiri ardına ayrılıklarını ilan etmiş ve ülke topraklarını birbiri ardına komşu devletlere kaptırmıştır. Sovyet Cumhuriyeti'nin liderleri ülkeyi savunmaya ve kaybedilen toprakları geri almaya çalıştılar, ancak başarısız oldular. Kuzey seferinde Çekoslovak Lejyonu'nu mağlup etmelerine ve Bardejov'daki tarihi Macaristan sınırına ulaşmalarına rağmen, Rumen ordusu Kızıl Ordu'yu yendi ve 4 Ağustos 1919'da Budapeşte'ye girdi ve buradan ancak daha sonra İtilaf güçlerinin baskısı altında çekilmeye istekli oldu.
Yabancı işgali altındaki topraklarda da çok sayıda Macar azınlık yaşıyordu ve ülke topraklarının üçte ikisinden fazlası yabancı işgali altına girdi. Bu, ülke halkını dehşete düşürdü, ancak o zamana kadar bir müttefik olan Avusturya Devlet Konseyi 17 Kasım 1918'de Batı Macaristan üzerindeki bölgesel iddiasını açıkladığında, bu halkı çileden çıkardı.
Macar liderliği, Avusturya liderliği ile müzakere etmeye çalıştı ve bölgeyi ikiye bölme olasılığını artırdı, ancak Avusturyalılar bir anlaşma yapmayı reddetti. İtilaf Devletleri, 10 Eylül 1919'da Saint-Germain Antlaşması'nda Avusturya'nın toprak iddialarını onayladı. 4 Haziran 1920'de Macaristan Krallığı'nın topraklarının üçte ikisinden fazlasını kaybettiği Trianon Antlaşması imzalandı ve barış antlaşmasında Batı Macaristan'ın Avusturya'ya ilhakı da onaylandı.
Barış antlaşmasının imzalanmasından sonra Macaristan, Batı Macaristan'ı boşaltmak zorunda kaldı. Bölge, A ve B olarak adlandırılan iki bölüme ayrılmıştır. İlki bugünkü Burgenland, ikincisi ise Sopron ve çevresi anlamına geliyordu. Ancak bu arada, çekirdeği Iván Héjjas liderliğinde 18 Nisan 1918'de kurulan Rongyos Gárda olan gönüllü birimlerin silah altına alınması başladı. İsyancılar arasında terhis edilen askerler, çiftçiler, üniversite öğrencileri ve demiryolu işçileri çoğunluktaydı, ancak Hilmi Hüseyin Duriç liderliğindeki Boşnak ve Arnavut gönüllüler de katıldı, bunlardan Ahmet adlı biri daha sonra Avusturyalılarla çatışmada öldürüldü.
Ancak "gönüllülerin" o zamanlar çok fazla silahı yoktu, bu yüzden Fööstöm'deki silah deposunu soymaya karar verdiler. Silahlı soygun, 30 Temmuz 1920 gecesi, Mihály Francia Kiss liderliğindeki 800 kişilik silahlı bir grubun Szentgotthárd yakınlarındaki Macaristan-Avusturya sınırını geçtiği sırada gerçekleşti; Fölöstöm kasabası kuşatıldı ve cephanelik soyuldu. Daha sonra depoda bulunan silahlar bir kamyona yüklenerek Macaristan'a götürüldü. Toplam 3.000 tüfek ve 30 makineli tüfek isyancıların eline geçti. Avusturya hükûmeti protesto etti, ancak herhangi bir işlem yapılmadı.
Jandarma Gyula Ostenburg-Moravek'in Sopron müfrezesine komuta eden Batı Macaristan'dan geri çekilmeyi organize etmek için Baş Hükûmet Komiseri Antal Sigray atandı ve Hindy ve Prónay liderliğindeki isyancılar da onun rızasıyla bölgeye geldi.
20 Ağustos 1921'de Sopron'da birkaç bin kişinin katıldığı ve ilhakı protesto ettiği geniş çaplı bir kitlesel gösteri düzenlendi. Ancak 26 Ağustos'ta A Bölgesi boşaltıldı ve ertesi gün şehrin tüm büroları taşındı ve Ulusal Ordu geri çekildi. İşte o zaman ayaklanma başladı.
Ayaklanma
28 Ağustos 1921'de ateşli silahlar ve makineli tüfeklerle donatılmış Avusturya jandarma birlikleri Macaristan sınırını geçti. Jandarmalar bir geçit töreni eşliğinde Sopron'a yürümeye başlamıştı. Ancak Ágfalva'da Mihály Francia Kiss, Károly Kaszala ve Viktor Maderspach liderliğindeki isyancılar Avusturya jandarmalarına sürpriz bir saldırı düzenledi. Macar tarafından bir kişi, evinde geniş bir ailesi olan Kecskemét'ten bir çiftçi olan László Baracsi adlı çatışmada öldürüldü. Ailesi ve sosyal statüsü nedeniyle, bazı tarihçiler Baracsi hakkında şüpheler dile getiriyor. Çünkü Baracsi gibi birinin evinden çok uzak bir yerdeki amaca hizmet etmek için kötü koşullarda yaşayan ailesini neden terk ettiği açık değildir.
Bir buçuk ay süren ayaklanma, Ágfalv'daki ilk çatışmayla başladı. Çatışma sırasında isyancılar, Burgenland'ın yeni atanan hükûmet komiseri Robert Davy'yi de esir aldı. Ertesi gün, Avusturyalılar A bölgesindeki Alhó, Fraknó ve Németgyirót köylerinden çıkarıldı. Pinkafő'de, bölgedeki Hırvat nüfusunun yardımıyla sadece 20 isyancı, köyden yaklaşık 200 jandarmayı dövdü. 30 Ağustos'ta Felsőőr kurtarıldı. 4 Eylül'de Pörgölény yakınlarında ve 5 Eylül'de Kirchschlag bölgesinde meydana gelen çatışmalar sonucunda jandarmalar yeni edinilen toprakları terk etmek ve bin yıllık sınırın ötesine çekilmek zorunda kaldı. İki çatışmada toplam 7 Macar ve 10 Avusturyalı öldü.
Ancak Avusturya jandarması 7 Eylül'de bu kez daha büyük kuvvetlerle başka bir saldırı başlattı. Bazı jandarmalar vilayeti işgal etmeye çalışırken, jandarmalardan 500 kişilik bir grup Sopron'u ele geçirmeyi hedefledi. Yalnızca, bir makineli tüfeği olan yaklaşık 110 kişilik bir isyancı grupla karşı karşıya kaldılar. İsyancılar, Gyula Ostenburg-Moravek jandarmalardan tabancalar aldılar.
Ágfalv'daki ikinci çatışma 8 Eylül'de şafak vakti başladı. Sabaha kadar süren, ancak sonunda Macar zaferiyle sonuçlanan şiddetli bir mücadele başladı. İsyancılar üç kişiyi kaybetti ve yedi kişi ağır yaralandı, Avusturyalıların kayıpları ise bilinmiyor. Macar yetkililer olay yerinde 2 Avusturyalı muhafızın cesedini buldular. İsyancılara göre 10-15 Avusturyalı kaybetti, ancak düşenleri ve yaralıları yanlarına aldıkları için sayılmamıştır.
Avusturya jandarmaları Macar isyancılara karşı bir saldırı girişiminde bulundular, 10 Eylül'de Királyhida yakınlarında bir köprübaşı kurdular, ancak isyancılar saatlerce süren çatışmalardan sonra jandarmaları dağıttı.
Ayaklanma sırasında Macar hükûmeti resmi olarak desteklemese de onu bastırmak için hiçbir şey yapmadı. Başbakan István Bethlen, Jákfa'dan cesur Gyula Gömbös'ü bölgeye gönderdi, görevi isyancıları kontrol altında tutmaya çalışmak olacaktı, diğer yandan gayri resmî görevi isyan için malzeme tedarikinin organizasyonunu yapmaktı.
İsyancıların hızlı ve muhteşem başarıları, Avusturya'nın savaştan sonra düzenli askeri oluşumlara sahip olmamasından kaynaklanıyordu. Bununla birlikte, Düzensiz Muhafızların saflarında, yeterli savaş deneyimine sahip, gerilla savaşına aşina ve bölge hakkında yeterli bilgiye sahip birçok eski asker veya profesyonel asker vardı. Bölgenin işgali, Avusturya jandarmasının yeteneklerini çok aştı ve kolluk kuvvetleri olarak Avusturya jandarması düzenli askeri operasyonlar yürütemedi. Düzensiz Muhafızlarla karşılaştıkları her yerde, jandarmalar her zaman hantal kalıyordu. Öte yandan, eğer Avusturya dışarıdan yardım almış olsaydı, gerillaların daha büyük ve daha örgütlü güçlere karşı hiçbir şansı olmayacaktı, çünkü Avusturyalılar hem sayıca üstün olacaklardı, hem de silahları yiyecek ve tıbbi bakım tedarikleri konusunda gerillalara göre çok daha üstün olacaktı.,
Hükûmet ayaklanmadan en iyi şekilde yararlanmaya çalıştı ve bu nedenle, İtalya'nın Macar ve Avusturya tarafları arasında arabuluculuk üstlenmesi nedeniyle Ekim ayında Venedik'te düzenlenen bir konferans düzenlemeyi başardılar.
Bununla birlikte, konferans yapılmadan önce isyancılar, Eylül ayı sonuna kadar tüm Burgenland'ı Avusturya jandarmalarından temizlediler ve 4 Ekim 1921'de Felsőőr'de, bölge kilisesinin önünde, bölgenin bağımsızlığını ilan ettiler. Yeni devletin adı Lajtabánság başkanı ise Pál Prónay oldu. Bununla birlikte, geçici olarak kurulan hükûmetin paraya ihtiyacı olacağından, yeni devletin uzun ömürlü olmayacağı öngörülebilirdi. Ayrıca devletin toprakları küçüktü ve Avusturyalılar ve isyancılar burayı çoktan yağmalamışlardı. Ancak yeni devletin ilanı, Macar delegelerinin Venedik Konferansı'ndaki müzakerelerini görünürde zorlaştırsa da aslında müzakerelerin başarıya ulaşmasını sağlamıştır.
Venedik Konferansı
Venedik Konferansı 11 Ekim 1921'de başladı. Macaristan hükûmeti adına, Başbakan István Bethlen, Dışişleri Bakanı Miklós Bánffy, Dışişleri Dairesi Başkanı Sándor Khuen-Hédervári, eski Maliye Bakanı Lajos Walko ve ekspres ofis başkanı Henrik Fabró müzakerelere katıldı. Avusturya hükûmeti adına ise Şansölye Johann Schober ve Dışişleri Bakanlığı başkanı Richard Oppenheimer temsil etti.
Konferansın açılışını Dışişleri Bakanı Marquis Toretta yaptı. Macar delegelere söz verildiğinde, Sopron ve çevresinde bir referandum yapılmasını istediler (Miklós Bánffy daha sonra anılarında, burada olumlu bir sonuç çıkacağından emin oldukları için bu alanda bir referandum istediklerini kaydetti). Avusturya tarafı, Saint-Germain ve Trianon Antlaşmalarının harfi harfine yerine getirilmesinde ısrar ederek teklifi sert bir şekilde reddetti.
Konferansın ikinci gününde Macar heyeti sözde bildiriyi sundu. Millerand'dan gelen ve yerleşim yerlerinde yaşayanların görüşlerini de dinlenmesini içeren bir ön yazıydı bu. Ancak Avusturya tarafı tekrar protesto etti ve isyancı grupların derhal silahsızlandırılmasını talep etti ve bu olmazsa tüm kararları geçersiz sayacağını belirtti.
Gergin durumda, Bánffy isyancıların silahsızlandırılmasını garanti etti. Bu nihayet Avusturya tarafından kabul edildi ve bölgenin boşaltılmasından sekiz gün sonra Sopron ve çevresinin kaderini referandumla belirlenecekti.
Sopron referandumu
Konferanstan sonra Macar yetkililer, Macaristan Kralı I. Karl'ın tahtı geri alma girişimleri sırasında I. Karl Budapeşte'ye ilerlerken, Iván Héjjas ve Gyula Ostenburg-Moravek de dahil olmak üzere Batı Macaristan'daki isyancıların birçoğu hemen kralın yanında yer aldı, ancak Prónay meşruiyetçi inançlarına rağmen çekimser kaldı ve aynı zamanda darbecilere karşı harekete geçmeyi reddetti.
Meşru ordu nihayet 23 Ekim'de hükûmete sadık güçler tarafından Budaörs Muharebesinde yenildi, I. Karl yakalandı ve bu kez kalıcı olarak Madeira adasına sürüldü. Darbe başarısız olduktan sonra , kralcı isyancılara karşı hemen harekete geçti. Kasım ayının başında, Prónay'a bölgeyi boşaltması için çağrıda bulunan bir ültimatom gönderdi. Prónay nihayet bunu yerine getirdi, bu nedenle 10 Kasım'da, ancak bir aylık varoluştan sonra, Lajtabánság'ın varlığı sona erdi.
14-16 Aralık 1921 tarihleri arasında nihayet gerçekleşti. Oylama, isimlerine göre dokuz yerleşimi etkiledi:
- Ágfalva
- Balf
- Sopronbánfalva
- Fertőboz
- Fertőrákos
- Harka
- Kópháza
- Nagycenk
- Sopron
Etkilenen yerleşim yerlerinin nüfusunun %89,5'i oylamaya katıldı, bunların %65,08'i Macaristan'a, %34,92'si Avusturya'ya oy verdi ve %2,09'u geçersiz oy kullandı. Macaristan için yalnızca Fertőboz, Kópháza ve Nagycenk oy kullansa da, oylama nihai olarak Sopron nüfusu tarafından belirlendi ve katılan nüfusun %72'si Macaristan'a oy verdi, böylece bölge Macar devletinin bir parçası oldu. Sopron, referandumun anısına 1922'de Parlamento tarafından Civitas fidelissima (En Sadık Şehir) unvanını aldı.
Yeni ayaklanma girişimi
Sopron'daki referandum sayesinde Sopron ve çevredeki sekiz köy Macaristan'ın elinde kalabilse de, isyancılar eski Lajtabánság topraklarının tamamının Macaristan'a geri dönmesini istedikleri için bununla yetinmediler. Bu nedenle Prónay önderliğinde başka bir ayaklanmanın hazırlıkları başladı. Bu kez ayaklanmanın organizatörleri Pál Prónay, Antal Sigray ve György Hir idi.
Macar hükûmeti hareketi Gyula Gömbös'ten öğrendi ve ulusal polis şefi Imre Nádosy'ye hareketi ifşa etmesi talimatını verdi. Bu, 11 Haziran 1922'de oldu, bu nedenle Macar hükûmeti, Batı Macaristan'da ikinci ayaklanmanın yakında yaşanabileceğini öğrendi. Ancak ayaklanmanın başarısızlığı durumunda, bu aynı zamanda önceki kazanımların da akamete uğrayacağı anlamına da gelecekti ki bu oldukça muhtemeldi, çünkü Avusturya sonra yavaş yavaş Çekoslovakya'ya yaklaştı ve hatta 16 Aralık 1921'de birbirlerine karşılıklı ekonomik ve askeri yardım sözü veren antlaşmayı imzaladılar. O zamanlar Çekoslovakya, özellikle eski Çekoslovak Lejyonu'nun iç savaşta eğitilmiş 67.000'den fazla askerinin Rusya'dan dönmesi ve yeni devletin ordusunda profesyonel hizmet üstlenmesi nedeniyle, zaten önemli bir askerî güce sahipti. Modern savaş için gerekli cephaneliğe de sahip olan böylesine üstün bir güce karşı, birkaç yüz gerilla silahlarıyla savaşamadı ve Macaristan'ın neredeyse hiç ordusu yoktu. Ayrıca, Birinci Dünya Savaşı'nın hemen sonunda, Çekoslovakya sınırının Szombathely hattına kadar uzatılabileceği anlamına gelebilecek ortak bir Çekoslovak-Yugoslav sınır oluşturulması için Çek Koridoru önerilmişti. Bu plan o zamanlar çok rahat bir şekilde yeniden canlandırılabilirdi. Bu nedenle Macar hükûmeti henüz emekleme aşamasında ayaklanmayı bastırmaya karar verdi.
Bu arada isyancılar, savaş planı oluşturmuştu. Savaş planına göre Burgenland'daki operasyonları üç yönden başlatacak olan üç grup örgütlendi. Iván Héjjas liderliğindeki kuzey grubu Magyaróvár bölgesinde, Miklós Budaházy ve József Szabó liderliğindeki orta grup Kapuvár'da, László Apáthy liderliğindeki güney grubu ise Körmend yakınlarında toplandı. 15 Temmuz'da yaklaşık 400 kişilik bir grup sınırı geçerek Németújvár, Nagysároslak ve Monyorókerék bölgesinde telefon bağlantısını keserek Zurány ve Pándorfalu yerleşim yerlerine Macar bayrağı astı.
Macar yetkililer güneydeki grubu silahsızlandırdı ve liderleri László Apáthy'yi tutukladı. Tutuklanmamak için 38 kişi Körmend'den ayrıldı ve sınırı geçerek Karácsfa'ya doğru yola çıktı. Ancak burada, Avusturyalı jandarmalarla karşılaştılar. Uzun bir çatışmanın ardından 38 kişilik ekip geri çekildi. Macar verilerine göre herhangi bir kayıp yaşamazken, Avusturyalılara göre isyancılar tarafında bir ölü ve altı yaralı vardı.
Birim daha sonra, kendilerini silahsızlandırmak için bekleyen Macar jandarmalarının tuttuğu Macaristan sınırını tekrar geçti. Merkez grup 21 Temmuz'da Macar jandarmaları tarafından silahsızlandırılırken, kuzey grup 27 Temmuz'da silahsızlandırıldı.
Macar makamları örgüt liderleri hakkında dava açtı ancak Vali Horthy tarafından hepsi affedildiği için herhangi bir karara varılamadı ve yargılama sonlandırıldı. Ancak László Apáthy, tutukluluğu sırasında intihar etti.
Ayaklanma girişimi başarısızlıkla sonuçlansa da Macar diplomasisi bu sefer de bundan en iyi şekilde yararlandı. Macar yetkililerin organizatörlere karşı ne kadar sert davrandığına vurgu yapan István Bethlen, I. Dünya Savaşı'nı kaybeden devletlerden ilki olan Macaristan'ı 18 Eylül 1922'de Milletler Cemiyeti'ne kabul ettirmeyi başardı. Öte yandan, son ayaklanma girişiminin de bir sonucu olarak, çoğunluğu Hırvatların yaşadığı on yerleşim yerinin nüfusu, Aziz Petrus Kilisesinde halkın başlattığı gösteriler sonucunda bu yerleşim yerleri de 1923'te bir Avusturya-Macaristan köy mübadelesi anlaşmasıyla Macaristan'a iade edildi.
Kültürde isyanın ortaya çıkışı
On yıllar boyunca, Düzensiz Muhafızların veya Batı Macaristan'daki ayaklanmanın hatırası kültürde neredeyse hiç yer almadı. Tek ciddi istisna, Máriássy Félix'in 1969 film draması Imposters'tır. Gerçek tarihsel olaylara dayanmasına rağmen, isimler değiştirildi ve birkaç olay oldukça farklı bir şekilde sunuldu. Ana roller Nándor Tomanek, Margit Bara, Péter Huszti, Jácint Juhász ve László Mensáros tarafından paylaşılmıştı.
Kaynakça
- ^ a b . 22 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Tuzek". w3.sopron.hu. 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ "Felkeles". www.sopron.hu. 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Ağustos 2023.
- ^ . 26 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 29 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bati Macaristan Ayaklanmasi 28 Agustos 1921 ile 13 Ekim 1921 tarihleri arasinda bugunku Burgenland ve Macaristan in bati topraklarinda gerceklesti 15 Temmuz ile 27 Temmuz 1922 arasinda ikinci bir girisimde bulunuldu Ayaklanmanin temel nedeni 17 Kasim 1918 de Avusturya Devlet Konseyi nin etnik ilkelere atifta bulunarak cogunlukla Almanlarin yasadigi ancak onemli bir Hirvat ve Macar azinliga sahip olan Bati Macaristan uzerindeki toprak iddiasini ilan ettigi beyaniydi Itilaf Devletleri Avusturya nin talebini kabul ederek 10 Eylul 1919 Saint Germain Antlasmasi nda topraklari Avusturya ya verdi ve bunu 4 Haziran 1920 Trianon Antlasmasi nda onayladi Bati Macaristan AyaklanmasiIki savas arasi donemAvusturya daki bugunku Burgenland haritasi kisa omurlu Lajtabansag eyaleti ve askeri catismalar bugun parcasi Burgenland Avusturya ve Macaristan Tarih28 Agustos 13 Ekim 1921BolgeBati Macaristan Sopron Ilcesi Moson Ilcesi Vas Ilcesi SebepSinir anlasmazligiSonucMacar zaferi veCografi DegisikliklerSopron ve cevresi Macaristan da kaldi TaraflarRongyos Garda Lajtabansag Bosnali ve Arnavut Musluman gonulluler Macaristan Birinci ayaklanmada Avusturya Macaristan Ikinci ayaklanmada Cekoslovakya Kucuk sinir catismalari Fransa Savas disi askeri gorev Fransiz CezayiriKomutanlar ve liderlerPal Pronay Ivan Hejjas Gyula Ostenburg Moravek Mihaly Francia Kiss Karoly Kaszala Istvan Friedrich Gyula Gombos Huszein Durics HilmiRobert Davy Anton Petzt Rudolf PlenertGucler200500Kayiplar24Bilinmiyor Macar hukumeti de karari protesto etti ve Avusturya hukumeti ile anlasmaya varmaya calisti ancak girisimler basarisizlikla sonuclandi O zaman Ivan Hejjas Pal Pronay ve Gyula Ostenburg Moravek liderligindeki bir Macar isyanci gonullu grubunun orgutlenmesi baslandi 28 Agustos 1921 de Avusturya jandarma birlikleri kendilerine tahsis edilen bolgeyi ele gecirmek icin siniri gectiginde Mihaly Kiss Francia ve Karoly Kaszala liderligindeki isyancilar Agfalva da jandarma ile karsi karsiya geldi ve onlari puskurttu Bu Bati Macaristan da yaklasik bir bucuk ay suren ayaklanmanin baslangici oldu Ayaklanma sirasinda isyancilar Avusturyalilari tum Burgenland bolgesinin disina ittiler ardindan Lajtabansag devletini ilan ederek Pal Pronay i Lajtaban olarak atadilar Macar hukumeti isyancilari resmi olarak desteklemedi ancak ayaklanmayi bastirmak icin de hicbir sey yapmadi Catismalarin basarisi sayesinde 11 13 Ekim 1921 de duzenlenen Venedik konferansinda hukumet temsilcileri Sopron ve cevredeki sekiz koyun bir referandumla bagliligina karar verebilmesi icin mucadele etti Yapilan referandumda nufusun 65 8 i Macaristan lehine oy kullandi Bu buyuk gucler tarafindan kalici olarak kabul edilen Trianon Antlasmasi nin tek ciddi bolgesel revizyonuydu Avusturya kaynaklari Duzensiz Muhafizlardan cogunlukla Freischarler ozgur birlikler olarak soz eder GecmisMacaristan I Dunya Savasi ni kaybedenler arasinda bitirdi Avusturya Macaristan Imparatorlugu parcalandi ve Macaristan i cevreleyen devletlerden yeni olusan Romanya Sirbistan ve Cekoslovakya Macar devletine yonelik toprak talepleriyle one cikti Macaristan topraklarinda yasayan milliyetler birbiri ardina ayriliklarini ilan etmis ve ulke topraklarini birbiri ardina komsu devletlere kaptirmistir Sovyet Cumhuriyeti nin liderleri ulkeyi savunmaya ve kaybedilen topraklari geri almaya calistilar ancak basarisiz oldular Kuzey seferinde Cekoslovak Lejyonu nu maglup etmelerine ve Bardejov daki tarihi Macaristan sinirina ulasmalarina ragmen Rumen ordusu Kizil Ordu yu yendi ve 4 Agustos 1919 da Budapeste ye girdi ve buradan ancak daha sonra Itilaf guclerinin baskisi altinda cekilmeye istekli oldu Yabanci isgali altindaki topraklarda da cok sayida Macar azinlik yasiyordu ve ulke topraklarinin ucte ikisinden fazlasi yabanci isgali altina girdi Bu ulke halkini dehsete dusurdu ancak o zamana kadar bir muttefik olan Avusturya Devlet Konseyi 17 Kasim 1918 de Bati Macaristan uzerindeki bolgesel iddiasini acikladiginda bu halki cileden cikardi Macar liderligi Avusturya liderligi ile muzakere etmeye calisti ve bolgeyi ikiye bolme olasiligini artirdi ancak Avusturyalilar bir anlasma yapmayi reddetti Itilaf Devletleri 10 Eylul 1919 da Saint Germain Antlasmasi nda Avusturya nin toprak iddialarini onayladi 4 Haziran 1920 de Macaristan Kralligi nin topraklarinin ucte ikisinden fazlasini kaybettigi Trianon Antlasmasi imzalandi ve baris antlasmasinda Bati Macaristan in Avusturya ya ilhaki da onaylandi Baris antlasmasinin imzalanmasindan sonra Macaristan Bati Macaristan i bosaltmak zorunda kaldi Bolge A ve B olarak adlandirilan iki bolume ayrilmistir Ilki bugunku Burgenland ikincisi ise Sopron ve cevresi anlamina geliyordu Ancak bu arada cekirdegi Ivan Hejjas liderliginde 18 Nisan 1918 de kurulan Rongyos Garda olan gonullu birimlerin silah altina alinmasi basladi Isyancilar arasinda terhis edilen askerler ciftciler universite ogrencileri ve demiryolu iscileri cogunluktaydi ancak Hilmi Huseyin Duric liderligindeki Bosnak ve Arnavut gonulluler de katildi bunlardan Ahmet adli biri daha sonra Avusturyalilarla catismada olduruldu Ancak gonullulerin o zamanlar cok fazla silahi yoktu bu yuzden Foostom deki silah deposunu soymaya karar verdiler Silahli soygun 30 Temmuz 1920 gecesi Mihaly Francia Kiss liderligindeki 800 kisilik silahli bir grubun Szentgotthard yakinlarindaki Macaristan Avusturya sinirini gectigi sirada gerceklesti Folostom kasabasi kusatildi ve cephanelik soyuldu Daha sonra depoda bulunan silahlar bir kamyona yuklenerek Macaristan a goturuldu Toplam 3 000 tufek ve 30 makineli tufek isyancilarin eline gecti Avusturya hukumeti protesto etti ancak herhangi bir islem yapilmadi Jandarma Gyula Ostenburg Moravek in Sopron mufrezesine komuta eden Bati Macaristan dan geri cekilmeyi organize etmek icin Bas Hukumet Komiseri Antal Sigray atandi ve Hindy ve Pronay liderligindeki isyancilar da onun rizasiyla bolgeye geldi 20 Agustos 1921 de Sopron da birkac bin kisinin katildigi ve ilhaki protesto ettigi genis capli bir kitlesel gosteri duzenlendi Ancak 26 Agustos ta A Bolgesi bosaltildi ve ertesi gun sehrin tum burolari tasindi ve Ulusal Ordu geri cekildi Iste o zaman ayaklanma basladi Ayaklanma28 Agustos 1921 de atesli silahlar ve makineli tufeklerle donatilmis Avusturya jandarma birlikleri Macaristan sinirini gecti Jandarmalar bir gecit toreni esliginde Sopron a yurumeye baslamisti Ancak Agfalva da Mihaly Francia Kiss Karoly Kaszala ve Viktor Maderspach liderligindeki isyancilar Avusturya jandarmalarina surpriz bir saldiri duzenledi Macar tarafindan bir kisi evinde genis bir ailesi olan Kecskemet ten bir ciftci olan Laszlo Baracsi adli catismada olduruldu Ailesi ve sosyal statusu nedeniyle bazi tarihciler Baracsi hakkinda supheler dile getiriyor Cunku Baracsi gibi birinin evinden cok uzak bir yerdeki amaca hizmet etmek icin kotu kosullarda yasayan ailesini neden terk ettigi acik degildir Bir bucuk ay suren ayaklanma Agfalv daki ilk catismayla basladi Catisma sirasinda isyancilar Burgenland in yeni atanan hukumet komiseri Robert Davy yi de esir aldi Ertesi gun Avusturyalilar A bolgesindeki Alho Frakno ve Nemetgyirot koylerinden cikarildi Pinkafo de bolgedeki Hirvat nufusunun yardimiyla sadece 20 isyanci koyden yaklasik 200 jandarmayi dovdu 30 Agustos ta Felsoor kurtarildi 4 Eylul de Porgoleny yakinlarinda ve 5 Eylul de Kirchschlag bolgesinde meydana gelen catismalar sonucunda jandarmalar yeni edinilen topraklari terk etmek ve bin yillik sinirin otesine cekilmek zorunda kaldi Iki catismada toplam 7 Macar ve 10 Avusturyali oldu Ancak Avusturya jandarmasi 7 Eylul de bu kez daha buyuk kuvvetlerle baska bir saldiri baslatti Bazi jandarmalar vilayeti isgal etmeye calisirken jandarmalardan 500 kisilik bir grup Sopron u ele gecirmeyi hedefledi Yalnizca bir makineli tufegi olan yaklasik 110 kisilik bir isyanci grupla karsi karsiya kaldilar Isyancilar Gyula Ostenburg Moravek jandarmalardan tabancalar aldilar Agfalv daki ikinci catisma 8 Eylul de safak vakti basladi Sabaha kadar suren ancak sonunda Macar zaferiyle sonuclanan siddetli bir mucadele basladi Isyancilar uc kisiyi kaybetti ve yedi kisi agir yaralandi Avusturyalilarin kayiplari ise bilinmiyor Macar yetkililer olay yerinde 2 Avusturyali muhafizin cesedini buldular Isyancilara gore 10 15 Avusturyali kaybetti ancak dusenleri ve yaralilari yanlarina aldiklari icin sayilmamistir Avusturya jandarmalari Macar isyancilara karsi bir saldiri girisiminde bulundular 10 Eylul de Kiralyhida yakinlarinda bir koprubasi kurdular ancak isyancilar saatlerce suren catismalardan sonra jandarmalari dagitti Ayaklanma sirasinda Macar hukumeti resmi olarak desteklemese de onu bastirmak icin hicbir sey yapmadi Basbakan Istvan Bethlen Jakfa dan cesur Gyula Gombos u bolgeye gonderdi gorevi isyancilari kontrol altinda tutmaya calismak olacakti diger yandan gayri resmi gorevi isyan icin malzeme tedarikinin organizasyonunu yapmakti Isyancilarin hizli ve muhtesem basarilari Avusturya nin savastan sonra duzenli askeri olusumlara sahip olmamasindan kaynaklaniyordu Bununla birlikte Duzensiz Muhafizlarin saflarinda yeterli savas deneyimine sahip gerilla savasina asina ve bolge hakkinda yeterli bilgiye sahip bircok eski asker veya profesyonel asker vardi Bolgenin isgali Avusturya jandarmasinin yeteneklerini cok asti ve kolluk kuvvetleri olarak Avusturya jandarmasi duzenli askeri operasyonlar yurutemedi Duzensiz Muhafizlarla karsilastiklari her yerde jandarmalar her zaman hantal kaliyordu Ote yandan eger Avusturya disaridan yardim almis olsaydi gerillalarin daha buyuk ve daha orgutlu guclere karsi hicbir sansi olmayacakti cunku Avusturyalilar hem sayica ustun olacaklardi hem de silahlari yiyecek ve tibbi bakim tedarikleri konusunda gerillalara gore cok daha ustun olacakti Hukumet ayaklanmadan en iyi sekilde yararlanmaya calisti ve bu nedenle Italya nin Macar ve Avusturya taraflari arasinda arabuluculuk ustlenmesi nedeniyle Ekim ayinda Venedik te duzenlenen bir konferans duzenlemeyi basardilar Bununla birlikte konferans yapilmadan once isyancilar Eylul ayi sonuna kadar tum Burgenland i Avusturya jandarmalarindan temizlediler ve 4 Ekim 1921 de Felsoor de bolge kilisesinin onunde bolgenin bagimsizligini ilan ettiler Yeni devletin adi Lajtabansag baskani ise Pal Pronay oldu Bununla birlikte gecici olarak kurulan hukumetin paraya ihtiyaci olacagindan yeni devletin uzun omurlu olmayacagi ongorulebilirdi Ayrica devletin topraklari kucuktu ve Avusturyalilar ve isyancilar burayi coktan yagmalamislardi Ancak yeni devletin ilani Macar delegelerinin Venedik Konferansi ndaki muzakerelerini gorunurde zorlastirsa da aslinda muzakerelerin basariya ulasmasini saglamistir Venedik KonferansiVenedik Konferansi 11 Ekim 1921 de basladi Macaristan hukumeti adina Basbakan Istvan Bethlen Disisleri Bakani Miklos Banffy Disisleri Dairesi Baskani Sandor Khuen Hedervari eski Maliye Bakani Lajos Walko ve ekspres ofis baskani Henrik Fabro muzakerelere katildi Avusturya hukumeti adina ise Sansolye Johann Schober ve Disisleri Bakanligi baskani Richard Oppenheimer temsil etti Konferansin acilisini Disisleri Bakani Marquis Toretta yapti Macar delegelere soz verildiginde Sopron ve cevresinde bir referandum yapilmasini istediler Miklos Banffy daha sonra anilarinda burada olumlu bir sonuc cikacagindan emin olduklari icin bu alanda bir referandum istediklerini kaydetti Avusturya tarafi Saint Germain ve Trianon Antlasmalarinin harfi harfine yerine getirilmesinde israr ederek teklifi sert bir sekilde reddetti Konferansin ikinci gununde Macar heyeti sozde bildiriyi sundu Millerand dan gelen ve yerlesim yerlerinde yasayanlarin goruslerini de dinlenmesini iceren bir on yaziydi bu Ancak Avusturya tarafi tekrar protesto etti ve isyanci gruplarin derhal silahsizlandirilmasini talep etti ve bu olmazsa tum kararlari gecersiz sayacagini belirtti Gergin durumda Banffy isyancilarin silahsizlandirilmasini garanti etti Bu nihayet Avusturya tarafindan kabul edildi ve bolgenin bosaltilmasindan sekiz gun sonra Sopron ve cevresinin kaderini referandumla belirlenecekti Sopron referandumuKonferanstan sonra Macar yetkililer Macaristan Krali I Karl in tahti geri alma girisimleri sirasinda I Karl Budapeste ye ilerlerken Ivan Hejjas ve Gyula Ostenburg Moravek de dahil olmak uzere Bati Macaristan daki isyancilarin bircogu hemen kralin yaninda yer aldi ancak Pronay mesruiyetci inanclarina ragmen cekimser kaldi ve ayni zamanda darbecilere karsi harekete gecmeyi reddetti Mesru ordu nihayet 23 Ekim de hukumete sadik gucler tarafindan Budaors Muharebesinde yenildi I Karl yakalandi ve bu kez kalici olarak Madeira adasina suruldu Darbe basarisiz olduktan sonra kralci isyancilara karsi hemen harekete gecti Kasim ayinin basinda Pronay a bolgeyi bosaltmasi icin cagrida bulunan bir ultimatom gonderdi Pronay nihayet bunu yerine getirdi bu nedenle 10 Kasim da ancak bir aylik varolustan sonra Lajtabansag in varligi sona erdi 14 16 Aralik 1921 tarihleri arasinda nihayet gerceklesti Oylama isimlerine gore dokuz yerlesimi etkiledi Agfalva Balf Sopronbanfalva Fertoboz Fertorakos Harka Kophaza Nagycenk Sopron Etkilenen yerlesim yerlerinin nufusunun 89 5 i oylamaya katildi bunlarin 65 08 i Macaristan a 34 92 si Avusturya ya oy verdi ve 2 09 u gecersiz oy kullandi Macaristan icin yalnizca Fertoboz Kophaza ve Nagycenk oy kullansa da oylama nihai olarak Sopron nufusu tarafindan belirlendi ve katilan nufusun 72 si Macaristan a oy verdi boylece bolge Macar devletinin bir parcasi oldu Sopron referandumun anisina 1922 de Parlamento tarafindan Civitas fidelissima En Sadik Sehir unvanini aldi Yeni ayaklanma girisimiSopron daki referandum sayesinde Sopron ve cevredeki sekiz koy Macaristan in elinde kalabilse de isyancilar eski Lajtabansag topraklarinin tamaminin Macaristan a geri donmesini istedikleri icin bununla yetinmediler Bu nedenle Pronay onderliginde baska bir ayaklanmanin hazirliklari basladi Bu kez ayaklanmanin organizatorleri Pal Pronay Antal Sigray ve Gyorgy Hir idi Macar hukumeti hareketi Gyula Gombos ten ogrendi ve ulusal polis sefi Imre Nadosy ye hareketi ifsa etmesi talimatini verdi Bu 11 Haziran 1922 de oldu bu nedenle Macar hukumeti Bati Macaristan da ikinci ayaklanmanin yakinda yasanabilecegini ogrendi Ancak ayaklanmanin basarisizligi durumunda bu ayni zamanda onceki kazanimlarin da akamete ugrayacagi anlamina da gelecekti ki bu oldukca muhtemeldi cunku Avusturya sonra yavas yavas Cekoslovakya ya yaklasti ve hatta 16 Aralik 1921 de birbirlerine karsilikli ekonomik ve askeri yardim sozu veren antlasmayi imzaladilar O zamanlar Cekoslovakya ozellikle eski Cekoslovak Lejyonu nun ic savasta egitilmis 67 000 den fazla askerinin Rusya dan donmesi ve yeni devletin ordusunda profesyonel hizmet ustlenmesi nedeniyle zaten onemli bir askeri guce sahipti Modern savas icin gerekli cephanelige de sahip olan boylesine ustun bir guce karsi birkac yuz gerilla silahlariyla savasamadi ve Macaristan in neredeyse hic ordusu yoktu Ayrica Birinci Dunya Savasi nin hemen sonunda Cekoslovakya sinirinin Szombathely hattina kadar uzatilabilecegi anlamina gelebilecek ortak bir Cekoslovak Yugoslav sinir olusturulmasi icin Cek Koridoru onerilmisti Bu plan o zamanlar cok rahat bir sekilde yeniden canlandirilabilirdi Bu nedenle Macar hukumeti henuz emekleme asamasinda ayaklanmayi bastirmaya karar verdi Bu arada isyancilar savas plani olusturmustu Savas planina gore Burgenland daki operasyonlari uc yonden baslatacak olan uc grup orgutlendi Ivan Hejjas liderligindeki kuzey grubu Magyarovar bolgesinde Miklos Budahazy ve Jozsef Szabo liderligindeki orta grup Kapuvar da Laszlo Apathy liderligindeki guney grubu ise Kormend yakinlarinda toplandi 15 Temmuz da yaklasik 400 kisilik bir grup siniri gecerek Nemetujvar Nagysaroslak ve Monyorokerek bolgesinde telefon baglantisini keserek Zurany ve Pandorfalu yerlesim yerlerine Macar bayragi asti Macar yetkililer guneydeki grubu silahsizlandirdi ve liderleri Laszlo Apathy yi tutukladi Tutuklanmamak icin 38 kisi Kormend den ayrildi ve siniri gecerek Karacsfa ya dogru yola cikti Ancak burada Avusturyali jandarmalarla karsilastilar Uzun bir catismanin ardindan 38 kisilik ekip geri cekildi Macar verilerine gore herhangi bir kayip yasamazken Avusturyalilara gore isyancilar tarafinda bir olu ve alti yarali vardi Birim daha sonra kendilerini silahsizlandirmak icin bekleyen Macar jandarmalarinin tuttugu Macaristan sinirini tekrar gecti Merkez grup 21 Temmuz da Macar jandarmalari tarafindan silahsizlandirilirken kuzey grup 27 Temmuz da silahsizlandirildi Macar makamlari orgut liderleri hakkinda dava acti ancak Vali Horthy tarafindan hepsi affedildigi icin herhangi bir karara varilamadi ve yargilama sonlandirildi Ancak Laszlo Apathy tutuklulugu sirasinda intihar etti Ayaklanma girisimi basarisizlikla sonuclansa da Macar diplomasisi bu sefer de bundan en iyi sekilde yararlandi Macar yetkililerin organizatorlere karsi ne kadar sert davrandigina vurgu yapan Istvan Bethlen I Dunya Savasi ni kaybeden devletlerden ilki olan Macaristan i 18 Eylul 1922 de Milletler Cemiyeti ne kabul ettirmeyi basardi Ote yandan son ayaklanma girisiminin de bir sonucu olarak cogunlugu Hirvatlarin yasadigi on yerlesim yerinin nufusu Aziz Petrus Kilisesinde halkin baslattigi gosteriler sonucunda bu yerlesim yerleri de 1923 te bir Avusturya Macaristan koy mubadelesi anlasmasiyla Macaristan a iade edildi Kulturde isyanin ortaya cikisiOn yillar boyunca Duzensiz Muhafizlarin veya Bati Macaristan daki ayaklanmanin hatirasi kulturde neredeyse hic yer almadi Tek ciddi istisna Mariassy Felix in 1969 film dramasi Imposters tir Gercek tarihsel olaylara dayanmasina ragmen isimler degistirildi ve birkac olay oldukca farkli bir sekilde sunuldu Ana roller Nandor Tomanek Margit Bara Peter Huszti Jacint Juhasz ve Laszlo Mensaros tarafindan paylasilmisti Kaynakca a b 22 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2023 Tuzek w3 sopron hu 23 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Agustos 2023 Felkeles www sopron hu 9 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Agustos 2023 26 Subat 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Mayis 2023 Arsivlenmis kopya 4 Mart 2016 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2023 Arsivlenmis kopya PDF 29 Agustos 2016 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 24 Mayis 2023 Arsivlenmis kopya 22 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Mayis 2023